Als bezetene wroeten in archief
'Foor Heere houden wij diie e's aan
Joodse Geneaiogiekring op zoek naar voorgeslacht
PAGINA 2
ZATERDAG 19 SEPTEMBER 1987
Onder de stamboomvorsers
neemt de belangstelling
voor het joodse familie-on
derzoek toe. Daarom werd
vorige maand in Amster
dam de oprichtingsvergade
ring gehouden van de Ne
derlandse Kring voor Jood
se Genealogie. „Emotio
neel? Voor sommigen mis
schien", zegt bestuurslid
Rob Teunissen uit Purmer-
end. „Maar er zijn ook veel
joodse mensen die, juist
omdat hun familie in de
Tweede Wereldoorlog is
weggevoerd, extra geïnte
resseerd zijn in het voorge
slacht."
Hel gaal de genealogen niet om de
periode 1940-1945. waarin ze veel
.joodse familietakken abrupt beëin
digd weten. Daarvan is in de ar
chieven genoeg terug te vinden.
Het gaat hen veeleer om informatie
over joodse families uit de periode
vóór 1811. waarover nog nauwe
lijks iets bekend is. „Vanaf 1811 -
toen de burgerlijke stand officieel
werd ingevoerd - tot nu zijn fami
liestambomen vrij makkelijk te re
construeren", vertelt Rob Teunis
sen. „Voor informatie over de tijd
daarvóór ben je normaal aangewe
zen op kerkelijke registers. Van de
katholieke en hervormde kerk zijn
allerlei doopregisters bewaard ge
bleven. maar besnijdenisregisters
van de joodse gemeenten zijn nau
welijks te vinden."
Dat komt volgens de Purmeren-
der doordat de autonome joodse
gemeenten zelf konden bepalen of
ze een Tegister bewaarden of niet.
Ze werden ook niet centraal opge
borgen. In de Tweede Wereldoor
log verdween er veel of het kwam
in particuliere handen terecht.
Teunissen. die niet joods is, ziet het
als een uitdaging om die informatie
uit het weinige materiaal dat her en
der in archieven moet zitten, toch
boven tafel te krijgen
Hij noemt het een soort koorts
Die begon zeven jaar geleden met
de navorsing van zijn eigen stam
boom. „In het begin vind je veel
joods materiaal. Dat is makkelijk.
Maar hoe verder je teruggaat, des te
marginaler het wordt. Dan moetje
andere bronnen aanspreken. Zitje
soms dagen als een bezetene in ar
chieven te zoeken. En als je het dan
vindt, spring je een gat in de lucht.
Je zoekt ook niet naar de namen op
zich. Die mensen hadden ook een
jasje. Je wilt weten wat ze deden, of
ze een huis hadden, waar ze van
daan kwamen, kortom wat voor
vlees je in de kuip had. Dat maakt
het juist interessant."
Gemeente-archieven
Sinds hij zich heeft vastgebeten
in 's lands joodse voorgeslacht
brengt hij naast zijn werk bij een
woningbouwvereniging in Pur-
merend menig vrij uur door in de
diverse Noordhollandse gemeente
archieven. Als bestuurslid van de
Nederlandse Genealogische Vere
niging afdeling Amsterdam heeft
Sal van Son hem gevraagd zitting
te nemen in het voorlopige bestuur
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10 ds.
Nauta, 11.45 oec. studentendienst; Ma-
rekerk 10 dr. S. Meijers. 5 ds. v.d. Hoef
(Bodegraven); Maranathak. (L. Mors-
weg) 10 ds. Koolstra; Oecumenische ge
loofsgemeenschap De Regenboog (Me-
renwijk) 9.30 ds. De Clercq en pastoor
Van Well. 11.15 ds. Alblas; Bethlehem-
kerk (Driftstr.) 10 ds. Hortensius (herv -
geref. dienst in Petrakerk); Bevrij-
dingsk. (Montgomerystr.) 10 ds K.J.
Jansen; Vredesk. (Burggravenl.) 10
prof. Berkhof; Waalse kerk (Breestr
10.30 pateur Ribs; Wijk 'Stevenshof zie
na geref. kerk. Acad. Ziekenhuis 9 rk
dienst. 10.15; Diakonessenhuis elke zat.
10.30 rk. dienst, morgen 10.30 ds. Keu-
ning (Noordwijk): Endegeest zie Oegst-
geest; Geref. Kerk Vredeskerk zie herv.
gem.; Petrak. (Surinamestr.) 10 ds. Hor
tensius; Oude Vest 10 hr. P. de Bruyn;
Maranathak zie herv. gem.; Bevrij-
dingsk. 10 ds. Jansen. 5 ds. Hortensius:
bejaardenhuis Groenhoven 10 kand. L.
van Wijk (Haarlem); Merenwijk zie herv
gem.; - Wijk Stevenshof, gebouwtje
'Dijkhof (Rijndijk) geen opgave; Geref
K. Vrijg. (Herengr.) 10 en 5 ds. Hout
man; Chr. Geref. K. (Steenschuur) 9.30
en 5 ds. Wubs (Dordrecht); Geref. Gem.
(N. Rijn) 10 en 4.30 ds. Boogaard; Geref.
Gem. in Ned. (Bethlehemkerk Driftstr.)
11.30 en 5.30; Evang.-Luth. Gem.
(Hoogl. Kerkgr.) 10.15 ds. Mostert;
Doopsgez.-Remonstr. Gem. (Lokhorstk.
Pieterskerkstr.) 10 ds. Kaal; Baptisten-
gem. (O. Rijn 3) 10 hr. Quispel; Evang.
Gemeenschap (Middelstegr. 3) 9 en
10.30 S. van Groningen; Evangeliecen-
trum-Pinksterbew. (Bethlehemskerk
Lammermarkt) 10 evang. Zijlstra,
wo.av. 8 evang. Zijlstra. vnj-av. 8 jeugd
dienst; Pinkstergem. (O. Vest 13) 10
evang. E. v.d. Molen; Leger des Heils
(hoek Vestestr./Groenesteeg) 10 en 7
(laatste zondag van de maand 5 u).
Nieuw-Apost. Kerk (H. Rijnd. 24) 9.30
en 4. wo. 8; Zevendedag-adventisten
('De Ontmoeting", Noordhofland
V.schoten) elke zat. 9.45 bijbelstudie,
10.45 predikdienst; Christelijke Weten
schap 'De Christengemeenschap' (be
weging tot religieuze vernieuwing)
(Steensch. 6) 10.30; Genootschap der
Vrienden ('Quakers') eerste zondag van
de maand 10.30 (Rapenburg 6); Kerk
van J. Chr. v.d. Heiligen der L. Dagen
(Br^hmsl.) 9.30. 10.30 en 11.20; Oud-
Kath. K. (Zoeterw.singel) zo. 10, behalve
tweede weekeind van de maand, dan
zat. 7.30 nam. gez. oud-kath.-anglicaan-
se dienst; Rooms-Kath. K. Haagweg zat.
7, zo. 10.30; Herensingel zat. 7, zo. 9.30
en 11; Rijndijk (Leiden-V.schoten) zat.
7. zo. 9.30; Steenschuur zat. 7, zo. 8.30,
10.11.30. 6 en 7 (lof); Boshuizerkade zat
7, zo. 9.30 en 11Lammenschansweg zat.
7, zo. 9 en 10.30; Haarl straat zat. 7, zo.
9.30, 10.45 en 12.15; Merenwijk zie herv
gem.; H. Rijndijk (zie Zoeterwoude).
ABBENES: Herv. Gem. 9.30 hr. Hoffe-
van de Nederlandse Kring voor-
Joodse Genealogie
Anderhalf jaar geleden begon
Teunissen met eèn onderzoek naar
de verwantschappen en posities
van joodse families in West-Fries
land. „Het begint al met het pro
bleem dat de besnijdenisregisters
alleen de namen van de mannelijke
nazaten weergeven. Het zoeken
naar vrouwelijke nazaten in andere
stukken wordt extra bemoeilijkt
dóórdat de hoogduitse joden, ofwel
de asjkenaziem. alleen de patro-
niemnamen gebruikten. De kinde
ren kregen vaders voornaam, bij
voorbeeld Sara Emanuels. Omdat
er meer lieden waren met de naam
Emanuel, weetje niet precies of je
de goede hebt. Dit in tegenstelling
tot de Portugese joden, de sefar-
diem, die wel achternamen han
teerden."
„Bovendien staan de namen uit
één plaats met bij elkaar. De mo-
heel, de man die de besnijdenis
acht dagen na de geboorte uitvoer
de, hield zijn register bij zich overal
waar hij ging. De ene dag zat hij in
Alkmaar en de andere in Hoorn of
Noord-Scharwoude. Dat blijkt uit
het besnijdenisregister over de pe
riode 1830-1840 van moheel Jospe
Zeehandelaar uit Leiden, waarvan
een kopie in het Hoornse streekar
chief ligt."
Lotenverkoper
Teunissen richt zich op de voor
malige joodse gemeenten van
Hoorn, Enkhuizen en Medemblik,
die voor 99 procent uit hoogduitse
joden bestond. Hij heeft inmiddels
honderd gezinnen in kaart ge
bracht. Om meer over hen te weten
te komen, zoekt hij verder in nota
riële akten en patentregisters,
waarin de beroepen staan opgete
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 10
ds. Van Driel, 7 zangdienst; Geref. Kerk
10 ds. Van Wijngaarden, 6.30 ds. Wil
schut; Chr. Geref. Kerk 9.30 en 4 ds. Van
Am stel (Ede); Rk Kerk zat. 7, zo. 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Herv. Gem
Adventskerk 9 30 ds. Ommering, 6.30
ds. Z. de Graaf (Hazerswoude); Kruis
kerk 9.30 ds. Sierat (Leiden); Opstan-
dingskerk 9.30 ds. Haitsma (Boskoop).
6.30 ds. Ommering; G. HerderkerklO ds
Taselaar. 7 ds. Moll; De Bron 9.15 ds
Verheul. 10.30 ds. Moll, 6.30 ds. Taselaar
(jeugddienst); Ashram (Marsdiep) 10 ds
Mulder (eugddienst); Driehoorne 7 ds.
v. Dok (HA); Oudshoornse kerk 10 H.J.
ter Bals; Sionskerk (Meteoorlaan) 9.30
ds. Ouwendijk, 6.30 ds. Van Andel
(Bergschenhoek); Geref. Kerk Mar.kerk
9.30 ds. Wilschut. 6.30 ds. F.J. Boer.
Salv.kerk 9.30 ds. F.J. Boer, 6.30 ds. Van
Wijngaarden; zie ook herv.gem Geref
K. Vrijg. (aula school Bospark) 9.30 ds.
Houtman, 7 ds. Room; Ned. Geref. Kerk
(school Willemstr.) 9.30 ds. M. de Jong
(HA),4.30 hr. C.P. KLeingeld; Chr. Ge
ref. Kerk (Grijpensteinstr.) 9.30 en 4.30
ds. L.W. v.d. Meij; Oud-Geref. Gem.
(Hooftstr. 240) 9.30 en 4; Bapt.gem. (Mo-
lenwerfstr. 1) 10 ds. Koekkoek, 6.30 ds.
Mietes; Bapt.gem. Noord (school Kalko-
venw. 62) 10 hr. G. Goessens. 6.30 hr. N.
van Gemeren; Volle-evang.gem. ('De
Ark', Pr. Hendrikstr. 54) 10 hr. A. v.d.
Hoorn; Pinkstergem. (school Batestein
16) 10; Christengemeente 'De Hoek
steen' (geb. 'Bethel', hoek Emmalaan)
10; Leger des H. (Zonneweg 3) 10 en 7.
laatste zondag van de maand 5 u; Re-
monstr. Gem. (Van Mandersloostr. 36)
geen dienst; Rk Kerk: Bonifaciusk. zat.
7. zo 9.45 en 11.30; Piusk. zat. 7, zo. 9 en
10.30; De Bron zat. 7, zo. 9 en 11.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 en 6
ds. J. Boer; Geref./Herv Gem. (dorps
huis 'De Tas') 10 ds. Klijnsma (Zoeter-
meer); Geref. Gem. 9.30 en 6 ds. Van
Aalst.
BODEGRAVEN: Heiv. geen opgave;
Geref. Kerk 9.30 ds. W.A. v.d. Berg, 6.30
ds. Elderman; Geref. K. Vrijg. (Ich-
thusk.) 9.30 ds. Vreugdenhil, 4.30 ds.
Feenstra; Geref. Gem. (Stationsweg 17)
10 en 6.30 leesdienst; Evang.-Luth.
Gem. 9 ds. W. van Beek.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30
ds. v.d. Poi, 6.30 dr. Haitsma; De Stek
9.30 ds. Vlasblom; Geref. Kerk 9.30 en 5
ds. G. de Jong (HA); Chr. Geref. Kerk
9.30 en 5 ds. Ribbers, Geref Gem. 9.30
leesdienst, 3.30 ds. Rietdijk.
HAZERSWOUDE Herv. Gem. 9.30 ds
kand. N. Noorlander (Bergambacht».
6.30 ds. v. Eyk (Gouda); Geref. Kerk 9.30
en 5 ds. Braber (Vries); Rk Kerk: dorp
zat. 7, zo. 10 en 11.30; Anker zat. 7, zo.
8.45 en 11.15; Rijndijk zat. 7, zo. 10.
kend „Daaruit blijkt dat de meeste
joden in West-Friesland lotenver-
kopers waren. Daarnaast hadden
ze nog meer baantjes, voorname
lijk in de handel, waardoor ze net
voldoende inkomen hadden om
van te leven." Zijn onderzoek stopt
bij het jaar 1900, omdat de burger
lijke stand voor wat geboortes be
treft een beslotenheid kent van 100
jaar.
Tegelijkertijd worstelt hij samen
met Dave Verdooner uit Amstel
veen de ondertrouwregisters van
Amsterdam uit de periode 1500 tot
1811 door. „We zijn in Amsterdam
begonnen, omdat daar de grootste
groep zat. Hier komt vrij veel infor-
HOUTEN - "Mensen die niet te
gen televisie in huis zijn, missen
dat begrip niet in onze boeken,
maar mensen die wél tegen televi
sie in huis zijn vallen er ogenblik
kelijk over. wanneer dat begrip een
plaatsje zou hebben in onze ro
mans. Hetzelfde met het woord
Heere. Mensen die gewend zijn aan
twee e's vinden het niet erg als er
drie staan, maar zij die vinden dat
het met drie e's geschreven moet
worden, zijn wel bedroefd als het
met twee e's geschreven wordt. Wij
houden dus drie e's aan".
Uitgever Wim den Hertog en zijn
hoofdredacteur Herman Natzijl
vertellen iets over het werk van de
uitgeverij Den Hertog in Houten
die deze maand haar 75-jarig be
staan viert. Het bedrijf is het groot
ste en belangrijkste in zijn soort in
Nederland, de uitgeverij geeft uit
sluitend boeken uit voor de rech-
HILLEGOM: Herv. Gem. 10 ds. Hofland
en ds. Rothfusz, 7 ds. 't Hooft; Geref.
Kerk ('Hoeksteen') geen opgave; Chr.
Geref. Kerk 10 ds. Groen (Haarlem), 5
ds. Langevelde; Rk Kerk: Mart. zat. 7,
zo. 9 en 11Jozefk. zat. 7, zo. 10 en 11.30.
HOOGMADE: Herv. Gem. 10 ds. Ach
terberg (Leiden); Rk Kerk zat. 7. zo. 10.
DE KAAG: Herv. Gem. 9.30 ds. Kolde-
wijn; Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30.
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. Dorpsk. 10 ds. Aarents, 6 ds.
Sloof; Ontm.kerk 10 ds. Sloof, 6.30 ds.
Aarents; Herv. Gem. 'De Rank' (P.
Groen-college) zie Katwijk aan Zee; Ge
ref. Kerk 9.30 ds. Kersten, 5 ds. Van
Breevoort; Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem. N.
Kerk 10 ds. Driebergen, 4 ds. S. de Jong;
O. Kerk 10 ds. H. Visser, 6 ds. Sjollema
(jeugddienst); Ichthusk. 10 ds. Vroegin-
dewij, 5 ds. Bogaard; Pniëlk. 9.30 ds.
Sjollema. 6 ds. H. Visser; Maranatha-
kerk (Rijnsoever) 10 ds. Hovius, 6 ds.
Driebergen; Overduin 2.15 ds. Van den
Beid (HA); Herv. Gem. 'De Rank' (aula
P. Groen-college Pr. Frederikdreef 15)
10 ds. Hoogendijk (Alphen a.d. Rijn);
'De Hoeksteen' 10 dovendienst hr. Van
Kempen; Geref. Kerk Vr.kerk 9.30 ds.
Bade (Koudekerk). 5 ds. v.d. Horst;
Triumfatork. 9.30 ds. v.d. Horst, 5 ds.
Kersten; Geref. K. Vrijg. 9.30 leesdienst,
5.30 ds. Heida; Ned. Geref. K. (aula Be-
stevaer-mavo) 9.30 ds. Van der Veer, 7
ds. Zwarts; Chr. Geref. K. 10 en 5 ds.
Slagboom; Vrije Chr. Geref. Gem. (Uni-
zaal) 10 en 5 ds. Van den Belt; Geref
Gem. (Remisestr.) 10 en 5; Geref. Gem.
in Ned. (Louwestr.) 10 en 5; Volle-
evang.gem. (Voorstr. 48) 9.45; Onafh
baptistengem (Ambachtsweg 2) 10 ds
Stichter (Westerhaar); Kapel MVKV
9.30 eucharistieviering; Soefibeweging
4 universele eredienst
KOUDEKERK AAN DEN RIJN: Herv
Gem. 10 ds. Lapré, 7 ds. Nauta (Leiden);
Geref. Kerk 10 ds. Huisman (Hazers-
woude-dorp).
LEIDERDORP: Herv. Gem. en Geref.
Kerk Dorpsk. 10 en 6.30 ds. Stegeman;
Hoofdstr. 10 ds. Knorth; Scheppingsk. 9
en 10.30 ds. Van Loenen (HA); Leythen-
rode geen opgave; Elis.ziekenhuis 10
rector Vijftigschild; Bapt.gem. (wijk-
geb. Zijlkw.) 10 hr. J. de Vries; Rk Kerk
zat. 7, zo. 10 en 11.30.
LEIMUIDEN: Herv. Gem 9.30 ds.
Schilt (HA); Geref. Kerk 9.30 hr. Koenes
(A'dam). Rk Kerk zat. 7, zo 7 30, 9.30 en
'11.15.
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds. 't
Hooft; Pauluskerk 10 ds. Gelder, 7 ds. 't
Hooft; Geref. Kerk 10 ds. Boswijk. 7 ds.
matie uit, zoals de leeftijden en de
namen van getuigen. We hebben al
duizend namen in de computer zit
ten. Pas als alles er in zit, kunnen
we connecties leggen."
Het initiatief tot de oprichting
van de Nederlandse Kring voor
Joodse Genealogie werd vorig jaar
genomen tijdens een congres over
het Nederlandse jodendom in Tel
Aviv. Daar was de Amsterdammer
en genealoog Sal van Son aanwe
zig. samen met mevrouw Vlessing.
beheerster van het joodse archief
van de gemeente Amsterdam. Van
Son vormde een voorlopig bestuur,
dat voor 3 aueustus een oprich
terflank van de reformatorische ge
zindte. Daaronder kunnen worden
gerekend de Gereformeerde Bond
van de Hervormde Kerk, zij die de
bond nog te licht vinden en zich
voor een deel verenigd hebben
rond het Gekrookte (geknakte)
Riet, diverse gereformeerde en
oudgereformeerde gemeenten en
gemeenten die zo particulier zijn
dat ze niet binnen enig kerkver
band kunnen of willen functione
ren. Gelovigen dus van wie men
vroeger zei dat ze tot de zwarte-
kousenkerken behoorden. Mensen
die hopen met des Heeren hulp
diep doordrongen te worden van
hun zondigheid om zo te mogen er
varen dat zij uitverkoren zijn tot za
ligheid.
De mens toch is niet in staat tot
enig goeds, maar geneigd tot alle
kwaad, aldus de zienswijze van de
ze geloofsgroeperingen. Geen tv,
geen toneel, geen ballet, concerten
Rk kerk in Hillegom
De Lange (Aalsmeer). Geref. K Vrijg.
9.30 en 5 ds. Grutter (HA); Ned. Geref
Kerk (Salvatori) 10 en 7 ds. Vos; Chr.
Geref Kerk 10 en 4.30 ds. Van Dijken,
Geref. Gem. 10 en 4 ds. Den Boer; Evan-
geliegemeente (Heereweg 52a) 9.45 hr J
Spaargaren (HA); Rk Kerk: Agathakerk
zat. 7, zo. 10.30; Poelpolder zat. 7. zo.
10.30; Mariakerk zat. 7, zo. 9 en 10.30;
Engelbew. zat. 7, zo. 9.30 en 11
NIEUWKOOP: Herv. Gem. 9.30 ds.
Wegerif, 6.30 hr. De Haan (Zevenhoven);
Geref. Kerk 9.30 ds. Veenstra (Leiden);
Chr. Geref. Kerk 9.30 dienst des
Woords, 7 ds. Bolten (Schiedam); Re-
monstr. Gem. streekdag in Waddinx-
veen; Evang. gem. (Kruispunt. Kenne-
dylaan 33) 9.30; Rk Kerk zat. 7. zo. 9 en
10.45.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 ds. De
Graaff, 6.30 ds. De Meij opening jeugd
werk in geref. kerk; Geref Kerk 9.30 ds
Baane, 6.30 ds De Meij jeugddienst; Rk
Kerk zat. 7, zo. 9 en 11
NIEUW-VENNEP: Herv Gem 9.30 ds
Ten Voorde, 7 vicaris Lagendijk (Lei
den); Geref. Kerk 9.30 en 6.30 ds. Rang,
Chr. Geref. Kerk 9.30 en 4.30 ds. Vele-
tingsvergadering had uitgeschre
ven.
Achtergrond
Volgens Teunissen hebben circa
110 mensen zich aangemeld voor
het lidmaatschap. Het merendeel
heeft een joodse achtergrond, maar
ook anderen kunnen zich als lid
melden bij secretaris Leo Vromen
in Baarn (02154-14094). „De bedoe
ling van de kring is dat mensen die
onderzoek doen naar de joodse fa
milies met elkaar in contact ko
men, zodat ze elkaar kunnen hel
pen. Zo'n organisatie was er nog
niet en het blijkt dat de bestaande
genealogische verenigingen erg
weinig publiceren over joodse ge
slachten. We willen de leden weg
wijs maken in het bestaande ar
chiefmateriaal, laten weten waar ze
jiddische en Hebreeuwse docu
menten kunnen laten vertalen en
informatie geven over bepaalde
joodse gebruiken."
Teunissen doelt onder meer op
het zogenoemde zwagerhuwelijk-
Als de man van een joods echtpaar
overleed, was zijn vrijgezelle broer
verplicht met de weduwe te trou
wen. Kennis over dit soort gebrui
ken kan volgens hem het onder
zoek vergemakkelijken. „Zo zijn er
ook akten te vinden, waaruit blijkt
dat deze verplichting wordt afge
kocht."
Leden van de Kring wordt ge
vraagd op te geven welke families
ze hebben onderzocht, zodat die in
formatie kan worden uitgewisseld.
„Ik wil in kaart brengen wie waar
mee bezig is, zodat je als databank
kunt fungeren. In een periodiek
zullen we informatie verschaffen
over alle publikaties die in binnen-
en buitenland over joodse families
uitkomen. Mevrouw Vlessing is be
reid een lezing te houden over het
joods archief in Amsterdam. Veel
mensen weten niet dat het ook in
formatie bevat over andere plaat
sen. Zo stuitte ik laatst toevallig op
notulen van de joodse gemeente
van Den Helder."
ANNETTE SNAAS
- nog onlangs werd ook het bezoek
van orgelconcerten ontraden -
geen sport, dat is pure mensver
heerlijking, maar wel: lezen en nog
eens lezen en discussiëren over het
gelezene.
Den Hertog, niet alleen uitgever
maar ook grossier en boekhande
laar, is een belangrijke stiller van
de leeshonger. Ongeveer honderd
boekhandelaren of wederverko
pers hebben boeken van Den Her
tog is huis. Zij heten in de adver
tenties "de onder ons bekende
boekhandelaren". Deze bieden de
volgende zekerheden: je koopt er
vertrouwde literatuur, de verkoper
vindt het heel gewoon als je een
boek koopt met 600 pagina's uit
voerig en stilistisch moeilijk Ne
derlands uit de achttiende eeuw
dat gevuld is met preken die bij
voorlezing twee uren tijd vergen,
en als derde punt; je krijgt koffie, of
je nu wel of niet iets koopt.
(foto Wim-Dijkman)
ma; Rk Kerk zat. 7. zo. 10.
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 en 7 ds.
Geuze; Geref. Kerk (W. Verlaat) 9.30 hr
Karstens (Leiden), 7 hr. Veltrop (Via-
NOORDWIJK: Herv Gem. Grote of St.
Jeroensk (Binnen) 10 ds. v.d. Lee gez.
dienst, 5 hr. Burger (Waddinxveen). 7
drs. Scholte; Hoofdstr. (Zee) 10 en 5 ds.
Ruitenburg; De Rank (Golfbaan) 10 ds.
v.d. Plas (Zwijndrecht), Sole Mio 9 ds.
v.d. Lee. Zie ook geref. kerk; Geref.
Kerk Buurtkerk (Hoofdstr.) 10 drs. G.A.
Scholte; Vinkenl. (Binnen) geen dienst;
Stichtingskerk 11 ds. Van Andel (Berg
schenhoek); zie ook herv. gemeente;
Ned. Prot. Bond (aula O.Zeew.) 10.30 ds.
mevr. Bosman-Huizinga (Rotterdam);
Rk Kerk Zee zat. 7, zo. 10.30; Binnen zat.
7. zo. 9.30 en 11.
NOORDWIJKERHOUT. Dorpsk. 10 ds
v.d. Mey (jeugddienst): De Zilk 10 ds.
H B. v. 't Hof. Rk Kerk Victork. zat 7,
zo 9 en 11; Jozefk. zat. 7, zo. 9 en 10 30,
De Zilk zat. 7, zo. 10.30.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of
'Alle mensen,
wat een boek!'
AMSTERDAM - De Statenbijbel
bestaat deze maand 350 jaar en
naar aanleiding hiervan heeft het
Bijbels Museum een tentoonstel
ling ingericht getiteld "Alle men
sen wat een Boek!". De expo
sitie laat weinig zien over de Sta
tenbijbel zelf, des te meer over de
uitstraling die dit werk heeft ge
had en vaak onderhuis nog heeft
op de Nederlandse samenleving
en cultuur. De invloed van de bij
bel is niet beperkt gebleven tot
kerk en kerkgangers, de ten-
toostelling toont aan de hand van
negen onderwerpen aan tot hoe
Den Hertog zegt dat zijn omzet
nog steeds toeneemt. "We werken
hier met dertig fulltimers plus nog
parttimers. En er moet zeker weel
een redacteur bijkomen. Komende
winter brengen we veertig nieuwe
titels uit en achtenveertig herdruk
ken" In het fonds van Den Hertog
vindt men: preken, theologische
verhandelingen, kerkgeschiede
nis, romans, bekeringsgeschiede
nissen (afnemende vraag), kinder
boeken.
En dan natuurlijk bijbels,
in de als enig juist beschouwde ver
taling, de Staten Vertaling, ge
maakt in opdracht van de Dordtse
Synode van 1618 en 1619. Bijbels
van klein tot heel groot, de laatste
voor de prijs van een paar honderd
tot achthonderd gulden, handge
bonden met koperen hoeken en
sloten, zo zwaar dat er een stan
daard nodig is om er uit te kunnen
lezen.
Will.kerk 10 mevr. Eggink-Hoog; Pau
luskerk 10 ds. Pannekoek (Amerongen):
Gemeentecentrum (Lijtw.) 10.30 prof.
dr. Sperna Weiland, 7 drs. G. Schwenc-
ke; Geref. Kerk 10 ds. Rijksen (Sassen-
heim); Geref. Kerk Vrijg. (aula Dr.
Schilderschool) 9.30 en 4.30 prof. Oh-
man (Kampen); Ned. Geref. Kerk (Gem-
centrum) 8.45 ds. v.d. Veer (Maassluis),
4 ds. De Lange; Van Wijckerslooth 4 ds
Smaling (Rijnsburg); Endegeest 10 pa
ter Boshouwers; Volle-evangeliegem.
(Gem.centrum) 4. Rk Kerk Will.kerk
zat. 7, zo. 9 en 10.30 oec.dienst pastor
Koster en ds. Vegter.
OUD-ADE: Rk Kerk zat. 7, zo. 9.
OUDE EN NIEUWE WETERING
Herv. Gem.; 9.30 en 6.30 ds. Zijl; Geref.
K. 9.30 en 6.30 ds. G. Zijl: Remonstr
Gem. geen dienst; Rk Kerk zat. 7. zo.
9.15 en 11.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk
Mar. Pres. zat. 7, zo. 9 en 11; Petrus-B
zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 9.30
ds. Groenendijk (Scheveningen), 7 ds
Schilt (Leimuiden); Chr. Geref. K. 9.30
dienst des Woords. 2.15 ds. L.W. v.d
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentius-
kerk 9.30 ds. Wagter, 5 ds. Smaling; Be-
thelkerk 9.30 ds. Smaling; Geref. Kerk
Petrakerk 9.30 ds. Rietveld (Zoeter-
meer), 5 ds. Cziria; Imm.kerk 9 en 10.30
ds Cziria. 5 ds. Riemersma (Amers
foort); Mar.kerk 9.30 ds. Riemersma. 5
ds. Hassefras (Maasdijk); Geref. Kerk
Vrijg. 10 en 3.15 ds. Zomer; Chr. Geref
K. 9 30 en 5 ds. Van Sorge; Evang. Chris-
tengem. (aula mavo) 10 br. J. van Duin
(Noordwijk); Rk Kerk zo. 10.30.
RIJPWETERING Rk Kerk zo 9 en
10.30
SASSENHEIM: Herv. Gem. 9.30 en
10.30 ds. Niel (Rijnsburg), 7 ds. Ger
mans; Geref. Kerk 9.30 ds. Baas, 7 ds.
Germans; Chr. Geref. K. 10 en 5 ds. Aar-
noudse; Ned. Prot. Bond (Jul.laan 17)
geen dienst; Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en
11.
TER AAR: Herv. Gem. 9.30 ds. Christ
(Katwijk a. Zee), 6.30 ds. Heijmans (Al
phen); Geref. Kerk 9.30 en 6.30 ds. N. de
Reus; Rk Kerk Aardam zat. 7, zo. 9 en
12; kerk Langeraar zat* 7, zo. 9.30 en
11.30.
VALKENBURG: Herv. Gem 10 prof. A
v.d. Beek, 6.30 dr. Vermeulen; Geref
Kerk 9 30 ds. Ribberink (Rijnsburg).
6.30 drs. Oegema; Geref. K. Vrijg. 9.30
en 4 ds. Heida.
VOORHOUT: Herv./Geref. Kerkge
ver het gedachtengoed van de I
bijbel reikt. Die negen onderwer
pen zijn: bijbel en overheid, bij
bel en kerk, bijbel en scheep
vaart, bijbel en thuis, bijbel en
opvoeding, bijbel en taal, de bij
bel in den vreemde, bijbel en
kunst, terwijl de tentoonstelling
wordt afgesloten met enkele be
langrijke Statenbijbels van de
vele die in de loop van de eeuwen
werden uitgegeven. Er is ook een
kleine postzegelverzameling te
bezichtigen die gaat over de bete
kenis van de bijbel in de wereld.
"Alle mensen.„wat een Boek!
Van 24 september tot 18 janua
ri in het Bijbels Museum, Heren
gracht 366, Amsterdam. Ope
ningstijden: di. t/m za. 10-17 uur.
zon- en feestdagen 13-17 uur.
Vijf deskundigen hebben een stan
daardwerk geschreven over de
hiervoor al genoemde Dordtse Sy
node. Dr. W. van 't Spijker, dr. C.C.
de Bruin, drs. H. Florijn, ds. A.
Moerkerken en H. Natzijl leggen
daarin de geschiedenis van de syn
ode en de bijbehorende binnen
landse politieke gebeurtenissen
uit. In het boek zijn tweehonderd
platen opgenomen, vele daarvan
worden nu voor het eerst in kleur
gereproduceerd. Het beeld van de
orthodoxie wordt nu eens niet lou
ter in zwart-wit gezien. Het boek
kost f29.90 tot 31 december.
Voor wie dieper op het onder
werp wil ingaan is er ook nog een
heruitgave van de Acta of hande-
lingen van de Nationale Synode
plus alle stukken, de notulen dus,
met alle behandelde en vastgestel
de artikelen. Bij elkaar 1016 pagi
na's, f99.50 tot 31 december.
W.H. BAKKER
meenschap 10 ds. C.J. de Jong; Rk Kerk
zat. 7, zo. 9.30 en 11
VOORSCHOTEN: Herv Gem. Dorps
kerk 9.30 ds. De Zeeuw, 7 ds. Koelewijn;
De Ontmoeting (Noordhofland) 9.30 ds.
De Zwart; Hulp en Heil (Schakenbosch)
10 ds. Honig; Herv. evang. op geref. j
grondslag (kerkgeb. 'Rehoboth', A. van
Leeuwenhoekkade) 9.30 ds. Westerhout i
(Goedereede), 4.30 ds. Van Kooten; Ge- 1
ref. Kerk 9.30 ds. De Zeeuw, 7 zie N.H
Dorpskerk; Geref. K. Vrijg. (Bachlaan)
10 en 5 ds. Breen; Aulagemeenschap
Noordhofland geen dienst; Rk rk Laur-
kerk zat. 7, zo. 11;Godskerk. zat. 7, zo.
9.30; Kerk van Engeland (British school
in The Netherlands. J. v. Hooflaan 3) I
10.15 anglicaanse dienst.
WADDINXVEEN: Herv. Gem. Brugk.
9.30 ds. Kunz. 5 drs. De Koyer (Wilnis.;
Hoeksteen 9.30 ds. Schipaanboord, 6.30
ds. Schaap Schoonhoven); Bethelk.
9.30 ds. Goossen, 6.30 ds. Schipaan
boord; Imm.kerk 9.30 en 7 30 ds. Van j
Houwelingen; Geref. Kerk Kruisk. 10.30
en 5 ds. De Moor; Ontm.kerk 9.30 ds. J
Bongers; Geref. K. Vrijg. (Kruiskerk) l
8.30 en 2.45 ds Van Gurp; Chr Afgesch
Gem. 9.30 en 5 ds. Van der Want. Oud-
Geref. Gem. (Mercuriusweg 29) 10 en
6 30 leesdienst; Remonstr. Gem
WARMOND: Herv. Gem. 10 ds. Muis;
Rk Kerk zat. 7, zo. 8.30 en 10.
WASSENAAR: Herv. Gem. Dorpsk. 10
mevr. ds. Visser-Schroot. 4.30 kand. C.
van Dis; Kievietk. ('Samen op weg') 10
ds. J. Visser; Messiask. 10 oec. vredes-
dienst ds. Van Waasbergen en past. Van j
Steekelenburg; Dorpscentrum 9 30 ds
De Fijtèr (Wagenborgen), Geref. Kerk
Zijllaan 10 ds. Van den Born (Leider
dorp), 7 ds. Kersten (Katwijk aan Zee), I
Ned. Prot. Bond (Kerkdam) 10.30 ds j
Knoppers (Den Haag).
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 ds
Koelewijn (Krimpen a.d. IJssel), 6.30 ds.
Blenk (Amsterdam); Geref. Kerk 9.30 i
ds. Aalders, 6.30 hr. G.J. de Bruin I
(Nieuwveen); Ned. Prot. Bond (basis
school Esselykerwoude) 10.30 drs.
Roos; Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 hulp-
pred. De Haan; Geref. Kerk 9.30 ds. Snel
(Rijnsburg), 7 ds. Ribberink (Rijns
burg).
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 ds.
Wolthaus; Rk Kerk St. Jan zat. 7.30, zo.
9 30; Chr. Dienaark. zat. 7, zo. 10; Meer-
burgkerk H. Rijndijk zat. 7. zo 9.30 en
11
ZWAMMERDAM: Herv Gem. 9.30 en
6.30 ds. Eijsenga; Geref. Kerk 9.30 ds.
Elderman (Bodegraven), 6.30 ds. Bade i
(Koudekerk); Gem. geen dienst.
