Anouilh en de bittere vracht van het verleden 'Bestuur Globe is arrogant en bekrompen' Beklemmende tragiek van Pina Bausch Eén van de grootste toneelschrijvers overleden Raad voor de Kunst fel bekritiseerd Klapsigaar houdt kinderen leuk bezig Schilderijen en muziek: geslaagd experiment PAGINA 22 KUNST MAANDAG 5 OKTOBER 1987 PARIJS Op 77-jarige leef- zÜn leven niet alleen enthousias- tijd overleed gisteren r ook bittere haat had op- Lansannp Tean Annnilh g:iwekt- z«n stukken werden niet LjUUSanne ^Jean Anouiln, alleen omschreven als'helder en fi- Frankrijks belangrijkste na- ïosofisch', oorlogse toneelschrijver. In reactionair' telegrammen aan de wedu- we sprak president Mitter rand van "een groot schrij ver, die zijn stempel op het aanspreekbare en onderhoudende r ook als 'cynisch e Anouilh is wel een 'avant-gardis- tische boulevardier' genoemd, waarmee werd bedoeld dat hij zijn stukken schreef in de gemakkelijk Franse drukt". toneel heeft ge- door Rudolf Bakker Premier Chirac noemde Anouilh: "een van de briljantste toneel schrijvers van onze tijd" en de mi nister voor cultuur Francois Leo tard wist in de gauwigheid te mel den dat Anouilh een "heldere en bittere blik" op het leven had. Jean Anouilh werd in 1910 in Bordeaux geboren. Zijn vader was kleermaker, zijn moeder violiste. Nadat het echtpaar met zoon Jean traditie van het boulevard-theater, terwijl hij zich in de uitwerking van zijn thema's een (in relatie tot de vrolijke vorm) onverwachte zwartkijker en cynicus toonde die er niet in geloofde dat de menselij ke relatie ooit iets goeds kon ople veren. Eenzaamheid, onvermogen tot communiceren, bedrogen on schuld en de hel van de oude dag behoorden tot zijn geliefde the- In de duistere oorlogsjaren, toen Anouilh zijn grote triomfen vierde, strooide hij met zijn stukken nog eens extra zout in de wonde van de nationale verdeeldheid. 'Antigone' was een herschreven versie van het Parijs 3 gaan jongen eerst een baantje bij een re clamebureau, waar hij kennis maakte met de dichter Jacques Prévert. Al op zijn twaalfde schreef de kleine Jean toneelstukken in verzen. In '32 werd 'Hermine', zijn eerste volwassen stuk opgevoerd, dat meteen al een doorslaand suc ces bleek. Na zijn baantje bij het reclame bureau was Anouilh enige tijd Sophocles, de held Creon vereenzelvigd werd met de Duitse bezetter en Antigo ne met de onuitroeibare rebel. 'De arme Bitos' (1956) werd in zijn da gen wel opgevat als een dolkstoot in de rug van het verzet. In dit stuk komt het Anouilh typerende the ma aan de orde dat de bittere vracht van de herinnering het he den voortdurend vergalt. "De erva ring die we hebben opgedaan cretaris van de grote toneelspeler maakt" - aldus Anouilh - "dat zich Louis Jouvet, een man die hij gron dig begon te haten. Zijn grootste roem oogstte Anouilh met stukken als 'Antigone' uit '44 dat 500 op voeringen haalde en met TAlouet- te' ('de leeuwerik') dat meer dan 600 voorstellingen beleefde. Anouilh's roem begon in de jaren van de bezetting. Zijn levenswerk omvat een dertigtal toneelstukken. i tweede natuur vormt die we tenslotte niet meer van onze ei gen werkelijkheid kunnen onder scheiden". 'De arme Bitos' was in feite een bittere satire op de vierde Franse republiek en in de grond van de zaak uitgesproken anti-par lementair. Jean Anouilh deelde zijn stuk- Klamer, vorig seizoen begonnen bij het zuideüjk theatergezelschap, is helemaal niet te spreken over het feit, dat het bestuur - achter hem om - met twee andere regisseurs heeft gesproken. Die twee, Theu Boermans en Arthur Sonnen, zou den de artistieke leiding van Globe moeten komen versterken. Verbolgen De zeer verbolgen artistiek leider schrijft verder in de zaterdag ver schenen brief: „Elke poging van de huidige directie om het bestuur kwalitatief te versterken, is stelsel matig getorpedeerd. Wat ik de af gelopen tijd, wat mijn bestuur be treft, heb meegemaakt, kan ik niet anders omschrijven dan provincia- listsich, in de meest karikaturale Volgens Klamer, die stelt dat 'Globe door het bestuur in de uit verkoop is gedaan', gaat het bij het bestuur alleen maar om macht. „Het is van levensbelang dat de verantwoordelijkheid voor de con tinuïteit van toneelmaken in Eind hoven beheerd gaat worden door en onmogelijk gemaakt. Het is ge woon geen goed bestuur. Ik hoop dan ook dat ze de brief van Ronald ter harte zullen i ,Het bestuur denkt dat ze zelf een gezelschap kan runnen. Ze zijn ge woon op de stoel van de directie gaan zitten. Dat kan natuurlijk niet. Wat dat betreft zijn het echt kleine regentjes..." Nieuws De zakelijk leider denkt niet dat de subsidie die Globe krijgt na dit seizoen zal worden gecontinueerd: „Neen, de Stichting Zuidelijk To neel Globe is dan echt geschiede nis. We zullen met iets nieuws ko men. Een nieuwe toneelvoorzie ning in het zuiden van Nederland. Prof. F. Sluyter, voorzitter van Globe, zegt dat er inderdaad ge sproken is met een aantal mensen over versterking van de artistieke leiding. „Maar al bij de aanstelling van Klamer is dat afgesproken. De artistieke leiding zou uit zeker twee personen moeten bestaan", aldus Sluyter. Volgens de voorzit ter was ook Klamer bereid om daarover te praten. „Later is hij die zich niet verlagen tot daarop echter teruggekomen. Ik een kruideniersmentaliteit. Onmogelijk Zakelijk leider Kommer 't Man netje geeft desgevraagd te kennen ook niet erg te spreken te zijn over de handelswijze van het bestuur: „Het bestuur heeft zich in de afge- weet ook niet a Volgens hem ligt het in de rede dat Klamer zijn ontslag indient als hij het niet eens is met het beleid van het bestuur. Klamer op zijn beurt hoopt in elk geval dit seizoen bij Globe af te kunnen maken: „Maar ik maak r lopen maanden goed belachelijk ernstig zorgen of men mij daartoe in de gelegenheid zal stellen." STUDENTENORKEST - Het Ne derlands Studentenorkest gaat van 10 tot en met 19 januari 1988 op OVERLEDEN - De Amerikaanse tournee. Dit wordt de 36ste in de actrice Madeline Carroll, bekend gescheidenis van het NSO. Het geworden door onder andere haar programma omvat het opdrachts- rollen in vroege films stuk Tala van Jan Rokus van Roo- Hitchcock, is zaterdag zendaal, het pianoconcert in G van durige ziekte Alfred lang haar Spaanse In zijn beroemde 'Becket' stelt erg gemakkelijk is'. En elders i Anouilh dat de ziel van de aartsbis schop van Canterbury te koud was om de liefde die zijn koning Hen drik II hem toedroeg te beantwoor den. In zijn oeuvre worden ook hu welijken als 'de hel' omschreven en gaan zelfs de meest idyllische relaties tenslotte aan het menselijk tekort kapot. In 'Het strijdgewoel' ('La Foire d'empoigne') zegt een der helden, in de persoon van koning Lode- wijk XVIII, over deeenen die hem het stuk merkt de koning nog op: "Geloof me, we hebben bijna altijd iets beters te doen dan dood te gaan". Hij stierf. Het is niet bekend of hij in het brave Zwitserland dan wel in Frankrijks 'adderkluwen' - en dat was een van zijn geliefde ter men - begraven wordt. Choreografieprij s Charles Corneille Met hoofdrolspeelster Danielle Lebrun (Electra) neemt Jean Anouilh in 1972 haar rol do voor het toneelstuk 'Je was zo lief toen je klein was'. (foto ANP) AMSTERDAM (ANP) - De Raad voor de Kunst is de raad voor het kunstbeleid geworden. Zij gaat steeds meer het werk doen van de 'troubleshooters' van het ministe rie van WVC. Deze kritiek uit Tom Blokdijk in het Nederlands Thea- terboek 1986/1987 dat vrijdag in het Nederlands Theaterinstituut in Amsterdam werd gepresenteerd. Volgens Blokdijk bestaat de werkgroep toneel van de Raad voor de Kunst uit te veel 'kunstma nagers'. „Dramaturgen zitten er niet in. Tien jaar geleden gaven zij de toon aan, nu zijn ze vervangen door managers", aldus Blokdijk. Hij vindt dat de werkwijze van de raad ook nogal wat te wensen over laat. Hoewel de raad volgens hem aanzienlijk meer macht heeft ge kregen, heeft ze deze lijn werkwij ze nauwelijks aangepast. Bij de beoordeling van de toneelvoorstel lingen is volgens hem ook nauwe lijks sprake van een grondige ana lyse. De raad kan, meent hij, weer In Theaterjaarboek MIDDELBURG (GPD) - De vreugdekreten kwamen zaterdag avond in de foyer van de Middel burgse schouwburg uit een onver wachte hoek, toen de jury de win naar bekend maakte van de lande lijke choreografiewedstrijd: Char les Corneille uit Utrecht. Met deze gedurfde beslissing werden de ge voelens die zich in de wandelgan gen van het tweede Nationale Jeugddansfestival hadden postge vat, onderstreept, dat met name de kleinere gezelschappen weinig ontwikkeling vertoonden. Charles Corneille daarentegen gaf met zijn inzending voor de wedstrijd blijk van een eigen vormentaal die ver der uitgebouwd kan worden. Daar om achtte de jury de aan de prijs verbonden studiebeurs van 5000 gulden bij hem in goede handen. Voor de 35 jaar geleden in Djak arta geboren Charles Corneille kwam de overwinning van zijn bal let 'Wildemannen' onverwacht. Pas op latere leeftijd ging de dans een overheersende rol in zijn leven spelen en bezocht hij de Studio Moderne Dans in Utrecht en de Theaterschool in Amsterdam. Het leeftijdsverschil met de andere noodzakelijk, zonder dat de reali- leerlingen en zijn wens om sneller teitszin kan ontbreken. Helderheid vooruit te komen e eigen stijl r de eigen taak is nodig. En lef. te ontwikkelen, brachten hem We kunnen niet zonder een Raad toe om op eigen benen te gaan voor de Kunst. Er aldus Blokdijk. Voorzitter P. Sonke, voorzitter hij zijn eigen dansstudio 'Dansend de beoordelingscommissie to-» Hart', waarmee hij in zijn onder- ;1 van de Raad voor de Kunst, houd voorziet door les te geven, reactie op de kritiek dat Daarnaast ontwikkelt hij choreo- grafieën. een echte raad voor de kunst wor den door de werkwijze te verande- Het zou goed zijn als de werk- bekritiseerd en zo nodig bijge steld." Dat is volgens Blokdijk geen overbodige luxe, want „wat bij de beoordeling van de voorstel len wel degelijk het doorslagge vende criterium de artistieke kwa- groep toneel op basis van voorstel- de werkgroep nu laat opschrijven lingen die een groep heeft uitge bracht en aan de hand van ge sprekken met de leiders uitvoerig beschrijft waar al die toneelmakers mee bezig zijn: een artistiek-tech- nische rapportage, aldus Blokdijk. Ook het belang van de groep moet worden aangegeven. „Het moeten grondige en uitvoerige rap porten worden, die gepubliceerd moeten worden, bediscussieerd. beschamende schamel heid". Blokdijk legt er de nadruk op dat de Raad voor de Kunst zich ook uitvoerig zal moeten verantwoor den hoe ze de sociaal-culturele ar gumenten (spreiding van het aan bod, evenwicht tussen grote zaal en kleine zaal, enzovoort) hanteert. Hij stelt echter dat grondig werken niet alles is. „Een toekomstvisie is liteit 1 kwaliteitsoordeel is echter wel de gerelateerd aan de aard doelstelling van het gezelschap. Het oordeel van de raad is volgens Sonke op alle onderdelen tiek gefundeerd oordeel. Dat echter ook beleidsmatige kanten 'Wildemannen' werd gedanst i voorstelling is. Het door vier mannen, onder wie Char- ne- les Corneille zelf. „Ik heb mij laten de inspireren door westerns, waarvan er veel gezien heb", vertelde hij _oafloop. „Het filmische aspect, de artis- fotografie, maar ook de clichébeel- den speelden daarbij een rol. Het alleen met zitten is onvermijdelijk, stelt mannen te werken en te zien hoe je Sonke. „Elk artistiek discussie- elkaar kunt beinvloeden". Als be- toneelgezelschappen steding van zijn studiebeurs niet aan dat de conclu- Charles^ graag willen werken met New York. punt ontkomt sie verder reikt dan het artistiek Trisha Brown oordeel", aldus Sonke. Nu Anouilh overleden is vallen ken in groepen in, zoals de 'roze' en de bewonderaars over hun eigen de 'zwarte' stukken, en dan zijn er voeten om de grote man te bewie- noS de 'briljante, de knarsetanden- roken, wat niet wegneemt dat de de, de gecostumeerde en de barok- bescheiden toneelschrijver tijdens ke'. 'zwarte' stukken hadden Artistiek leider zegt vertrouwen op EINDHOVEN (GPD) - Ronald Klamer, artistiek directeur van Zuidelijk Toneel Globe heeft het vertrouwen in het bestuur opgezegd. Klamer schrijft in een open brief dat het bestuur de directie lange tijd om non-actief heeft .ge steld bij de voorbereiding van een nieuw beleid. Verder beschuldigt Klamer het bestuur van amateurisme, ar rogantie en wanbeleid. solistisch optreden. Het gezel schap staat onder leiding van lucas worden. Ze vertolkte hoofdrollen in de Hitehcock-films als 'The 39 Steps' en 'Secret Agent'. DEN HAAG - Pina Bausch populair in Nederland. Populair als een popster a la Prince, want eergisteravond werden kaartjes voor haar nieuwe choreografie 'Viktor' bij opbod verkocht en ik heb zelfs in de krant kaartjes Haar populariteit heeft onge twijfeld te maken met haar sterk theatrale werk, dat altijd gaat 'Meneer Flakkee en Overgoeree' door Kindertheater Klapsigaar. Met: Michel de Bakker, Baptist Ver meulen, Rik van Boeckel en Willem Le Mair. Gezien op 4 oktober in het LAK-theater. LEIDEN - Kindertheaterpro- dukties op de zondagmiddag zijn al jarenlang een vaste traditie in het LAK-theater. In dat kader bracht gisteren het Leidse Kin dertheater Klapsigaar de premiè re van 'Meneer Flakkee en Over goeree'. Klapsigaar is een onder deel van de Stichting Toch Thea ter, die bijzondere theaterevene menten, festivals en workshops organiseert. Eerdere voorstellin gen van Klapsigaar waren straat- theaterprodukties. Met deze nieuwe produktie wil men dit seizoen op professionele basis in het theatercircuit gaan optreden. 'Meneer Flakkee en Overgoe ree' is het eerste programma, waarmee men in een theaterom geving voor het voetlicht treedt. Dat biedt met name op het ge bied van de vormgeving nieuwe mogelijkheden. Alleen al met be hulp van de belichting kun je te genwoordig talloze effecten be reiken. Klapsigaar is in dit op zicht in de eerste echte theater- produktie nog wat voorzichtig gebleven. Voor het verhaal, dat zich op zee en aan het strand afspeelt, is een fantasierijk decor ontwor pen. Verschillende attributen krijgen in de loop van de voor stelling een betekenis. Als bij voorbeeld tegen het einde met de beschikbare middelen een zeil boot moet worden gebouwd, ziet dat er verrassend geloofwaardig uit. Je merkt op dat soort mo menten, dat de kinderen in de zaal volop meeleven en het liefst zouden willen helpen bij het bouwen. Publieksparticipatie bij toneel voor volwassenen is meestal een gruwel, voor kinder theater daarentegen lijkt het een essentiële voorwaarde. Wanneer de kinderen een paar maal direct bij de gebeurtenissen op het toneel worden betrokken, wint de voorstelling gelijk aan zeggingskracht. Het duurt echter iets te lang, voordat het verhaal goed op gang komt. Maandenlang heeft zeepostbo de Overgoeree in een luxe ton rondgedobberd over zee. Als hij aan land spoelt, is dat precies bij de postplaats, waar hij zijn fles senpost moet afleveren. Daar ontmoet hij de woestijnbode Flakkee, met wie hij op zoek gaat naar de sleutel van de postbus. Dit spanningselement zou nog een beetje uitgediept kunnen worden. Misschien is er nog een extra ontmoeting te bedenken met een of andere slechterik die het op hun post gemunt heeft. Dat levert nieuwe avonturen op - nu is de verdeling: twee spelers en twee muzikanten te statisch. De geluidseffecten zijn overi gens wel subtiel en goed geko zen. Met wat extra grappen of een spannender verhaallijn moet er uit dit gegeven nog meer te ha len zijn. De reacties op de on heilsdrank de kwaadmaakdrank of de dansdrank bewijzen het. WIJNAND ZEILSTRA. over het met zichzelf en het ge luk worstelende individu. Het gaat Bausch niet om het ideaal van de schoonheid van de dans, maar om de wreedheid en de le lijkheid van het bestaan, om de vertwijfeling en de geestelijke verwarring in beweging uitge drukt. Ze geeft de chaos en on controleerbaarheid van emoties vorm in theatrale collages, in reeksen verschillende scènes die wat stemming ver uit elkaar kun nen liggen. Uitersten gaan altijd hand in hand wanneer bijvoor beeld twee geliefden elkaar de hersenpan inslaan tegen de ach tergrond van de meest lieflijke en romantische muziek die je maar kunt voorstellen. Om deze scala's aan emoties over te bren gen, zijn de dansers geselecteerd op hun acteertalent en expressie. Ieder lid van het Tanztheater Wuppertal heeft dan ook een sterke persoonlijkheid en in de voorstelling komen de verschil lende temperamenten goed naar voren: de choreografieën zijn hen door Bausch tijdens de im provisaties van de repetities op het lijf geschreven. Ook in haar dansstuk 'Viktor' komen de vertrouwde thema's aan de orde. De tragiek van het leven krijgt heel plastisch' vorm in het decor: een metershoge, rondom opgetrokken, aarden wal die een graf voorstelt, een massagraf. Tijdens de ruim drie uur durende voorstelling is een grafgraver bezig de grafkuil sym bolisch te dichten door telkens wat aarde naar beneden te schép pen. In dit graf passeert een on gelooflijke hoeveelheid (simulta ne) scènes de revue zodat je ogen tekort komt om het ■allemaal in één keer te vatten. Een vrouw wordt in een karpet gerold, een andere vrouw wordt als een paard de hoeven beslagen en weer een andere vrouw wordt door haar mond met water vol te gieten, als kraan gebruikt zodat anderen zich in haar straaltje wa ter kunnen wassen. Wat bij veel scènes opvalt is het lijdend en lijdzaam onder gaan van de handelingen, het passief accepteren van situaties alsof de dansers geen eigen wil hebben. Een ambtenaar van de burgerlijke stand trouwt twee op de grond neergelegde 'geliefden' die echter als reactieloze slappe poppen de ceremonie ondergaan en tot de kus (you may kiss the bride) gedwongen moeten wor den: de ambtenaar drukt daartoe eenvoudig hun hoofden tegen el kaar. Of een vrouw wordt het vertellen van een sprookje met een gelukkig slot bijna onmoge lijk gemaakt doordat twee man nen haar de mond snoeren. Of nog een voorbeeld van de wil loosheid: een vrouw lacht aller hartelijkst op commando van Liefde en geluk zijn op deze manier onverbrekelijk met hun tegenpolen verbonden. Aan te genstrijdige mechanismen in het leven kun je je niet onttrekken en van keuzevrijheid is nauwe lijks sprake. Ook het publiek wordt niet ge spaard: het wordt rechtstreeks aangesproken door een danse res: 'ich brauch dich nicht, geh .weg, was wollt ihr von mir?'. Er wordt tussen de rijen door ge danst en- iemand maakt een praatje met verschillende toe schouwers. De eerste rij wordt zelfs getracteerd op vers ge smeerde broodjes jam en op ste- De veelheid en de snelheid, de extreme sfeerwisselingen, de te gendraadsheid van de belichting en de muziek maken de voorstel ling één overdonderend schouw spel. In 'Viktor' komt Bausch' ontwikkeling naar steeds thea traler vorpien goed naar voren. Pure dans of een fysieke uitput tingsslag krijgt minder plaats toebedeeld dan in haar vorige choreografieën. De zeggings kracht zit nu meer in de situaties waarin de dansers zich bevinden dan in het lichaam van de dan sers zelf. Het werk van Tanzthea ter Wuppertal wordt op die ma nier toegankelijker, maar ver liest daardoor wel wat gan sug gestie. De zuivere dansmomen- ten in 'Viktor' zijn schaars maar als ze er zijn, zijn het juweeltjes omdat ze, abstract en 'eenvou dig', afsteken tegen de theatrale veelheid van de overige scènes. Dit neemt niet weg dat ik nog steeds ademloos zit te kijken naar een prachtige voorstelling. Naar Pina Bausch gaan is en blijft een belevenis. Aspectasia: schilderijen en muziek. Jacqueline von Preuss - sopraan, Reinhild Mees - piano, Leendert de Jonge - fluit en David Prins - cello, voerden, omringd door schilderijen en tekeningen van Jessie Gordon, werken uit van o.a. Henk Badings, Serge Rachmaninoff, Henriëtte Bos nians en Maurice Ravel. Gehoord en gezien op 4 oktober in de foyer en op het podium van de Leidse Schouw burg. LEIDEN - Het samengaan van beeld en geluid is in ons dage lijks leven een niet opzienbarend verschijnsel. We kennen de film en de televisie, waar muziek wordt gekozen en gecompo neerd die we slechts als achter grond ervaren en die bedoeld is om de beelden beter tot hun recht te laten komen. Eerder nog - in de vorige eeuw - liet de com ponist Moessorgski zich door een schilderijententoonstelling inspireren tot een orkestwerk. Het kan natuurlijk ook ander som: een schilder wordt gegre pen door een bepaald muziek stuk en wil deze emotionele bele ving in beeld vastleggen. Het theaterexperiment in de schouw burg "schilderijen en muziek" liet muziek horen en beelden zien die op deze manier met el kaar verweven waren. Er moesten nog stoelen wor den bijgezet in de foyer waar de schilderijen hingen en waar het publiek rondom aan tafeltjes ge zeten naar de muziek luisterde. Onderwerp van de liederen was de beïnvloeding van het westen door het oosten. Verschillende componisten hadden het ooster se 5-tonige toonsysteem als basis genomen. Epigrams van de Ca nadees Weisgarber was daarvan een heel sterk voorbeeld. De teksten behelsden oosterse werken of oosterse thema's en werden door de Canadese so praan soms met een enkele stem buiging, een gebaar van het hoofd tot uitdrukking gebracht en niet in de laatste plaats met grote technische beheersing en een prachtig warm klinkende stem gezongen. Niet alleen toonsysteem en tekst maar ook de vorm kent oos terse invloeden; van de korte subtiele haiku - o.a. door G. Bia- las (Duitsland) op geestige wijze en door H. Somers (Canada) in sfeervolle klanken verwerkt - tot de dramatisch, expressionisti sche vertellingen van Henriëtte Bosmans. Per voorstelling doen de leden van Aspectasia een greep uit hun repertoire, dat (met wisselende bezetting) dateert van de late 19e eeuw tot het he den. Heel bijzonder was na de pau ze de opstelling van musici en bezoekers op het podium en van de op de composities betrekking hebbende schilderijen in de zaal, waar ze - mooi uitgelicht - de aan dacht naar zich trokken. De voortreffelijk spelende mu sici maakten de voorstelling op zichzelf tot een bijzonder concert maar de experimentele 'theate ropstelling' maakte het tot een unieke belevenis. MONICA SCHIKS.

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1987 | | pagina 22