Vier eeuwen hervormd Zwammerdam
SOW-weeën leiden in Maastricht tot verantwoorde geboorte
PAGINA 2
GEESTELIJK LEVEN
ZATERDAG 24 OKTOBER 1987
Vader Heüenbroek begon er zijn loopbaan
ZWAMMERDAM - De
hervormde gemeente in
Zwammerdam bestaat vier
eeuwen. Weliswaar werd al
in de dertiende eeuw beoos
ten de Swadenburgerdam
een kerk gebouwd, maar
pas in 1587 kwam, als
vrucht van de Reformatie,
de eerste predikant naar dit
dorp in de persoon van Cor-
nelis Maartenszoon. En dat
beschouwt de huidige ge
meente uiteraard als het of
ficiële begin.
Toch is de tegenwoordige kerk jon
ger dan de kerkelijke gemeente, al
/.ou het onderstuk van de inge
bouwde toren weieens dertiende-
eeuws kunnen zijn. Voor de goti
sche kruiskerk uit de vijftiende
eeuw, ja voor heel Zwammerdam
werd 1672 namelijk een rampjaar.
Toen kwamen Fransen de Rijn
over en zij lieten in de streek van
Bodegraven en Zwammerdam
naar hartelust roven, moorden en
brandstichten.
Dominee A. Hellenbroek, die
van 1683 tot 1691 in Zwammerdam
stond, hield er jaarlijks een ge-
dachtenispreek over. Twee van die
preken bleven bewaard. Al worden
ze meer gezien als een poging om
de Fransen zwart te maken dan als
een betrouwbare weergave van de
gebeurtenissen, feit is dat de dor
pen onder deze Franse invasie zeer
hebben geleden. De bewoners had
den veel van hun goederen naar
Gouda overgebracht, maar alles
wat de soldaten verder nog in hun
huizen vonden werd meegenomen
cn in de huizen zelf ging genade
loos de brand.
Ook de kerk viel ten prooi aan
het geweld. De geblakerde stuk
ken van de muren die overeind ble
ven zijn later gebruikt voor de her
bouw. Voor het herstel van de kerk
gaven de Staten van Holland subsi
die en er werd zelfs landelijk gecol
lecteerd. Oude geschriften verha
len, dat de kerk 'fraayer als te vo
ren' uit deze herbouw te voorschijn
kwam. Ze kreeg zelfs gebrand
schilderde ramen. Daarvan waren
er in 1790 in het koor nog drie over.
Naar Oegstgeest
In de jaren 50 is de kerk grondig
gerestaureerd. Men kocht een kan
sel, doophek en antieke banken -
alles uit de zeventiende eeuw - van
een buiten gebruik geraakte kerk
in Maassluis, maar deed tegelijk af
stand van het eigen doophek uil
1675 en een in 1762 geschonken ko
peren bijbellegger met familiewa
pen voor de kansel. Die bijbelleg
ger ging naar Oegstgeest, waar on
der dezelfde architect juist ook een
kerkrestauratie aan de gang was,
en een eenvoudiger exemplaar uit
Oegstgeest kwam naar Zwammer
dam. Nazaten van de schenkster
hebben nog geprobeerd deze rui
ling tussen beide kerkvoogdijen
ongedaan te maken, maar tever
geefs. De 17de-eeuwse voorlezers-
lezenaar met het dorpswapen werd
op het doophek uit Maassluis wél
herplaatst.
Wat bij de restauratie ook ver
dween, waren de naamborden van
de predikanten in het koor van de
kerk. Maar die bleven particulier
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 ds.
Jansen. 11.45 studentenekklesia; Mare-
kerk 10 ds. Smaling. Rijnsburg. 5 dr.
Balke, 's Graveland; Maranathak. (L.
Morsweg) 10 ds. Kramer; Oecumeni
sche geloofsgemeenschap De Regen
boog (Merenwijk) 9.30 en 11.15 pastor
van Casteren en ds. De Mey-Meulen-
dijk; Bethlehemkerk (Driftstr.) 10 drs.
T. H. Zoek, gez. dienst; Bevnjdingsk.
(Montgomervstr.) 10 ds. Rietveld, 5 ds.
Schouten: Vredesk. (Burggravcnl.) 10
ds. Nauta: Waalse kerk (Breestr.) 10 30
ds. Ribs. Wijk 'Stevenshof zie na geref.
kerk. Acad. Ziekenhuis 9 rk. dienst.
10.15 ds. Bovenberg. Diakonessenhuis
elke zat. 10.30 rk. dienst, morgen 10.30
ds. v. 't Hof. Endegeest zie Oegstgeest.
Geref. Kerk Vredeskerk zie herv. gem.;
Petrak. (Surinamestr.) in zijzaal 10.30
dovendienst, hr. C. Haaring. zie ook
Bethlehemkerk; Oude Vest 10 ds. Hem
mes; Maranathak. zie herv. gem.; Bevrij-
dingsk. zie herv. gemeente; bejaarden
huis Groenhoven 10 ds. Keyser,
Utrecht; Merenwijk zie herv. gemeente.
Wijk Stevenshof, gebouwtje 'DijkhoP
(Rijndijk) 10 ds. Koolstra. Geref. K.
Vnjg. (Herengr.) 10 en 5 ds. Houtman.
Chr. Geref. K. (Steenschuur) 11 ds. v.
Sorge, Rijnsburg, 7 ds. Velema, Gouda.
Geref. Gem. (N. Rijn) 10 leesdienst, 7 ds.
De Gier. Den Haag. Geref. Gem. in Ned.
(Bethlehemkerk Driftstr.) 11.30 en 5.30.
Evang.-Luth. Gem. (Hoogl. Kerkgr.)
10.15 ds. Mostert, mmv koor uit Zoeter-
meer. Doopsgez.-Remonstr. Gein. (Lok-
horstk. Pieterskerkstr.) 10.30 ds. De
Clercq, afscheid ivm vertrek naar Arn
hem. mmv kerkkoor. Baptistengem. (O.
Rijn 3) 10 ds. Agtereek. Evang. Gemeen
schap (Middelslegr. 3) 9 en 10.30 evang.
S. van Groningen. Evangeliecentrum-
Pinksterbew. (Bethlehemskerk Lam
mermarkt) zo. 10 evang. Zijlstra. mmv
Angelical Voice Choir uit Londen, wo. 8
evang. K. van Twillert, vr. 8 jeugddienst.
Pinkstergem. (O. Vest 13) 10 evang. K.
van Twillert. Leger des Heils (hoek Ves-
testrJGroenesteeg) 10 en 5 u. Nieuw-
Apost Kerk (H. Rijnd. 24): 9.30 en 4, wo.
8. Zevendedag-adventisten De Ont
moeting', Noordhofland V.schoten) elke
zat. 9.45 bijbelstudie, 10.45 predik
dienst Christelijke Wetenschap
(Steensch. 6) 10.30. Soefi-stichting: zaal
Pieterskerk 11 universele eredienst, H.
G. de Boer over 'Neem ons in Uw oude-
rarmen op'. Netherlands Unitarian Uni
versalist Fellowship: zo. 11 Engl, servi
ce. rev. Leonora Montgomery. Rapen
burg 6. Kerk van J. Chr. v.d. Heiligen
der L. Dagen (Brahmsl.) 9.30, 10.30 en
11.20. Oud-Kath. K. (Zoeterw.singel) zo.
10. Rooms-Kath. K. Haagweg zat. 7, zo.
10.30; Herensingel zat. 7. zo. 9.30 en 11.
Rijndijk (Leiden-Stevenshof) zat. 7, zo.
10; Steenschuur zat. 7. zo. 8.30, 10.11.30.
6 en 7 (lof); Boshuizerkade zat 7. zo. 9.30
en 11Lammenschansweg zat 7. zo. 9 en
10.30; Haarl.straat zat. 7, zo. 9.30, 10.45
bewaard en sieren nu opnieuw het
interieur, herschilderd en wel.
Met de grenzen van Zwammer
dam is het in het verleden vreemd
gegaan. De kerk lag in het uiterste
noorden van de vroegere burgerlij
ke gemeente Zwammerdam. Zo
woonden veel Alphenaren en Aar-
landerveners dicht bij de kerk van
Zwammerdam en veel Zwammer-
dammers bij Bodegraven, Reeu-
wijk en Sluipwijk. Nogal wat
Zwammerdammers volgden daar
door in Bodegraven catechisatie en
deden daar belijdenis. Van die toe
stemming werd 'schromelijk mis
bruik' gemaakt, zo melden de an
nalen. Bewoners van de Rijndijk
tot aan de 'scheidpaal' met Bode
graven moesten in elk geval in
Zwammerdam zelf belijdenis
doen.
In 1961 werden de kerkelijke
grenzen met Reeuwijk en Sluip
wijk herzien en driejaar later volg
de een verdeling van de burgerlij
ke gemeente Zwammerdam tussen
Alphen aan den Rijn. Bodegraven,
Boskoop en Reeuwijk. De her
vormde gemeente telt op het ogen
blik ruim 700 leden.
Hellenbroek
Soms kregen kerkelijke gemeen
ten ruime bekendheid door voor
gangers die er werkten en zich van
anderen onderscheidden. Zulke
uitzonderlijke figuren heeft Zwam
merdam niet opgeleverd. Alhoe
wel, één man wist toch wel naam te
maken; hij kreeg zelfs de eretitel
'vader'. 'Vader' Hellenbroek. We
noemden hem al in verband met
zijn gedachtenispreken over het
rampjaar 1672.
Zwammerdam was Hellen-
broeks eerste gemeente. Hij stond
bekend als 'Voetiaan'. Dat wil zeg
gen volgeling van de vermaarde or
thodoxe theoloog Voetius uit
Utrecht. Zijn preken trokken veel
volk. En zijn catechisatieboekje
'Voorbeeld der Goddelijke waarhe
den voor eenvoudigen' is op veel
plaatsen lange tijd gebruikt. Er
wordt zelfs beweerd, dat het hier
en daar nog steeds in gebruik is.
Na acht jaar vertrok Hellenbroek
naar Zwijndrecht.
Eén keer heeft hervormd Zwam
merdam - nu 'rechts-confessio-
neel' van aard - een vrijzinnig her
der en leraar gehad. Dat was ene
Willem Mijsberg. In oktober 1866
vroegen 70 lidmaten met steun van
20 niet-lidmaten de kerkeraad om
de vacature te laten vervullen door
een man "die den ganschen Bijbel
erkent Gods Woord te zijn". De
broeders namen dat verzoek voor
kennisgeving aan, maar het verzet
tegen de 'Moderne richting' bleef
doorwerken. Mijsberg ging na drie
jaar alweer weg. Naar Purmerend.
Samenstelling
van deze pagina:
S.J. de Groot
Viering
Hervormd Zwammerdam gaat
het vierde eeuwfeest uitgebreid
vieren.
Woensdagavond om 8 uur is er
een bijzondere bijeenkomst in de
kerk. Dan zal aan de kerkvoogdij
het boekje 'Vierhonderd jaar Ne
derlands Hervormde Gemeente te
Zwammerdam' worden aangebo
den. De plaatselijke predikant T
A. Eijsenga spreekt over 'Reforma
tie, bezinning en opdracht'. Muziek
komt van de organist Gijsbert Kok
en Thea Kuijsten dwarsfluit. Van
enkele genodigden wordt een toe
spraakje verwacht.
Donderdag staat een gemeente
avond op het programma en zater
dagmorgen 31 oktober om 10 uur
begint een 'mini-kerkepad' langs
de drie kerken in het dorp. In alle
kerken is wat te zien, te horen en-
...te koop. De medewerkers van
'Het muzikale Woord' verzorgen 's
middags van half 2 tot 3 uur een
speciale uitzending voor alle luiste
raars van de kerktelefoon. De
jeugd kan van 2 tot 4 uur deelne
men aan een vossenjacht (met na
afloop pannekoeken eten). Om 8
uur 's avonds wordt in het Vereni
gingsgebouw de film 'Het kruis in
de asfaltjungle' vertoond.
De feestelijkheden worden op
zondag 1 november besloten met
een herdenkingsdienst om 10 uur.
Het kerkkoor 'Gemeentezang' en
jeugd van de hervormde gemeente
werken daaraan mee.
Kerk van
Zwammerdam,
na rampjaar 1672
'fraayer als te vo
ren' herbouwd.
De hervormde gemeente en ge
reformeerde kerk van Maastricht
zijn nu officieel een federatie. In
de (hervormde) Sint Janskerk -
in de schaduw van de beroemde
romaanse Sint Servaas - werd
onder klokgelui de daarop be
trekking hebbende conventiege
tekend. Resultaat van een proces
van vi jftien jaar Samen op weg'
(SOW).
Het begon tijdens een predi
kantsvacature in de gereformeer
de kerk, vertelt ds. R. van den
Beid in het landelijke blad
'Woord en Dienst'. "Catechese en
winterwerk werden door de her
vormde predikant gedaan. Op
initiatief van rooms-katholiek
Maastricht troffen de hervormde
en de nieuwe gereformeerde do
minee elkaar in de pas opgerich
te Raad van Kerken. In die jaren
gingen ook twee gereformeerden
een dubbellidmaatschap aan. La
ter zijn ze hervormd geworden.
Hun daad heeft ook bewustma
kend gewerkt. Toevalligheden
en incidenten hebben hervorm
den en gereformeerden naar el
kaar op weg gezet en - het zij met
nadruk gesteld - géén financiële
motieven".
Straks is er één gereformeerde
en één hervormde predikant.
"De gereformeerde is beroepen
op grond van zijn geschiktheid
voor onze Samen op weg-ge-
meente. Bekwaamheid is het uit
gangspunt geweest. Hoogte van
het inkomen en andere geldelij
ke rechten speelden geen rol. De
tweede hervormde predikants
plaats blijft voorlopig vacant ter-
wille van Samen op weg. Alles
wordt nu samen gedaan en is in
de conventie goed geregeld".
Ds. Van den Beid heeft het ge
voel dat beide Maastrichtse ker
ken in dit proces van steeds meer
samendoen SOW-weeën hebben
opgewekt tot een verantwoorde
geboorte. "En een geboorte is te
gelijk weer een begin". Het is een
'voorzichtig proces' geweest.
"Geduld, wijsheid, informatie,
bevlogenheid van enkelen, goe
de samenwerking tussen de pre
dikanten, stimulansen van de sy
node, de provinciale vergaderin
gen en de classes en vooral een
gezamenlijke roeping in de oecu
menische situatie van deze stad
hebben gemaakt dat wij dit kon
den vieren".
De bijbeltekst voor de verkon
diging op de zondag van de offi
ciële federatie was Jesaja 43 vers
18: "Denk niet aan hetgeen vroe
ger gebeurde en let niet op'wat
oudtijds is geschied. Zie, ik
maak iets nieuws, nu zal het uit
spruiten; zult gij er geen acht op
slaan?"
Zie je nooit....
"De dominee? Die zie je
nooit!" Afgaande op die haast
traditionele klacht in menige
kerkelijke gemeente zou men
kunnen zeggen dat huisbezoek
van de pastor in hoogst eigen
persoon nog steeds op prijs
wordt gesteld. Ook de Nieuw-
koopse predikant J. A. Wegerif
hoort die klacht wel eens. Uit
zijn gemeentebencht:
"Zondags ben ik er heel vaak
en sta ik aan de deur om u de
hand te drukken. Wilt u mij thuis
eens zien, met mij spreken of wat
dan ook, belt u mij dan! Dan ma
ken we een afspraak. U moet na
tuurlijk niet op mij gaan zitten
wachten terwijl ik niet eens weet
dat u wacht! Ook hierover zou ik
graag eens met u van gedachten
wisselen op de komende ge
meente-avond".
Zijn collega J. Schilt uit Lei-
muiden wijst gemeenteleden op
zijn huisbel en telefoon. "Graag
stellen wij - predikant en ouder
lingen - ieder die huisbezoek
wenst in de gelegenheid dat ken
baar te maken. U kunt beter even
bellen - de pastorie bijvoorbeeld
- dan blijven zitten met het ge
voel dat er van de kerk nooit ie
mand komt".
Ds. A. B. Sloof in Katwijk aan
den Rijn kan niet garanderen
wannéér hij komt als iemand een
bezoekje wil. Uit zijn- wijkbe-
richt:
"Omdat in een wijk als de onze
zich onnoemelijk veel afspeelt, is
het niet mogelijk een goed over
zicht te krijgen. Met zo'n 3000
mensen is er altijd méér dan men
kan nakomen. Maar als iemand
echt wel eens een bezöekje wil,
laat u het dan alstublieft weten.
Tegelijk denk ik dat ik er wel
spijt van kan krijgen als ik dit
schrijf, gezien het vele werk dat
nu al blijft liggen. Maar ach, het
is de Heilige Geest die de ge
meente bouwt, dan doen wij
maar wat kan. De Test' zegene
Hij maar. Er zijn toch arbeiders-
(sters) tekort in dit deel van de
wijngaard. Kortom, wie bezoek
wil, moet het dan maar doorge
ven. Maar rekent u niet in de eer
ste weken op bezoek".
Domme koe
Er is in onze tijd wél kijk op
de vervuiling van het water,
maar niet op de verloedering van
de ziel, zei een Duitse schilder
onlangs voor de televisie. C
Beukman (Groningen) bekent de
lezers vah het Remonstrants
Weekblad, dat deze uitspraak
hem sterk heeft getroffen. Boven
zijn stukje zette hij het kopje
'troebel'.
"Meditatie houdt zich bezig
met de vertroebeling van de ziel.
Zoals men water regelmatig op
zijn zuiverheid onderzoekt, dient
ook de mens aan zelfonderzoek
te doen. Men kan zich erg druk
maken over alles wat er aan ge
weld en geknoei rondom ons ge
beurt, zonder te beseffen dat de
verwording vanuit een bedorven
cultuur ook diep op onze geest
en ons hart inwerkt".
"Het is niet gemakkelijk, in de
spiegel van de eigen ziel te kij
ken. In de godsdienst is het niet
onbelangrijk, dat tóch te doen. Ik
denk, dat daar een belangrijke
reden ligt waarom bijvoorbeeld
een meditatievorm als Za-Zen bij
velen de aandacht trekt. Wie uit
gaat van de gedachte dat ook
menselijke zielen kunnen ver
troebelen, zal ook behoefte voe
len om enige greep op eigen in
nerlijk leven te krijgen. Trachten
inzicht te winnen in eigen blok
kades. Behoefte aan innerlijke
zuiverheid, ruimte en stilte".
Beukman noemt de weg daar
heen hard. "Zonder training en
discipline gaat het niet. Medita
tie is niet innig tevreden naden
ken over een mooi woord, maar
de eigen domme koe bij de ho
rens vatten. Of iets fraaier: de
spiegel ter hand nemen op zoek
naar de mens die ik zou kunnen
wezen. Nü zie ik nog als in een
spiegel in raadselen, maar ik wil
mijzelf leren doorzien zoals God
mij doorziet en kent.... mij, mijn
vijanden en mijn vrienden".
IJzeren gordijn
Op het ogenblik worden van
uit zo'n 250 plaatselijke kerken
in ons land contacten onderhou
den met gemeenten in de DDR
(Oost-Duitsland), meldt het gere
formeerde' blad 'Kerkinforma
tie'. "Contact tussen kerkelijke
gemeenten blijkt een effectieve
manier om door het ijzeren gor
dijn van vijandsbeelden heen te
breken", schrijft Henk Verburg.
"Kerkmensen in de DDR zit
ten - naast hun eigen vragen -
veelal met dezelfde vragen en
moeiten en hebben in dezelfde
dingen plezier als Nederlanders.
Burgers ginds kunnen zich net
zo moeilijk voorstellen hoe óns
leven verloopt als wij óns een
voorstelling kunnen maken van
hun alledaagse bezigheden. En
in de uitwisseling van juist die
dingen-van-de-dag ervaren velen
de charme van het contact".
Des te spijtiger is het, dat be
zoeken, als onderdeel van de ge
meentecontacten, vrijwel be
perkt blijven tot eenrichtingver
keer. "Nederlanders kunnen wel
een visum krijgen om eens een
bezoek aan de DDR te brengen,
andersom is het voor de meeste
burgers van de DDR onmogelijk,
toestemming te krijgen voor een
bezoek aan Nederland. Met uit
zondering van wie via de kerke
lijke top een dienstvisum kan
vragen én van gepensioneerden.
Verburg noemt als voorbeeld
Schouwen-Duiveland, waar in
1982 met 'uitwisselingen' werd
begonnen. Tegenover 300 bezoe
ken aén de DDR staat er zegge en
schrijve 1 uit dat land. "Toestem
ming om een bezoek aan Neder
land te brengen wordt tegen be
ter weten in wel aangevraagd.
Zoals door dat meisje, dat in een
aandoenlijke brief aan partijlei
der Erich Honecker schreef dat
ze na diverse visites van haar Ne
derlandse correspondentievrien
din eindelijk wel eens een tegen
bezoek wilde afleggen. Tever
geefs!"
Uit de 'Statistiek van het Rooms-
Katholiek Kerkgenootschap in Ne
derland 1980 tot 1985';
"Hoewel het aantal priesterwij
dingen licht is toegenomen, is het
aantal professionele krachten in
het pastoraat verder gedaald. Ge
zien de leeftijdsopbouw van de
priesters zal dit nog verder teruglo
pen. In 1990 zullen het er nog 1300
a .1400 zijn. Men mag spreken van
organisatorische zwakte. Kerkelij
ke vrijwilligers vragen om profes
sionele krachten, ook als het vrij
willigerswerk toeneemt".
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 10
ds. v. Dnel, 7 ds. Wegerif. Geref. Kerk 10
ds. Wilschut, 6.30 ds. Boer Chr. Geref.
Kerk 9.30 en 4 ds. Buys, Naarden. Rk
Kerk zat. 7, zo. 10.30
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv
Gem. Adventskerk 10 ds. Jonkman, 5
ds. Moll, met gehandicapten; Kruiskerk
10 ds. Geuze, Noorden; Opstandings-
kerk 10 ds. Fokkema, Drachten, 5 zie
Salvatorikerk; G. Herderkerk 10 ds.
Moll, 5 ds. Mulder; De Bron 9.15 ds. Ver
heul. 10.30 ds. Nieuwenhuis, 6.30 ds.
Verheul; Ashram (Marsdiep) 10 ds. Mul
der; Oudshoomse kerk 10 oecumeni
sche dienst, pastor Velthuyse en ds. Ter
Bals; Sionskerk (Meteoorlaan) 9.30 Van
Trigt, Middelharnis, 6.30 ds. Ouwendijk.
Geref. Kerk Mar.kerk 10 ds. Boer, 6.30
ds. v. Wijngaarden; Salv.kerk 10 ds. v
Wijngaarden, 5 ds. Vlasblom. Boskoop,
jeugddienst. Ned. Geref. Kerk (school
Willemstr.) 9.30 br. K. Mollema, 4.30 ds.
Horsman, Dordrecht. Chr. Geref. Kerk
(Grijpensteinstr.) 9.30 en 4.30 ds. v.d.
Meij, do. 29 okt. 7.30 herdenking Kerk
hervorming, ds. Th. van Stuijvenberg
en ds. v.d. Meij. Oud-Geref. Gem.
(Hooftstr. 240) 9.30 en 4. Baptgem. (Mo-
lenwerfstr. 1) 10 en 6.30 ds. Koekkoek.
Bapt.gem. Noord (school Kalkovenw.
62) 10 ds. C. de Jong, 6.30 hr. J. B. Klein
Haneveld. Volle-cvang.gem. ('De Ark',
Pr. Hendrikstr. 54) hr. C. Visser sr. Pink
stergem. (school Batestem 16) 10. Chris
tengemeente 'De Hoeksteen' (geb. 'Be
thel', hoek Emmalaan) 10. Leger des H.
(Zonneweg 3) 10 en 5. Remonstr. Gem
(Van Mandersloostr. 36) 10 ds. Siccama.
Rk Kerk: Bonifaciusk. zat. 7, zo. 9.45 en
11.30; Piusk. zat. 7, zo. 9 en 10.30; De
Bron zat. 7, zo. 9 en 11.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 ds.
Boer, 6 ds. v.d. End, Huizen. Geref./
Herv. Gem. (dorpshuis'De Tas') 10 d
BODEGRAVER: Herv. Gem. Dorps
kerk 10 ds. Wieman. 6.30 ds. Jansen,
Leiden; Salv.kerk 10 ds. v.d. Broeck,
6.30 ds. v.d. Hoef; Bethl.kerk (Nieuwer-
brug) 10 ds. v.d. Hoef, 6 30 ds. Vlok,
Gouderak. Geref. Kerk 10 ds. Elderman,
6.30 dr. J. Helderman. Geref. Gem. (Sta
tionsweg 17) 10 en 6.30 ds. Bac. Evang.-
Luth. Gem 10.30 gez. dienst.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk
9.30 ds. Vlasblom. 6.30 ds. v.d. Pol; De
Stek 9.30 ds. G. de Jong. Geref. Kerk
9 30 ds. Buitenhuis. Utrecht, 5 ds. G. de
Jong. Chr. Geref. Kerk 9.30 en 5 ds. Rib-
bers. Geref. Gem. 9.30 en 6 leesdienst, v-d. Horst. Rk Kerk z
'Jezus en de Samaritaanse vrouw
HAZERSWOUDE: Herv. Gem. 9.30
kand. v. Dis, Wassenaar, 6.30 ds. De
Graaf. Geref. Kerk 9.30 hr. D. Brouwer,
Katwijk aan Zee, 5 ds. v.d. Lugt, Koude
kerk. Rk Kerk: dorp zat 7, zo. 10 en
11.30; Anker zat 7. zo. 8.45 en 11.15;
Rijndijk zat. 7, zo. 10.
H1LLEGOM. Herv. Gem. 10 ds. Ger
mans, S.heim. Geref. Kerk ('Hoeksteen')
10 hr. M. de Ridder, S.heim, 5 ds. Oege-
ma, O.geest. Chr. Geref. Kerk 10 en 5 ds.
v. Langevelde. Rk Kerk: Mart. zat. 7, zo.
9 en 11; Jozefk. zat. 7, zo. 10 en 11.30.
KATWIJK AAN DEN RIJN Herv
Gem. Dorpsk. 10 ds. Sloof. 6 hr. N. Es-
meijer, Hoenderlo. jeugddienst. Ont-
m.kerk 10 dr. v.d. Bank, Ede, 6.30 prof.
dr. v.d. Beek. Herv Gem. 'De Rank' (P.
Groen-college) zie Katwijk aan Zee. Ge
ref. Kerk 9.30 ds. Boswijk, Lisse, 5 ds.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N
Kerk 10 ds. De Jong, 6 ds. Bogaard; O.
Kerk 10 ds. Driebergen, 6 ds. Visser;
Ichthusk. 10 ds. Schuurman, 5 ds. De
Jong; Pniëlk. 9.30 ds. Visser, 5.45 sa
menzang, 6 ds. Driebergen, jeugddienst;
Maranathakerk (Rijnsoever) 10 ds. Sjol-
lema, 6 ds. Vroegindeweij. Overduin
15) 10 ds. A. Polhuis, R.dam. Geref.
Kerk Vr.kerk 10 ds. v.d. Horst, 5 ds.
Plomp, O.geest; Triumfatork. 10 dr. Ba-
de, Alphen, 5 ds. Ribberink, Rijnsburg,
jeugddienst. Geref. K. Vrijg. 10 en 5.30
ds. D J. Zandbergen. Ned. Geref K
(aula Bestevaer-mavo) 9.30 leesdienst, 7
ds. P. Goosens. Chr. Geref. K. 10 en 5
leesdienst. Vrije Chr. Geref. Gem. (Uni-
zaal) 10 en 5 ds. v.d. Belt. Geref. Gem.
(Remisestr.) 10 en 5 leesdienst. Geref.
Gem. in Ned. (Louwestr.) 10 en 5. Volle-
evang.gem. (Voorstr. 48) 9.45. Onafh.
baptistengem. (Ambachtsweg 2) 10 hr.
C. Brussel, Andijk.
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Ge
ref. Kerk Dorpsk. 10 en 6.30 ds. v.d.
Bom; Hoofdstr. 10 ds. Doesburg, mmv
koor uit Alphen; Scheppingsk. 9 en
10.30 ds. Knorth. Leythenrode 10 ds. De
Leeuw. Elis.ziekenhuis 9.30 hoogmis, 11
ds. Brommet. Bapt.gem. (wijkgeb.
Zijlkw 10 hr. J. de Vries. Rk Kerk zat.
7, zo. 10 en 11.30.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 kand
mevr. Teusink, Alphen, 7 opendeur-
dienst in 't Spant, musical Petra-gospel-
koor uit Leiden. Geref. Kerk 9.30 ds. Ge-
sink, Noordwijk, 7 zie herv. gemeente.
Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.15.
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds.
Vermeulen, Valkenburg; Pauluskerk 10
hr. P. Drijver, Voorschoten, 7 ds. Jonk
man, Alphen. zangdienst, mmv man
nenkoor S.heim. Geref. Kerk 10 ds. Kos
ter, Katwijk, 5 ds. Boswijk. Geref. K.
Vrijg. 9.30 en 4.30 leesdienst. Ned. Ge
ref. Kerk (Salvatori) 10 ds Brink, Haar
lem, 5 student J. Winter, Rijswijk. Chr.
Geref. Kerk 10 en 7 ds. v. Dijken. Geref.
Gem. 10 en 4 leesdienst. Evangeliege-
meente (Heereweg 52a) 9.45 hr. J. van
Duin. Rk Kerk: Agathakerk zat. 7, zo. 10
en 11.30; Poelpolder zat. 7, zo. 10.30; Ma-
riakerk zat. 7, zo. 9 en 10.30; Engelbew.
zat. 7, zo. 9.30 en 11.
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 ds.
Wegerif, 6.30 ds. v. Doom, Hilversum.
Geref. Kerk 9.30 ds. Ribberink, Rijns-
burg, 5 avondgebed. Chr. Geref. Kerk
9.30 en 6.30 ds. Slagboom, Katwijk, ha.
Remonstr. Gem. 10 dr Cramer. Ëvang.
gem. (Kruispunt. Kennedylaan 33) 9.30.
Rk Kerk zat 7, zo. 9 en 10.45.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 ds. v.
't Kruis, Hilversum. 6.30 ds. De Graaff.
jeugddienst, mmv koor. Geref. Kerk 10
ds. Snel, Rijnsburg, herdenking 100-j.
bestaan, 7 ds. De Lange, Aalsmeer. Rk
Kerk zat. 7, zo. 9 en 11.
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30
ds. J. Zoeteweij, 7 kand. J. v.d. Kamp,
Beverwijk. Geref. Kerk 9.30 ds. Rang,
4.30 ds. Wijngaarden. Chr. Geref. Kerk
9.30 en 4.30 ds. J. Oosterbroek. Rk Kerk
zat. 7, zo. 10.
NOORDWIJK: Herv. Gem. Grote of
St Jeroensk. (Binnen) 10 dr. Dirksen,
Leiden, 5 ds. Hovius, Katwijk aan Zee;
Hoofdstr. (Zee) 10 ds. Ruitenburg, 5 ds.
Elgersma; De Rank (Golfbaan) 10 ds.
Dekker, R.dam; Sole Mio 9 ds. Ruiten-
burg. Zie ook geref. kerk. Geref. Kerk
Buurtkerk (Hoofdstr.) 10 ds. Kuiper.
Vinkenl. (Binnen) 10 ds. Elgersma, ha, 7
ds. Ruitenburg, ha; Stichtingskerk 11
ds. Slofstra, Rk Kerk Zee zat. 7, zo.
10.30; Binnen zat. 7. zo. 9.30 en 11.
NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk. 10
ds. v.d. Mey; De Zilk 10 ds. 't Hooft, Lis-
se. Rk Kerk Victork. zat. 7, zo. 9 en 11;
Jozefk. zat. 7, zo. 9 en 10.30; De Zilk zat.
7, zo. 10.30.
OEGSTGEEST. Herv. Gem. Groene
of Wil).kerk 10 ds. Koomarr, Pauluskerk
10 prof. dr. v.d. Beek; Gemeentecen
trum (Lijtw.) 10.30 ds. J. Verdonk. Enk
huizen. 7 hr. H Rebel, vesper. Geref
Kerk 10 ds. Veenstra, Leiden. Geref.
Kerk Vrijg. (aula Dr. Schilderschool)
9.30 en 4.30 leesdienst Ned. Geref. Kerk
(Gem.centrum) 8.45 kand. C. Kleingeld.
4 ds. Kiezebrink, Baarn, ha. Van Wijc-
kerslooth 4 ds. A. J. de Jong. Endegeest
10 pater Bowhouwers. Volle-evangelie-
gem. (Gem.centrum) 4. Rk Kerk Will-
kerk zat. 7, zo. 9 en 10.30.
OUD-ADE: Rk Kerk zat. 7, zo. 9.
OUDE EN NIEUWE WETERING:
Herv. Gem. 9.30 ds. De Korte. Geref. K.
9.30 ds. Jaspers Focks, Dronten, 6.30 ds
Cziria, Rijnsburg. Remonstr. Gem. 10
dr. Metering. Rk Kerk zat. 7.'zo. 10 en
11.30.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk
Mar. Pres. zat. 7, zo. 9 en 11; Petrus-B.
zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem.
9.30 kand. C. Visser 't Hooft, Leiden, 7
ds. Geuze, Noorden. Chr. Geref. K. 9.30
leesdienst, 2.15 ds. H. de Haan, R.dam.
RIJNSBURG: Herv. Gem. Lauren-
tiuskerk 9.30 ds. v. Niel. 5 hr. H. Binnen
dijk, jeugddienst; Bethelkerk 9.30 ds.
Wagter. mmv kerkkoor. 5 ds. v. Niel. Ge
ref. Kerk Petrakerk 9.30 ds. Huisman. 5
ds. Cziria: Imm.kerk 9 wn 10.30 ds. Czi
ria, 5 ds. Huisman; Mar.kerk 9.30 ds. v.
Dalen. Den Haag, 5 ds. Kuiper, Noord-
wijk. Geref. Kerk Vrijg. 10 en 5.15 ds
Jac. v Nieuwkoop Chr. Geref. K. 9.30
en 5 ds. v. Sorge. Evang. Christengem.
(aula mavo) 10 ds. J. de Jong, Dene
kamp. Rk Kerk zo. 10.30.
RIJPWETERING: Rk Kerk zo. 9 en
10.30.
SASSENHEIM: Herv. Gem. 9 en
10.30 ds. 't Hooft, Lisse, 7 dr. Meijers,
Leiden. Geref. Kerk 10 ds. Baas, 7 zie
herv. gemeente. Chr. Geref. K. 10 en 5
ds. Aarnoudse. Ned. Prot. Bond (Jul-
laan 17) 10.30 mevr. ds. M. Bosman. Rk
Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.
TER AAR: Herv. Gem. 9.30 en 6.30 ds.
Stam, ha. Geref. Kerk 9.30 ds. De Reus,
6.30 ds. Dondorp, Loenen. Rk Kerk Aar-
dam zat. 7. zo. 9 en 12; kerk Langeraar
VALKENBURG: Herv. Gem. 10 dr.
Haitsma, Boskoop. 6.30 dr. Vermeulen,
jeugddienst Geref. Kerk 9.30 mevr. L.
Koning-Polet, Gouda, jeugddienst, 6.30
VOORHOUT: Herv./Geref. Kerkge
meenschap 10 ds. A. P. v.d. Haas, Den
Haag. Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.
VOORSCHOTEN; Hen' Gem,
Dorpskerk 10 (ha) en 7 ds. v.d Schoot:
De Ontmoeting (Noordhofland) 10 ds
Blanken, ha. Hulp en Heil (Schaken-
bosch'j 10 ds. Verheule. Herv. evang. op
geref. grondslag (kerkgeb. 'Rehoboth'.
A. van Leeuwenhoekkade) 9.30 en 4.30
ds. G. H. van Kooten. Geref. Kerk 10 ds.
De Zeeuw, ha. Geref. K, Vrijg. (Bach-
laan) 10 ds. Grutter, Rijnsburg, 4 ds. W.
de Graaff. Rk Kerk Laur.kerk zat. 7, zo.
11; M. Godskerk. zat. 7, zo. 9.30. Kerk
van Engeland (British school in The Ne
therlands, J. v. Hooflaan 3) 10.15 angli
caanse dienst.
WADDINXVEEN. Herv. Gem
Brugk. 9.30 drs. H. Paul, A.foort, 5 ds.
Kunz; Hoeksteen 9.30 evang. G. v.d
Bos, Ede. 6.30 ds. Schipaanboord; Be-
thelk. 9.30 ds. Schipaanboord, 5 ds
Goossen; Rehobothschool 9.30 ds
Goossen; Imm.kerk 10 en 5 ds. v. Hou-
welingen. Geref. Kerk Kruisk. 10.30 en 5
ds. De Moor; Ontm.kerk 10 ds. Ver
doorn, Wadd.veen. Chr. Afgesch. Gem.i
9.30 en 5 ds. v.d. Want. Oud-Geref. Gem.
(Mercuriusweg 29) 10 en 6.30. Remonstr.
Gem. 10 hr. J. van Kakerkan, Soest.
WARMOND: Herv. Gem. 10 mej. E.
Hagen, Leiden. Rk Kerk zat. 7. zo. 9 en
10.30.
WASSENAAR: Herv Gem. Dorpsk.
10 ds. Steenstra, oogstc'ienst, 4.30 kand.
V. Dis, 7 muziekdienst; Kievietk. ('Sa
men op weg') 10 ds. J, Visser; Messiask.)
10 ds v. Waasbergei; Dorpscentrum'
9.30 ds. Exalto, Benthiizen. Geref. Kerk'
Zijllaan 10 en 7 ds. vd Meulen. Zwolle
Ned. Prot. Bond (fcerkdam) 10.30 ds
Fockema Andreae.
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 ds.
v. 't Hof, 6.30 kam. A. Lagendijk, Lei
den. Geref. Kerk 1.30 ds. C. v.d. Kooi,
6.30 ds. M. v.d. tooi-Dijkstra, beiden
Leimuiden. Rk Kërk zat. 7, zo. 10.
ZEVENHOVIN: Herv. Gem. 9.30 hr.
J. de Haan. Genf- Kerk 9.30 ds. G. Ter-
laak, 7 hr. M. S'hreuder.
ZOETERWCUDE: Herv. Gem. 10 ds.
Wolthaus. Rk Cerk St Jan zat. 7.30, zo.
9.30; Chr. Dieiaark. zat. 7, zo. 10; Meer-i
burgkerk H. Rijndijk zat. 7, zo. 10 en
11.30.
ZWAMMIRDAM: Hern. Gem. 10
kand. M. B.rleijting, H.I.Ambacht, 6.30
ds. Haakmai, Dronnjp. Geref. Kerk 10
ds. C. W. ie Ruiter, Huizen, 6.30 ds. I
Nieuwenhiis, Alphen.
