BETER IAAT
DAN NOOIT
Volwassenenonderwijs blijft razend populair in Leiden en omgeving
door Paul de Tombe
Landelijk gezien mag het
aantal cursisten in het
volwassenenonderwijs dalen,
bij Boerhaave, een bundeling
van meerdere opleidingen die
zich daarmee in het verleden
bezig hielden, merkt men
daar maar weinig van. Van
heinde en verre wenden de
'inhalers' zich tot dit instituut.
En ieder heeft z'n eigen
motivatie, z'n eigen verhaal.
"Voor mijn gevoel heb ik een
stuk van m'n jeugd gemist".
Gesprekken met laatbloeiers
j alvorens ze massaal aan de
slag gaan.
maken kennis met
elkaar en blikken
vooruit op het
komende seizoen.
Links: de rooster-
uitreiking. Ieder
heeft z'n eigen
motief voor 's
avonds studeren.
den. Het volwassenenonderwijs is als
gevolg daarvan ontwikkeld en speelt er
tegenwoordig op in.
"Het begon met een dag- en avondma
vo, ergens in de jaren zeventig", weet
Marianne Passchier van de directie on
derwijs van de gemeente. "Dat had te
maken met de vrouwenemancipatie en
dat werd dus de moeder-mavo. Maar het
is bepaald niet de enige beweging die tot
de ontwikkeling van het volwassenen
onderwijs heeft geleid. Ook de proble
matiek van anderstaligen en de arbeids
markt speelden daarbij mee".
Wenneker van Boerhaave gaat nog
verder terug. "In een andere vorm be
staat het volwassenenonderwijs al veel
langer en al die opleidingen die zich
daarmee in Leiden bezig hielden, zijn in
1972 gebundeld in Boerhaave. Toen we
begonnen hadden we 500 leerlingen die
op drie avonden in de week allemaal zes
vakken deden. Dat was overzichtelijk,
maar daar zijn enorme ontwikkelingen
overheen gekomen. In 1976 werd het
mogelijk dat er ook overdag lessen aan
volwassenen konden worden gegeven.
Onder invloed van de emancipatie-be
weging kreeg je toen een enorme toe
loop van moeders die ook naar school
konden. En twee jaar later volgde de to
tale ommekeer van het bestel. Tot die
tijd kon je alleen voor een volledig pak
ket inschrijven en was alles gericht op
het diploma, nadien werd het ook moge
lijk één vak te doen".
"Dat gaf een totale verandering", staat
het Wenneker nog scherp voor de geest.
"Met het cursorisch onderwijs, het leren
per vak, kreeg je een heel aardige ont
wikkeling. Er kwamen mannen die voor
hun beroep dat ene (deel)diploma nodig
hadden, maar ook vrouwen die weer
eens onder de mensen wilden zijn en
niet speciaal op dat diploma waren ge
richt. Maar tegen de tijd dat het zover
was werden ze fanatiek en wilden ze dat
diploma toch halen. En dat heb je nog
steeds. Velen komen voor hun ontwik
keling, maar worden ten slotte toch fa
natiek".
Ineke is 34. Ze gaat Engels en Neder
lands volgen. "Om een stukje onzeker
heid bij mezelf weg te nemen en om fijn
bezig te zijn. Ik heb het idee dat ik in
mijn jeugd ben blijven stilstaan in mijn
ontwikkeling, omdat ik moest meehelpen
in het huishouden. Voor mijn gevoel heb
ik daardoor een stuk van mijn jeugd ge
mist. Hier in de schoolbanken voel ik me
weer zestien. Ik doe het dus in eerste in
stantie voor mijn ontwikkeling, maar ik
wil het mes wel aan twee kanten laten
snijden. Straks wil ik toch ook dat diplo
ma hebben. Niet speciaal voor dat stuk
papier, maar omdat ik dan trots kan
zijn op mezelf'.
"Het diploma mag ook weer", grijpt
Wenneker terug naar een tendens die er
een aantal jaren was. "Die tendens was
dat er niet meer over onderwijs werd ge
praat, maar over vorming. Diploma's
waren in die tijd een schande. Je moest
gevormd worden en niet in een klas,
maar in een kring zitten. Nu is de mid
denweg gevonden. Het onderwijs mag
weer, het diploma mag weer en je kunt
gevormd worden".
Al te veel financiële obstakels hoeven
er niet te zijn, denkt Wenneker. "Van be
zuinigingen in het gezin merken we niet
veel. Het kan natuurlijk zijn dat we de
mensen die het niet kunnen betalen niet
zien, omdat ze gewoon niet komen. Maar
er zijn er die wel zeggen dat ze er het
geld niet voor hebben. Dan zijn er aller
lei voorzieningen om toch aan dat geld
te komen. We hebben hier mensen met
een uitkering die gestuurd zijn door het
arbeidsbureau, de gemeente heeft een
studiefonds en er is de landelijke rege
ling dat je een tegemoetkoming in de
studiekosten kunt krijgen. Daar wordt
heel veel gebruik van gemaakt, maar er
zijn ook mensen die er zelf veel voor
over hebben".
Femia is 43. Ze is gescheiden "en om
dat mijn man de kinderen kreeg, kreeg
ik de tijd om te leren". Ze is al driejaar
bezig met vier vakken op mavo-niveau.
Voor Spaans en economie is ze inmiddels
geslaagd, voor Nederlands en Engels nog
niet. "Het is ook te zwaar, vier examen
vakken", zegt ze. "Dat doe ik niet meer.
Maar met die twee vakken ga ik wel
door, want ik vind leren erg belangrijk
Vroeger'kon het niet, omdat er geen geld
was en omdat ik als oudste van zes kin
deren mijn moeder moest helpen. Nu ik
de kans wel heb wil ik me daarvoor alles
ontzeggen. Zelfs mijn vakantiegeld gaat
er aan op en dan nog moet ik bij deze of
gene af en toe wat lenen. Maar ik heb het
er voor over. Ik wil mezelf gewoon bewij-
Eigen verhaal
De motivaties van de leerlingen zijn
talloos, weet Wenneker. "Ze hebben al
lemaal een eigen verhaal. Er zijn er die
nare herinneringen hebben aan hun la
gere schooltijd en die alles op alles zet
ten om dat recht te zetten. Er zijn ook
mensen met kinderen op de middelbare
school die willen weten wat dat kind
doet en dat dan zelf ook willen doen. Dat
zijn vooral de moeders".
Het is niet alleen die drang die heeft
geleid tot de ontwikkeling van het vol
wassenenonderwijs. "Ook de economie
speelt een grote rol", zegt Wenneker.
Zie verder volgende pagina
meer vakken komen overdoen om zo
alsnog hun diploma te halen.
"Dat is sinds vier jaar mogelijk", zegt
Wenneker die daarmee een van de laat
ste ontwikkelingen schetst. "Sinds die
tijd komen er ook weer ouders van leer
lingen op school. Om kinderen op te ge
ven, of om samen de havo af te maken".
Pa naast zijn zoon in de schoolbanken.
Het schept voor de docenten het aparte
probleem hoe ze een evenwichtige sfeer
moeten handhaven in een klas met oude
en heel jonge leerlingen. "Want de oma
en de 17-jarige dagschoolleerling die
naast haar zit, zijn natuurlijk twee uiter
sten qua motivatie".
Boerhaave heeft negentig leraren in
dienst, van wie er zestien full-time bezig
zijn. Ze hebben het enerzijds gemakke
lijker dan hun collega's van de reguliere
dagscholen (het leraartje pesten komt
uiteraard niet voor en de motivatie van
de leerlingen is groot), maar anderzijds
zijn er ook bemoeilijkende factoren.
Wenneker: "De diversiteit en de know
how bij de leerlingen is vaak zo groot dat
ze echt goed moeten zijn in hun vak".
Op allerlei gebied want leerlingen kun
nen tegenwoordig voor alles en nog wat
terecht bij Boerhaave. Voor de basisvor
ming voor volwassenen is er sinds kort
in Leiden een aparte stichting (de Stich
ting Basis-educatie, waarin Boerhaave
participeert), voor elk vervolg kan men
terecht op het Noordeinde. Vwo, havo,
meao, per pakket en per vak en aanvul
lend onderwijs, het behoort allemaal tot
de mogelijkheden die in de loop van de
tijd steeds meer zijn uitgebreid.
Ontwikkeling
"Het volwassenenonderwijs bestaat al
tachtig jaar", doceert Wenneker een
stukje geschiedenis. "Maar vroeger had
het een andere vorm. Met de avond-mu
lo, de avond-hbs, de avondhandelsscho
len was het allemaal gebaseerd op dege
lijkheid en diploma's. Nu is het gericht
op algemene ontwikkeling. Wie had er
twintig jaar geleden nou gedacht dat je
nog eens eindexamen Russisch of
Spaans zou kunnen doen? Of neem mu
ziek en tekenen. Die lessen hingen er
vroeger bij, maar dat zijn nu echt pittige
eindexamenvakken".
Hij is 40, komt uit Noordwijk en gaat
Frans 'doen' op mavo-niveau. De moti
vatie daartoe heeft Marius, praktijkop
leider van mensen in het autovak, ont
leend aan zijn vakantie. "Ik ben dit jaar
voor het eerst in Frankrijk op vakantie
geweest en daar ben ik zo enthousiast
over dat ik terug wil. Om me dan te kun
nen uitdrukken ga ik mijn Frans opha
len: Zonder dwang, puur uit hobby".
"Het ligt er maar net aan welke be
hoefte er in de maatschappij bestaat",
verduidelijkt Wenneker zijn voorbeel
Plaatsvervangend rector J.A. Wenneker met een klasje waarin alle leeftijden boven de zestien zijn vertegenwoor
digd. (foto's Henk Bouwman)
De een geeft zich op omdat hij wil
inhalen wat hij in zijn jeugd heeft
5. gemist, de ander wordt 'gestuurd'
door het arbeidsbureau of zijn baas.
Er lopen mensen rond die willen
werken aan een betere toekomst; er
zijn er ook die komen om zelf te on
dervinden wat hun kinderen moe
iten meemaken.
Dan zijn er nog de weetgierigen die
zich steeds verder willen ontwikkelen
- en de personen die altijd graag buitens
huis bezig zijn en steeds iets nieuws wil
len proberen. Kortom, er zijn talloze re
denen voor volwassenen om naar school
te gaan. Iedere leerling heeft een eigen
verhaal, of hij of zij nu zestien of eenen
zestig is. Want de variatie is groot sinds
ook dagschoolleerlingen worden toege
laten tot het volwassenenonderwijs.
Oma naast haar kleinzoon in de school
banken. Een kijkje in de klassen van
'Boerhaave', op dit gebied de enige door
het rijk gesubsidieerde instelling in de
regio Leiden.
Zelfvertrouwen
Ger is 55 en typograaf in Leiden. Hij is
nieuw op Boerhaave en heeft zich opge
geven voor de eindexamenklas mavo. Al
leen voor het vak Nederlands, wel te ver
staan. Zijn motivatie: "Ik ben al veertig
jaar typograaf en mijn baas vindt dat ik
nu maar corrector moet worden. Hoewel
ik in al die jaren dat ik andermans werk
moest overtypen goed thuis ben geraakt
in het Nederlands, wil ik voor de veilig
heid en voor mijn zelfvertrouwen toch
dat diploma hebben. Daar is het vroeger
niet van gekomen omdat de gelegenheid
er niet voor was. In mijn lagere school
tijd moest je de beste van de klas zijn
wilde de familie je laten doorleren. Ik
had het ongeluk dat ik een knappe broer
had".
Het is dinsdagavond en het is razend
druk in de Leidse Kagerstraat. Een week
voor het begin van het nieuwe school
jaar worden in het gebouw van de Loui
se de Coligny-scholengemeenschap de
nieuwe en zittende leerlingen van Boer
haave ontvangen. Met gratis koffie, een
welkomstwoord van plaatsvervangend
rector J.A. Wenneker en aansluitend de
uitreiking van de lesroosters. Van zeven
tot half elf is het een komen en gaan van
mensen van alle leeftijden boven de zes
tien, en bij de toespraakjes zit de aula
stampvol.
Twaalfhonderd nieuwe leerlingen
hebben zich gevoegd bij de dikke dui
zend die al bezig waren. "Kunt u nagaan
waar u in terecht gekomen bent", zegt
Wenneker. "U heeft lang moeten wach
ten bij het inschrijven en u heeft lang
moeten wachten om uw geld kwijt te ra
ken. Nu krijgt u uw rooster. Daf is inge
voerd in de computer. Door mensen, dus
het kan fout zijn gegaan. In 99 procent
van de gevallen is er niets aan de hand,
één procent is fout. Kijk dan wanneer u
moet terugkomen en ga niet zomaar
naar de lessen, anders moet u weer een
paar uur wachten. Als het niet klopt, dan
staat in uw brief op welke tijden u ver
haal kunt halen".
Op schoot
Na het opsommen van enige huisre
gels ("Of u straks bij de lessen aanwezig
bent of niet, dat moet u zelf weten, maar
er zijn wel proefwerken waarin u moet
aantonen dat u vooruitgang maakt") ein
digt hij bij het onderwerp roken. "Alleen
in de kantines, niet in de klas. Want hier
is dan nog enige ruimte, maar in het ge
bouw op het Noordeinde zitje in het be
gin bij wijze van spreken bij elkaar op
schoot".
Met die laatste uitspraak doelt hij niet
op een pikant randverschijnsel van het
volwassenenonderwijs, maar enkel op
de grote belangstelling. "Ondanks alle
bezuinigingen die onder meer hebben
geleid tot grotere groepen en het ophef
fen van de buitenvestigingen in Roelofa-
rendsveen en Noordwijk, blijft het vol
wassenenonderwijs springlevend", kan
hij de volgende dag dan ook stellen.
Zonder overdrijving zelfs, want de laat
ste jaren blijft het aantal leerlingen con
stant rond de 2200 schommelen. Ze ko
men uit de hele regio en hebben alle
maal hun eigen achtergrond en hun ei
gen motivatie.
Olga is 38. Ze gaat vwo doen. "Zeven
vakken, helemaal vanaf het begin. Op
twee avonden en twee halve ochtenden.
Dat kan nu en dat wil ik omdat ik het
altijd als een gemis heb ervaren dat ik
nooit verder ben gekomen dan mulo.
Mijn ouders vonden dat meer niet nodig
was. De mulo was voldoende voor meis
jes".
Landelijk gezien mag het aantal cur
sisten bij de dag- en avondmavo's dan
dalen, zoals Marianne Passchier van de
directie onderwijs van de gemeente Lei
den opmerkt ("Vooral bij vrouwen die
het cursusgeld niet meer kunnen beta
len"), Boerhaave merkt er weinig van.
Goedkoop
Het is niet de enige, maar wel de groot
ste instelling op dit gebied in de Leidse
regio en vanwege rijkssubsidie boven
dien de goedkoopste. Leerlingen beta
len alleen cursusgeld, waar zestienjari
gen en ouderen op reguliere dagscholen
les- en schoolgeld dienen te betalen. Lo
gisch dus dat afgewezen eindexamen
kandidaten van dagscholen er één of
