'Dat huis van bewaring
moet dus gewoon dicht'
Han Schumacher, vertrouwensarts van familie Lijkwan:
Meer rechten voor kind bij echtscheiding
Nederlandse dominicanen stoten aandelen af
In het Huis van Bewaring aan de Havenstraat in Amsterdam
stierven in juli kort na elkaar twee gedetineerden: de Iraniër
Alireza Yazdani Dehkhareghani en Regillio Lijkwan (25),
geboren in Suriname en woonachtig in Alphen. Niet minder dan
acht andere gevangenen deden bovendien nog eens een serieuze
poging tot zelfdoding.
Beide slachtoffers, zo luidt de officiële lezing justitie, pleegden
zelfmoord. Maar de familie van Regillio Lijkwan geloofde daar
niet in. Zij drong op een diepgaand onderzoek aan. Dat komt er
nu, nadat het eerste verzoek daartoe niet werd gehonoreerd.
De vertrouwensarts van de familie Lijkwan, Han Schumacher,
zegt dat 80 procent van de bewakers ongeschoold is, maar dat de
gevangenis per se op 1 mei van dit jaar open moest. De bedoeling
was aanvankelijk om het complex pas in september in gebruik te
nemen. Schumacher meent dat het nieuwe Huis van Bewaring
niet goed functioneert en moet worden gesloten. Volgens hem is
het goed mis binnen de vier r
door
Jan Westerlaken
Regillio Lijkwan was nog maar
kort in Nederland. Een maand of
zeven. Hij kwam op aandringen
van z'n familie. Erg naar zijn zin
had hij het niet. Daarom maakte
Regillio plannen om weer naar
huis te gaan. Naar Suriname. Terug
naar zijn vader om er zijn oude
baan weer op te pakken. Zo ver is
het nooit gekomen. Regillio stierf
in een gevangeniscel. Doodsoor
zaak: verstikking door ophanging.
De jonge Lijkwan zat in voorar
rest. Via de politie in Alphen was
hij naar het Huis van Bewaring aan
de Havenstraat in Amsterdam ge
bracht vanwege zijn betrokken
heid bij een vechtpartij in z'n
woonplaats. Een vechtpartij die
ontstond toen Regillio rond slui
tingstijd nog wat snacks wilde nut
tigen. Dat werd hem geweigerd.
Over en weer vielen er vervolgens
klappen. Regillio stak iemand met
een mesje in zijn bil. De politie
kwam er bij en sloot hem in. Op 1
juni bracht zij hem naar de gevan
genis. Zeven weken later. 21 juli.
was hij dood. Zelfmoord, zegt justi-
De familie van Regillio geloofde
die lezing niet. Zij zocht hulp bij
Han Schumacher, een vertrou
wensarts die ook de mysterieuze
dood van kraker Hans Kok in een
Amsterdamse politiecel aan de
kaak stelde. Hij zegt: "De familie
wil daar niet aan, omdat de laatste
contacten zo vrolijk waren. Regil
lio had geen reden om zichzelf van
het leven te beroven. Want voor
hem stond het al vast: als 'ie zijn
straf had uitgezeten, zou hij terug
gaan naar Suriname"
Maar met alleen daarom hecht de
familie Lijkwan weinig waarde aan
het onderzoek naar de doodsoor
zaak van Regillio. Han Schuma
cher "Regillio heeft vaak geklaagd
over zijn behandeling in de gevan
genis. Meermalen heeft hij gezegd:
'ze pakken me een keer'. Éen ande
re gedetineerde waarschuwde zijn
zusje. Hij zei: 'let op je broer, want
ze moeten hem hebben'. Regillio is
ook letterlijk bedreigd. Dan is hij
plotseling dood. Ja, dat geeft te
denken".
Zelfmoord wordt in twijfel ge
trokken Waaraan wordt dan ge
dacht? Han Schumacher: "Kijk, er
zijn geen aanwijzingen voor
moord. Wel zijn er bedreigingen
geweest. Uit het proces-verbaal
blijkt niet dat er gekke dingen zou
den zijn gebeurd. Het staat vast dat
Regillio door verstikking om het
leven is gekomen. Alleen blijft de
vraag: was hij al dood en is hij als
camouflage opgehangen? Zoiets
kun je onderzoeken. Dat is niet ge
beurd. En waarom zijn er geen
röntgenfoto's van zijn halswervels
gemaakt? Een blunder van de eer
ste orde. Om de familie zekerheid
te geven over de doodsoorzaak
moetje dat doen. Eigenlijk zou het
standaard moeten gebeuren. Justi
tie onderschat de morele plicht die
zij ten aanzien van de nabestaan
den heeft. Er is iemand onder haar
handen overleden. Dan heb je de
plicht om de naaste familie zo uit
gebreid mogelijk te informeren.
Justitie zou zo'n onderzoek moeten
laten uitvoeren door artsen die niet
aan haar gebonden zijn. Als je daar
om vraagt, dan ervaart het Gerech
telijk Laboratorium dat als een die
pe belediging"
Justitie zegt zelfmoord. Zij komt
tot die conclusie, omdat Regillio 's
nachts zou zijn gestorven. De sleu
tels van de cellen worden verze
geld bewaard. Die verzegeling, al
dus de officier van justitie, was niet
verbroken. Niemand kan dus in de
cel zijn geweest. Dus heeft de jonge
Lijkwan zichzelf gedood.
De redenering lijkt logisch, maar
klopt niet met de waarheid, zegt
Schumacher. "Regillio is 's nachts
een keer wakker gemaakt. Er kwa
men bewakers in zijn cel die hem
onderzochten op aanwezigheid
van verboden dingen. Wat justitie
zegt is niet waar. 's Nachts hebben
de bewakers wel degelijk toegang
tot de cellen. Ondanks het feit dat
de sleutels verzegeld worden be
waard. Misschien zijn er valse sleu
tels in omloop".
Schumacher noemt het onder
zoek onder de bewakers die de
nacht dat Regillio zelfmoord zou
hebben gepleegd 'heel summier'.
De vertrouwensarts: "Ze zeiden
dat het een rustige nacht was en dat
er niets te melden viel. Meer niet.
Waar de advocaat en de familie op
aandringen is dat juist een uitge
breid onderzoek wordt gedaan
naar wat zich die nacht heeft afge
speeld. Dat komt ert
wordt ook gekeken
om van een opstand
Daarnaast
de gevange
nis en wat er waar is van het strikte
regime dat er heerst. Gedetineer
den hebben geklaagd dat ze soms
moesten
Rammelen
Regillio Lijkwan werd 's mor
gens om zeven uur dood in zijn cel
gevonden. Net voor het wisselen
van de wacht maakte de nacht
ploeg een laatste rondgang. Door
het ruitje in de deur van zijn cel za
gen de bewakers Regillio tegen de
muur leunen.
Een waarneming die niet kan
kloppen, benadrukt Schumacher.
Waarom niet? De vertrouwensarts.
"Toen twintig minuten later het
ontbijt werd gebracht vonden ze
hem. De bewakers zeggen dat Re
gillio al een tijd dood was: hij was
stijf en koud. Maar wat doen ze nog
meer? Ze halen de strop van zijn
hals terwijl daar helemaal geen re
den voor was. Het onderzoek be
gint pas als Regillio op bed is ge
legd. De situatie is dan beïnvloed
en wezenlijk anders. De politie
krijgt de gegevens niet uit eigen be
vinding. maar uit de mond van de
mensen die hem hebben gevon
den".
Kritiek heeft Han Schumacher
op de arts die wordt opgeroepen
om de dood en de oorzaak daarvan
vast te stellen. "Hij heeft een aantal
essentiele dingen niet gedaan. In
de eerste plaats doet hij geen moei
te om het tijdstip van overlijden te
schatten en laat hij het meten van
de lichaamstemperatuur en de
temperatuur in de cel achterwege.
Daar gaat het dus al goed mis.
Blijkbaar was de situatie voor de
schouwdokter duidelijk. Die arts is
af gegaan op verhalen van omstan
ders, terwijl hij op basis van zijn ei
gen gegevens conclusies had moe
ten trekken. Een schouwarts hoort
gewoon de doodsoorzaak vast te
stellen."
Liegen
Een onderzoek dat rammelt?
Schumacher: "Zeker voor wat de
documentatie betreft. Er zijn veel
te veel zaken niet vastgelegd. Het
enige dat voor mij vaststaat is dat
Regillio door verstikking om het
leven is gekomen. Er kunnen maar
twee dingen kloppen: het is moord
of zelfmoord. Heeft hij zelf die
strop om zijn hals gedaan? Of lie
gen de bewakers?"
Vragen waarop Schumacher ant
woord hoopt te krijgen als het on
derzoek is afgerond. Dan weet hij
ook hoe het komt dat de familie pas
acht uur nadat Regillio was overle
den van zijn dood op de hoogte
werd gesteld. De recherche zegt
dat zij de nabestaanden niet eerder
kon bereiken. Schumacher deelt'
die mening niet. Volgens hem was
de familie Lijkwan thuis. Waarom
de melding zo lang op zich heeft la
ten wachten, weet hij niet.
De staatssecretaris van justitie,
mevrouw Korte-Van Hemel,
schildert Regillio af als 'agressief,
terwijl de directeur van de gevan
genis hem een 'aardige en rustige
jongen' noemt. Een directeur die
pas na lang aandringen toegeeft
dat hij.die 'aardige jongen' een
week lang in een isoleercel heeft la
ten opbergen, omdat hij een bewa
ker had bedreigd. Er zijn verklarin
gen gedaan die achteraf moesten
worden rechtgezet. "Alles bij el
kaar maakt het het voor de over
heid niet gemakkelijker op om te
blijven ontkennen".
Dicht
"Die gevangenis moet gewoon
dicht", oordeelt Schumacher. "Het
merendeel van het personeel is on
geschoold. De bewakers zeggen
zelf ook dat ze hét werk niet aan
kunnen. Kijk maar naar het ziekte
verzuim, dat is hoog. Je mag niet
blijven experimenteren. Dan moet
je maar wat anders bedenken. Op
het moment dat iemand zijn straf
in de gevangenis moet uitzitten.
heeft de overheid de taak hem of
haar te verzorgen. Kan ze dat niet.
dan moet dat maar achterwege blij-
Binnen twee weken plegen twee
gedetineerden zelfmoord, zegt
men. Die Iranese gevangene was er
niet best aan toe. Zijn psychische
nood was groot. Iedereen had dat
in de gaten, maar niemand stuurde
hem naar een geschikte kliniek.
Zijn cel was praktisch leeg. Uit
voorzorg. Tóch werden er in die
zelfde cel een regenjas en een riem
gevonden. Hoe hij daaraan kwam?
Dat is de vraag. Ik ben van mening
dat het bewaken van gedetineer
den in de gevangenissen op de eer
ste plaats komt en de lichamelijke-
en geestelijke verzorging pas op
het tweede plan. Nou, dat kan dus
niet. Het zou precies andersom
moeten zijn. Dan zou je een boel
nare dingen kunnen voorkomen".
letterlijk bedreigd. Dan is hij plotseling dood. Ja. dat geeft te denken
Schumacher: "Regillio Lijki
ROTTERDAM - Kinderen vanaf tien jaar zou
den al de mogelijkheid moeten hebben om bij
scheiding van hun ouders tegen de rechter te
zeggen bij wie ze het liefst zouden willen blij
ven wonen. Nu gebeurt dat pas bij kinderen
van 12 jaar. Voor verlaging van deze leeftijd
pleit Carla van Wamelen (39) in een proefschrift
over echtscheidingen en ouderlijk gezag, waar
op zij gisteren aan de Erasmus Universiteit in
Rotterdam is gepromoveerd.
Het is voor het eerst dat in een onderzoek
naar de gevolgen van echtscheiding op grote
schaal is gevraagd naar de mening van kinde
ren. Niet minder dan 816 kinderen in de leeftijd
van 9 tot 12 jaar zijn 61 vragen voorgelegd. De
kinderen waren afkomstig van de hoogste klas
sen van de lagere scholen in Schiedam en Arn
hem.
Dat echtscheiding nog een zeer gevoelig on
derwerp is. blijkt wel uit het feit dat van de
twintig aangeschreven scholen in Arnhem en
de 14 in Schiedam er in beide steden slechts
acht wilden meedoen aan het onderzoek. Bo
vendien stond meer dan een kwart van de ou
ders op de 16 onderzochte scholen niet toe dat
naar de mening van hun kind werd gevraagd.
Dc kinderen zelfwaren volgens de onderzoek
ster, op twee procent na die ondanks toestem
ming van de ouders niet wilden meedoen, zeer
openhartig en enthousiast.
Van de ruim 800 kinderen waren er honderd
waarvan de ouders waren gescheiden. Van de
ze kinderen woonden er in de periode van het
driejarige onderzoek 70 merendeels bij hun
moeder in een één-oüdergezin, 30 kinderen
hadden inmiddels een stiefvader.
Over wat er na de scheiding gebeurt, blijken
kinderen, zowel die van gescheiden als van
met-gescheiden ouders, de meest angstige ge
dachten te hebben. Hoewel in 90 procent van
de gevallen de kinderen bij moeder blijven wo
nen, denken sommigen naar een weeshuis te
worden gestuurd of bij een pleeggezin te wor
den ondergebracht.
Anderen denken dat meisjes en jongere kin
deren altijd bij hun moeder gaan wonen en jon
gens en oudere kinderen altijd bij hun vader.
Dit soort visioenen, zo zegt Van Wamelen in
haar proefschrift, moeten de wereld uit. Reden
ook waarom zij voor meer openheid rond echt
scheidingen pleit, een zaak waar ieder jaar op
nieuw zo'n 30.000 kinderen mee te maken heb
ben.
Uit het onderzoek blijkt dat het overgrote
deel van de kinderen in het traditionele twee
oudergezin wonen en zich daarin ook het
meest vertrouwd voelen. Van de kinderen rond
de 12 jaar begrijpen de meesten dat een huwe
lijk spaak kan lopen en dat een gezin daardoor
uit elkaar kan vallen.
Bij kinderen van 9 en 10 jaar is dat begrip er
niet. Zij vinden in grote meerderheid dat, hoe;
hoog de ruzies in huis ook kunnen oplopen, ou
ders niet mogen scheiden. Een kind antwoord
de kernachtig: "Ik vind: ze zijn getrouwd, dan
moeten ze niet zeuren".
De meeste kinderen (69 procent) verwachten
dat het.er in een eenouder-gezin minder prettig
zal zijn dan met een vader en moeder sar
"Met je vader erbij is er meer geld in huis'
antwoordde een 11-jarig jongetje. "Dus er
meer eten komen. En de belastingen kunnen
worden betaald. En als je moeder niet kan auto
rijden, moet je met de trein en dat kost geld"
Het merendeel van de ondervraagde kinde
ren kent het bestaan van éenouder-gezinnen.
Minder goed zijn ze echter op de hoogte van het
feit dat ook van klasgenootjes soms de vader
niet meer thuis is. "Dat vond ik heel frappant' .j
zegt Van Wamelen. "Er was eer' klas met drie!
eenouder-kinderen waarvan er twee zeiden;
geen lotgenoot in de klas te kennen. Ze vinden!
het kennelijk vervelend en moeilijk om over te
praten".
Door de kinderen serieuzer te nemen en al op
jongere leeftijd bij de scheiding te betrekken.
is volgens Van Wamelen veel leed bij kinderen
te voorkomen. "Juist omdat scheiding tot de
dagelijkse realiteit behoort, is het noodzakelijk
dat volwassenen en kinderen daarover met
onder elkaar praten. Kinderen hebben daar
recht op. Ze grootbrengen door ze klein te hou
den, is niet de manier om met kinderen oi
gaan", aldus Carla van Wamelen.
De Nederlandse Dominicanen
- een oude rooms-katholieke or
de voor onderwijs en missie -
gaan hun aandelen afstoten in
negen bedrijven die niet voldoen
aan de normen van de orde voor
beleggingen. De totale waarde
van het afgestoten aandelenpak
ket is ruim f5 miljoen. Onder de
bedrijven zijn Philips. Akzo.
Unilever, Shell en IBM.
Orde-voorzitter pater P. Struik
legt in een brief aan deze bedrij
ven uit, dat de orde bij beleggin
gen drie normen hanteert: de
produktiewijze moet vriendelijk
zijn voor mens en milieu, ze mo
gen niet betrokken zijn bij wa-
penproduktie of -handel en de
bedrijfsvoering mag geen nadeli
ge gevolgen hebben voor armen
in de Derde Wereld of hier.
De dominicanen zetten wat de
ze punten aangaat 'grote vraagte
kens' bij de betrokken bedrijven
Er worden nu aandelen aange
schaft in bedrijven die beter hier
aan voldoen.
Praten met Dorenbos. De
Evangelische Alliantie heeft di
recteur L. P. Dorenbos van het
Rainbow-Instituut voor Normen
en Waarden in Nijkerk uitgeno
digd voor een gesprek over me
thoden van evangelisatie. In de
Alliantie werken ruim 60 evange
lische organisaties samen.
Aanleiding is onder andere de
recente actie van Dorenbos te
gen pornografische tijdschriften.
"Over een strategie voor evange
lisatie is eigenlijk nog vrij weinig
gepraat in de evangelische we
reld". zei de predikant F H.
Veenhuizen uit Apeldoorn, voor
zitter van de Alliantie. "In de ker
kelijke wereld is dat al veel meer
gedaan".
Evenals de Alliantie rekent
Dorenbos (ex-directeur van de
Evangelische Omroep) zich tot
de 'evangelische wereld'. Veen-
huizen: "Maar hij volgt metho
den die in die wereld nogal wat
vragen hebben doen rijzen"
Veenhuizen vermoedt niet, dat
het Rainbow-Instituut lid van de
Evangelische Alliantie wil wor
den. Mocht dat wél het geval zijn.
dan weet de Alliantie nog niet
wat ze met die aanvrage zal doen.
"Dat zou ook een beetje van
het komende gesprek afhan
gen", zei Veenhuizen. "Is Doren
bos nou wérkelijk iemand die
met oogkleppen op als een dol
driest paard wenst door te dra
ven. zonder zich iets aan te trek
ken van opbouwende kritiek- of
is hij iemand die in zijn enthousi
asme weieens de plank misslaat,
maar graag zoekt naar samen
werking?"
Honderd
De gereformeerde kerkge
meenschap in Ter Aar bestaat
100 jaar. Volgende week zaterdag
wordt dat gevierd met een her
denkingsdienst en een reünie.
Ook in Nieuwveen herdenkt
de gereformeerde kerk haar 100-
jarig bestaan. Begin oktober ver
schijnt daar een gedenkboekje
met verhalen, oude foto's en te
keningen.
Sociale zekerheid. Uit een
gemeente-avond in de Vredes-
kerk in Leiden is een groepje
ontstaan dat verder wil gaan met
het onderwerp 'sociale zeker
heid' Eerste plannen zijn con
tact leggen met uitkeringsge
rechtigden in de wijk 'Staalwijk-
Vredeskerk', wellicht via het
buurthuis, en de 'zondag voor de
arbeid' in mei volgend jaar hel
pen voorbereiden. De heer A J
Sierat, Moddermanstraat 32, te
lefoon 122557, kan er meer over
vertellen
Franciscus in Leiden. De
laatste tijd wordt Franciscus veel
in verband gebracht met vrede,
gerechtigheid en eerbied voor de
schepping. Er is dan ook een toe
nemende behoefte aan kennis
over deze inspiierende figuur
'Verbum Dei'. Plantage 16 Lei
den, komt hieraan tegemoet met
een cursus op zeven zaterdagen
10 en 31 oktober, 21 november.
12 december. 9 en 30 januari en
20 februari.
Speciale inleiders zullen de
deelnemers vertellen over Fran
ciscus' leven en geschriften. Ook
is er gelegenheid tot meditatie
Voor meer inlichtingen, een fol
der of aanmelding kan men An
nie Wisse, Marislaan 37 Leiden,
bellen, vóór 1 oktober 141929, na
die datum 224164. Uit de folder
"Wie zich in Franciscus' leven
verdiept, zal merken hoe waarde
vol dit is voor eigen leven"
Hooglandse kerk. Morgen
ochtend wordt in de Hooglandse
kerk de 25.000ste bezoeker van
dit seizoen verwacht. Sinds deze
prachtige kerk in het hart van
Leiden in de zomermaanden
(van eind april al") open is. is dit
aantal nog niet gehaald
Dienst met koor. Het zeven
tig leden tellende interkerkelijke
jongerenkoor 'United' uit Ouder
kerk aan de Amstel zal zondag
avond om 7 uur medewerking
verlenen aan een dienst met be
langstellenden in de lutherse
kerk aan de Hooglandse Kerk
gracht in Leiden, uitgaande van
de baptistengemeente. Voorgan
ger is ds. A. H. Agtereek. Het the
ma van de dienst: 'God verandert
se predikant T Harder. Laatstge
noemde kreeg in zijn kerk zelf te
maken met een kwestie rond het
abortus-probleem.
Vrijheid
Hervormde Kerk: beroepen
te Nijkerkerveen J. R. Volk Vee-
nendaal: bedankt voor Eemnes-
Buiten C. van de Scheur Nedei-
langbroek.
Overleden. In Doorn is, 83
jaar oud, de hervormde predi
kant J C Terlouw overleden.
Van 1956 tot 1958 werkte hij in
Bodegraven
Conferentie. Het spreken
van de kerk rond ethische vragen
en de individuele verantwoorde-
lijhkheid van de gelovigen' is het
thema van een najaarsconferen
tie voor christelijke gereformeer
de ambtsdragers op zaterdag 24
oktober om 10 uur in de Ichthus-
kerk in Amersfoort. Sprekers
zijn professor dr. W. II. Velema
uit Apeldoorn en de Amersfoort-
"Alleen als de onderdruk
king van christenen in de Sov
jetunie wordt opgeheven, is een
oplossing van alle problemen in
dit land mogelijk". Dat zei Josyp
Terelja gisteren tot de pers in
Den Haag.
Terelja is voorzitter van het be
stuur van de op Rome gerichte
Oekraiens-katholieke kerk. Hij
kwam vorige week met zijn
vrouw en drie kinderen in Neder
land aan. Na een kort verblijf in
het zuiden van ons land zal hij
zich in Canada vestigen
De Oekraiens-katholieke kerk
werd in 1946 door Stalin gedwon
gen de banden met Rome te ver
breken en op te gaan in de Rus
sisch-Orthodoxe Kerk. De kerk
bleef ondergronds voortbestaan
en heeft te lijden onder vervol
ging Terelja zelf heeft meer dan
20 jaar doorgebracht in gevange
nissen. strafkampen en psychia
trische inrichtingen. In februari
van dit jaar werd hij vrijgelaten.
Zijn kerk zou in de Oekraïne 5
miljoen leden tellen. Verder zou
den er in het Aziatische deel van
de Sovjet-Unie nog bijna 2 m:l
joen leden wonen. Terelja's kerk
kreeg nieuwe hoop toen Gor-
batsjov in het openbaar toegaf,
dat er onder Stalin fouten zijn ge
maakt. Maar een bisschop kreeg
nog zeer onlangs te horen, dat er
aan legalisering van deze kerk
niet valt te denken.
"Als de reconstructie onder de
huidige partijleider echt iets be
tekent, dan moeten de commu
nisten in Moskou hun angst over
winnen en onze kerk een wette
lijke status geven, zodat onze
kerkleden dezelfde rechten heb
ben als de leden van legale kerk
genootschappen", zei Terelja in
Den Haag.
