'Dit stuk is bikkelhard'
Grote tijd Bob Dylan voorbij
Elise Hoomans over Pinters 'Niemandsland'
'Globe en
Theater
niet
opheffen'
Allure bij Filmdagen
Enquête voor publieksprijs schrijvers
DONDERDAG 17 SEPTEMBER 1987
sant". Ze knikt instemmend, als
Robert Prager haar woorden aan
vult: "en om er zelf weer raadsels
aan toe te voegen".
Het stuk speelt zich af in de ka
mer van Hirst, een dichter. Foster
en Briggs zijn huisgenoten, de ver
zorgers van Hirst; Foster als zijn
secretaris en Briggs als zijn bedien
de. Spooner lijkt aanvankelijk de
vreemdeling, die hier is binnenge
drongen. Langzamerhand blijkt als
Spooner en Hirst herinneringen
ophalen, dat beiden elkaar vroeger
gekend hebben. Veel wat zich tus
sen deze vier mannen afspeelt,
roept tal van vragen op. Duidelijk
is hun onderlinge machtsstrijd
Elise Hoomans "Het gevecht,
dat deze vier mensen voeren, gaat
heel ver. De uitwerking van het
machtsconflict heeft Pinter in dit
stuk gebaseerd op het cricketspel.
Briggs en Foster zijn de batsmen.
In de eerste akte is Spooner de
bowler en Hirst de catcher; in de
tweede akte zijn de rollen omge
keerd. Bij de inrichting van de lan
ge, smalle kamer heb ik aan een
cricketveld gedacht".
Hel Engelse publiek zal dat on
middellijk oppikken. De meeste Ne
derlandse toeschouwers welen toch
echter niets van cricket af. Hoe
kunnen wij dat herkennen
Elise Hoomans: "Zelf wist ik er
ook weinig van af. Ik heb dat moe
ten nazoeken. De aanwijzingen in
de tekst zijn echter onmiskenbaar.
Bovendien is het met zo, datje als
toeschouwer dit aspect direct moet
herkennen. Het is een beeld, dat
meer op een associatieve manier
functioneert.
Alles bij Pinter heeft nu eenmaal
een achtergrond en een betekenis,
vaak zelfs verschillende betekenis
sen. In de eerste akte bijvoorbeeld
zegt Spooner tegen Hirst: 'We're
both English'. Dat interpreteer ik
als: 'wij zijn allebei hypocriet'. Tij
dens een gesprek in de tweede akte
heeft Hirst het over destroyers
torpedojagers) en Spooner over
torpedo boats torpedoboten). Ik
heb me afgevraagd, wat dit onder
scheid te betekenen heeft. Bij na
vraag is me gebleken, dat een tor
pedojager door iemand met een
hogere rang wordt geleid en een
torpedoboot door een sergeant,
waardoor hier een standsverschil
naar voren komt. In dit stuk wordt
een felle machtsstrijd geleverd
over dit standsverschil en over
seks".
lijks gesprek ook wel eens gebeurt.
Voor ons zelf moeten we proberen
om dat aan bepaalde beelden te
koppelen, wat razend moeilijk is".
Zijn dat eigen vrije associaties?
Prager: "Soms, maar we zijn
door de verhalen van Elise behoor
lijk geprogrammeerd".
Elise Hoomans wijst er op, dat de
handeling in 'Niemandsland' puur
verbaal is. Het is een echte 'conver
sation play'. Het spel van de ac
teurs mag naar haar opvatting
vooral niet te emotioneel of te sterk
aangezet zijn. Er moet door de ac
teurs intelligent gespeeld worden.
Haar aantekeningen raadplegend
zegt ze: "Spelen is geen commen
taar leveren; het is de omschrijving
van het commentaar". Terugko
mend op de interpretatieproblema-
tiek zegt ze: "Pinter geeft geen ant
woord op wie en waarom, maar op
wat en hoe. Gebeurtenissen zijn
schijnbaar onlogisch"
Twee Pinter-citaten acht zij zeer
relevant: "What goes on in my play
is realistic, but what I am doing is
not realism", en "Writing is not
about something, but it is that so
mething itself'. Het ritme van het
tekstgebruik is voor haar van bij
zondere betekenis. In de tekst
heeft Pinter 'pauses' en 'silences'
aangegeven.
Elise Hoomans: "Voor het ver
schil daartussen kan ik naar de uit
leg van Pinter zelf verwijzen. 'Pau
ses' zijn overgangen in de tekst en
duren korter dan 'Silences'. Tij
dens deze 'Silences' stopt het den
ken even; gewoon even alles blank.
Althans moet van de speler de sug
gestie uitgaan, dat het personage
zo reageert".
Na afloop van het gesprek wil
Robert Prager nog even zeggen,
dat de vier acteurs de samenwer
king met Elise als "een geweldige
tijd" hebben ervaren. Elise Hoo
mans is hem dankbaar voor die
woorden, maar vraagt zich af: "Dat
hoeft, toch niet in de krant?!"
Kunstenbond
DEN HAAG (GPD) - De Raad voor
de Kunst slaat in haar vernieu
wingsdrift op hol en maakt mis
bruik van zijn bevoegdheden. Het
negatieve advies over de toneel
groepen Globe en Theater moet
dan ook niet worden uitgevoerd.
Deze eis stelt de Kunstenbond
FNV in een brief aan minister
Brinkman (cultuur). De Raad voor
de Kunst concludeerde in juli dat
er 8 toneelgroepen zouden moeten
verdwijnen Vanaf augustus '88
zouden met de vrijgekomen mid
delen nieuwe initiatieven moeten
worden betaald. Naar wordt ver
wacht beslist minister Brinkman
half oktober over de adviezen van
de Raad.
Kunstenbond-voorzitter Hans
Boswinkel vraagt de bewindsman
meer zelfbeheersing te betrachten
dan de Raad heeft getoond. De af
wegingen van de commissie-De
Boer waardoor de Raad voor de
Kunst zich heeft laten leiden be
ogen weliswaar een flexibeler to-
neelbestel, maar 'de boel zó op z'n
kop zetten als nu wordt geadvi
seerd. dat hebben De Boer en de
zijnen natuurlijk nooit bedoeld'.
Boswinkel waarschuwt de mi
nister dat hem acties en juridische
procedures boven het hoofd han
gen als het repertoiretoneel in
Eindhoven en Arnhem wordt aan
getast. Door de adviezen van de
Raad verliezen 212 werknemers in
de toneelsector hun baan. Dat is
een kwart van het bestand dat door
de maatregelen van de afgelopen
jaren toch al ernstig is uitgekamd
'De Raad voor de Kunst heeft elk
sociale dimensie uit het oog verlo-
ren', aldus de voorzitter van de
Kunstenbond.
Popconcerten
LEIDEN - De groep 'The Cure
met Robert Smith geeft op 4 en 5
november twee optredens in de
Rotterdamse Ahoy.
Ook de formatie Johnny Rotten,
Public Image Limited, kortweg pil
genoemd, komt voor een eenmalig
optreden naar Nederland. Het con
cert wordt maandag 19 oktober ge
geven in muziekcentrum 'Vreden-
burg' in Utrecht.
Alison Moyet komt dit jaar voor
nog drie optredens naar ons land
Deze optredens hebben plaats op:
31 oktober in de Jubileumhal in
Eindhoven; 1 november in de An
ton Philipszaal in Den Haag en 4
november in de Evenementenhal
in Groningen.
Overigens zal Viktor Lazlo, pre
sentatrice van het dit jaar gehou
den songfestival, als eerste met een
niet klassieke-act aantreden in de
muziekzaal in Den Haag. Haar op
treden heeft op 30 oktober plaats
Voor al deze concerten begint de
kaartverkoop op zaterdag 19 sep
tember.
interview-rekwisiet bij uitstek,
wordt dan ook door haar met arg
waan bekeken. Het apparaat schui
ven we daarom onaangeroerd ter
zijde.
Als we na de repetitie in de foyer
van het Appeltheater een gezellig
zitje creëren, vraagt zij spontaan
aan Robert Prager, één van de vier
acteurs in 'Niemandsland', om aan
ons gesprek deel te nemen. "Dan
kun jij mij bijstaan, als ik mis
schien geen antwoord weet". Ro
bert Prager komt erbij zitten, en zo
ontstaat een gesprek in een onge
dwongen sfeer over het werk van
Harold Pinter.
Nadat zij enkele jaren geleden to
neelgroep Theater, wegens het be
reiken van de pensioengerechtigde
leeftijd, verliet, is Elise Hoomans
op verschillende terreinen nog vol
op actief geweest. Zo heeft zij werk
van Albee geregisseerd bij het Pu-
bliekstheater ('Who's Afraid of Vir
ginia Wolf) en bij de Haagse Come-
die ('In Wankel Evenwicht'). Zelf
speelde zij in onder meer 'Een
Sneeuw' van Willem Jan Otten
door toneelgroep Theater en in
Garcia Lorca's 'Het Huis van Ber-
narda Alba' door Theater Persona
'Niemandsland' is haar 'derde pin-
ter'. Ze heeft 'The Dumb Waiter'
geregisseerd en in 'The Room' ge
speeld. 'Niemandsland' is haar eer
ste regie bij De Appel. Deze pro-
duktie is vanaf deze week in de
speciaal daartoe ingerichte studio
van het Appeltheater te zien. De
rollen worden vertolkt door Stel'
Feld, Robert Prager, Cor van Rijn
en Willem Wagter.
Op de vraag, of zij een speciale
voorkeur voor dit stuk van Pinter
heeft, antwoordt Elise Hoomans
ontkennende "Niet alleen van dit
stuk, ik houd ontzettend van het
hele werk van Pinter. O nee. schrijf
dat alsjeblieft niet op. 'Houden
van' is niet goed geformuleerd, hel
klinkt veel te sentimenteel. Het
past niet bij een stuk als 'Nie
mandsland', dat bikkelhard is. De
raadselachtigheid van Pinters
werk trekt me aan. Het oplossen
van dat raadsel vind ik interes-
Tom Petty zorgt voor sfeer bij nostalgisch concert
DORTMUND - Bob Dylan is 45 jaar oud, maar hij
lijkt er zelf van overtuigd dat hij ook bij de jongere
generaties nog wel even mee kan. Zijn show in de
Dortmunder Westfalenhalle (en aanstaande zater
dag in het Rotterdamse Ahoy) met Tom Petty and
The Heartbreakers is geheel er. al zijn show. Dat in
tegenstelling tot de tijd waarin hij met The Band
toerde en er een nieuw, geïnspireerd samensmel
tingsproduct ontstond. Maar terwijl Dylan zichzelf
zo staat te profileren als de man die 20 jaar geleden
de wereld aan zijn voeten had, ontstaat in feite het
beeld van de bejaarde popheid die amechtig een
hellend vlak probeert te bedwingen en uiteindelijk
machteloos het pand verlaat. Toegejuicht door de
nostalgie, dat wel.
Wanneer Roger McGuinn, de opwarmer voor
Bob Dylan, de voor driekwart gevulde Westfalen
halle tracteert op oude Byrds-successen voelt de
ware oudere jongere zich weer helemaal thuis.
Maar de eerlijkheid gebiedt te zeggen dat dat voor
een groot deel te danken is aan de stampende bege
leiding van Tom Petty and The Heartbreakers, die
McGuinn redden van de stuitend genante, roemlo
ze ondergang. McGuinn komt op met akoestische
gitaar en vraagt aan het publiek of het in de handen
wil klappen. Op dat moment ontbreken enkel nog
het. kampvuur en de geiteharen sokken.
Petty kan zo'n hartverscheurend tafereel waar
schijnlijk ook niet langer aanzien en gooit er geïn
spireerde versies van 'Chestnut Mare' en 'Drugsto
re Truckdriving Man' tegenaan. Toch wel veelzeg
gend, dat de voormalige Byrds-adept Petty zijn
vroegere idool uit de goot moet halen.
Dan krijgen Petty en zijn Heartbreakers het rijk
alleen en breekt het mooiste deel van de avond aan.
Herinneringen spelen in 'Nie
mandsland' een belangrijke rol. In
de vakliteratuur valt zelfs de term
'geheugencompet itie'.
Elise Hoomans "Het woord
'competitie' veronderstelt, dal er
nog van enige spelregels sprake
zou zijn. Deze vier mensen houden
zich aan geen enkele spelregel".
Maar is het waar. wat ze elkaar
over vroeger vertellen9 De tekst
geeft geen direct uitsluitsel hier
omtrent.
Elise Hoomans: "In mijn visie is
het juist, wat ze elkaar aan herinne
ringen vertellen. De reacties tij
dens het spel tonen dat".
Als dan naar aanleiding van Pin
ters werk fundamentele interpreta
tieproblemen voor de regisseur en
de toeschouwer ter sprake komen,
staat Elise Hoomans energiek op
en zegt: "Dat is belangrijk, dat
moet ik je precies zeggen". Onder
wijl in een tas naar haar aanteken
boek zoekend, prijst ze zich geluk
kig, met deze groep acteurs te kun
nen samenwerken. "Dat mag wel
even gezegd: het is een geweldige
ploeg". Dat compliment wordt on
middellijk weerkaatst door acteur
Robert Prager: "De tekstbehande
ling van Elise is werkelijk subliem.
Wat we vooral ook van Elise ge
leerd hebben, is om soms tijdens
een dialoog aan iets geheel anders
te denken, zoals dat in een dage-
UTRECHT (GPD) - De openings
avond van de Nederlandse Filmda
gen had gisteren voor het eerst in
zeven jaar tijd een beetje de allure
van een soort Hollywood aan de
Vecht. De sterren van Een Maand
Later (de openingsfilm, geregis
seerd door Nouchka van Brakel)
hadden zich met drie Rolls Royces
laten afzetten bij de ingang van het
Sonia Gaskellprijs
AMSTERDAM (ANP) - De Soma
Gaskellprijs (10.000 gulden) van
het Amsterdams Fonds voor de
Kunst is dit jaar toegekend aan
choreografe Krisztina de Chatel
(1944). Zij krijgt de prijs voor haar
dansproduktie .Staunch' die dit
jaar is uitgevoerd in het kader van
het Holland Festival.
In .Staunch' komen al die ele
menten, die het werk van deze uit
Hongarije afkomstige choreografe
kenmerken in verhevigde vorm tot
uiting, aldus de jury. Met .Staunch'
heeft zij haar artistiek kunnen op
nieuw verrassend sterk aange
toond. Het stuk vloeit in een hoop
opzichten voort uit vorige produk-
ties en is tevens representatief voor
het kwaliteitsgehalte van haar ge
hele, in tien jaar opgebouwde, oeu
vre, luidt het jury-oordeel. De jury
wil naar aanleiding van genoemde
produktie haar bewondering uit
spreken voor de eigenzinnige en
constitente wijze waarop Krisztina
de Chatel zich in de Nederlandse
danswereld heeft geprofileerd als
een choreografe van allure.
Jaarbeurscongrescentrum en kon
den maar moeizaam vooruit ko
men door een haag van tv-ploegen,
fotografen, handtekeningenjagers
en andere bewonderaars.
Het was echt sterren kijken ge
blazen: Renee Soutendijk, Ellen
Vogel. Monique van de Ven (speci
aal overgekomen uit Hollywood),
James Bonds gevaarlijke vijand
Jeroen Krabbé, de in Amerika ui
terst succesvolle regisseur Paul
Verhoeven, Willeke van Ammel-
rooy. Burgemeester Vos. Minister
president Lubbers („Nee jongens,
nou geen handtekeningen, ik ben
al zo laat") met dochter en de rest
van de Nederlandse filmwereld.
Soepel gepresenteerd door Son-
ja Barend, waarschuwde Filmda
gen-voorzitter Wim Verstappen te
gen de gevaren voor de Nederland
se cinema van de Amerikaans 'bra-
ïndrain' en heilloze plannen in het
kader van de EEG. De korte films
in het voorprogramma (De Schoor
steenveger. van Ron Termaat en
Femme Fatale, van Inge Calame
van Alphen) bleken beide puntig
en geestig.
Het enige staaltje Hollandse tut
tigheid werd ook dit jaar weer ver
zorgd door de VIVA-hoofdredac-
trice die het uitreiken van de Gou
den Klaver (opnieuw aan Huub
Stapel) aangreep voor de klacht dat
er tijdens de Nederlandse Filmda
gen te veel films in première wor
den gebracht en dat de Viva het
dan niet meer kan bijbenen. We ne
men aan dat de VIVA klachten
over te veel nieuwe films inmid
dels ook heeft ingediend bij de fes
tivals van Cannes en Venetië.
door
Wijnand Zeilstra
Vertaalproject
kansloos
DEN HAAG (ANP) - Het vertalin-
genproject van de Europese Com
missie is kansloos als het niet
wordt bijgesteld. Het zou eigenlijk
moeten worden uitgebreid naar an
dere landen en talen dan alleen die
van de Europese Gemeenschap.
Om de beoogde resultaten te berei
ken is beduidend meer geld nodig
om het plan tot een succes te ma
ken. Er is voor volgend jaar
1.250.000 gulden beschikbaar om
tien boeken uit te geven in tien ver
schillende talen: de negen officiële
EG-talen en één minderheidstaal,
bij voorbeeld Bretons of Fries.
Dit staat in het advies van de
Raad voor de Kunst aan minister
Brinkman (cultuur) dat gisteren is
gepubliceerd. De Europese Com
'Een maand later', geregiseerd door Nouchka van Brakel. Renée Soutendijk (links) als Liesbeth en Monique van missie lanceerde het project om
de Ven als Monika. (foto gpdi jaarlijks tien boeken te laten verta
len met als doel de Europese een
wording te bevorderen door de
(lees)cultuur tussen lidstaten on
derling te stimuleren. Dit uitgangs
punt juicht de raad toe. Hij tekent
er wel bij aan dat uitbreiding van
het plan naar andere landen ook
tot de mogelijkheden zou kunnen
behoren.
De Europese Commissie wil dat
het project wordt gericht op mid
delbare scholieren Dat komt de
raad minder geschikt voor, terwijl
ook het onderwijs in het algemeen
het lezen van vertalingen niet aan
moedigt. Hij kiest voor „een zo
breed mogelijk literair gevoelig
Europees publiek" met in het ach
terhoofd, dat Europa niet de hele
wereld is.
AMSTERDAM (GPD) - In de pe
riode van 18 september tot 27 okto
ber zal via de grootste enquête uit
de historie van de boekenbranche
het publiek mogen bepalen wie de
eerste auteur .zal zijn, die de Pu
blieksprijs voor het Nederlandse
Boek zal ontvangen. Deze nieuwe
oeuvreprijs, die dit jaar is bestemd
voor de meest geliefde schrijver in
de categorie 'Romans en verhalen',
bestaat uit een trofee, ontworpen
door Jeroen Henneman en een
geldbedrag van 15.000 gulden.
zal zondag 8 novem
ber worden bekend gemaakt bij de
VARA. in de geheel aan de Pu
blieksprijs gewijde tv-uitzending
van Boudewijn Büch.
Voor de enquête verspreiden de
boekhandel en een groot aantal bi
bliotheken ruim 650.000 deelname-
formulieren. Daarop staan elf
schrijvers genomineerd, die door
een onafhankelijk comité op basis
van verkoopcijfers en uitleningen
van de bibliotheken zijn uitge
zocht. Daarnaast kan de lezer een
auteur van eigen keuze invullen.
De elf genomineerden zijn J. Vis-
ser-Roosendaal. Leni Saris. Mien
van 't Sant, Jos van Manen Pieters,
Olaf J. de Landell, Kees van Koo-
ten, Toon Kortooms. Yvonne
Keuls, Jan de Hartog, Maarten 't
Hart en A. C. Baantjer.
Het publiek zelf kan door mee
doen aan de enquête meedingen
naar 33 prijzen. De winnaars zullen
op zondag 8 november in de tv-uit-
zending bekend worden gemaakt.
DEN HAAG - Toneelgroep
De Appel brengt in de
tweede helft van
september in de eigen
studio in Scheveningen
'Niemandsland' van
Harold Pinter. De
voorstelling wordt dit jaar
in Scheveningen 65 keer
opgevoerd en in januari en
februari 1988 tenminste
dertig keer elders in het
land.
In 'Niemandsland' worden
de toeschouwers
geconfronteerd met vier
personen die vechten om
hun eigen territoir te
behouden. In hun
gesprekken lopen
werkelijkheid en fantasie
door elkaar in een
voortdurende
machtsstrijd, in een
grillige, kwaadaardige,
bedreigende en absurde
wereld. Het stuk wordt
geregisseerd door Elise
Hoomans.
Elise Hoomans: 'De raadselachtigheid van Pinters werk trekt nte aan
DEN HAAG - "Regisseren vind ik
heerlijk, beschouw ik eigenlijk niet
als werken - erover praten vind ik
veel moeilijker, dat is pas echt
werken"
Aan het woord is regisseuse, ac
trice en docente Elise Hoomans,
die enigszins tegen het vraagge
sprek blijkt op te zien. Niet uit on
wil, maar uit bescheidenheid. "Ik
weet eigenlijk niet, of ik er veel
over kan vertellen", zegt ze als om
zich bij voorbaat te verontschuldi-
rchiefroto) gen j}e cassetterecorder, obligaat
Drummer Stan Lynch knalt er lekker op los met
een aanstekelijk soort energie, pianist Benmont
Tench en gitarist Mike Campbell voegen muzikali
teit toe aan het opzwepende ritme en Tom Petty
zakt nog eens lekker door zijn knieen. De band gaat
terug naar de heel eenvoudige beginselen van de
rhythm 'n' blues en de rock 'n' roll, maar ze doen
dat goed.
Geeuwen
Dylan pakt stevig uit met zijn openingsnummer
'Knocking On Heavens Door'. Gedragen, en met
veel gebruik van stiltes, wordt er op de hemelpoort
geklopt. Maar dan zakt het concert in. De muzikale
vondsten blijven achterwege, the mean rock 'n roll
band' op de achtergrond moet zich meer inhouden
dan goed is en de even tevoren nog 'unverfroren'
rampetampende drummer Lynch aait nu zelfs
vriendelijk over zijn vellen met brushes. Een vage
indruk van hoe gezellig het vroeger wel niet was in
de tijd van de protestsong kan worden ontleend
aan de half uur durende set van ballads. Tegelijker
tijd is een lichte aandrang tot geeuwen niet te on
derdrukken.
Oppervlakkig bezien levert Dylan goed werk en
in 'Highway 61' en 'Tangled Up In Blue' springen
er zelfs vonken over. Maar terwijl vader en moeder
gewag maken van Dylans onnavolgbare timing,
stellen hun kinderen vast dat die oude man ge
woon geen maat kan houden, geregeld te laat is
met inzetten en mondharmonica-solo's produceert
die echt niet meer kunnen. Dylans grote tijd is dui
delijk voorbij.
DIRK WILLEM ROSIE Bob Dylan.
