'VS drongen
bij Iraq aan
op hervatting'
Referendum Turkije strijd tussen Ozal en Demirel
Van den Broek onder de
indruk van Lech Walesa
Van tankeroorlog
Moskou vraagt geld voor
U -interview met Rust
'Aanklager wil Reagan
over Iranzaak horen'
Twee doodvonnissen in
Zuid afrik a voltrokken
WOENSDAG 02 SEPTEMBER 1987
PAGINA 5
WASHINGTON (UPI) - Hoewel de Verenigde Staten in het
openbaar hun veroordeling hebben uitgesproken over de
aanvallen die Iraq sinds zaterdag op Iraanse doelen in de
Perzische Golf heeft hervat, hebben verscheidene Ameri
kaanse regeringsfunctionarissen er bij het bewind in
Baghdad op aangedrongen de strijd opnieuw op te voeren.
Dat is gisteren vernomen in regeringskringen in Washing
ton. Het Witte Huis heeft de beweringen tegengesproken.
MOSKOU (DPA/Rtr/AFP) - De
Sovjet-televisie heeft in de gevan
genis een gesprek met Mathias
Rust opgenomen en de beelden
hiervan via een Newyorkse firma
te koop aangeboden voor uitzen
ding na afloop van het proces. Het
proces tegen de Westduitse piloot
begint vandaag.
De Westduitse televisiezender
ARD maakte gisteren bekend dat
het de rechten heeft verworven
van het verslag dat de Sovjet-tele
visie van het proces tegen Rust zal
maken. De ARD zal de reportage,
die naast hoogtepunten uit het pro
ces ook een vraaggesprek met Rust
en beelden van zijn gevangen
schap omvat, zaterdagavond uit
zenden.
In tegenstelling tot de Ard hebben
de drie grootste Amerikaanse tele
visiemaatschappijen (ABC, CBS
en NBC) laten weten dat zij geen
belangstelling hebben voor de re
portage, waarvoor de Newyorkse
firma „Orbita" de distributierech
ten heeft aangekocht. Volgens
functionarissen van de drie maat
schappijen vroeg Orbita een basis
bedrag van 200.000 gulden plus
20.000 gulden per minuut voor de
uitzendrechten. De televisiemaat
schappijen hekelden de „commer
ciële operatie" rond het proces,
waartoe westerse televisieploegen
niet worden toegelaten.
De ouders van Rust, die afgelopen
weekeinde in Moskou aankwa
men, hadden de Sovjetrussische
autoriteiten via de ambassade ge
vraagd om toestemming voor een
bezoek aan de Lefortovo-gevange-
nis waar de 19-jarige piloot al drie
maanden vastzit. Maar volgens de
ambassade hebben de autoriteiten
niet op dit verzoek gereageerd. Wel
heeft het echtpaar contact gehad
met de Moskouse advocaat Vsevo-
lod Jakovlev, die Rust zal bijstaan
in het proces dat naar verwachting
drie dagen zal duren.
Rust veroorzaakte op 28 mei van
dit jaar enorme opschudding door
zijn Cessna-toestel doodgemoede
reerd voor de muur van het Krem
lin aan de grond te zetten na een
bijna 800 kilometer lange vlucht
vanuit Helsinki. De stunt leidde tot
de val van minister van defensie
Sergej Sokolov en de chef van de
Sovjet-luchtverdediging die ver
antwoordelijk werden gesteld voor
het feit dat Rust erin slaagde onop
gemerkt honderden k/lometers af
te leggen boven Sovjet-grondge
bied.
De aanklacht tegen Rust omvat
drie punten: illegale grensover
schrijding (een vergrijp \tfaarop
één tot drie jaar gevangenisstraf
staat); schending van de internatio
nale luchtvaartregels (één tot tien
jaar) en „straatschennerij" (waarop
een gevangenisstraf van één tot vijf
jaar staat). Rust kan de straffen te
gelijkertijd uitzitten, als hij op
meerdere punten schuldig bevon
den wordt.
Uit de aanklacht blijkt in ieder ge
val dat de Sovjet-autoriteiten tot de
conclusie zijn gekomen dat Rust
geen spion is. een mogelijkheid
waarop aanvankelijk wel werd ge
zinspeeld in de Sovjet-pers. Maar
volgens waarnemers nemen de
Sovjet-autoriteiten de zaak niette
min hoog op.
Militair iii
Chili ontvoerd
SANTIAGO (AP) - Vermeende
linkse terroristen hebben gisteren
een hooggeplaatste militair van het
Chileense leger ontvoerd voor zijn
woning in de hoofdstad Santiago.
Het slachtoffer, luitenant-kolonel
Carlos Carreno, werd overweldigd
door mannen die zich hadden ver
momd als werknemers van het wa
terleidingbedrijf. Tijdens hun
vlucht ontstond een schietpartij,
waarbij een agent gewond raakte,
aldus zegslieden van de regering
en de Chileense radio. Het leger
weet de ontvoering aan „marxisti
sche subversieve agressie".
Op 18 augustus 1986 ontvoerde het
Patriottisch Front Manuel Rodri
guez een andere kolonel. Hij werd
drie dagen later ongedeerd vrijge
laten.
Volgens zeven regeringsfunctiona
rissen, die anoniem wensten te blij
ven, heeft de Amerikaanse rege
ring Iraq zelfs inlichtingen ver
schaft van haar geheime diensten.
De informatie zou onder meer gaan
over de plaatsen waarop Iraanse
oliedoelen getroffen zouden kun
nen worden. Washington zou bo
vendien van plan zijn mijnen te
leggen in gebieden van de Golf
waar regelmatig Iraanse tanksche
pen doorheen varen.
„Dit spelletje" (het leggen van mij
nen) kan door twee partijen ge
speeld worden", aldus een van de
bronnen. Amerikaanse mijnen
Vanunu klaagt
over situatie
in gevangenis
TEL AVIV (GPD) - Mordechai
Vanunu, de Israëlische atoom
technicus die in Jeruzalem te
recht staat, omdat hij vorig jaar
in een interview met de Engel
se krant The Sunday Times de
atoomgeheimen van zijn land
onthulde, zegt dat hij onder
'onmenselijke omstandighe
den' in gevangenschap zit.
In een brief die hij vanuit de ge
vangenis aan een vriend in
Ramle schreef en die gepubli
ceerd is in de Arabische krant
A-sinara in Nazareth, schrijft
Vanunu: „Mijn cel is 21 uur per
dag verlicht en er zijn constant
camera's op mij gericht. De ge
vangenbewakers volgen mij
alsof zij bang zijn dat ik mezelf
zal doden".
Vanunu, die in eenzame opslui
ting zit sinds hij vorig jaar door
agenten van de geheime dienst,
de Mossad, van Italië naar Is
raël werd ontvoerd, mag twee
uur per dag zijn cel verlaten
voor een wandeling.
zouden een antwoord kunnen voi-
men op Iraanse dreigingen, aanval
len uit te voeren op Amerikaanse
marineschepen die sinds juli olie
tankers van Kuwayt onder Ameri
kaanse vlag in de Golf escorteren.
Volgens een andere bron zou een
„gezaghebbende groep" binnen de
Amerikaanse regering al enige tijd
aandringen op het plaatsen van
mijnen. Alle functionarissen waren
van mening dat het Witte Huis
sterk verdeeld is over de wijze
waarop voor de crisis in de Golf
een oplossing kan worden gevon
den.
De Amerikaanse onderminister
voor buitenlandse zaken Richard
Murphy heeft er zaterdag bij de
ambassadeur van Iraq in de VS,
Nizar Hamdoon, op aangedrongen
mee te werken aan de onmiddellij
ke beëindiging van de Iraakse aan
vallen, aldus een van de bronnen.
Het verzoek zou evenwel volko
men zijn genegeerd. Officieel heeft
Baghdad laten weten dat het de
aanvallen heeft hervat omdat Iran
weigert de resolutie van de Veilig
heidsraad - die Iraq en Irak tot een
staakt-het-vuren oproept - te aan
vaarden.
Volgens een van de Amerikaanse
regeringsfunctionarissen is de 'ver
ontwaardiging' van het Witte Huis
over de hernieuwde Iraakse aan
vallen 'volkomen onoprecht' en
slechts met het oog op de publieke
opinie naar voren gebracht.
Washington zou dit hebben 'gesti
muleerd', omdat ook de regering
van president Ronald Reagan on
geduldig is geraakt over de Iraanse
weigering de resolutie van de V-
raad te aanvaarden. Overigens is in
Teheran meegedeeld dat vrijdag
aanstaande het officiële standpunt
van Iran over de resolutie zal wor
den meegedeeld aan de secretaris
generaal van de VN, Javier Perez
de Cuellar. De afgelopen weken
hebben de Iraniërs een formeel ja
noch nee uitgesproken over de met
algemene stemmen aanvaarde re
solutie, waarvoor juist de VS zich
zoveel diplomatieke moeite heb
ben getroost.
Van den Broek(r) in gesprek met Walesa. „Ik vond het van bijzondere betekenis hem te ontmoeten". (foto ap»
Poolse partijfunctionaris schrapt gesprek met minister
WASHINGTON (Rtr/AFP) - De
Amerikaanse speciale aanklager
Lawrence Walsh, die een onder
zoek instelt naar de geheime Ame
rikaanse wapenleveringen aan Iran
en het doorsluizen van een deel
van de winst naar de Nicaraguaan
se opstandelingen, zal mogelijk
proberen president Reagan te ver
horen over zijn rol in het schan
daal. Dit hebben zegslieden die bij
het onderzoek betrokken zijn gis
teren verklaard.
Volgens de zegslieden heeft Walsh
een formele verklaring van Reagan
nodig dat hij geen toestemming
heeft gegeven voor het doorsluizen
van de winst voordat Walsh een
aanklacht kan indienen tegen de
hoofdrolspelers in de affaire. Zon
der die verklaring loopt Walsh het
risico dat de verdachten zich zullen
beroepen op het argument dat Rea
gan het groene licht heeft gegeven
voor het overhevelen van het geld.
Walsh verklaarde vorig jaar decem
ber bij zijn benoeming tot speciaal
aanklager in de Iran-affaire dat hij
indien nodig ook president Reagan
zou ondervragen. Reagan kan met
een beroep op het „executive privi
lege" (privilege van de uitvoerende
macht) weigeren mee te werken
aan het onderzoek van Walsh. Rea
gan heeft echter al persoonlijke
aantekeningen aan het team van
Walsh ter beschikking gesteld.
Verder heeft hij ook vragen beant
woord van de commissie-Tower,
die in zijn opdracht een onderzoek
naar de affaire instelde.
Overigens diende het Amerikaanse
ministerie van justitie gisteren een
verzoek in bij het Hof van Beroep
in Washington om de wet op basis
waarvan speciale aanklagers on
derzoeken kunnen instellen naar
mogelijke misdragingen van hoge
regeringsfunctionarissen af te
schaffen.
Om te voorkomen dat de regering
invloed op het onderzoek kan uit
oefenen, voorziet de wet in de be
paling dat de speciale aanklagers
worden aangewezen door een uit
drie rechters bestaande commis
sie. Volgens het ministerie vormt
deze bepaling echter een inbreuk
op het beginsel van de scheiding
der machten en heeft alleen de uit
voerende macht (de regering) de
bevoegdheid dergelijke benoemin
gen te doen. Functionarissen van
het ministerie zeiden echter dat de
stap geen gevolgen zal hebben
voor het onderzoek van Walsh.
PRETORIA (Rtr/AFP) - In Zuid-
afrika zijn gisteren twee jonge
zwarten opgehangen die ter dood
waren veroordeeld omdat zij een
zwart gemeenteraadslid en diens
zoon hadden omgebracht. On
danks vele verzoeken om gratie,
onder andere van de Westduitse
minister van buitenlandse zaken,
werden de doodvonnissen voltrok
ken.
De twee, Moses Jantjies en Wel
lington Mielies, doodden in 1985,
op het hoogtepunt van de politieke
spanningen in de zwarte woonste
den, in Uitenhage een zwart ge
meenteraadslid. Zij zijn als eersten
terechtgesteld van een groep van
33 (32 zwarten en een kleurling) die
allen ter dood zijn veroordeeld we
gens moorden gepleegd -voor het
merendeel in 1985-- tijdens de golf
van onlusten in de zwarte woonge
bieden.
Gisterochtend werden ook vijf an
deren -drie kleurlingen en twee
zwarten- opgehangen die ter dood
Een rechtbank in Pretoria sprak
maandag het doodvonnis uit over
twee zwarten die verleden jaar een
zwarte politieman vermoordden
door middel van de 'halsketting',
een met benzine gevulde autoband
die om iemands nek wordt gehan
gen en vervolgens in brand wordt
gestoken.
De Zuidafrikaanse politie raakte
gisteren slaags met 3.000 studenten
in Kaapstad die protesteerden te
gen de executie van de twee zwar
ten. Winnie Mandela hield met een
groepje activisten een wake voor
de gevangenis in Pretoria tijdens
de executie. Later omsingelde de
politie het gebouw van de Raad
van Kerken in Johannesburg, waar
Winnie Mandela een herdenkings
dienst voor de twee leidde. De poli
tie fouilleerde alle mensen die het
gebouw in en uit gingen en nam de
films van twee fotografen in be-
WARSCHAU - Minister Van den
Broek heeft bij de Poolse autoritei
ten een pleidooi gehouden voor ge
sprekken tussen regering en wat
hij noemde alle maatschappelijke
krachten, inclusief de verboden
vakbeweging Solidariteit. Van den
Broek zei dit gisteren aan het slot
van zijn driedaagse bezoek aan Po
len nadat hij zowel met regerings
vertegenwoordigers als met kardi
naal Glemp en een Solidariteit-de-
legatie onder leiding van Lech Wa
lesa had gesproken.
door
Hans Geleijnse
Walesa had indruk gemaakt op
Van den Broek. „Ik vond het van
bijzondere betekenis hem te ont
moeten. Mijn indruk is dat Solida
riteit zich zeer bewust is van de po
litieke realiteit in Polen", aldus de
bewindsman, met verwijzing naar
een uitspraak van Walesa dat de il
legale vakbeweging „niet in staat
van oorlog met de regering wil le
ven". Volgens de leider van Solida
riteit zijn er revolutionaire veran
deringen nodig in Polen, maar
moeten die op vreedzame wijze
plaatsvinden.
De viermans-delegatie arriveerde
gistermiddag gezamenlijk per auto
bij de ambassadeurswoning. Op
enige afstand waren volgwagens
van de geheime dienst zichtbaar,
maar dat is een gebruikelijke zaak
wanneer Walesa de deur van zijn
huis achter zich dichttrekt. Hij had
een dag vrij genomen, maar moest
de volgende morgen vroeg weer op
zijn werk verschijnen. De Nobel
prijswinnaar is elektromonteur bij
de scheepswerf van Gdansk.
Van den Broek was vol lof over de
„verregaande mate van tolerantie"
van de Poolse autoriteiten ten aan
zien van zijn privé-programma. „Ik
heb geen enkele aanwijzing van
ontevredenheid bij mijn officiële
gesprekspartners". Van den Broek
wist echter niet waarom een ge
plande ontmoeting met het in
vloedrijke Politburolid Jozef Czy-
rek gistermiddag op het laatste
moment uit het officiële program
ma werd geschrapt, nadat de Ne
derlandse bewindsman met de lei
der van Solidariteit had gesproken.
Van Poolse officiële zijde is nauwe
lijks gereageerd op de ontmoeting
met Walesa. De regeringswoord
voerder Jerzy Urban zei desge
vraagd alleen dat „het ons om het
even is met wie en wat de Neder
landse minister in zijn vrije tijd eet.
Wij hebben kennis genomen van
zijn verklaring dat hij de Poolse re
gering niet bewust heeft willen irri
teren dan wel een demonstratieve
daad heeft willen stellen", aldus
Urban.
Van de Broek wist gisteravond nog
steeds niet waarom de ontmoeting
met primaat Glemp niet, zoals af
gesproken, in Warschau kon
plaatsvinden, maar ruim 250 kilo
meter ten westen van de Poolse
hoofdstad in de residentie van de
kardinaal bij Poznan.
Glemp had Van de Broek verteld
dat de kerk in Polen zeer bezorgd
is over de sfeer van moedeloosheid
in het land en het gebrek aan moti
vatie onder de bevolking om de
economische problemen aan te
pakken. De politieke situatie, zo
had Glemp gezegd, mag geen alibi
zijn om niets te doen. Er moet niet
alleen geprotesteerd worden om
het protest zelf. Plannen van de re
gering moeten niet worden afge
wezen alleen omdat ze van de rege
ring komen, maar op hun inhoud
worden beoordeeld. Glemp had
benadrukt dat er in Polen een ge
meenschappelijke krachtsinspan
ning van alle partijen nodig is om
uit de problemen te komen.
Van de Broek heeft gisteravond
nog bloemen gelegd bij het graf
van pater Jerzy Popieluszko, de
priester van Solidariteit die in ok
tober 1984 door agenten van de
Poolse geheime dienst werd ver
moord. Vanmorgen vloog hij naar
Boedapest. Daar staan naast ge
sprekken met partijleider Kadar en
premier Grosz, ook een lunch met
vertegenwoordigers van de zoge
naamde democratische oppositie
op het programma.
ADVERTENTIE
BIJ DE BIJENKORF BEN JE BETER AF
Ook verkrijgbaar in Haarlem en Utrecht.
Atoombom
De Libische leider kolonel Muam-
mar al-Gaddafi is van mening dat
de „zionistische bedreiging" van
de Arabische wereld het noodzake
lijk maakt dat de Arabische landen
over een eigen atoombom beschik
ken. Op een redevoering ter gele
genheid van de 18de verjaardag
van de Libische revolutie zei al-
Gaddafi gisteren dat een atoom
bom een „wettig" verdedigings
middel is, omdat Israël over nu
cleaire wapens beschikt.
Schoolboycot
De meesten van de 230.000 Pale
stijnse scholieren en studenten in
Israël en hun leraren zijn gisteren,
op de eerste dag van het nieuwe
schooljaar, thuis gebleven om te
protesteren tegen de achterstelling
van het onderwijs aan Palestijnen
in Israël. De protesten waren 'ge
richt tegen bezuinigingen en ande
re ongelijkheden. Radio Israël zei
dat door ongeveer driekwart van
de Arabische scholen aan de sta
king werd deelgenomen.
DEN HAAG - De Turkse bevolking
beslist zondag of de politieke lei
ders die na de militaire staatsgreep
in 1980 buiten spel werden gezet,
op het politieke toneel mogen te
rugkeren. Bijna 25 miljoen kiezers
zullen deelnemen aan een referen
dum, waarbij zij 'ja' of'nee' moeten
stemmen tegen opheffing van het
verbod op politieke activiteit voor
zo'n honderd politici.
door
Helen Gorter/ANP
Het Turkse parlement had al in
mei met grote meerderheid ge
stemd voor afschaffing van het om
streden verbod. Maar premier Tur-
gut Özal (60) achtte het toch nodig
het volk, en niet het parlement, het
laatste woord in deze zaak te ge
ven, waarbij hij de steun kreeg van
president Kenan Evren. De grond
wet van 1982 bekrachtigde het ver
bod van 1980 en bepaalde dat de
voormalige politieke leiders tot
1992 op non-actief werden gesteld.
Slechts één figuur vormt een echte
bedreiging voor Özal: de voormali
ge conservatieve premier Suley-
man Demirel (62). Diens grote
linkse rivaal Bulent Ecevit genoot
toen hij aan de macht was interna
tionale faam, maar zijn populariteit
is de afgelopen tijd in Turkije aan
zienlijk afgenomen. Voor veel Tur
ken is Demirel de enige, behalve
Özal, die het land kan runnen. Het
referendum kan dan ook in zekere
zin worden gezien als een kracht
meting tussen Özal en Demirel, zo
Officieel voerden de premier en
zijn regerende Moederland Partij
een' neutrale campagne waarbij
niet werd gepleit voor het 'nee'-
stemmen. Deskundigen wijzen er
op dat dit standpunt naar buiten
werd gebracht om aan de verwach
tingen van de Europese landen te
beantwoorden en om de al geringe
kans op toetreding tot de EG niet
nog kleiner te maken.
Özal liet zich er echter niet van
weerhouden zijn tegenstanders,
met name Demirel, zwart af te
schilderen. Hij bracht tijdens zijn
campagne herhaaldelijk de chaos
aan het einde van de jaren '70 in
herinnering, toen Demirel en Ece
vit beurtelings aan de macht wa
ren. De persoonlijke vetes tussen
de twee leiders hadden uiteindelijk
tot gevolg dat het politieke leven
geheel werd verlamd en het land
aan de rand van de bankroet en de
burgeroorlog was komen te staan.
Tegen september 1980, toen het le
ger ingreep, werden er per dag ge
middeld 20 mensen vermoord. In
totaal vielen er bij zowel rechtse als
linkse terreuracties in Turkije circa
5.000 doden.
Özal zegt dan ook over geschiede
nis te spreken en geen propaganda
te bedrijven. En hij lijkt daarbij
een gevoelige plek in het geheugen
van een groot aantal niet-partijge-
bonden kiezers te raken. Veel Tur
ken zijn van mening dat de bloedi
ge tijden nooit meer mogen terug
keren. En de beste manier om dat
te bewerkstelligen is te voorkomen
dat de politieke ballingschap van
Demirel en Ecevit wordt opgehe
ven. „Denk eraan. Als u ja' zegt,
dan zegt u ook ja' tegen Erbakan
en Türkes", aldus Ozal. Deze twee
politici hebben in de jaren '70 de
hand gehad in een groot aantal
aanslagen en overvallen.
Van zijn kant houdt Demirel zijn
gehoor voor niet persoonlijk ver
antwoordelijk te zijn voor de chaos
die leidde tot de militaire staats
greep. Hoewel hij officieel buiten
het politieke leven staat, heeft hij
de oud-premier Ozal en diens eco
nomische beleid herhaaldelijk aan
gevallen. Het Internationale Mone
taire Fonds heeft zich weliswaar
positief uitgelaten over de resulta
ten van het Turkse bewind, maar
de meeste Turken zijn er de afgelo
pen vier jaar door de stijging van
de inflatie alleen maar armer op ge
worden.
„Bevrijd mij van mijn ketenen en
ik zal jullie bevrijden van jullie ar
moede", luidt Demirels leuze tij
dens bijeenkomsten in het hele
land, waarbij hij keer op keer dui
zenden aanhangers trekt. Net zoals
Ecevit voert hij bovendien aan dat
zolang sommige politici uit de poli
tiek worden uitgesloten, wat hun
verleden ook moge zijn, Turkije
zich er niet op kan beroepen een
democratisch land te zijn.
Meer dan de helft van het electo
raat leeft op het platteland, waar
velen kunnen lezen noch schrijven
en afgaan op de mening van de
dorpsnotabelen. Meer dan een der
de van de gemeenteraden in het
land is in handen van aanhangers
van Özal. Maar deskundigen wij
zen er ook op dat er op het platte
land, mede als gevolg van het anal
fabetisme, veel verwarring heerst
over het referendum. Sommigen
denken dat het om algemene ver
kiezingen gaat, anderen dat zij ja of
nee moeten zeggen tegen politiek
geweld. Weer anderen gaan ervan
uit dat zij hun oordeel moeten ge
ven over de militaire coup van
1980. Enkelen kennen zelfs niet de
namen van de betrokken politici.
Om het stemmen makkelijker te
maken zijn er twee soorten stem
biljetten: fel oranje en blauwe.
Oranje betekent 'nee' tegen de op
heffing van het verbod. Blauw
staat voorja".
