mm
Vrouwen dreigen boot te missen
Nieuwe generatie oorlogsschepen
Informatica-branche is een mannenbolwerk
Grote weerstand tegen
doorstralen van voedsel
DINSDAG 6 OKTOBER 1987
PAGINA 9
Door automatisering verdwijnen allerlei functies. Nu al zijn kassa-terminals in gebruik, waarbij een scanner
de artikelen herkent en de prijs noteert. Het afrekenen gebeurt nu nog door een cassière. In de toekomst zal ze ook
daarvoor niet meer nodig zijn. Het betalen gaat dan door middel van een pasje. (foto gpd)
AMSTERDAM - Er ligt een
gouden toekomst voor
vrouwen. De opkomst van
de informatiemaatschappij
brengt allerlei nieuwe be
roepen met zich mee, die
juist vrouwen kansen bie
den. De nieuwe technologie
maakt het bovendien moge
lijk dat steeds meer werk
thuis gebeurt. Bij uitstek
dus een mogelijkheid voor
vrouwen om betaald werk
en de zorg voor kinderen te
combineren.
Of: de invoering van nieuwe tech
nologieën is rampzalig voor de
werkgelegenheid van vrouwen.
Immers juist allerlei administratief
werk wordt 'weggeautomatiseerd',
wat betekent dat vooral vrouwen
op straat komen te staan.
door
Nicole Lucas
Tussen deze twee uitersten be
weegt zich de discussie over de ge
volgen van automatisering voor de
positie van vrouwen op de arbeids
markt. "Veel daarvan is natuurlijk
alleen nog maar speculatie", relati
veert Annemarie Roggeveen, be
leidsmedewerkster bij het Lande
lijk Centrum Vrouwen en Informa
tica in Amsterdam. "Maar dat auto
matisering belangrijke gevolgen
heeft voor het werk van vrouwen
staat buiten kijf'.
Dat er banen op de tocht staan is
duidelijk. Volgens een in 1984 in
opdracht van het Ministerie van
Sociale Zaken en Werkgelegen
heid opgesteld rapport 'Micro-
elektronica en vrouwenarbeid' zal
vooral uitvoerend en laag gekwali
ficeerd werk verdwijnen. De Raad
voor de Arbeidsmarkt schat dat
jaarlijks door automatisering
12.000 arbeidsplaatsen vervallen
bij de (semi-)overheid en in de
commerciële dienstverlening (ban
ken, verzekeringen etc.). Omdat
vrouwen zowel in deze sectoren als
in 'lagere' functies over-vertegen-
woordigd zijn, treft automatisering
vooral hen.
Roggeveen: "Allerlei functies
verdwijnen. Er zijn bijvoorbeeld
experimenten gaande met spraak
herkenning, zodat je alleen nog
maar tegen een computer hoeft te
praten om je tekst op papier te krij
gen. Er zijn daarbij nog wel een he
leboel problemen. Je moet zo'n ap-
paraat bijvoorbeeld proberen dui
delijk te maken wat het verschil is
tussen lijden en leiden. Maar als
dat eenmaal is gelukt, betekent het
dat een heleboel secretaresses en
typistes overbodig worden".
"Je ziet nu trouwens al dat aan
mensen in hogere functies de eis
wordt gesteld dat ze met een tekst
verwerker kunnen omgaan. Je
kunt daarmee immers zo makke
lijk wijzigingen aanbrengen, dat
voor het typen van allerlei brieven
en rapporten geen typiste meer no
dig wordt gevonden".
Plezier
Automatisering kan, hoe tegen
strijdig dat misschien klinkt, ook
betekenen dat het werk zwaarder
wordt. Een goed voorbeeld daar
van vormen de ontwikkelingen bij
'008'. Het opzoeken van het tele
foonnummer van heer A. te B. ge
beurt niet langer door middel van
het bladeren in een telefoonboek,
maar door het oproepen van de ge
vraagde informatie via een beeld
scherm. De telefonistes kunnen en
moeten nu veel meer klanten af
handelen dan daarvoor. Tijd en ge
legenheid om even met elkaar te
praten is er nauwelijks meer. "Een
werkgever kan natuurlijk zeggen:
je zit hier niet voor de sociale con
tacten. Maar die maken wèl deel uit
van het plezier dat mensen in hun
werk hebben. En als dat vermin
dert, merkt de werkgever dat ook",
aldus Roggeveen.
Ze maakt daarbij wel de kantte
kening dat mensen de effecten van
automatisering heel verschillend
kunnen ervaren. "Het sorteren van
de post bijvoorbeeld gebeurde tot
voor kort met de hand, voorname
lijk door vrouwen. Nu gaat dat ook
via een beeldscherm aan de hand
van de postcode. Sommige vrou
wen vinden dat heel erg leuk, ter
wijl anderen zich opgejaagd voelen
en het idee hebben dat ze nauwe
lijks meer tijd hebben om even iets
anders te doen".
Snappen
Ondanks die negatieve effecten
heeft het volgens Roggeveen wei
nig zin automatisering kost wat
kost tegen te houden. "Het gebeurt
nu eenmaal; daar doe je weinig aan.
Maar het is van groot belang dat er
voorwaarden worden gesteld aan
de manier waarop nieuwe technie
ken worden ingevoerd. Werkne
mers moeten bijvoorbeeld de tijd
krijgen om er aan te wennen en
zeggenschap krijgen over wat er
met hun werk gaat gebeuren".
Juist vrouwen ontbreekt het ech
ter vaak aan invloed in het bedrijf.
Ze werken meestal parttime en zijn
daardoor slecht op de hoogte van
wat er speelt. Bovendien werken ze
meestal in de lagere functies, wat
de werkgever een makkelijk ex
cuus geeft om vrouwen buiten de
discussie te laten. Ze snappen er
immers toch niets van.
Roggeveen: "De grap is natuur
lijk dat de werkgever er vaak net zo
min iets van weet. Die neemt een
adviesbureau in de arm om alles
even te regelen. Dat vergeet dan
vaak aan vrouwen te vragen wat ze
precies doen en welke veranderin
gen ze zouden willen. Maar aan wat
ogenschijnlijk eenvoudig werk is,
blijkt in de praktijk vaak veel meer
te pas te komen dan op het eerste
gezicht lijkt. Gevolg: heel veel
prachtige systemen blijven onge
bruikt".
Kansen
Als door automatisering geest
dodend werk verdwijnt, kan Rog
geveen daar niet zo rouwig om zijn.
"Voorwaarde is natuurlijk wel dat
er ander, beter werk voor in de
plaats komt".
Dat gebeurt ook, als we sommige
economen en 'toekomstdeskun-
dingen' mogen geloven. Volgens
bijvoorbeeld de Amerikaanse futu
roloog Alvin Toffler, bekend van
het boek De Derde Golf, biedt de
nieuwe technologie juist vrouwen
heel veel kansen. Er komen allerlei
nieuwe banen bij. Werk waarvoor
het bovendien, door de combinatie
van computer- en communicatie
technologie, steeds minder nood
zakelijk is dat mensen er dagelijks
voor naar fabriek of kantoor reizen.
De journalist kan zijn verhaal thuis
intikken op de computer en het
met behulp van een modem en de
telefoon doorgeven naar de krant.
En de secretaresse kan de brief die
haar baas via de telefoon heeft in
gesproken thuis uitwerken en
'doorseinen' naar kantoor.
In de ogen van Toffler is deze
ontwikkeling voor vrouwen ideaal.
Op dit moment immers worden
hun mogelijkheden om betaald
werk te verrichten beperkt, omdat
ze daarvoor bijna altijd het huis uit
moeten.. En dat betekent een heel
geregel als ook de kinderen en het
huishouden moeten worden ver
zorgd. In de toekomst is dat echter
niet meer nodig. Vrouwen doen
hun werk gewoon thuis.
Postorderbedrijf
Dit zogenaamde telethuiswerk
komt in Nederland, in tegenstel
ling tot bijvoorbeeld de VS, nog
niet zo veel voor. Een van de weini
ge (bekende) voorbeelden is dat
van het postorderbedrijf Otto in
het zuiden van het land. Wie telefo
nisch een bestelling door geeft,
krijgt een dame aan de lijn die thuis
zit te werken. Zij geeft het gevraag
de dan via een terminal door aan
het centrale magazijn.
In een vorig jaar door TNO ver
richt onderzoek naar telethuiswerk
worden echter de nodige vraagte
kens gezet bij deze ontwikkeling.
Het verplaatsen van werk van kan
toor naar huis blijkt namelijk nogal
eens gepaard te gaan met een ver
andering in de arbeidsverhoudin
gen. In plaats van een vaste baan
krijgen de 'nieuwe thuiswerksters'
een soort los-vast contract, dat wei
nig zekerheid biedt wat betreft
werktijden en inkomen. De over
eenkomsten met de traditionele
thuisnaaisters en thuispellers zijn
groter dan op het eerste gezicht
lijkt.
Roggeveen ziet nog een ander
nadeel: "Je blijft er dan toch vanuit
gaan dat vrouwen thuisblijven en
mannen buitenshuis werken. Aan
de opvatting dat vrouwen als eer
ste verantwoordelijk zijn voor het
huishouden en de kinderen, veran
dert het niets".
Mannenbolwerk
Die opvatting, een chronisch ge
brek aan kinderopvang en de onwil
van bedrijven ook parttime werk
toe te staan, hebben tot gevolg dat
vrouwen de kansën die er door de
nieuwe technologie wel degelijk
ontstaan, nog maar nauwelijks
hebben kunnen grijpen. De infor
matica-branche, die op elke zestien
werknemers slechts ëen vrouw
telt, is een mannenbolwerk. Cijfers
wijzen uit dat dit de laatste jaren
zelfs sterker is geworden. Van de
automatiseringsspecialisten was in
1976 nog 9,4 procent vrouw, vorig
jaar was dat aandeel gezakt tot 6,1
procent.
Meisjes en vrouwen zijn boven
dien sterk ondervertegenwoordigd
in opleidingen voor de informatica.
Roggeveen: "Automatisering is
een relatief jong vak, maar het is
toch al heel srtel in de hoek van de
techniek terecht gekomen. Het is
ingelijfd bij wiskunde en bij de
HTS, en het is moeilijk voor vrou
wen om daar binnen te komen".
Dat meer meisjes wiskunde moe
ten kiezen en dat ook kunnen, staat
wat haar betreft niet ter discussie.
Aan de andere kant vindt ze dat
ook wel eens vraagtekens kunnen
worden gezet bij de vanzelfspre
kendheid waarmee wiskunde als
eis wordt gesteld voor automatise
ringsfuncties en -opleidingen. "In
de informatica moet je analytisch
kunnen denken. Bij wiskunde ge
beurt dat inderdaad, maar het is
een misverstand dat je analytisch
denken alleen op die manier kunt
leren. Het kan ook door bijvoor
beeld een taal te bestuderen".
Wiskunde
Aan de zogenaamde Vrouwen
vakscholen, waarvan er inmiddels
zes verspreid over het hele land
zijn, wordt wiskunde niet als voor
waarde gesteld om de opleiding tot
programmeur of informatica-advi-
seur te kunnen volgen. Voor het
succesvol doorlopen van de cursus
blijkt dat geen probleem. De oplei
dingen van de Vrouwenvakscho
len blijken in een behoefte te voor
zien. De belangstelling van vrou
wen is groot en het grootste deel
komt daarna snel aan een baan.
Philips is een geregeld 'afnemer',
terwijl ook van de zijde van de
NMB veel belangstelling bestaat.
Ook de vrouwen die in het kader
van het zogenaamde PION-project,
waarbij werkloze academici en
HBO-ers worden omgeschoold
voor functies in de automatisering,
een opleiding hebben gevolgd, ko
men snel aan de bak. Aan de kant
van de bedrijven begint langzamer
hand ook het besef door te dringen
dat ze wel vrouwen in dienst zullen
moeten nemen om in de nog steeds
■groeiende behoefte aan automati-
seringsperoneel te kunnen voor-
Kansen zijn er dus wel: er is ech
ter enige haast geboden willen
vrouwen de boot ook hier niet mis
sen. "Vrouwen moeten laten weten
dat ze er zijn en dat ze het kunnen",
aldus Roggeveen. "Als ze zich wat
beter zouden weten te verkopen,
zou dat al een hele stap vooruit
zijn".
EDE - Het doorstralen van voed-
selprodukten om ze vrij te ma
ken van ziektekiemen wordt in
Nederland op beperkte schaal nu
al een aantal jaren toegepast.
Kruiden, kikkerbilletjes, garna
len, kip, vis, aardappels en uien;
meer dan 100 ton voedsel pas
seert wekelijks de kobaltbron
van het enige bedrijf in Neder
land dat daarvoor is toegerust:
Gammaster in Ede. De behandel
de ingrediënten belanden, veelal
verwerkt in andere produkten,
op de schappen in de supermarkt
of verdwijnen naar het buiten
land.
door
Kees Klaasse
Al lijkt de methode schoon,
doeltreffend en kleeft er een on
miskenbare air van high-tech
aan. toch ziet het er niet naar uit
dat deze nieuwe wijze van con
serveren van bederfelijke pro
dukten spoedig op grote schaal
zijn toepassing zal vinden. Daar
voor is de angst bij het publiek
voor alles wat met straling en ra
dio-activiteit te maken heeft, te
groot - het 'Hirosjima-syn-
droom'.
De ramp met de Russische
kerncentrale heeft daar nog eens
een kakelvers Tsjernobyl-syn-
droom naast gezet. De voorstan
ders van voedseldoorstraling
zullen voorlopig roependen in de
woestijn blijven. Daar helpt ook
het argument dat het gebruik
van gammastraling een machtig
wapen vormt tegen de vele geval
len van voedselvergifting in ons
land, geen zier aan.
Schandalen
Een tegenstander van formaat
is ook het ministerie van Land
bouw, dat met het oog op de ex
port met erg gelukkig is met
voedseldoorstraling. Enkele
schandalen hebben de exportpo
sitie van Nederland dan ook da
nig ondermijnd. Zo bleek vorig
jaar een partij in Southampton
afgekeurde garnalen in Ede be
straald ('opgepoetst') en weer te
ruggestuurd. In Denemarken
werd eerder dit jaar een afge
keurde partij mosselen in beslag
genomen die in Nederland was
bestraald en weer op de markt
gebracht.
Begin juli vroeg het Land
bouwschap de regering het be
stralen van voedsel met gamma-
stralen maar helemaal te verbie
den. Het verzoek was deels inge
geven door de weerstand die be
staat bij de consument tegen de
ze methode om de houdbaarheid
van voedsel te vergroten. Daar
naast voerde het schap aan dat
producenten in andere landen
voedselbestraling als argument
gebruiken om Nederlandse col
lega's van de markt te weren.
In sommige landen, waaron
der West-Duitsland en Groot-
Brittannië, is het conserveren
van voedsel met gammastralen
wettelijk verboden. In Brussel
wordt gewerkt aan een gemeen
schappelijke regeling, maar of
die er gezien de verschillende
meningen van de lidstaten van
de EG, spoedig komt, valt te be
twijfelen. In Nederland mag be
straald voedsel, zij het in beperk
te mate, op de markt worden ge
bracht.
Schimmels
Het procédé van voedseldoor
straling is vrij eenvoudig. Bij
Gammaster in Ede wordt het te
bestralen voedsel achter beton
nen muren langs de stralings
bron geleid, een ringvormige
verzameling buisjes met kobalt-
60. Omdat de bron niet kan wor
den uitgeschakeld of geregeld
(zoals bij een röntgenapparaat)
wordt de dosis die het voedsel
ontvangt, bepaald door de snel
heid waarmee de container de
bron passeert. Er wordt gebruik
gemaakt van het feit dat gamma-
straling moleculen in organis
men kan beschadigen of andere
verbindingen kan doen vormen.
Levensprocessen als groei, ver
menigvuldiging en celdeling
kunnen daarmee tot staan wor
den gebracht. De straling doodt
in feite elke vorm van leven die
in de buurt van de bron wordt ge
bracht.
Bestraling van voedsel (de
voorstanders spreken om voor
de hand liggende redenen liever
van dóórstraling) zou daarom
een goede mogelijkheid kunnen
zijn om micro-organismen als
bacteriën en schimmels in voe
ding onschadelijk te maken. In
wetenschappelijke kringen wijst
men graag op de 200.000 gevallen
van voedselvergiftiging per jaar.
Er bestaan echter wel degelijk
onduidelijkheden over de effec
ten van bestraling.
Smaakverandering
De biochemicus dr. Lucas
Reijnders van de stichting Na
tuur en Milieu heeft er al eens op
gewezen dat de bewerking nade
len zou kunnen hebben. Onder
invloed van de straling zouden in
het voedsel schadelijke omzet-
tingsprodukten ontstaan (radio-
lyseprodukten, zoals het kanker
verwekkende benzeen). Er tre
den bovendien, vooral bij vetrij
ke produkten, smaakveranderin-
gen op en vitaminen krijgen een
behoorlijke knauw.
Reijnders vermeldt ook de mo
gelijkheid dat de consument met
voedseldoorstraling gemakke
lijk om de tuin te leiden is. Onhy
giënische werkwijzen bij de pro-
duktie kunnen worden gecorri
geerd door bestraling. "Daarmee
worden aanwezige micro-orga
nismen uitgeschakeld, maar niet
de toxinen (gifstoffen) die zij in
middels gevormd hebben".
De vereniging Milieudefensie:
"Voor de consument is behande
ling tegen bederf eigenlijk niet
nodig. Bij de meeste produkten
proef je wel of ze bedorven zijn.
Extra conservering is alleen gun
stig voor producenten en hande
laren, die hun spullen langere
tijd kunnen slijten. Wij hebben
liever gewoon vers in plaats van
straalvers voedsel".
Etiket
De Consumentenbond in Den
Haag, met meer dan een half mil
joen leden de grootste consu
mentenorganisatie van ons land,
vindt gammadoorstraling een
aanvaardbare methode om voed-
selbederf tegen te gaan. Twintig
jaar onderzoek heeft geen nadeli
ge gevolgen aangetoond, zegt de
bond, die doorstraling ook van
groot belang noemt voor de Der
de Wereld, waar men bijvoor
beeld niet beschikt over koelin
stallaties. De organisatie vindt
wel dat het etiket dient te ver
melden of voedsel is bestraald
En de consumenten zelf, die
volgens het Landbouwschap ten
onrechte geloven dat door de be
straling op de een of andere ma
nier radioactiviteit in het voedsel
achterblijft, weten in feite van
niets. Zij zijn er niet van op de
hoogte of een produkt bestraald
is: het staat er meestal niet op.
Het ministerie van WVC zag
graag een verplichte aanduiding
dat een voedingsmiddel is be
straald. Economische Zaken ziet
de bui al hangen en wil liefst met
een soort bloemetjesvignet vol
staan, de consument zal de be
straalde produkten anders waar
schijnlijk niet kopen. En dus
blijft de patstelling voorlopig
staan.
VLISSINGEN - In april volgend
jaar verricht koningin Beatrix de
doop van de Karei Doorman, het
eerste Multi-purposefregat van een
reeks van acht die bij de KMS ge
bouwd wordt. Acht oorlogssche
pen, volgepropt met de vernuftig
ste electronica. Als straks, in de
tweede helft van de jaren negentig,
alle fregatten zijn opgeleverd, be
schikt de Koninklijke Marine over
een van de modernste fregattenvlo-
ten ter wereld. Het is het resultaat
van een hechte samenwerking tus
sen industrie en marine. Kapitein
ter zee C. J. Scheijgrond, projectlei
der M-fregatten, zegt het met nau-
door
Willem J. van Dam
welijks verholen trots: in de sche
pen wordt een aantal nieuwighe
den verwerkt, die nog nooit eerder
voor fregatten van deze soort zijn
toegepast.
Het scheepsontwerp is in eigen
beheer bij de Directie Materieel
van de Koninklijke Marine tot
standgekomen. Dat is gebeurd in
nauwe samenwerking met De
Schelde-Vlissingen, de NVSB (Ne
derlandse Verenigde Scheepvaart
Bureaus) en Holland Signaal. We
tenschappelijke instituten als het
Fysisch en Elektronisch Laborato
rium, het Maritiem Instituut, het
Instituut voor Zintuigfysiologie,
de Technische Physische Dienst,
het Instituut voor Werktuigkundi
ge Constructie en het Nationaal
Lucht- en Ruimtevaart Laboratori
um hebben belangrijke bijdragen
geleverd.
De M-fregatten moeten de Wolf-
en Van Speijkfregatten gaan ver
vangen. De schepen zullen voor
meerdere taken (vandaar: multi
purpose) geschikt zijn. Ze moeten
zowel op de oceaan als in het Ka
naal en op de Noordzee kunnen
opereren. De gekozen rompvorm
stelt de fregatten in staat bij ruw
weer en hoge zee toch snelheid te
behouden. De schepen zijn zo sta
biel, dat helicopters ook bij slecht
weer op het dek kunnen landen. Er
worden veel maatregelen genomen
om de kans op ontdekking door vij
andelijke schepen te verkleinen.
Speciale geluidswerende technie
ken maken het M-fregat tot een 'stil
schip'.
Dekhuis
De M-fregatten zullen ook op ra
darschermen niet gemakkelijk te
ontdekken zijn; de vorm van het
dekhuis en de scheepshuid is zo ge
construeerd, dat radarenergie
nooit op een groot vlak kaatst. De
nieuwe fregatten worden uitgerust
met wapensystemen, die specifiek
bedoeld zijn voor de bestrijding
van onderzeeboten en oppervlak
teschepen. De luchtverdedigings
bewapening wordt zodanig inge
richt, dat op verschillende afstan
den meerdere luchtdoelen tegelijk
bestreden kunnen worden.
De Koninklijke Marine be
schouwt de M-fregatten als een
nieuwe generatie schepen. Er
wordt, zegt Scheijgrond, 'een ge
weldige stap vooruit gemaakt'.
"Maar het is niet zo, dat we een heel
ander spoor zijn opgegaan". Waar
mogelijk, is voortgeborduurd op
de gunstige ervaringen die zijn op
gedaan met de Standaardfregatten
en de Luchtverdedigingsfregatten.
Hij schudt ze moeiteloos uit de
mouw; voorbeelden waaruit moet
blijken, dat de M-fregatten op vele
fronten uniek genoemd mogen
worden. "Op het gebied van radar
denken wij aan een drie-dimensio-
nele radar die door Holland Signaal
wordt ontwikkeld. Zo'n radar biedt
het voordeel, dat je niet alleen af
stand en richting kunt ontdekken
van bijvoorbeeld een vliegtuig,
maar ook de hoogte. De Nederland
se marine is de eerste marine die
met deze systemen gaat rondva-
Onbemand
Nog zo'n voorbeeld: de vorm van
de scheepsromp. "De scheeps-
vorm is helemaal onderzocht en
aangepast aan de laatste inzichten.
Het is een gemeenschappelijk on
derzoek geweest van de Ameri
kaanse en de Nederlandse marine.
Nederland is het eerste land dat de
resultaten van dat onderzoek zal
toepassen. Wij verwachten dat de
manoeuvreerbaarheid en zeewaar
digheid daardoor aanzienlijk beter
is dan bij voorgaande scheepsty-
pes". En daarmee is de lijst nog
lang niet compleet. Scheijgrond
vindt het zelf een van de meest in
het oog springende vernieuwin
gen: de bewaking en bediening van
het gehele platformsysteem is vol
ledig geautomatiseerd. Het M-fre
gat vaart met onbemande machine
kamers.
Er zijn, in juli 1985, bij de onder
tekening van het M-fregattencon-
tract heel duidelijke afspraken ge
maakt over de prijs van de nieuwe
oorlogsschepen: 360 miljoen gul
den per stuk. Het moet een voort
durend gevecht zijn. Aan de ene
kant de zuinig kijkende bewaarder
van 's lands financiën, aan de ande
re kant de voortdurende drang
naar geldverslindende vernieuwin
gen. Toch niet, zegt Scheijgrond.
"De innovatiedrang is nu voorbij.
Die was uitgewoed op het moment,
dat het contract werd gesloten".
Belangstelling
Hoewel het eerste schip pas in de
eerste helft van 1990 aan een proef
vaart toe is, bestaat nu al grote in
ternationale belangstelling voor de
M-fregatten. Landen als Nieuw-
Zeeland, Australië, Griekenland,
hebben serieuze interesse getoond.
Evenals Fakistan. Ondanks eerde
re berichten dat De Schelde een
omvangrijke export-order voor de
levering van twee M-fregatten aan
dat land is misgelopen (de op
dracht zou naar de Britse werf Yar
rows gaan), is Pakistan nog niet ge
heel uit beeld verdwenen. Kapitein
ter zee Scheijgrond: "Yarrows
maakt een goede kans omdat de fi
nanciering die de Engelsen aan te
bieden hebben veel beter is. Dat is
bij ons het grote struikelblok. Maar
Pakistan heeft nog steeds belang
stelling. Als het aan de Pakistanen
ligt gaat de voorkeur - even los van
de financiering - uit naar het M-fre
gat".
De internationale concurrentie is
groot. De Nederlandse marinewer
ven ontlenen hun kracht voor een
groot deel aan de opgebouwde
know-how. Er is echter sprake van
een ontwikkeling dat steeds meer
buitenlandse opdrachtgevers de
schepen in eigen land laten bou
wen. Hoe groot is de kans dat daar
door de zo gekoesterde know-how
naar die landen verdwijnt, met als
gevolg dat door die export van ken
nis de positie van de Nederlandse
marinewerven ondermijnd wordt?
Scheijgrond: "Ik maak me daar
niet zo veel zorgen over. Ik denk
dat know-how so-wie-so verdwijnt.
Er zijn nu landen die uitstekend
weten hoe ze grote tankers kunnen
bouwen met de kennis die wij vijf
tien jaar geleden al hadden. Be
staande know-how is vroeg of laat
toch gedoemd om elders bekend te
worden. Het is voor ons zaak door
te blijven bouwen aan die know
how en te zorgen dat we de voor
sprong behouden."
