TAD LEIDEN
'Monumentenzorg is te lang
een elitaire zaak geweest'
LEIDSCH DAGBLAD
s
DINSDAG 29 SEPTEMBER 1987
Vijf jaar Monumentencommissie Leiden
LEIDEN - "Monumentenzorg is te
lang een elitaire zaak geweest",
meent mr. P. Olivier. Als voorzitter
van de Monumentencommissie
Leiden heeft hij zich ten doel ge
steld daarin verandering te bren
gen.
"Onze bedoeling is een steentje
bij te dragen aan de belevingswaar
de van de stad. Dat moet je niet
vanachter een bureau doen. We zijn
als commissie daarom actief op
pad gegaan en hebben bijvoor
beeld contact gezocht met wijk- en
buurtcomités om signalen op te
pikken over wat zij de moeite van
het bewaren waard vinden. Wat de
commissie doet, moet gedragen
worden door de mensen in de stad.
Monumentenzorg met de gordij
nen open", zo vat Olivier die werk
wijze kernachtig samen.
door
Jan Rijsdam
De Monumentencommissie Lei
den werd in november 1982 geïn
stalleerd en bestaat binnenkort dus
vijf jaar. In die periode zijn de le
den van de commissie bezig ge
weest een aantal Leidse wijken sys
tematisch uit te kammen op zoek
naar panden die het beschermen
waard zijn. Maar, zullen sommigen
zich afvragen, Leiden is toch al
aangewezen als beschermd stads
gezicht en er bestaat toch al een
rijkslijst van beschermde monu
menten? Dat klopt. In 1981 werd de
Leidse binnenstad officieel tot be
schermd stadsgezicht verklaard,
tot dusver het grootste bescherm
de stadsgezicht in ons land met
maar liefst 1300 beschermde mo
numenten.
Onmisbaar
Waarom dan toch nog een ge
meentelijk monumentencommis
sie ingesteld? Mr. Olivier, geboren
en getogen Leidenaar, stelt dat de
aanwijzing tot beschermd stadsge
zicht weliswaar richtinggevend is
voor het gemeentebeleid, maar
niets zegt over welk pandje nu wel
en welk pandje niet de moeite
waard is. Naast de 1300 monumen
ten die op de rijkslijst prijken telt
Leiden evenwel nog vele honder
den monumenten en objecten die
te bijzonder zijn om er onbezonnen
mee om te springen. Te denken
valt in de eerste plaats aan de 1800
panden die niet op de rijkslijst van
beschermde monumenten voorko
men, maar wel behoren tot de zoge
naamde categorie beeldbepalende
panden. Op zichzelf zijn die pan
den misschien wel minder in het
oog springend, maar voor de her
kenbaarheid en belevingswaarde
van de binnenstad als geheel zijn ze
onmisbaar.
"Te denken valt ook aan talloze
'jonge' gebouwen uit de vorige of
zelfs deze eeuw, die door een opval
lende bouwstijl worden geken
merkt of omdat ze de herinnering
aan een brok Leidse sociale ge
schiedenis levend houden". Dat
betekent bijvoorbeeld dat niet al
leen de directeurswoning, maar
ook fabrieksgebouwen als het Mos-
tertcomplex (Uiterstegracht), het
Harteveltcomplex (Langegracht)
en de wagenmakerij (Oude Var
kenmarkt) waardig worden bevon
den om aan de monumentenlijst te
worden toegevoegd.
De belangstelling voor monu
menten van bedrijf en techniek is
de laatste jaren groeiende. Geen
wonder in een stad met een zo rijk
industrieel verleden als Leiden. De
monumentencommissie wil daar
aan ook in de toekomst aandacht
blijven besteden en werkt daarom
graag samen met de werkgroep in
dustriële archeologie.
Openlucht-museum
De commissie maakt ook dank
baar gebruik van werkstukken van
studenten van het kunsthistorisch
instituut van de rijksuniversiteit
over mogelijke monumenten on
der de jongere bouwkunst. Dit re
sulteerde tot dusver tot plaatsing
op de monumentenlijst van onder
meer de Stadsgehoorzaal aan de
Breestraat, de voormalige HBS aan
de Burggravenlaan, de oud-katho
lieke kerk aan de Zoeterwouds-
esingel, een aantal arbeiderswo
ningen aan de Ververstraat en het
poortgebouw van het Academisch
Ziekenhuis aan de Rijnsburger-
weg.
Wil de commissie eigenlijk alles
bewaren?
"Oh nee", reageert Olivier. "De
stad mag geen openlucht-museum
worden en hoort continu in de stei
gers staan. Ik vind dat er ruimte
moet zijn voor nieuwe grensverleg
gende architectuur, voor uitdagin
gen en verrassingen. Als je over
monumentenzorg praat dan dient
dat een onderdeel te zijn van het to
tale stadsbeleid, maar het hoeft
niet altijd het belangrijkste onder
deel te zijn. Het vinden van een
nuttige bestemming voor een oud
pand is bijvoorbeeld ook een be
langrijk onderdeel. Als een ge
bouw qua uiterlijk de moeite
waard is maar qua comfort en lig
ging niet meer aan de eisen van de
ze tijd kan voldoen, is het een zaak
van het gemeentebestuur een af
weging te maken welk onderdeel
het zwaarst moet wegen".
"Wij belichten als monumenten
commissie slechts een enkel aspect
en dat is of een pand als bescher-
menswaardig valt aan te merken.
De uiteindelijke afweging van een
heleboel aspecten hoort bij het ge
meentebestuur te liggen. En dan
kan het heel goed zijn dat er af en
toe toch een pandje, dat we als
commissie de moeite waard vin
den, sneuvelt".
Werkwijze
Duidelijk was wel dat bij de in
stallatie van de monumentencom
missie een enorm werkterrein
braak lag. Was de omvang van deze
klus niet iets om moedeloos van de
worden?
"Nee hoor. We zijn een enthousi
aste club en met plezier aan het
werk gegaan. Als monumenten
commissie zitten we bovendien in
de luxe situatie dat zowel bij het ge
meentebestuur, ambtenaren als bij
de Leidse bevolking duidelijk oog
bestaat voor de kwaliteit van de ge
bouwde omgeving. Dat was een
heel plezierig startpositie".
"Als commissie zagen we na
tuurlijk wel dat we voor een enor
me klus stonden en niet alles tege
lijk konden aanpakken. Daarom
hebben we ons de nodige zelfbe
perking opgelegd. We zijn heel sys
tematisch te werk gegaan. Geko
zen is voor een wijksgewijze aan
pak waarbij eerst de oudste wijken
van Leiden, de Pieterswijk en Pan-
cras-west, grondig werden nage
plozen op panden die het bescher
men waard zijn. Op die manier
werkt de commissie de hele bin
nenstad wijk voor wijk af'.
Vanaf de oprichting heeft de
commissie zich ook bezig gehou
den met een wijk buiten de singels
en buiten het beschermde stadsge
zicht: Vreewijk. Deze buurt werd
rond 1900 gebouwd en bevat veel
woonhuizen met een heel karakte
ristieke architectuur. "Binnenkort
zal in een publicatie de cultuurhis
torische waarde van Vreewijk en
de geschiedenis van het stede
bouwkundig plan dat aan deze
wijk ten grondslag ligt voor het
voetlicht worden gebracht", vertelt
Olivier.
Een andere wijk buiten de bin
nenstad waarop de commissie zich
gestort heeft is de professorenwijk.
Met name de waarde van de Sint
Petruskerk aan de Lammen-
schansweg en de woningen rond
om deze kerk, ontworpen door de
architect Kropholler, hebben de
commissie er toe gebracht deze
wijk met voorrang te behandelen.
Uiteraard mogen ook andere wij
ken buiten de singels zich metter
tijd op de belangstelling van de
commissie verheugen. Gedacht
wordt vooral aan de bebouwing
langs de singels en langs de oude
invalswegen van Leiden. Zo is vo
rig jaar een begin gemaakt met de
inventarisatie van panden aan de
Hoge Rijndijk.
Oogst
Naast die wijksgewijze aanpak
doet de commissie ook weieens
iets tussendoor. Het voortbestaan
van panden in de stad wordt soms
plotseling bedreigd door sloop- of
verbouwplannen. In dat geval
wordt de commissie gevraagd met
voorrang een oordeel te vellen over
zo'n pand. Zo heeft de commissie
zich onder meer uitgesproken over
de pastorie van de Hartebrugkerk
aan de Haarlemmerstraat en over
de wagenmakerij aan de Oude Var
kenmarkt.
Mr. Olivier kan het niet genoeg
benadrukken: wie mocht denken
dat de commissie alles wil bewaren
heeft het mis. Een negatief advies
werd bijvoorbeeld gegeven over
het Rijksherbarium aan de Schel
penkade, over de volière in het
Plantsoen en over het voormalig fa
briekspand van de koffiebranderij
en theehandel Het Klaverblad aan
de Korevaarstraat.
De activiteit van de monumen
tencommissie heeft per 1 septem
ber 1986 de respectabele oogst op
geleverd van 339 gemeentelijke
monumenten, 196 in de binnenstad
en 143 daarbuiten, zo blijkt uit het
recente jaarverslag. Het leeuwe-
deel van die monumenten bestaat
uit woonhuizen (213) en winkel
woonhuizen (87). Verder bevat de
lijst 10 bedrijfsgebouwen, 9 pak
huizen, 5 openbare gebouwen, 5
schoolgebouwen, 3 garages, 1 brug
(de Vreewijkbrug), 1 hofje (Begijn-
hofje), 1 straatmeubel (De Gijse-
laarsbank) en 1 voormalig zieken
huis (Plöpital Wallon aan de Papen
gracht).
Subsidie
Is de gemeente naast het inventa
riseren van wat de moeite waard is
eigenlijk wel in staat een actief be
leid te voeren. Met andere- woor
den: is er ook een budget om res
tauratiesubsidies te verstrekken
aan eigenaren van jonge monu
menten?
"De politieke wil is er zeker",
meent Olivier. "In de afgelopen ja
ren zijn ook heel wat panden die op
de gemeentelijke lijst voorkomen
met geldelijke steun van de ge
meente Leiden opgeknapt. De rea
liteit gebiedt echter te zeggen dat
de vraag groter is dan de middelen
en dat het er de komende jaren niet
gemakkelijker op zal worden".
Eigenaren van monumenten zijn
vaak niet blij als hun woonhuis op
de lijst van beschermde monumen
ten komt te staan omdat zij vrezen
met handen en voeten gebonden te
zijn aan allerlei regels en voor
schriften.
"Die vrees is niet terecht", meent
Olivier. "Een pand dat op de monu
mentenlijst staat mag best ver
bouwd worden als de bescher-
menswaardige aspecten maar zo
veel mogelijk worden gewaar
borgd. Dat de eigenaar daarmee
weieens duurder uit zal zijn is niet
altijd het geval. Olivier wijst op het
stadsvernieuwingsfonds dat moge
lijk maakt in bepaalde gevallen een
bijdrage te ontvangen in de ver-
bouwingskosten. "Maar, het bud
get is beperkt. Dus niet iedereen
kan in de prijzen vallen".
"Toch hebben eigenaren over
het algemeen weinig bezwaar te
gen de plaatsing van hun pand op
de monumentenlijst", aldus Oli
vier. "Het komt ook voor dat bur
gers de commissie zelf benaderen
met de vraag of hun pand niet in
aanmerking komt. De verwachting
van Olivier is dat er de komende ja
ren nog honderden panden aan de
gemeentelijke monumentenlijst
worden toegevoegd.
Sloperskogel
Heeft de voorzitter van de monu
mentencommissie een voorbeeld
van waar de beul, zoals de slopers
kogel wel heet, te vroeg heeft toe
geslagen?
Olivier: "Achteraf redenerend
zeg ik: we hebben als Leidse ge
meenschap in de naoorlogse jaren -
en begrijpelijk voor die tijd - in
breuk gemaakt op de stad op een
wijze waarvan ik nu zeg dat we dat
eigenlijk niet hadden moeten doen.
Maar we kunnen de stad ook niet
bevriezen en moeten ruimte laten
voor nieuwe dingen. Ik zeg altijd:
we hebben de stad niet van onze
ouders geërfd maar van onze kin
deren geleend. We zijn nu bezig
met stedebouwkundige ingrepen
voor een toekomstige generatie.
Daar is geen blauwdruk voor. De
belevingswaarde van de stad, wat
wel of niet de moeite waard is, zijn
heel subjectieve elementen die met
mensen en gebouwen te maken
hebben. Daarom doen wij ons werk
als commissie zoveel mogelijk in
samenspraak met mensen. Als dat
menselijke aspect ontbreekt en al
leen vaktechnische zaken meetel
len, dan kun je de monumenten
commissie net zo goed vervangen
door een computer".
Winkeliers
Breestraat
schorten eis
een maand op
LEIDEN - De winkeliers van de
Breestraat hebben hun eis dat er op
5 oktober een eind komt aan de
proef op de Breestraat een maand
opgeschort. Dit op verzoek van
wethouder Peters (verkeer) die een
maand respijt vroeg om de resulta
ten van alle onderzoeken boven ta
fel te krijgen. Beide partijen zijn
het er nu over eens dat de proef met
tenminste een maand wordt ver
lengd. Daarna wordt er verder on
derhandeld. Donderdagavond
buigt de raadscommissie ruimtelij
ke ordening over de proef. Deze
commissie moet officieel zijn goed
keuring hechten aan verlenging
van de proef. Donderdagavond
wordt tevens duidelijk hoe er in de
politiek wordt aangekeken tegen
een autovrije Breestraat. Definitie
ve beslissingen vallen echter pas
later dit najaar.
Vorige week leek het even mis te
gaan tussen middenstand en ge
meente toen de winkeliers eisten
dat zo snel mogelijk een aantal bus
sen uit de Breestraat moet. Indien
de gemeente daar niet aan mee wil
de werken, moest met ingang van 5
oktober het tweerichtingsverkeer
in de Breestraat worden hersteld,
vonden de winkeliers.
Wethouder Peters deed daarop
een 'dringend beroep' op de winke
liers om hun eis op te schorten. Gis
teren gaven zij daaraan gevolg.
Voorzitter Van Cleef van de Winke
liersvereniging Breestraat ontkent
dat het gebeurde de verstandhou
ding met de gemeente heeft ver
slechterd. "We kunnen elkaar nog
steeds recht in de ogen kijken", al
dus Van Cleef: "Maar we komen al
lemaal op voor onze principes".
Vrouw (20)
gewond op
Stationsplein
LEIDEN Een 20-jarige Leidse
vrouw is vannacht met een gecom
pliceerde heup- en bekkenfrac
tuur, een hersenschudding en mo
gelijk inwendig letsel naai- het AZL
vervoerd, nadat zij op het Stations
plein door een 22-jarige Leidse au
tomobilist was aangereden.
De vrouw stak met haar fiets de
zebra over, toen de Leidenaar vol
gens getuigen met hoge snelheid
vanaf de Schipholweg kwam aan
rijden. De vrouw werd geschept,
kwam op de motorkap terecht en
werd 56 meter meegevoerd.
De man is aangehouden. Zijn au
to zal tevens aan een nader onder
zoek worden onderworpen, omdat
er alleen aan de linkerkant van de
auto een remspoor van 17,5 meter
stond en vervolgens aan dezelfde
kant nog een spoor van 21 meter.
Redactie. Simone van Oriel en Melndert van der Kaai]
fetefoon 144941, toestel 217 pf 222.
Witte prins
Het liep voor de meiden van het
FNV anders dan verwacht. Van
wege de landelijke actie 'Maak je
sterk voor poen en werk' van de
vakbond hadden de Leidse mei
den een mooie stunt bedacht.
Gisteren zouden ze prins Willen
Alexander een huwelijksaan
zoek doen onder het motto:
'Wordt het sprookje op het witte
paard weer werkelijkheid?'. Een
ludieke en tevens symbolische
actie die zich voor het huis van
de kroonprins aan het pand Ra
penburg 116 moest afspelen.
De meiden van Jongerenbe
weging FNV zijn namelijk heel
erg boos op de regering. Zij vin
den dat door allerlei regerings
maatregelen de kansen op een
zelfstandig bestaan steeds.klei
ner worden. De actievoersters
wijzen daarbij op de bezuinin-
gingen in uitgerekend de secto
ren waar veel vrouwen werk
zaam zijn zoals de gezondheids
zorg en kinderopvang. Ook de
verlaging en afschaffing van de
jeugdlonen voor jongeren tot en
met 18 jaar zorgen er volgens de
FNV voor dat voor vrouwen het
huwelijk het enige middel is om
verzekerd te zijn van een goede
toekomst.
Over publiciteit hadden de
meiden in ieder geval niet te kla
gen. De persmuskieten zijn er als
de kippen bij als er dingen te ge
beuren staan waarbij de prins be
trokken is. Het leek wel< of Story
en Privé er met een hele ploeg fo
tografen op uit waren getrokken.
Het legertje werd op zijn wenken
bediend. Even over enen kwa
men de bruidjes aangelopen in
sterk vergeelde trouwjurken die
vermoedelijk bij het Leger des
Heils waren gehaald.
De bruidjes van het FNV ge
droegen zich overigens wat luid
ruchtiger dan gebruikelijk bij
een huwelijk. De eisen schalden
over het Rapenburg. Bewoners
van het studentenhuis 't Heeren
hoekje schreeuwden terug:
"Hier moet je zijn, Rapenburg
110". Daar trapten de meiden
niet in. De stoet werd nog voor
gegaan door een geestelijke. De
actievoersters hadden werkelijk
overal aan gedacht.
Witte prins (2)
Ook hadden ze erop gerekend
dat de echte Willem Alexander
geen reactie zou geven op deze
actie. Er was dus een medestan
der meegekomen - gekleed in
een vooroorlogs marine-officier-
spak - die dacht een speech te
kunnen houden. Maar dat viel
vies tegen. Op het moment dat
hij de samengestroomde pers
mensen wilde bedanken voor -
hun komst, ging de deur achter
hem open en stapte een keurig
gesoigneerde heer naar buiten.
De nep-Alexander keek stom
verbaasd opzij en zweeg als het
graf. De man in jacquet nam han
dig het woord over en verklaarde
Dekornuiten van Willem Alexander halen e
huwelijksaanzoek te doen
plechtig dat de prins wel sympa
thie voor de meiden had. Sterker
nog: hij vond dat de bruidjes
voor hun moedige daad beloond
moesten worden: "Daarom heeft
hij ervoor gezorgd dat jullie keus
hebben".
De gestrikte heer was nog niet
uitgesproken of de deur opende
zich andermaal en een tiental
studenten kwam naar buiten ge
huppeld om zich met bloemen in
de hand voor de bruidjes op de
knieën te gooien. "Oh, ik hou zo
van je, trouw toch alsjeblieft met
me", riepen de schijnbare aan
bidders die zich rond de verbijs
terde FNV-meiden schaarden.
Op de eerste verdieping ging een
raam open en vervolgens kregen
de aanwezigen een baal rijst over
zich uitgestort.
Bah, dat vonden de meiden
een nare streek van de studen
ten. De woordvoerster van de
bruidjes haalde dan ook uit naar
de grappenmakers. "Stelletje
zakken", brieste het bruidje door
de megafoon of woorden van ge
lijke strekking. "Jullie hebben er
helemaal niets van begrepen. We
willen helemaal geen jongens en
zeker geen macho's. We willen
een goede baan en een degelijke
opleiding".
De ene ludieke actie werd
overtroffen door de andere. Op
de tweede verdieping ging af en
toe de luxaflex wat uit elkaar en
loerden een paar ogen naar het
tafereel. Ons hoofd eraf als de
prins zijn jaarclubgenoten van
Minerva niet tot deze tegenactie
heeft opgestookt. Het kolderieke
schouwspel werd vanaf de eerste
verdieping door een videocame
ra opgenomen. De FNV-jonge-
ren voelden zich genomen, maar
Willem Alexander zal met zijn
kornuiten nog een genoeglijk
avondje hebben met het bekij
ken van de video.
"Een misplaatste studenten
grap", zo vonden de jongeren.
Alexander is waarschijnlijk on
der de uitroep an weureldgrap
van zijn witte paard gedonderd
van het lachen.
Festival ANC brengt 5 mille op
LEIDEN - Een benefietfestival ten
bate van de jongerenorganisatie
van de Zuidafrikaanse bevrijdings
beweging ANC in het Leids Vrije-
tijds Centrum heeft zaterdagavond
5.000 gulden opgebracht. De voor
zitter van de ANC-sectie in Neder
land, Masiphula Mbongwa, kreeg
het bedrag uit handen van het
scholierencomité van de jongeren
beweging FNV, dat de avond had
georganiseerd.
Tijdens het festival traden twee
Leidse en een Rotterdamse band
op: Ital in Tune, Toy Factory en
Bad to the Bone. Gulnaz Asian van
KRO's Radio Thuisland presen-
Boekenweek
kinderen
LEIDEN - In het kader van de Kin
derboekenweek, die op woensdag
30 september begint en als motto
'Europa in vogelvlucht' heeft, orga
niseert de openbare bibliotheek in
samenwerking met een Leidse
boekhandel allerlei activiteiten
voor de jeugd.
Onder meer is er een tentoonstel
ling en om deze aan te kleden kun
nen alle kinderen tekeningen ma
ken en die vóór 30 september inle
veren bij de bibliotheek of bij
boekhandel Zandvliet. Op de cen
trale in de Nieuwstraat is boven
dien nog een tentoonstelling van
klederdrachtpoppen uit verschil
lende landen te zien.
Over de landen van Europa gaat
een prijsvraag, waarvan de prijsuit
reiking op 10 oktober in de Stads
gehoorzaal is. De sluitingsdatum
van de prijsvraag is 7 oktober.
De Kinderboekenweek wordt
feestelijk afgesloten op 10 oktober
met de toneelvoorstelling 'Ben je
helemaal bekofferd' door Sanders
Ko in de Stadsgehoorzaal. De
voorstelling begint om twee uur en
is om drie uur afgelopen.
teerde de avond en vroeg de aan
dacht voor de situatie waarin Zuid
afrikaanse jongeren verkeren. On
geveer 15.000 jongeren wachten in
de gevangenissen van Zuid-Afrika
op een eerlijk proces, maar hebben
vaak niet de middelen om een ad
vocaat in de arm te nemen.
Man opgepakt
wegens
wapenbezit
LEIDEN - De Leidse politie heeft
gisteravond in een café in de Mors-
straat een 35-jarige Leidenaar aan
gehouden op verdenking van ver
boden vuurwapenbezit. In zijn wo
ning in de Richard Holstraat was
een klein kaliber long riffle, voor
zien van telescoop en geluiddem
per met munitie aangetroffen. De
politie was daar gaan zoeken, om
dat er op het bureau een melding
was binnengekomen van het vuur
wapen.
Eerder op de avond was de poli
tie op hetzelfde adres geweest, om
dat daar de inboedel dwars door de
ruiten naar buiten werd gesmeten.
Buren hadden daarna een man het
pand zien verlaten. Omdat ge
vreesd werd dat er nog een vrouw
in het pand was en men niet wist of
zij ongedeerd was, is de politie
door het inrammen van de deur het
pand binnengegaan. Maar er werd
niemand aangetroffen. Daarop is
de huisraad op het balkon gezet en
de woning afgesloten.
Ook 's ochtends was de politie in
de Richard Holstraat gaan kijken,
omdat er toen al van drie hoog
huisraad op straat werd gegooid.
Deze keer was het raam wel open.
Nader onderzoek over de herkomst
ervan leverde toen niets op, waarop
de reinigingsdienst de spullen
heeft verwijderd.
STAD LEIDEN STAD LEIDEN STAD LEIDEN STAD LEIDEN STAD LEIDEN STAD LEIDEN STAD LEIDEN
