Lekkende koepels kosten
universiteit miljoen gulden
DE TIJ Pi 'kroniek over
VAN TÜENÊMMFn
VERLEDEN VAN DE BURCHT
BLIJFT RAADSELACHTIG
Geld voor herstelwerkzaamheden ontbreekt
In gemeente-archief en Academisch Historisch Museum
Inbreker hoort celstraf
van 18 maanden eisen
Kortenaerstraat volgende
maand opnieuw ingericht
actie! in vrue tiid
De Burcht, ooit een trotse vestingis nu nog slechts een vage herinne
ring aan een allerminst helder verleden. (archieffoto)
Bij het doorlezen van een paar
publikaties over de Burcht
wordt één ding al gauw duide
lijk: niemand zal ooit nog precies
kunnen vaststellen hoe het komt
dat er in dat enigszins verloren
hoekje van Leiden, achter win
kels en woonhuizen en de Open
bare Bibliotheek, een negen me
ter hoge heuvel ligt met een heus
kasteel erop.
Wel zijn er vermoedens. Zo
zijn er uit de vroege middeleeu
wen - we hebben het dan over de
elfde, de twaalfde en de dertien
de eeuw - een stuk of wat officië
le stukken over waaruit men het
een en ander heeft kunnen op
maken.
Die gegevens konden weer
vergeleken worden met dat wat
de Burchtheuvel zélf te bieden
had. Dat was zo op het eerste ge
zicht niet veel: een grote hoeveel
heid in de elfde en twaalfde eeuw
dateerbare potscherven, een
halfgebroken aardewerken
schaal, die waarschijnlijk als
braadschotel heeft dienst ge
daan, een verdwaalde ijzeren
speerpunt, een stukje gebogen
ijzer dat ergens in de dertiende
eeuw of zo van de hak van ie
mands schoen is losgeraakt-
Oudheidkundigen, die na veel
intensief graafwerk zoiets vin
den, zijn maar matig tevreden,
want het betekent dat ze eigen
lijk alleen maar in woorden kun
nen uitleggen wat ze ontdekt me
nen te hebben, en vrijwel niets
kunnen laten zien.
Bij de Leidse Burcht is het zó
gegaan: Tot driemaal tóe - in het
begin van dé jaren twintig, om
streeks 1950 en omstreeks 1970 -
waren archeologen in de gele
genheid het terrein binnen de
ringmuur her en der voorzichtig
te onderzoeken.
Dat hield in dat er smalle sleu
ven van enige meters lengte wer
den gegraven, die na het onder
zoek weer moesten worden vol
gestort. Foto's en tekeningen van
wat die sleuven te zien gaven,
zijn voor een leek nauwelijks in
teressant. Laten de archeologen
hun verhaal er maar bij vertellen.
Wel: in de twintiger jaren wil
de de nestor van de Nederlandse
graaf-archeologie, Holwerda. aan
de weet komen of de Burchtheu
vel nu écht uit Romeinse tijd was
- zoals tot dan toe met veel fanta
sie werd aangenomen - of niet.
Zijn opgravingen leverden het
onverbiddelijke antwoord: jam
mer, maar dat is niet het geval.
Uit welke tijd dan wel, is ver
volgens de vraag. Holwerda
kwam uit bij de tweede helft van
de elfde eeuw, want - zei hij -
ronde burchten van dit type wer
den in diezelfde tijd in Engeland
gebouwd en de Leidse burcht
zou best eens een soort imitatie
daarvan kunnen zijn. Hij werd
immers voor een soortgelijk doel
gebruikt: een imponerende be
heersing van een wijd gebied
rondom.
"Bovendien", voegde Holwer
da er aan toe, "de aardewerkres-
ten die we hebben kunnen vin
den, wijzen naar het mij voor
komt naar de late elfde en de
vroege twaalfde eeuw".
Er werd tijdens het graven nog
iets duidelijk: de heuvel waarop
de burcht staat is niet in één keer
zo hoog geworden als hij nu is.
Aanvankelijk was die bult
slechts half zo hoog, een meter of
vier. En aangezien die uit pure
klei bestaat moet het een door
mensenhand aangelegde verho
ging zijn: een terp, waarop de
omwonende bevolking bij hoge
waterstanden haar toevlucht kon
zoeken.
In de elfde eeuw zou de 'heu
vel' in permanent bezit van rijke
heren zijn gekomen. En zo kwam
van het één het ander (nog steeds
volgens Holwerda): in de elfde
eeuw was de tijd rijp voor een
ommuurde vesting.
Holwerda's verhaal bleef bij de
opgravingen van 1949-1950 niet
overeind. Het werd namelijk dui
delijk dat de Burcht niet om
streeks 1060-1070 tot stand kon
zijn gekomen, maar pas een
eeuw later.
Het was eigenlijk vreemd dat
Holwerda er niet aan had ge
dacht, maar de manier, waarop
de omloop op grote strakke bo
gen is gebouwd, komt in de elfde
eeuw nergens voor, maar wel in
de twaalfde eeuw. De mooiste
voorbeelden zijn zelfs ver weg:
Italië, Constantinopel.
Geen wonder dus dat de op
gravingsleider uit de vijftiger ja
ren, de kastelendeskundige Ren-
aud. dacht te mogen veronder
stellen dat het idee om de Burcht
zó te bouwen naar Leiden is
overgebracht door iemand die
aan een kruistocht had meege
daan. Iemand uit de kring van de
al enige tijd op de heuvel reside
rende 'burggraaf wel te ver
staan: misschien wel de burg
graaf zelf.
Denk nu eens in wat er om
streeks 1200 te zien moet zijn ge
weest. Gerekend vanaf de
Burcht een paar kilometers lan
dinwaarts splitste de rivier, de
Rijn, zicht. Bij de splitsing lag
een kleine nederzetting - nu Lei
derdorp.
Vanaf dat punt tot waar de
twee rivierarmen weer bijeen
kwamen lag een groot eiland. De
zuidelijke arm van de rivier had
zijn bedding gezocht langs een
wat hoger gelegen wal (nu Hoge-
woerd en Breestraat).
Hier en daar lag een versterkte
boerderij, en horige landbou
wers, vissers en jagers woonden
in kluitjes bijeen in schamele
houten optrekjes.
De westpunt van het Rijnei
land was een redelijk vaste plek
te midden van de landerijen
rondom, die op ongelegen mo
menten door hooggestegen ri
vierwater werden blankgezet.
Die westpunt lag ook handig: je
hoefde, net als bij Leiderdorp,
maar één keer de river over te
steken als je van noord naar zuid
moest, of omgekeerd. Allemaal
omstandigheden, die bewerk
stelligden dat men waarschijn
lijk in de negende of tiende eeuw
al het initiatief nam om die west
punt een paar meter op te hogen.
Van het één kwam het ander:
door allerlei omstandigheden en
ontwikkelingen, die nog aller
minst helder zijn, kwam het er in
de loop van de twaalfde eeuw
dan eindelijk van om een echte
stenen ommuring te bouwen,
misschien ter vervangen van een
houten palissade.
De stenen burcht ontstond
trouwens in een periode dat er al
LEIDEN - Het dak va
teitsbibliotheek aan de Witte Sin
gel lekt. Dat is al sinds de opleve
ring in 1984 het geval. Maar het
ontbreekt het universiteitsbestuur
aan geld om een reparatie te laten
uitvoeren die het euvel voorgoed
verhelpt. Om een eind te maken
aan de lekkages moet het plexiglas
in de koepels namelijk worden ver
vangen door gewoon glas. En dat
gaat ongeveer 1 miljoen kosten.
Volgens woordvoerder Pieter
Bückmann van de universiteit is
het. net als bij de bezuinigingsope
ratie, een kwestie van krimp en
groei. Bij het construeren van de
koepels zijn namelijk twee mate
rialen - plexiglas en metaal 0_
bruikt, die een verschillende uit- versiteit
zettings-coefficient hebben. Wan- een oplu^...b
neer het koud is. krimpt het metaal ontbreekt het geld
meer dan het plexiglas, waardoor pende verbetering
kieren ontstaan. De technische structie". aldus Bückmann
dienst van de universiteit is vanaf
de oplevering al bezig geweest om
met kit de ergste kieren dicht te
stoppen, maar dat is niet afdoende.
Overigens loopt de kostbare boe
kenverzameling van de universi
teitsbibliotheek volgens Bück
mann geen gevaar, omdat onder de
koepels alleen hallen, trappen en
gangen zijn. "Maar het drupt er en
daardoor ontstaan plasjes. Daar
over kan iemand uitglijden. En wie
is dan aansprakelijk voor de gevol
gen? Vandaar dat er binnen de uni-
wordt gepraat om
oplossing te zoeken. Helaas
een ingrij-
de con-
Niet ernstig
Het probleem is overigens niet
zo ernstig dat het van vandaag op
morgen moet worden opgelost. Bo
vendien is het universiteitsbestuur
nog op zoek naar andere oplossin
gen dan een totale vervanging van
het plexiglas. Ook wordt onder
zocht of eventuele kosten zijn te
verhalen op de architect of de aan
nemer.
Het Witte Singel?Doelencomplex
waartoe de universiteitsbiblio
theek behoort, is indertijd door vijf
architecten ontworpen. Bart van
Kasteel ontwierp de universiteits
bibliotheek. Het gehele complex
kostte indertijd 200 miljoen.
Het dak van de bibliotheek is
niet het enige (constructiepro
bleem waarvoor de universiteit
zich geplaatst ziet. Ook in de par
keergarages aan de Witte Singel
lekt het. En een jaar geleden moest
het Arsenaal, waarin onder
Sinologie en Japanologie geves
tigd zijn, grondig worden opge
knapt, omdat er door vocht
vorming optrad. De kosten daar
van bedroegen vier
LEIDEN - De constructie van metaal en plexiglas in de koepels van de universiteitsbibliotheek t
Vervanging door gewoon glas zou zeker een miljoen kosten en dat geld heeft de universiteit niet.
LEIDEN - Twee tentoonstellingen
over de patriottentijd zijn sinds gis
teren in Leiden te zien: in het ge
meentearchief wordt de geschiede
nis van de patriottenbeweging van
ongeveer 1780 tot 1787 in beeld ge
bracht; in het Academisch Histo
risch Museum komt de tegenpartij
aan bod in de persoon van de orga
nist Johannes le Franq van Berk-
heij.
De patriottentijd was een woeli
ge periode die bij velen vooral be
kend is door de aanhouding van
prinses Wilhelmina bij Goejanver-
wellesluis. Wat daaraan voorafging
en wat volgde tot en met het plan
ten van de vrijheidsboom in janua
ri 1795 komt aan de orde op de ten
toonstelling in het Gemeentear
chief. Aan de hand van prenten,
schilderijen, pamfletten en archief
stukken wordt hier het hele ver
loop van de beweging in Leiden
overzichtelijk gemaakt.
Dank zij recent wetenschappe
lijk onderzoek is het ook mogelijk
om een beeld van de aanhang van
de beweging te geven. Opvallend
daarbij is dat patriotten in alle la
gen van de bevolking werden aan
getroffen. Het draagvlak van de be
weging werd echter gevormd door
de gegoede burgerij, die wel rijk
dom en ideeën had. maar weinig
politieke invloed.
Ook de manier waarop zij zich in
literaire genootschappen verenig
den krijgt aandacht. Het Leidse
'Kunst wordt door arbeid verkre
gen' ontwikkelde zich tot een echt
patriottisch genootschap. De ex-
cercitiegenootschappen van bur
gers en studenten kregen destijds
veel bekijks.
Dit alles was een doorn in het oog
van Johannes le Franq van Berk-
heij, de Leidse lector in de natuur
lijke historie (1729-1812). Hij was
een veelzijdig man. Behalve een
groot kenner van de biologie, bo
dem- en volkskunde, was hij lid
van zeer veel dichtgenootschap
pen. Ook schilderde hij zeer ver
dienstelijk. Zijn privélevcn was al
lesbehalve rimpelloos. Vanaf zijn
vroegste jeugd bekleedde hij uit
eenlopende baantjes als uitdrager,
pillendraaier en sluiswachter. Na
een stukgelopen huwelijk leefde
hij onbekommerd 'in zonde' met
ene Hestertje bij wie hij zeven kin
deren had.
Zijn politieke liefde gold het
Huis van Oranje. Zijn protest tegen
de exercitiegenootschappen was
heftig: wanneer zij langs zijn huis
liepen zette hij Oranjepoppen voor
het raam. Op straat ging hij met
hen op de vuist. Dat geruzie kostte
hem veel van zijn vrienden, zijn
baan en zijn vermogen.
De tentoonstelling over Johan
nes le Franq van Berkheij is op
woensdag, donderdag en vrijdag
van één tot vijf uur in het Acade
misch Historisch Museum. Rapen
burg 73. te zien. Die over de Patriot
ten in Leiden op dinsdag tot en met
zaterdag van twaalf uur tot half vijf
in het Gemeentearchief, De Vliet-
panden. Vliet 45. Beide exposities
zijn gratis en duren tot 11 decem
ber.
DEN HAAG/LEIDEN - De Leide-
naar bekende de inbraken grif. Het
betrof een hele reeks, maar voor de
30-jarige verdachte was dat niets
nieuws. Hij was immers al twaalf
jaar verslaafd aan heroïne en vele
malen veroordeeld voor diefstallen
en inbraken. Zijn criminele activi
teiten vormen zo n grote lijst, dat
officier van justitie, mr. Van den
Broek, geen enkele clementie met
de verdachte toonde. Hij eiste acht
tien maanden onvoorwaardelijke
gevangenisstraf.
De Leidenaar zit inmiddels weer
in voorarrest. Nadat hij op 5 juli
was gepakt, werd hij na 21 dagen
weer vrijgelaten. Op 9 augustus
werd hij weer aangehouden ver
dacht van het stelen van een porte
monnee met 250 gulden in het ge
bouw van het Consultatiebureau
voor Alcohol en Drugs. Hij ontken
de in eerste instantie en mocht drie
dagen later weer gaan om dezelfde
avond weer gepakt te worden bij
een inbraak in een woning. Sinds
dien zit hij weer vast.
Op basis van deze gegevens en
het feit dat hij al zo vaak is veroor
deeld. weigerde mr. Van den
Broek akkoord te gaan met een
voorstel om hem te laten afkicken
en de gevangenisstraf daaraan aan
te passen. "Het is een gebed zonder
end. We hebben dit verhaal al zo
vaak gehoord. De enige manier om
de maatschappij tegen hem te be
schermen is een langdurige gevan
genisstraf', meende de officier.
Mr. Kreumer, raadsman van de
verdahte, vroeg zich af wat het nut
was van een dergelijke gevangenis
straf. Hij vertelde dat de maat
schappij het best is beschermd als
zijn cliënt van de drugs af is en
vroeg de rechtbank de Leidenaar
een korte gevangenisstraf op te
leggen onder voorwaarde dat hij
zich strikt houdt aan de afspraken
van het Consultatiebureau voor Al
cohol en Drugs.
Uitspraak over twee weken.
LEIDEN - In november zullen de
bestratingswerkzaamheden aan de
Kortenaerstraat/hoek Bontekoe
straat beginnen. Op 23 september
is - na afloop van een bijeenkomst
voor toekomstige bewoners - ge
sproken over de herinrichting
rondom de nieuwbouw aan de
Kortenaerstraat. Er waren drie va
rianten voor de herinrichting en na
een aanpassing van variant drie
werd voor deze laatste mogelijk
heid gekozen.
Aan de Bontekoestraat is het
parkeren veranderd in haaks par
keren, waardoor meer parkeer
plaatsen kunnen worden aange
legd. Ook zullen er zoveel mogelijk
bomen worden geplant. Dat zal in
het komende plantseizoen - van
november tot en mt april - gebeu-
Getracht zal worden om de be
stratingswerkzaamheden klaar te
hebben als de nieuwe bewoners
hun huizen betrekken.
Ook aan de Evertsenstraat/hoek
Heemskerkstraat zullen volgende
maand bestratingswerkzaamhe
den beginnen. Hier kozen de bewo
ners voor een bepaalde variant. In
middels is deze variant door de ge
meente enigszins gewijzigd: de
boom op de hoek van de Evertsen-
straat en de Heemskerkstraat
wordt nu iets zuidelijker geplaatst.
Bovendien zullen op verzoek van
de bewoners van de Tasmanstraat
op proef twee bromfietsdrempels
worden aangelegd.
Folk
De folkclub Horus houdt van
avond in de Bruine Boon aan de
Stationsweg een optreden van de
Nederlandse folkgroep Cracker
Hash. De groep treedt om 21.00
uur op. De entree bedraagt 7,50
gulden.
Heempark
In het Leidse Heempark is zon
dag 25 oktober om twee uur 's
middags de laatste rondleiding
van het seizoen. De wandelingr' i
staan onder leiding van natuur-
gidsen van het Instituut voor Na
tuurbeschermingseducatie, afde
ling Leiden en zij duren ongeveer
vijf kwartier. Na afloop kan er
een kijkje in de bijenstal worden
genomen.
De openingstijden van het
Heempark in de maanden okto
ber tot en met april zijn van
maandag tot en met vrijdag van
half negen tot half zes.
Ruilbeurs
Het comité TuinstadwijkJ
Staalwijk organiseert op maan
dag 26 oktober in samenwerking
met de Leidse postzegelvereneui-
giiig 'De Postzegelvrienden' een
ruilbeurs. Deze wordt gehouden
in het gebouw 'De Linde', Heren
straat 64 en begint om zeven uur
's avonds. Deze avond is speciaal
voor de jeugd bedoeld. Verzame
laars van postzegels, munten e.d.
kunnen hier tevens deskundig
advies inwinnen.
Vier auto's
beschadigd bij
parkeersteek
LEIDEN - Vier auto's werden gis
termiddag op het Stationsplein
flink beschadigd na een wat uit de
hand gelopen parkeermanoeuvre
van een 59-jarige automobiliste uit
Oegstgeest. Zij wilde haar auto op
het plein parkeren maar schoot, in
plaats van naar rechts te rijden,
door nog onbekende oorzaak plot
seling rechtdoor en raakte een ge
parkeerd staande auto.
De klap was zo hard dat die auto
voor het grootste deel op de rijweg
kwam te staan. De auto van de
vrouw schoot na de botsing verder
door en raakte een tweede auto, die
eerst tegen een lantaarnpaal en
vervolgens tegen een derde auto
botste. De automobiliste deed vol
gens de politie alsof er niets aan de
hand was. want ze reed doodge
moedereerd weg. Er waren echter
getuigen die het kenteken van haar
auto hadden genoteerd, zodat zij
later door de politie in Oegstgeest
werd aangehouden.
een voor die tijd nogal uitgebrei
de bebouwing aan het groeien
was en men aan het bouwen van
parochiekerken en stadskloos-
tertjes moest gaan denken (de
voorloper van de huidige Pie
terskerk bijvoorbeeld dateert uit
de eerste helft van de twaalfde
eeuw).
Het moet een mooi gezicht ge
weest zijn: stukjes dorp met klei
ne houten huisjes en nerinkjes
op de plek waar nu de Waag, het
Stadhuis en de 'Koelie' kerk
staan. Hier en daar, vanaf de Rijn
gezien, een kerktorentje op de
achtergrond. En daarbovenuit,
zwaar en ongenaakbaar, met
slechts één deurtje aan de west
kant in de ronde muur, de
Burcht.
Een klein deurtje, want de op
zichtige ingang, die we tegen
woordig naderen als we de
Burchtheuvel bestijgen, werd
pas in de zeventiende eeuw aan
gebracht.
Met een heel ander soort eer
bied tegenover dit geheimzinni
ge morjument dan wij nü ten
toonspreiden ging de Burcht in
1651 in Leidse handen over.
De toenmalige eigenaar, een
buitenlands edelman, had geld
nodig omdat hij een verwant uit
krijgsgevangenschap moest vrij
kopen. Hij kwam tot overeen
stemming met het Leidse stads
bestuur. Leiden werd voor 70.000
gulden eigenaar van de Burcht.
Bovendien deed de bewuste
graaf, Jacques de Ligne, afstand
van een aantal belangrijke bron
nen van inkomsten, die aan het
'burggraafschap' van oudsher -
vanaf het begin van de elfde
eeuw of daaromtrent - verbon
den waren geweest: het heffen
van marteltol bijvoorbeeld.
Zo hoog kan de nood soms stij
gen...
Burggraaf van Leiden - het
was een oude titel met een oud
gezag - en nu hadden de burge
meesters van Leiden om zo te
zeggen van de ene dag op de an
dere daarover zeggenschap.
Voor veel geld lieten ze een
mooie nieuwe entree tot de
Burcht maken, en de wapen
schilden van de nadien door het
stadsbestuur aangestelde burg
graven werden er successievelijk
omheen gedrapeerd.
Er werd een voorplein inge
richt. een toegangspoort werd
gebouwd, met twee flankerende
'torens'. Voor belangrijke bezoe
kers werd een 'Heerenlogement'
ingericht. Kortom: men had heel
wat met de nieuwe aanwinst, dit
oeroude kasteel, vóór.
Maar de tijd ging na 1651 voort.
En: andere tijden, andere zeden:
ooit was er een doolhof binnen
de muren, ooit was er een herten
kamp. Tegenwoordig is er niets,
alleen de vage herinnering aan
een geheimzinnig blijvend verle
den.
L.D. COUPRIE
LEIDEN - Twintig Japanners die werkzaam zijn op het gebied van bejaarden- en gehandicaptenzorg
gistermiddag een bezoek gebracht aan Leiden. Zij bezochten het verzorgingstehuis Rijn en Vliet en het verpleegte
huis Zuydtwijck. 's Ochtends had de Japanse delegatie een bezoek gebracht aan de Gading in Leiderdorpeen
dagverblijf voor gehandicapten. Op de foto geeft de directeur van Rijn en Vliet, F. van Oosten, een uiteenzetting
over de bejaardenzorg. (foto Jan Holvast)
