DAAR STAAT U.
MET UW
EXPRESS STUK
VOOR AMERIKA.
EN GEEN MENS
OM HET EVEN
WEG TE BRENGEN.
Max Havelaar hinkt op twee gedachten
Croiset en Juvenalis integer
Acht grijze middenmoters spelen voor grote popprijs
Smaken verschillen over 'Song of the Night'
Oude muziek voor moderne oren
ER IS 'N SNELLERE MANIER,
BEL DE DHL KOERIER.
06-0552
r MAANDAG 19 OKTOBER 1987
KUNST
PAGINA 23
Grappenmaker Jos Brink wordt steeds serieuzer
Voorstelling: Max Havelaar. Gezien
in de schouwburg in Haarlem: ook
te zien 29, 30 en 31 oktober in de
Leidse schouwburg.
HAARLEM - Jos Brinks kun
stenaarsschap is duidelijk in ont
wikkeling. Van cabaret, via glit
ter en show nu naar het serieuze
theater. De gala-première van
zijn musical Max Havelaar in de
Haarlemse schouwburg, is wat
dat betreft tekenend. Waar het
publiek in het verlengde van Ma
dame Arthur opnieuw een spet
terende show verwachtte, kreeg
het een sobere voorstelling te
zien over de positie van onder
drukte Javanen ten tijde van de
Nederlandse overheersing.
In wezen is het natuurlijk on
zin om naar Max Havelaar te
gaan met in je achterhoofd die
amusementsbehoefte. De grote
roman van Multatuli leent zich
vanzelfsprekend niet voor amu
sement. Maar toch... je weet het
maar nooit met Jos Brink. Zelfs
van een zo beladen onderwerp
als AIDS wist hij vorig seizoen
een toneelstuk te maken, waarin
de tragiek door de humor gedra
gen werd.
Max Havelaar is in zijn hele op
zet echter een uiterst serieuze
voorstelling, bij het saaie af
soms, omdat Brink er duidelijk
de tijd voor neemt zijn bood
schap uit te dragen. Uit het oog
punt dat een recensie toch vooral
ook een vorm van publieksvoor
lichting moet zijn, is de ware
Brink-aanhanger vanaf nu dus
gewaarschuwd.
Zeker, er is weer heel wat goud
dat blinkt, in de kostuums en in
de belichting. Er is weer een bal
let, er worden dus dansjes ge
maakt en er wordt gezongen.
Maar er wordt bovenal toneel ge
speeld. Het verhaal wordt ver
teld van Max Havelaar die in zijn
eentje ten strijde trok tegen het
onrecht dat de Javanse bevol
king in naam des Konings werd
aangedaan.
Dat is een moedige keuze van
Brink die zich kennelijk zo met
de figuur van Havelaar geïdenti
ficeerd heeft, dat hij zeer gedre
ven in die rol is gekropen, soms
bij het bezetene af zelfs. De con
structie van de voorstelling volgt
in grote lijnen die van het boek.
Binnen de raamvertelling waarin
de makelaar in koffie Droogstop
pel als toonbeeld van de gods
vruchtige kleinburger wordt op
gevoerd, wordt het verhaal ver
teld van Havelaar. De assistent
resident in Lebak die uiteinde
lijk niets kan doen aan de uitbui
ting van het Indische volk en
ontslaé neemt.
De musical van Jos Brink
hinkt op twee gedachten. Het wil
het drama van Max Havelaar ver
tellen, maar het wil ook een zo
breed mogelijk publiek amuse
ren. En dat is zelfs voor Brink in
dit geval een te grote opgave.
Waar het met Een nieuwe dood
wel lukte omdat dat puur toneel
was, daar gaat Max Havelaar als
musical de mist in.
Het is dan ook niet zo gek dat
met name de toneelgedeelten in
de voorstelling - en er zitten nog
al wat dialogen in - het meest
spannend zijn. Niet alleen omdat
Brink Havelaar zo sterk speelt,
maar ook omdat er dan sprake
van echt drama is. De confronta
ties tussen Havelaar en zijn
vrouw Tine zijn daarin het
mooist. Daarentegen zijn de
sceones waarin gedanst, gezon
gen en geschmierd wordt (Jero
me Reehuis als Droogstoppel,
nou dan weet je het wel) niet
showy genoeg om echt te amuse
ren. Bovendien lukt het niet om
die typische Indische sfeer over
te brengen, hoeveel mooie sa
rongs en frêle, donkergetinte li
chamen je ook op toneel ziet.
Het zou me niets verbazen als
Max Havelaar een ommekeer in
Brinks carrière wordt. Hij zal er
zeker opnieuw een groot publiek
mee trekken, niet voor niets is hij
de populairste Nederlander. Was
de lijfspreuk van Multatuli "ik
wil gelezen worden", dan is die
van Jos Brink toch zeker "ik wil
gezien worden". En hij gebruikt
zelfs het Nederlandse omroepbe
stel om die lijfspreuk uit te dra
gen. Gelijk heeft-ie. Het toneel
publiek zit echter niet te wach-
i de musical 'Max Havelaar' bijeen met i
ten op een Max Havelaar voor de maker Jos Brink wordt steeds het een en tevens het begin van
massa en de musical-liefhebber serieuzer en beschouwender. het ander.
wil show en vertier. De grappen- Max Havelaar is het afscheid van HEIN JANSSEN
rietje d'Hane-Scheltema. Tekstbe
werking: Josephine van Gasteren
en Jules Croiset, regie: Josephine
re).
LÈIDEN - Er is een theorie die
zegt dat mensen hun eigen tijd
altijd als een eindtijd of over
gangstijd zien. Het verleden
wordt niet meer begrepen, de
toekomst is een groot vraagteken
en het heden beziet men als 'cri
sistijd'. Dit apocalyptisch den
ken, het denken in termen van
opkomst en ondergang van be
schavingen, van bloei en verval,
is vooral populair aan het einde
van een eeuw; denk aan het be
roemde 19e-eeuwse 'fin-de-siè-
cle'.
Ook anno 1987, bij het naderen
van het tweede millennium, lij
ken de apocalyptische stemmen
toe te nemen; onze cultuur is op,
moe, decadent en wacht op zijn
einde. Tegelijkertijd is er binnen
het apocalyptische denken altijd
de hoop op herstel en vernieu
wing. Dit denken in termen van
vernieuwing neemt altijd dezelf
de gedaante aan. De nieuwe sa
menleving moet een natuurlijke
of organische samenleving zijn,
kleinschalig, simpel, eenvoudig
en tegengesteld aan de verdor
venheden van de grote stad.
Dit alles ter inleiding van het
nieuwe solo-programma 'Niet
van gisteren' van Jules Croiset
dat afgelopen zaterdag zijn pre
mière beleefde in de Leidse
Schouwburg. 'Niet van gisteren'
is een bewerking van de satiren
van de Romeinse satiricus Ju
venalis, levend in het Rome van
100 na Christus. Juvenalis is een
schoolvoorbeeld van het apoca
lyptisch denken, een moralist
pur sang, die op virtuose wijze
gestalte gaf aan zijn onbehagen
over de Romeinse cultuur van
zijn tijd. Jules Croiset gebruikte
dezelfde tekst negentien
later om uiting te geven aan de
"verloedering van onze tijd". Ju
les Croiset deed dat op een wijze
zoals alleen hij dat kan: impo
sant, krachtig en voornaam.
'Niet van gisteren' is een solo
voorstelling en de toeschouwer
raakt al snel geïmponeerd door
de wijze waarop het kruitvat Cro
iset de 3600 hexameters (versrij-
men) uit zijn mond laat vloeien:
Croiset geeft gewicht aan elke
lettergreep. Niettemin zijn er te
genwerpingen. Duidelijk was
dat Croiset de weerbarstige tekst
nog niet helemaal onder de knie
had. De voorstelling lag niet he
lemaal in balans; verontwaardi
ging en verstilling wisselden el
kaar met enige gekunsteldheid
af.
Belangrijker is de inhoudelij
ke tegenwerping. Wat wil Croiset
ons duidelijk maken met het ge
kanker van Juvenalis over
vreemdelingen, vrouwen, kun
stenaars en homoseksuelen? De
zelfde vraag is gesteld aan de
Franse romancier Céline en aan
de Nederlandse romanciers Re-
ve en Hermans. Een antwoord is
nauwelijks te geven. Wie gelooft
in de integriteit van genoemde
schrijvers zegt dat ze een dubbe
le moraal doorprikken; wie er
niet in gelooft zegt dat ze 'fascis
tisch' zijn, of termen van dezelde
strekking.
Ik ben geneigd te zeggen dat
Croiset en Juvenalis integer zijn
en ben ervan overtuigd dat als
Croiset duidelijker kan maken
wat hij precies beoogd en zijn
tekstbeheersing aan gemak wint,
'Niet van gisteren' een indruk
wekkende voorstelling kan wor
den. Croiset zou het rustieke,
landelijke alternatief dat Juvena
lis geeft met evenveel ironie
moeten behandelen als hij nu
uitdrukking geeft aan de nich
tenwereld van Rome anno 100 na
Christus.
RADBOUD ENGBERSEN
Nieuw ballet van Toer van Schayk
AMSTERDAM (ANP) - Bij Het Na
tionale Ballet wordt een nieuwe
choreografie van Toer van Schayk
ingestudeerd. Het ballet, dat nog
geen naam heeft, moet op 13 no
vember in het Amsterdamse Mu
ziektheater in première gaan. Van
Schayk zette zijn nieuwste produk-
tie op muziek voor strijkers, slag
werk en celesta van de Hongaarse
componist en pianist Béla Bartók.
Hij ontwierp ook het tlecor en de
kostuums voor het dertig minuten
durende ballet. Dit wordt zijn 23ste
creatie voor Het Nationale Ballet.
Lcids Vrijetijdscentrum. 18 okto
ber. Een der 20 voorrondes van de
Grote Prijs van Nederland. Acht
(nog) onbekende bands uit Haar-
moderne studio.
LEIDEN - De Leidse Jan O. en
de Zeven Dwergen hebben gis
teravond de publieksprijs ge
wonnen in één der 20 voorrondes
van de Grote Prijs van Neder
land. Die beloning bestond uit
het recht om een toegift te geven.
Al te veel conclusies moet het
Leidse gezelschap maar niet ver
binden aan deze geste van het
publiek. Jan O. had gewoon de
meeste vrienden en bekenden
het flink volle LVC binnenge
lokt.
Hoe de GP-jury heeft geoor
deeld, is nog niet bekend. Haar
taak is weinig benijdenswaardig.
Het is prettiger om uit een hele
boel leuke dingen het leukste te
kiezen dan een geforceerde keus
te moeten maken uit een achttal
grijze middenmoters.
Of eigenlijk zeven want het
Haarlemse Jewel zou ge
diskwalificeerd moeten worden
vanwege de verregaande over
schrijding van de volumelimie
ten. Het heavy metal-kwartet
ging er zo hard en onbezonnen
in, dat er niets te horen viel. Een
ongecontroleerde brij om van te
schrikken. Driekwart van de zaal
stond met de vingers, ver gepe
netreerd in de buis van Eustachi-
us, tolerant te zijn. Headbangen
ging niet want zoiets doe je niet
met je vingers in je oren.
De Oegstgeester Sindellas
vormden het andere uiterste. Het
vijftal, met zijn zanger voorop,
bracht vier voortkabbelende
slaapliedjes voort. Een merk
waardige kruising tussen Boy
George en Sade waaraan nie
mand zich hoeft te storen. Had
den alle andere bands nog het
meest te kampen met de hitte op
het podium, de Sindellas uit het
forensendorp hadden nog het
meest last van hun eigen verle
genheid. Als de groep klaar is,
trekken meegekomen ovlders
hard aan hun kinderen. De grote
broers hebben gespeeld, de
kleintjes moeten naar huis en
naar bed. Maar goed dat de Sin
dellas het spits moesten afbijten.
This Dawn komt uit Lisse.
Hoekige new wave bracht dit
viertal voort. Van dit soort band
jes hebben er al dozijnen de po
dia bevolkt maar misschien dat
in de bollenstreek de dingen alle
maal wat later gebeuren.
Vervolgens mag popu-jopie
Jan O. zijn van tevoren gewon
nen partij spelen. O. en de zijnen
lijken zeker van hun zaak. Aht-
woord op de vraag wat die zaak
nu eigenlijk is, blijven ze schul
dig. Wel, nog voordat ze een noot
spelen, de jury provoceren. Ook
eventueel in de zaal aanwezige
scouts hoeven niet bij O. aan te
kloppen. "We hebben al een con
tract". Grapjes met een speel
goedpiano en de vele truien die
O. aan heeft.
De set bestaat uit een soort van
chansons die uitmonden in een
geluidsorgasme. Net zoiets als de
Belg Raymond die 'L'amour' wil
de. Drama? O. schreeuwt net als
hij de longen uit het lijf. Iets over
het leven, dat dat gewoon door
gaat. Een groot deel van het pu
bliek is laaiend enthousiast over
de podiumact met een uit het
niets opduikende zwerver die in
een rap tempo een fles wijn leeg
drinkt, zich daarbij niets aan
trekkend van de muzikale ver
richtingen van O. en zijn dwerg-
Prima Nascita heeft vooral e<
goed ritmetandem. Voor het o\
rige heeft het Amsterdamse
vental niets om het lijf. De zang is
vlak, de achtergrondzang van de
twee dames schel. Af en toe
funkt het wel, maar vonken wil
het maar niet. Belangrijkste be
zwaar is dat het zo gewoon is. En
dat terwijl de jury nog zo heeft
gezegd dat bij de beoordeling
"de avontuurlijkheid van het ge-
bodene een zware rol" zal spelen.
Goed voor op de braderie, dit ge
zelschap.
Nog vervelender is Terry Gor
don en zijn 'Feeling', ook al uit
Amsterdam. Dit is muziek voor
de jongens met het ontblote bo
venlijf die onder Marlboro-paras-
olletjes het strandgebeuren aan
schouwen. Verdrietig slechte
teksten, belegen gitaarlicks. Een
muziekstijl waarvan ik niet wist
dat die nog navolgers had. Zo be
schouwd is het nog een verras
sing ook. Terry zelfheeft iets van
Engelbert Humperdinck. GP-
presentator Fer Abrahams stelt
het publiek gerust. De jury heeft
écht alle 700 ingezonden tapes
beluisterd alvorens zij 160 groe
pen de voorrondes in stuurde.
En verder moeten we ook niet
vergeten dat er een "Olympische
gedachte" aan de GP ten grond
slag ligt: niet winnen, maar mee
doen is belangrijk.
The Steamers, alweer Amster
dam, zijn ook niet bepaald uit op
vernieuwingen of verrassingen.
Toch bieden de bebrilde zanger-
/gitarist en zijn drie collega's het
beste van de avond. Degelijke
rock and roll met gitaarpartijen
waarop niets af te dingen valt. Al
leen die teksten (let de jury daar
ook op?) hou vanvond van me,
want morgen ben ik weg. Op het
T-shirt van de voorman staat dat
hij geslagen, gebeten en nog wat
vies wil worden. Toch zijn The
Steamers op het podium heel
netjes, te netjes.
Ook niet onaardig is het Leidse
Six Pack. Dik aangezette Tubes-
achtige rock. Met elektronica
worden flink stotende blazers
secties opgewekt. De instrumen
tale passages zijn inventief. De
zes doen er wel een beetje lang
over voordat ze 'to the point' ko
men. De zang valt echter fiks te
gen.
De slotconclusie moet helaas
luiden dat in deze voorronde niet
Neerlands Hoop op betere pop
muziek schuil is gegaan. Wel alle
hulde aan een ieder die iets van
doen had met de organisatie.
Acht keer moest er van alles ge
wisseld en veranderd worden.
Het geluid bleef al die tijd goed
en er zat flink veel vaart in.
WIM KOEVOET
Voorstelling: Nederlands Danstheater
met 'Song of the Night' van Graeme
Murphy/Karol Szymanowski. Decor en
kostuums: Andrew Carter. Tenor: Nico
Boer. Licht Joop Caboort. Verder re
prises van 'Sechs Tanze' (Kvlian/Mo-
zart), 'Silent Cries' (Kylian/Debussy)
en 'Ricercare' (Tetly/Seter). Gezien op
16 oktober, nog te zien tot 31 oktober
o.a. in het Danstheater aan 't Spui. Den
Haag.
DEN HAAG - Een recensie begin
nen met een open deur is niet ge
bruikelijk maar hier wel van toe
passing: smaken verschillen. Dat
werd afgelopen vrijdag weer eens
bewezen. De première van Graeme
Murphy's ballet 'Song of the Night'
bij het Nederlands Danstheater
riep bij mij en mijn gezelschap wel
zeer uiteenkopende reacties op:
mijn gedachten dwaalden bijna af
uit verveling terwijl bij hem de ril
lingen over de rug liepen van be
wondering. Ik vond het een klas
siek lyrisch ballet, waarin alle cli
chés nog eens op een rijtje werden
gezet, hij vond de bewegingspatro
nen en het gebruik van de ruimte
origineel. We probeerden elkaar
van ons gelijk te overtuigen, maar
beiden bleven wij bij onze mening
Waarom vond ik het dan zo ma-
tig? Omdat het allemaal te
vloeiend en te sierlijk was? Omdat
er nauwelijks contrast en afwisse
ling in intentie en ritme was? Of
ben ik niet poétisch genoeg en laat
het mysterie van de nacht mij on
bewogen? Hoe het ook zij, ik kon
me niet over het gevoel heen zetten
dat ik iets dergelijks al eens eerder
had gezien. En dan bedoel ik niet
het decor en het licht dat werkelijk
prachtig was, maar de choreografie
op zich zelf. Zoveel perspectief als
er in het decor zat (twee hangende
wanden die associaties oproepen
met een nachtelijke stad), zo wei
nig bood het ballet.
Toch is Graeme Murphy niet de
eerste de beste. De Australiër dan
ste in Melbourne, New York, Lon
den en Grenoble om later choreo
graaf te worden van onder meer
The Australian Ballet. Murphy
staat bekend als een man van het
theater, die licht, decor, kostuums
en soms ook video minstens zo be
langrijk vindt als de dans. In 'Song
of the Night', ging zijn aandacht uit
naar het licht en zocht hij zijn in
spiratie in de muziek van de Pool
Karol Szymanowski (1882-1937):
zijn derde symfonie (Song of the
Night) werd live uitgevoerd door
het Nederlands Balletorkest onder
leiding van Michael Barret. De
schoonheid van de vrij zware mu
ziek, het licht, het decor, de lyriek
van de dans, misschien was alle
pracht bij elkaar wel wat teveel.
Eén ding vond in uitstekend en dat
was dat Murphy twee mannen net
zo innig en melancholiek met el
kaar liet dansen als men dat in
man-vrouw duetten gewend is.
Shaun Amyot en Nacho Duato
hangen aan elkaar, tillen elkaar op
en sluiten elkaar in de armen. Sa
men geven ze daarmee net iets ex
tra's aan het 'Lied van de Nacht'
dat in de rest van de choreografie
ontbreekt. Wat sfeertekening be
treft, is Murphy een 'goeie' Dat
wel.
Op het programma stonden ver
der nog drie reprises: 'Sechs Tan-
ze' en 'Silent Cries' van Jiri Kylian
en 'Ricercare' van Glen Tetly.
'Sechs Tanze' is een zeer humoris
tisch ballen op dansmuziek van
Mozart. De drukke commedia dell'
arte-achtige stijl van dansers in di
to kleding contrasteert met heden
daags geklede dansers, die door
hun verstilling eigenlijk niet aan
wezig lijken. Het deed me denken
aan de scène uit de Hamlet van
Shakespeare: een toneelstukje in
een toneelstuk. Kylian creëert met
zijn raamvertelling een grappige
'cross-talk' met het verleden van
Mozart en zijn dansmuziek.
'Silent Cries' is een solo van Sa
bine Kupferberg met een doorzich
tig scherm, dat ze als het ware on
derzoekt. Choreografisch mis
schien niet zo'n hoogstandje maar
de elementaire zoektocht naar een
choreografische vorm en de on
grijpbaarheid, de ongewoonheid
maken het een persoonlijke dich
terlijke ontboezeming. De muziek
van Debussy (Prélude a l'apres-mi-
di d'un faune) completeert het uit
stekend wat sfeer betreft. 'Ricerca
re' van Glen Tetly tonslotte is een
duet dat klassiek van vorm is en
niet zoveel nieuws biedt. Liefdes
thema's als tederheid, opwinding
en eenzaamheid passeren de revue.
Door de ongeïnspireerde uitvoe
ring een weinig inspirerend ballet.
Eigenlijk zou men zelf naar
'Song of the Night' moeten gaan
kijken. Om dan (opneuw) te kun
nen constateren dat smaken ver
schillen.
INGRID VAN FRANKENHUY-
ZEN
De voorstelling zal tien maal, tot en
met 29 november, in de hoofdstad
te zien zijn.
AMSTELVEEN (ANP) - Op 19
november gaat in het Amstelveens
Cultureel Centrum "Mijn zuster en
ik", een blijspel van Jos Brink naar
ideeën van hem en Frank Sanders,
in première. Eddy Habbema regis
seerde de voorstelling die wordt
gespeeld door Joséphine van Gas
teren, Sacco van der Made, Ellen
Röhrman, Marijke Veugelers en
Rob Fruithof.
Fragment uit het ballet 'Song of the Night
cello en Siebe Henstra-klavecimbel
met werken van onder andere Turi-
i, Frescobaldi, Merula, Scarlatti e
LEIDEN - Sinds musici als
Frans Brüggen, Anner Bijlsma
en Gustav Leonhardt school
hebben gemaakt in Nederland
en ver daarbuiten, is het niveau
van oude muziek uitvoeringen
steeds hoger komen te liggen. Je
zou teleurgesteld zijn als een der
gelijke uitvoering vandaag de
dag niet voldeed aan de hoogste
Het vierkoppige barokensem-
ble beantwoordde volledig aan
mijn verwachtingen. Instrumen
taal spel van grote klasse Er
werd gemusiceerd met vreugde,
vaart en levendigheid. Men was
zeer sterk op elkaar geconcen
treerd. De twee fluiten deden in
klank en virtuositeit niet voor el
kaar onder, wat zeer helder tot
uiting kwam in de duetten van
Giamberti. Verschillende tegen
gestelde gemoedsuitingen die
men in de barok zo graag wilde
uitdrukken, kwamen duidelijk
tot leven. Zo wisselden verhe
venheid en luchtigheid (sonata
prima van Turini versus de gia-
conna van Mercula), ingetogen
heid en uitbundigheid (Corisono
van Turini versus Dialogo van
Rossi) elkaar af.
Ook de solistische kwaliteiten
van Lucia Swarts in de sonate
van Geminiani en van Siebe
Henstra in de Scarlatti-sonates
werden met veel applaus geho
noreerd.
Toch kun je merken dat wij
met twintigste eeuwse oren naar
deze muziek luisteren; wij zijn
gewend aan uitersten in toon
hoogte, in geluidssterkte en in
klankkleur - denk aan de enor
me uitbarstingen van een voltal
lig symfonieorkest, aan het con
trast piccolo/tuba. De klanken
van blokfluit/cello/klavecimbel
klinken mij al gauw wat beperkt
in de oren. Ook het idioom van
vroeg- en laatbarokke muziek is
niet zo veelvormig.
Ronduit storend was het feit
dat men in verband met een ra
dio-opname enkele gedeelten
nog eens overnieuw moest spe
len. Dit deed afbreuk aan de op
bouw van het concert en de con
centratie van de musici. Het pro
gramma wordt op 5 november
door de VPRO uitgezonden via
radio 4 om 16.15 uur.
MONICA SCHIKS
WORLDWIDE EXPRESS-
