1 GAAT TEGENWOORDIG
m OP DE BUIS!
De Leidse Baan of: hoe
een actie indruk maakte
i ONDERNEMERS OPGELET:
Ihuis-aan-huis
071-144941
Actievoerder-van-toen blikt terug
nu stille getuige wordt gesloopt
ZATERDAG 19 SEPTEMBER 1987
REGIO LEIDEN
PAGINA 11
VÓORSCHOTEN/REGIO - Drilboren, slopershamers en heftrucks maken dezer dagen
korte metten met het beroemdste restant van de beruchte Leidse Baan: het viaduct over
de Papelaan bij Voorschoten, Ruim 16 jaar geleden werd het kunstwerk gebouwd, net op
een moment dat de discussie tégen de weg grootse vormen begon aan te nemen. Aanvan
kelijk zorgde het voor verwarring en moedeloosheid, later werd het bouwwerk een
brandpunt van milieudemonstraties.
door
Paul van der Kooij
Eind 1971 kwamen regelmatig zo'n
2000 actievoerders langs. De plek
werd een strijdplek en sommigen
zagen het bouwwerk, na het weg
stemmen van de baan, zelfs als een
triomfboog. Zo niet W. ter Keurs,
een van de grote actievoerders van
toen. "Ik heb er laatst nog opge
staan en dacht: nu moet ik toch iets
voelen. Maar het zei me niets".
"Wat me wél wat zegt is het land
schap rond het tracé. De landgoe
deren, bossen en weilanden heb
ben we altijd dichter bij de mensen
willen brengen. Gelukkig zijn onze
plannen voor fiets- en voetpaden
voor een deel uitgevoerd, aan
weerszijden van de spoorbaan".
Op andere fronten was er evenzeer
succes. "Acties zoals bij de Leidse
Baan hebben mede geleid tot een
systematische milieu-effectrappor
tage. Voordat projecten worden
uitgevoerd, moeten de plannenma
kers tegenwoordig aangeven wel
ke gevolgen en alternatieven er
zijn", voert de Voorschotenaar aan.
"Tegelijkertijd merk je dat be
stuurders proberen de actie niet als
voorbeeld te beschouwen, maar te
isoleren. Als bijvoorbeeld voor een
andere weg precies dezelfde argu
mentatie opgaat, krijg je te horen:
'Jaah, dat ging op voor de Leidse
Baan..'
Daarnaast heeft de 'verkokerde
overheid' nog steeds haar afdelin
gen die alleen maar wegen willen
aanleggen, voortdurend plannen
aanleveren en flinke fondsen tot
hun beschikking hebben. De we
genlobby blijft ondertussen "ra
zend actief' en vindt een gewillig
oor bij de minister voor Verkeer en
Waterstaat, mevrouw N. Smit-
Kroes. De Wassenaarse, die tijdens
een gezellige borrel in 1986 de
Leidse Baan voorzichtig uit de
mottenballen haalde, "vertoont
een sterke terugval naar het jaren
50-denken".
De milieu-activist: "Het geeft een
alibi aan het meest onbeschaamde
afwentelingsmechanisme. Ze heeft
het alleen maar over het belang
voor 'de' economie, maar rekent
lang niet alle kosten door. Zo hoor
ze haar niet over de kosten van de
revalidatie, vervuiling en gelui-
doverlast".
Loof en naalden
De basis voor de Leidse Baan-ac-
tie werd halverwege de jaren zestig
gelegd. Ter Keurs deed veel onder
zoek in de unieke moerasbossen
aan de westkant van de spoorbaan
langs Leidschendam en Voorscho
ten. Hij was zeer gehecht aan de na
tuur daar en huisde zowat dagelijks
tussen het loof en de naalden (van
landgoederen als De Horsten). Op
zekere dag zag Ter Keurs in zijn
bos oranje paaltjes staan en manne
tjes die nog meer van die paaltjes
de grond in joegen. De natuurvor
ser raakte in gesprek met de heren
en zag detailtekeningen van de pro
vinciale weg 16 bis, ook wel de
Leidse Baan genoemd.
"Ik had nog nooit van deze baan
gehoord, was maatschappelijk vol
strekt naïef', zegt de Voorschote
naar over de weg die in 1957 voor
het eerst op het provinciale wegen
plan kwam, in 1965 en 1966 in de
verschillende streekplannen een
plekje kreeg en in 1968 werd opge
nomen op het provinciale (secun
daire) wegenplan. De weg moest
vooral de binnenstad van Den
Haag voor de auto bereikbaar ma
ken. Dat zou de economische ont
wikkeling ten goede komen en be
nadrukte het 'metropolitaine ka
rakter' van de residentie. Daar
naast wilde de provincie de wegen
tussen Den Haag en Leiden ontlas
ten, omdat er steeds meer door
gaand vervoer door de woongebie
den van Voorschoten, Leidschen
dam en Wassenaar gaat.
Ter Keurs hield spreekbeurten,
schreef artikelen, probeerde dis
cussie-avonden van de grond te
krijgen en protesteerde bij Staats
bosbeheer tegen de versnippering
van 45 hectare moerasbos en aan
tasting van een weidegebied van
nationaal belang. "In afzonderlijke
gesprekken zei iedereen dat het
heel erg was, maar daar bleef het
bij. Ik raakte er langzaam aan aan
gewend de enige te zijn die zich se
rieus zorgen maakte".
Pas na het lanceren van het plan
om het hele bos- en polderland
schap tussen Den Haag en Leiden
als Nationaal park te gaan beheren,
kwam er een reactie. De strijder
mocht zitting nemen in een provin
ciale werkgroep die deweg zo goed
mogelijk zou inpassen in het
stra'ndwallenlandschap. Van afge
lasting van de Leidse Baan wilde
de provincie toen absoluut niet we
ten. Eigenlijk had ook nog nooit ie
mand officieel geprotesteerd.
Welvaartsstaat
•Eind jaren 60 keerde het tij..De
behoefte aan democratisering
groeide sterk en hier en daar kre
gen mensen oog voor de ongewens
te neveneffecten van de welvaarts
staat. Ook in Leiden. Daar richtten
enige biologen van de universiteit
de werkgroep milieubeheer Lei
den op. Ze wilden de maatschappij
laten profiteren van hun kennis en
inzicht en leken in dat opzicht echt
een produkt van een nieuwe tijd.
Achteraf denkt Ter Keurs dat de
biologen hun dagen een beetje
vooruit waren en door hun beroep
samenhangen en tegenstellingen
in de maatschappij eerder zien:
"Maar dat moet je absoluut niet
overdrijven".
De biologen vroegen of het niet
een beetje minder kon en vielen
daarmee uit de toon in de vette ja
ren zestig. De club van Rome
moest 'De grenzen aan de groei'
nog uitbrengen en plannenmakers
gingen er onbekommerd van uit
dat alles explosief zou blijven
groeien. Ook het verkeersaanbod.
"Diensten als Rijkswaterstaat ver
klaarden hun plannen met simpele
grafieken waarop de groeilijn bijna
tot in het oneindige werd doorge
trokken en het ministerie van Ver
keer van Waterstaat had het over
een verdrievoudiging van het auto
verkeer in dertig jaar. Er moesten
De komst van de Leidse Braan bracht destijds niet alleen de tongen,
maar ook de kranten in beweging. Kolommen vol werden er geschreven.
Onder meer over de protestmars tegen de dreigende verdwijning van een
van de laatste natuurgebieden, die in 1971 zo'n 1500 mensen op de been
bracht.
dus overal nieuwe wegen komen
en als het nog niet genoeg was, leg
de men nóg maar wat aan", kijkt
Ter Keurs terug. "Dat alles heette
goed te zijn voor de economie en
dus kon je daar niet tegen zijn". De
auto was koning: een landschap
vol wegen, steden vol cityringen
met massale, ongelijkvloerse krui
singen. De Leidse Hooigracht en
Langegracht zijn daarvan voor
zichtige voorbeelden. Het open
baar vervoer kwam pas om de hoek
kijken op het moment dat de dien
sten bezig waren met nauwkeurige
tracé-studies voor weer een nieuwe
weg. Mensen moeten kunnen kie
zen. heette het.
De werkgroep noemde de plan
nen onbetaalbaar en voerde aan dat
zolang de automobilist overal goed
met de auto kan komen, hij zijn au
to voor elk doel zal gebruiken. Hoe
meer wegen, hoe meer auto's, hoe
meer wegen enzovoorts. De natuur
verkommert en in steden moet
enorm worden gebroken voor de
aanleg van steeds meer wegen en
parkeervoorzieningen. Rond de
kaalslag ontstaan onveilige situa
ties, verpauperde buurten en Man-
hattan-achtige kantoorwijken. De
mensen die dat kunnen, nemen een
woning buiten de stad, waar hun
auto steeds centraler komt te staan.
Net Amerika.
De overbevolkte regio Leiden-
Den Haag bood de werkgroep ge
noeg stof tot protesteren. Zo ageer
de ze in 1969 tegen het plan om wa
tersportgebied De Kaag als koelre-
servoir te gebruiken voor een nieu
we elektriciteitscentrale. Tevens
bestreed ze, samen met collega's,
de Duinweg tussen Katwijk en Den
Haag, die dwars door een van de
laatste grote natuurgebieden van
de Randstad was gepland. De ac
ties leverden succes op, maar ook
een eng compromis: om de Duin
weg tegen te houden moesten na
tuurbeschermers slikken dat de
Leidse Baan maar liefst zesbaans
zou worden. En Provinciale Staten
legden dit vervolgens vast in een
motie van 1970.
Nieuwe wegen
Ondanks dit compromis wierp
de werkgroep zich in 1971 volop op
de Leidse Baan. Startsein voor de
actie was een brief aan Provinciale
Staten in mei, ondertekend door
Ter Keurs, Sevenster en Udo de
Haes. Vervolgens benaderden ze
minister J. Drees, leden van de
Tweede Kamer, gemeentebesturen
en -raden, mensen van Provinciale
Waterstaat, de Stichting Weg en
vooral Provinciale Statenleden.
"We bestudeerden stukken,
schreven een boekje, nota's en
brieven, vroegen gesprekken aan
en praatten. Hebben echt keihard
gewerkt. Ik wil dat niet presente
ren als iets hoogstaands; het was
nodig en ook effectief. Noem het
gerust een modelactie", vindt Ter
Keurs. En als er in een gesprek
weer eens een nieuw argument
vóór de baan opdook, kreeg het
geen kans tot ontkiemen. De heren
deskundigen kwamen er in een
volgend gesprek op terug of schre
ven een aanvullende brief.
Een aantal punten stond hierbij
centraal. De overheid moest de be
hoefte aan autovervoer niet steeds
groter maken, steden dienen ver
sterkt te worden, de woonplaats
hoort dicht bij de werkplek te zijn,
langzaam vervoer mag niet verge
ten worden en openbaar vervoer
moet beter, vaker en sneller gaan
rijden. Volgens de werkgroep zijn
bussen, trams en treinen veiliger,
veroorzaken ze minder verontrei
niging en nemen ze tien maal zo
weinig plaats in als auto's. Ze pro
testeren tegen verdere afbraak van
tramverbindingen en komen met
plannetjes voor een verdubbeling
van de spoorbaan, meer stations en
extra lijnen naar Katwijk en Lei
derdorp.
Grote voorbeelden zijn Tokio en
San Francisco. Daar blijkt dat juist
rond de stations grote en dure kan-
torenwijken ontstaan. De meeste
argumenten waren er al, soms nog
uit de tijd dat Ter Keurs nog alleen
stond. Andere argumenten ont
stonden tijdens de vele discussies.
Handig hierbij was de groie toe
vloed aan adviseurs. De vele artike
len in de (regionale) pers leverden
de ene vervoerseconoom na de an
dere planoloog op. Giften stroom
den binnen en spontane adhesiebe
tuigingen waren niet van de lucht.
Ter Keurs: "Het was heel fascine
rend: terwijl we ons er nooit op
voorstonden iemand te vertegen
woordigen, bleek dat het leefde bij
veel mensen. Wij gaven handen en
voeten aan hun onrust en kregen
ook steun van gemeentebestuur
ders".
"Zo zei de Leidse wethouder
Kret dat er sprake was van een keu
ze tussen toegankelijkheid voor au-
Ondersteuning van uw
reklamekampagne en produkten door
een televisiespot ligt nu binnen
handbereik. Met ruim 77.000
aansluitingen is de Leidsch Dagblad
Kabelkrant precies wat u zoekt:
Regionaal, effektief èn betaalbaar!
Interesse?
tst 134
DE (KABEL-)KRANT VOOR UW EIGEN STUK VAN NEDERLAND
De actievoerder-van-toen, Wim ter Keurs, tegen de voorgrond van het Leidse Baan-viaduct tussen Voorschoten en Wassenaar. Niet lang meer zal
het viaduct een stille getuige zijn van het omstreden 'project: slopers zijn vanaf begin deze week bezig om het nu zestien jaar oude bou wwerk te
verwijderen. (foto Holvast)
ale Waterstaat had gronden aange
kocht, een extra lange tunnel aan
gelegd onder de spoorweg bij de
Horstlaan en de Papelaan van een
viaduct voorzien".
Naar buiten toe kraakten de ac
tievoerders dit argument en wezen
er fijntjes op dat het totale project
145 miljoen kost, een heel bedrag
wanneer de nadelen de voordelen
overstemmen. Intern zorgde de
snelle bouw voor de nodige moede
loosheid. "Of het als psychologi
sche zet bedoeld is, heb ik nooit
kunnen achterhalen", filosofeert
Ter Keurs. "Het heeft wél zo ge
werkt". Andere afknapper was dat,
onder invloed van de discussies,
nieuwe ideëen van Provinciale Wa
terstaat "geweldig veel aandacht
kregen: We hadden het ene argu
ment nog niet weerlegd of het vol
gende plan dook al weer op".
Effecten
"De provinciale overheid kon
daar zomaar doorheen fietsen, zag
de effecten van de weg ook niet
zo", weet Ter Keurs. "Als je weer
eens over die weg begon, kreeg je
steeds te horen dat op een gebied
van 1500 tot 2000 hectare 115 hecta
re weg marginaal is. Geluidhinder,
vervuiling en verstoring waren be
trekkelijk nieuwe begrippen. Dat
het slecht was voor de recreatie en
een barrière zou opwerpen moes
ten wij aandragen en werd later
door TNO bevestigd".
De miliebeschermer wijt een en
ander aan de starre en beperkte
taakopvatting die Provinciale Wa
terstaat in die tijd aan de dag kon
leggen: "Men ging maar door met
die wegen", oordeelt de bioloog
hard. "De dienst had daar de capa
citeit en het geld genoeg voor en
wist dat Provinciale Staten het
toch allemaal wel goed en vanzelf
sprekend vonden. Het provinciale
parlement vergaderde twee keer
per jaar, was volslagen onbekend
bij de bevolking en ontbeerde een
politieke dimensie. Van meet af
aan hebben we de Statenleden heel
serieus benaderd en in de schijn
werpers geplaatst. En ik kreeg de
indruk dat ze het wel comfortabel
vonden om te kunnen kiezen. Ze
beschouwden ons werk echt als al
ternatieve beleidsvoorbereiding".
Ook na het wegstemmen van de
baan, bleven de actievoerders als
adviseurs actief. Zo hebben ze sa
men met de provincie gewerkt aan
kleine, effectieve maatregelen die
het busverkeer beter moeten laten
doorstromen op de wegen rond het
Leidse Baan-tracé. Het leidde uit
eindelijk tot het Experimenteer
Project Openbaar Vervoer, met
stukken busbaan bij busvriendelij-
ke stoplichten. De activist noemt
het een stap in de goede richting,
maar blijft waakzaam. "De voorzie
ningen zijn zeker niet overal in het
nadeel van de auto's", besluit hij
ironisch.
to's en de structuur van een stad als
Leiden". Gemeenten als Wasse
naar, Voorschoten en Leidschen
dam zagen vooral de goede kanten
van de Leidse Baan en hoopten op
een afname van het autoverkeer.
De werkgroep geloofde daar niet
in. 'Na drie of vier jaar zijn jullie
wegen weer even druk, zeker wan
neer je sluiproutes blijft creëren',
was de sombere boodschap.
Actiecomité
In de zomer van 1971 ontstond
het 'actiecomité Leidse Baan nee'.
Terwijl de biologen van de werk
groep bestuurders bestookten met
hun argumenten, bewerkte het ac
tiecomité de publieke opinie. Het
leidde verschillende optochten
naar het provinciehuis en de beton-
concentratie langs de Papelaan,
een nieuwjaarskaartenactie en een
handtekeningenactie (met 40.000
handtekeningen). Ook reed er in
die spannende tijden een met span
doeken behangen actietrein tussen
Leiden en Den Haag. Ter Keurs:
"De Nederlandsé Spoorwegen wa
ren toendertijd veel strijdbaarder
en getuigden van veel meer visie
op ruimtelijke ordening dan tegen
woordig. De dienstregeling is ook
echt verbeterd na de discussie".
Eind 1971, enkele maanden voor
de grote beslissing, bleek dat de ac
ties resultaat hadden gesorteerd.
Uit twee enquêtes - van de actie
voerders en van het Leidsch Dag
blad - bleek dat tachtig tot negentig
procent van de ondervraagden wist
wat de Leidse Baan was. Van die
groep was 10 tot 15 procent voor en
50 procent tegen. Ook autobezit
ters bleken'in ruime meerderheid
tegen, zelfs wanneer ze dagelijks
gebruik maakten van de wegen die
volgens de provincie zo nodig ont
last moesten worden.
De meesten waren tegen de weg
'omdat er al zoveel natuur verloren
gaat'. Ander argument was dat 'er
al zoveel wegen zijn'. De schade
aan de steden werd minder vaak
aangehaald. Ter Keurs begrijpt dat
best: "In het open gebied is de
Leidse Baan heel herkenbaar, in de
stad vervaagt het verloop. De weg
sloot in Leiden aan op Haagweg,
Churchilllaan en Vijf Meilaan en
voor de rest zag je er niets van".
Ook speelde mee dat de werkgroep
"in extenso heeft laten zien hoe
mooi het bedreigde gebied is".
Provincie
Hoe Provinciale Staten over de
Leidse Baan dachten was tot op het
laatste moment onduidelijk. Ter
Keurs: "De voor- en tegenstanders
waren over alle partijen verdeeld.
De WD was bijvoorbeeld niet una
niem vóór, terwijl links - waarvan
je de meeste steun zou verwachten
- niet unaniem tegen was. Men was
nog lang zo groen niet, terwijl een
partij als de CPN zich vooral druk
maakte om de 'kleine man'. Net nu
die eindelijk aan zijn auto toe was,
kreeg het bevoorrechte deel der be
volking er ineens last van. Ander
argument was dat de Leidse Baan
al 13 miljoen had gekost: Provinci-
Zó was de
Leidse Baan
destijds gepro
jecteerd: naast
de Rijksstraat
weg door Wasse
naar en de Veur-
sestraatweg
door Voorscho
ten en Leids
chendam. De au
toweg moest een
verbinding tus
sen Leiden en
Den Haag wor
den. Overigens
zou de uitgestip
pelde duinweg
tussen Katwijk
en Den Haag er
evenmin komen.
(Uit brochure Werk
groep Milieubeheer
universiteit Leiden).
