Op zoek naar slachtoffers
van de strijd in Suriname
f
E,i
1
■■MP
r
'Altijd
wat met die verkeersleiders
1
Gatwick
Reportage
VN-onderzoeker Ainos Wako trekt de jungle in
ijSSk -'A--
'it-
MI
«CS*
S» r i
Hervormden melden grotere stijging van inkomsten
PAGINA 2
MAANDAG 24 AUGUSTUS 19871
PARAMARIBO - De hitte
is verzengend. Ook Amos
Wako heeft er last van. De
speciale controleur van de
VN mag dan een Afrikaan
zijn, ook hij heeft het warm
onder de Surinaamse zon.
Na vier dagen van officiële
ontvangsten door ministers,
hoge militairen en vak
bondsleiders in hun gecli-
matiseerde kantoren trok
VN-mensenrechtenwaarne-
mer Wako afgelopen week
einde het binnenland in. Op
eigen verzoek geëscorteerd
door militairen bezocht hij
de plantage Victoria, het ge
hucht Berg en Dal en de om
geving van Albina.
door
Marie Annet van Grunsven
Later zou blijken, dat de militaire
escorte in dit 'gezuiverde' gebied
niet overdreven was. Een dag vóór
het bezoek van Wako werd nog een
militair dodelijk getroffen bij 'een
lafhartige aanval in de rug', aldus
de legervoorlichting. En een uur na
de bezichtiging van de oliepalm-
plantage Victoria vindt er een
schietpartij plaats en wordt een
personenbusje van het bauxietbe-
drijf Suralco gekaapt door het
junglecommando van Brunswijk.
„Vóór zonsondergang is ieder
een terug", had een militair in de
stad al verzekerd, „want als het
donker is, kan niemands veiligheid
jneer gegarandeerd worden daar".
Amos Wako heeft de taak te on
derzoeken wat er waar is van de be
weringen die hij in Paramaribo te
horen kreeg van de regering en van
opponenten van het regime-Bou-
terse. Hij zal volgend jaar maart
verslag uitbrengen. Wako is zwart,
en dat wordt door sommigen als
een voordeel gezien. Het 'Negerhut
van Oom Tom-effect': waarom zou
den zwarte mensen elkaar afval
len...? Anderen in Paramaribo zijn
juist bevreesd voor dat effect.
Bezorgd vragen zij hoe de VN-
waarnemer het ene ministerie na
het andere afliep, zich liet ontvan
gen door legerleider Bouterse en
net als iedere andere buitenlandse
bezoeker op audiëntie ging bij de
waarnemend president en echtge
note. „Die kerel zal zich toch niet
laten inpakken?", zo vraagt men
zich af.
Wako, onkundig van het Suri
naamse fenomeen 'Mofokoranti',
de mondelinge geruchtenstroom
waaraan niemand ontkomt, werkte
intussen onverstoorbaar zijn pro
gramma af. Hij moet niet alleen de
standrechtelijke executies onder
zoeken, maar moet ook verslag uit
brengen aan de Verenigde Naties
over de voorgenomen democrati
sering in Suriname.
Op dat programma stonden ook
nogal wat informele onderonsjes
mei burgers, die middels adverten
ties in de dagbladen uitgenodigd
waren om contact met hem op te
nemen. Wie dat niet durfde, had
schriftelijk of mondeling 'via-via'
boodschappen door kunnen ge
ven, want waar Wako zat, stond in
de krant: „Mister Wako is bereik
baar in hotel Torarica".
Het viel de hoge VN-functionaris
in ieder geval niet moeilijk de twee
de helft van zijn verblijf in Surina
me te vullen met doelgerichte uit
stapjes naar het binnenland. Glen
Alvares, door het ministerie van
buitenlandse zaken aangewezen
om Wako te begeleiden: „Dit heeft
Wako vast nog nooit meegemaakt,
dat hij zoveel medewerking van de
regering krijgt om plekken te zoe
ken waar geruchten over gaan. Zie
je hem op zo'n manier al door Chili
of El Salvador lopen
Tradities
„Ik ben 88. Ik weet alles", verze
kerde de kapitein van het dorp
Klaaskreek Wako na afloop van
een dorps vergadering, 'kroetoe'.
die normaal ruim drie uur duurt,
maar voor de gelegenheid beperkt
was tot anderhalf uur. Kapiteins in
dorpen in het binnenland menen in
veel gevallen hun aanstelling nog
aan koningin Juliana te danken te
hebben. Ze praten nooit recht
streeks met zoekers, maar altijd via
een tolk. Dat is nu eenmaal een van
de vele tradities in het binnenland,
net als de gewoonte om zoveel mo
gelijk te zeggen in weinig spreek
woorden.
Het is dan ook de vraag of Amos
Wako veèl wijzer is geworden in
Klaaskreek. „Dertien doden daar",
was heni in Nederland verzekerd
door informanten van de Bevrij-
dingsraad. Maar de bewoners we
ten niet van slachtoffers in Klaas
kreek. Wel van alle andere onge
makken van een oorlog.
Een dame maakt van de gelegen
heid gebruik om mee te delen „dat
het afgelopen moet zijn met het ge
donder". De strijd tussen het Na
tionaal Leger en Brunswijk bete
kent voor haar dat de kinderen al
een jaar niet meer naar school ge
weest zijn. „School! School!", roe
pen de kinderen die om haar heen
staan, de woorden van hun moeder
kracht bijzettend. „U bent een ech
te vechter voor uw mensen", zegt
Wako ten afscheid aan de kapitein,
die als hoge Boslandfunctionaris
nooit zijn uniformpet afzet.
De tocht van de twëe autobusjes
en de pantserwagen gaat verder.
Wako. die met zijn vier mededele
gatieleden in de voorste bus zit,
weet waarheen. Op het ojiepalmbe-
drijf Victoria zijii lijken van men
sen gevonden. Inderdaad worden
na enig zoeken op een afgelegen
plek menselijke botten en een paar
door de mieren schoongevreten
ruggewervëls aangetroffen.
„Het was meer dan één lijk",
weet eerste luitenant Tien A
Kwoei. die er duidelijk mee verle
gen is dat zijn manschappen de
boel niet beter opgeruimd hebben,
toen de werkzaamheden op Victo
ria hervat werden. Wako zegt niets
en maakt aantekeningen.
Openheid
Het onlangs weer in gebruik ge
nomen oliepalmbedrijf wórdt be
zichtigd. Bedrijfswoningen in
puin, een uitgebrande auto en de
auto's die niet vernield zijn, staan
op kistjes. Want banden zijn
schaars, zeker in de jungle. Een de
legatielid laat nog eens weten hoe
tevreden Wako is over de openheid
van de Surinaamse autoriteiten.
„Weet je dat de VN-mensenrech-
tenwaamemer al zestien jaar Israël
niet in mag?", vraagt hij de verslag
geefster. Een soldaat wijst behulp
zaam op nóg een ruggewervel in
het gras.
Het tweede reisdoel blijkt de be
graafplaats van Berg en Dal te zijn,
een gehucht aan de Surinameri-
vier. Tot verrassing van de militai
ren wordt tussen de officiële gra
ven een recent, haastig aangelegd
graf gevonden. Van zijn stuk ge
bracht betast luitenant Tjen A
Kwoei met de hak van zijn laars de
contouren van de slordig dichtge
gooide kuil.
„Hier weten we niets van. We zul
len de militaire politie moeten in-
p
fl
-
i
De weg tussen Albina en Mungo ligt er verlaten bij. De bruggen zijn opgeblazen door het junglecommando, ter
wijl sommige dorpen uudit gebied zijn stukgeschoten door het leger van Bouterse. «foto anp»
schakelen", is het commentaar. De
bewondering voor Wako, die blijk
baar goed wept wat hij zoekt, is stij
gende. De waarnemer maakt weer
aantekeningen en het gezelschap
reist terug naar Paramaribo, zon
der aangehouden te worden bij de
militaire controlepost bij Paranam.
Daar had Wako het verhaal kunnen
horen over Linga, een bosneger die
op 2 juni ter plekke doodgeschoten
werd door een luitenant die naar ei
gen zeggen overspannen was. Lin
ga was 'brutaal' geweest, en meer
kon de luitenant zich later niet
meer herinneren.
„Blamerend voor ons land, juist
in deze tijd dat de heer Amos Wako
hier is", constateerde auditeur-mi
litair De Freitas in zijn requisitoir
voor de krijgsraad en eiste negen
jaar. Wako is ongetwijfeld op de
hoogte gebracht van het geval-Lin-
ga. door de justitiële autoriteiten
die het bezoek van Wako aan Suri
name aangrijpen om te bevvijzen
dat Suriname een rechtsstaat is. En
geen land met 2000 doden en ver
misten, zoals Amnesty Internatio
nal beweert.
De reis naar Mungo, Albina en
het dorp Moengotapoe, dat volgens
legerkringen ooit het hoofdkwar
tier was van het Junglecommando,
verloopt volgens hetzelfde stra
mien, Het enige verschil is, dat in
Oost-Suriname geen mensen meer
wonen aan wie iets gevraagd kan
worden.
Moengotapoe. een flink dorp. is
helemaal in puin geschoten. „Na
dat iedereen weg was", haast een
militair zich aan Wako te verklaren.
Hoe het nu precies zat met de bur
gerslachtoffers die daar in novem
ber vorig jaar gevallen zijn, zal hij
nog aan de voormalige bewoners
gaan vragen die bijna allemaal ge
vlucht zijn naar 'de Franse kant'.
Duidelijk wordt wel, dat bij
Moengotapoe sprake kan zijn van
dubbeltellingen. Zowel door Br
unswijk als door het Nationaal Le
ger is met de lijken van vrouwen en
kinderen rondgesjouwd, zodat het
mogelijk-is dat de lijken van Wana,
Moengotapoe en het lijkenhuisje in
Moengo dezelfde zijn geweest.
De tocht naar Albina gaat moei
zaam verder over noodbruggen die
gelegd zijn over de door het Jung
lecommando opgeblazen oeverver
bindingen. „Was Moengotapoe
voor straf platgeschoten?", vraag
ik aan luitenant Tjen A Kwoei.
„Voorkomen moest worden, dat
Brunswijk er zich opnieuw zal ves
tigen", is het antwoord. In Albina
heeft de ravage een andere oor
zaak. Daar zijn huizen platgescho
ten om het schootsveld te verrui
men, zo vertelt de luitenant. De
buschauffeur, die jaren gewoond
heeft in Albina, heeft het moeilijk
bij de eerste aanblikken van het
verwoeste stadje.
Medereizigers in het kielzog van
Wako blijken behalve vakmatige
belangstelling ook persoonlijke in
teresse te hebben in de staat waarin
het historische grensstadje zich be
vindt. Hoofdredacteur Findlay van
Dagblad De West, die normaal ge
sproken niet achter zijn bureau is
weg te branden, houdt het gezel
schap ruim een uur op wegens een
onderzoeksexpeditie naar de staat
waarin zijn buitenhuisje aan de
Marowijnerivier zich bevindt.
Een soldaat toont enige groot uit
gevallen doperwten. „Kogels van
Brunswijk", zegt hij, en een Japans
delegatielid dat Wako vergezelt,
staat ingespannen te kijken naar de
roestige overblijfselen van een an
tiek jachtgeweer.
Raar land
„Dit is een raar land", zegt Amos
Wako. „Ondanks alle goede bedoe
lingen gaan hier voortdurend din
gen mis. Maar toch geloof ik nog
steeds niet dat het systeem is". Een
Surinaamse 'groene baret' wil ge
filmd worden ten behoeve van de
familie in Nederland. Omdat hij
bijna 2 meter lang is, moet hij een
paar stappen naar achteren doen.
„Zo goed?", vraagt hij. Een eind
verder staat Amos Wako zijn
laatste aantekeningen te maken
voor die dag. In een klein opschrijf
boekje, ter grootte van zijn opge
trokken knie. „Die Wako is erg
goed", wordt in Paramaribo ge
zegd. „Die is vaker op reis geweest.
Hij gaat zich niet laten besodemie
teren".
111
7 C33 7 6
.mm i
agï».
f
- "iP» I
ÉIMKsmv
if
Staking in Spanje leidt tot urenlange vertragingen
Gevangene van een staking: op de Londense luchthaven Gatwick zocht
deze wachtende toerist zijn toevlucht in een bagagekar. (foto ap>
SCHIPHOL - Zondagavond tien
uur. De vertrekhal op de luchtha
ven Schiphol is vrijwel leeg. Hoe
wel de luchtverkeersleiders in
Spanje het werk inmiddels hebben
hervat, is de nasleep van de sta
kingsactie nog goed merkbaar op
Schiphol. Het bord met vluchtme-
dedelingen spreekt boekdelen: de
vijf nog openstaande vluchten naar
Spaanse bestemmingen zijn ver
traagd. De vlucht van 17.50 uur van
Martinair naar Palma de Mallorca
is al naar de vogende dag verzet.
Een enkeling vraagt nog wat infor
matie bij een van de balies, maar
de meeste andere reizigers hebben
elders hun heil gezocht, in afwach
ting van het vertrek. Hun vakantie
begint met een valse start.
Enkele jongeren houden er de
moed maar in. Ze liggen onderuit
op een paar banken, met de rugzak
als hoofdkussen. Hun schamele
bagage verraadt dat zij een kam-
peervakantie gaan houden. Die be
gint nu letterlijk op de luchthaven.
"We hebben geen geld om ergens
te overnachten, dus blijven we hier
maar in het stationsgebouw", legt
een van de jongeren uit. "We zien
morgen wel hoe het afloopt".
In de aankomsthal is het inmid
dels een drukte van belang. Vrij
kort op elkaar landen enkele" toe
stellen uit Spanje. Langzaam komt
de stroom reizigers op gang. "Ein
delijk", verzucht een man die en-
kele familieleden komt ophalen,
maar vergeten was vooraf bij in
lichtingen naar de aankomsttijd te
informeren. "Ik ben vanmiddag
maar naar de Aviodome geweest.
Anders had ik hier uren moeten
wachten".
Het weerzien is voor velen nog
emotioneler dan gewoonlijk. Alle
spanningen en emoties van het lan
ge wachten en de onzekerheid ont
laden zich bij aankomst op Schip
hol. Een gebronsde jongeman
komt enigszins aangeslagen met
zijn bagagekarretje door de schuif
deuren bij de douane de aankoms
thal binnen. Hij vliegt zijn wach
tende ouders om de hals en barst
vervolgens in tranen uit. Negen
uur heeft hij met zijn zus op het
vliegveld van Malloraca moeten
wachten voordat zij konden ver
trekken. "Het was bloedheet en er
was niemand die ons kon vertellen
wanneer we zouden vertrekken",
snikt de jongen. "Ik zié wit van na
righeid", probeert zijn zus nog
enigzins wrang de stemming er een
beetje in te houden. "Maar mam,
we hebben nog geluk gehad. Er
zijn mensen in Parijs gestrand. Die
kunnen pas morgen verder".
Een gezin uit Leiden dat op
vakantie was in Spanje hoorde 's
ochtends van familie dat de vlucht
vertraagd zou zijn. 'Ik belde op om
ze te vertellen hoe laat we zouden
aankomen op Schiphol, zodat ze
ons'konden ophalen. Zij vertelden
me dat onze vlucht niet om 10.30
uur zou vertrekken, maar veel la
ter. Dat hadden ze notabene op Vi
ditel gelezen. Nou ik bellen en ja
hoor, in het gunstigste geval zou
den we 18.00 uur vertrekken. Toen
zijn we maar gaan lunchen en nog
wat gaan zwemmen. Om 17.00 uur
waren we op het vliegveld en uit
eindelijk vertrokken we om 19.00
Andere reizgers waren niet zo
fortuinlijk dat ze van tevoren op de
hoogte waren van de vertragingen.
"Onze hostess heeft gistermorgen
helemaal niets gezegd. We moesten
inchecken en wérden door de
douane geloodst en daarna kregen
we pas te horen dat het toestel van
Air-Holland niet op tijd zou ver
trekken". Niet op tijd was, zo bleek
later, nog zachtjes uitgedrukt,
want het jonge stel heeft zeven uur
op het vliegveld rondgehangen.
„We hebben alleen gratis een maal
tijd gekregen en voor de rest moes
ten we het maar uitzoeken".
In het toestel van Air-Holland is
door de reizigers flink behoorlijk
gekankerd op de Spaanse ver
keersleiders en de touroperators.
"Wij hebben tijdens de vakantie
geen kranten gelezen, dus we wis
ten van niets tot de ochtènd van
vertrek. Je mag dan tóch van de
touroperator verwachten dat ze je
van de narigheid op de hoogte stel-
Door slaap overmand op de luchth
Een gebruinde veertiger uit 01-
denzaal houdt voorlopig de vlieg
vakanties voor gezien. "Ik ga wel
met de auto of met de bus.. Er is
altijd wat met die verdomde ver
keersleiders. Twee jaar geleden
stond ik op het punt om op vakan
tie te gaan naar Griekenland en
toen gooiden die jongens hier de
zaak een dag plat. Een hele dag
naar de knoppen. Van armoe zijn
we toen maar naar Amsterdam ge
gaan. En nu weer dat gezeik in
Spanje. Ik ben die jongens zo lang
zamerhand goed zat".
.Ook dit jaar hebben de her
vormden hun kerk financieel
niet in de steek gelaten. De cij
fers van 567 gemeenten - twee
derde van het aantal dat aan
'Kerkbalans 87' meedeed - laten
een stijging zien van 3,1 procent.
Een opmerkelijke ontwikkeling,
want de laatste jaren was er wel
steeds een stijging, maar die was
kleiner, in 1986 bijvoorbeeld 1,51
procent.
Deze gegevens zijn te lezen in
het pas verschenen verslag van
de hervormde commissie 'Geld
werving'. Te verwachten is, dat
de stijging van het totaal aan het
eind van de rit zal uitkomen op
2,84 procent.
Nog interessanter is de vraag
wat er concreet van het toegezeg
de geld binnenkomt. Daartoe
werden de toezeggingen van de
ze 567 gemeenten over 1986 gezet
naast de nu bekende werkelijke
opbrengst. Die bleek 5,7 procent
hoger te zijn dan de toezeggin
gen. Hier wordt ook de gunstige
invloed merkbaar van de centra
le ledenadministratie in de Her
vormde Kerk. Het aantal toezeg-
gers is dit jaar gemiddeld 4 pro
cent hoger dan het aantal bijdra
gers in 1986.
Per provincie verschilt dit nog
al. Zo deed in Overijssel en Bra
bant-Limburg 7 procent meer
mensen mee, in Friesland, Dren
te en Noord-Holland 2 procent.
Simpel
De commissie 'Geldwerving'
vindt de stelling dat in een klei
ner wordende kerk steeds méér
geld moet worden gegeven door
steeds minder mensen, te sim
pel. "Dat is wel waar, maar de cij
fers wijzen uit, dat ingeschreve
nen die voordien bij plaatselijke
gemeenten niet eens bekend wa
ren, wel degelijk op hun verant
woordelijkheid kunnen worden
aangesproken als zij door de ker
kelijke computer zijn ontdekt.
Zijn de cijfers in het jaarver
slag gebaseerd op de uitkomsten
in 567 gemeenten, het bureau
van de Vereniging van Kerk
voogdijen in Dordrecht weet te
melden dat 853 gemeênten het
foldermateriaal van 'Kerkbalans'
bestelden. Dat betekent een stij
ging van bijna 4 procent. "Met re
delijke zekerheid kan gezegd
worden, dat 76 procent van de
geregistreerde leden door 'Kerk
balans' werd benaderd. Gemid
deld 30 procent reageert. Een
door de jaren heen vrij constant
percentage. In Overijssel is dat
34 procent, in Zuid-Holland,
Groningen en Brabant-Limburg
Per ziel was de toezegging vo
rig jaar f. 67,45, een bedrag dat
dit jaar steeg tot f. 68,45. Per bij
drager komt men dit jaar op ge
middeld f. 237,60. De Friezen lig
gen op dit punt al jaren aan kop
met een gemiddelde nu van f.
311,47. Hekkesluiter is Drente
met een gemiddelde van f.
177,13.
Ook over de gereformeerden
kwam enig cijfermateriaal ter be
schikking. Zij boekten een ge
middelde stijging van 1,79 pro
cent.
Miljoenen
Hoe belangrijk de vaste vrij
willige bijdrage van 'Kerkbalans'
ook is, niet vergeten mag worden
dat deze inkomsten 'slechts' 70
procent zijn van het levende geld
dat de plaatselijke gemeenten
jaarlijks inzamelen. De rest be
staat uil collecten en giften. In
totaal brachten de hervormde ge
meenten voor hun eigen huis
houding in 1985 ruim f. 228 mil
joen bij elkaar. Daarbij zijn niet
meegeteld de vele miljoenen die
voor andere takken van kerkelijk
werk jaarlijks worden gegeven,
zoals Zending en Werelddiako-
naat.
Niet alle gemeenten doen met
'Kerkbalans' mee. Er blijft een
aantal dat jaarlijks zijn eigen fi
nanciële acties voert. Deze ge
meenten zijn daar zo vertrouwd
mee en die acties brengen in de
regel zoveel op, dat de betrokken
kerkbesturen geen behoefte heb
ben om op 'Kerkbalans' over te
schakelen.
De voorbereidingen voor
'Kerkbalans 88' zijn al in volle
gang. Het nieuwe motto is: 'Gelo
ven kost wat'
Leerling geweigerd
Het joods lyceum in Amster
dam is niet van plan Aram Bruc-
ker, die door de school als niet-
joods wordt beschouwd, vrijwil
lig toe te laten. Dat deelde mr. K.
Beishuizen in Haarlem, advocaat
van de ouders, desgevraagd mee.
Hij had dit gehoord van de advo
caat van hel schoolbestuur.
Het gerechtshof in Amsterdam
had in juni de school gelast de
jongen toe te laten. Op overtre
ding hiervan staat een dwang
som van f. 1000 per dag. Eerder
had de rechtbank in de hoofd
stad de ouders van de 13-jarige
Aram, die per kort geding toela
ting hadden geeist, in het onge
lijk gesteld.
De school weigert toelating
omdat de jongen, volgens de
joodse wet, niet joods is. Zijn
moeder is geen geboren jodin,
maar is pas later toegetreden tot
de liberaal-joodse gemeente. Or
thodoxejoden erkennen de over
gang naar het jodendom alleen
als dit bij een orthodoxe rabbijn
is gebeurd.
Mr. Beishuizen heeft vader
Brucker geadviseerd, morgen -
als de lessen beginnen - zonder
de zoon naar school te gaan om
schriftelijke bevestiging van het
besluit van het schoolbestuur te
halen. Dan kunnen de ouders be
ginnen met het innen van de
dwangsom.
Woensdag dient een kort ge
ding dat het schoolbestuur heeft
aangespannen om de dwangsom
lot de helft verlaagd te krijgen.
Ook heeft de school cassatie aan
getekend (vernietiging) tegen de
uitspraak van het hof.
Van het schoolbestuur was gis
teren niemand voor commentaar
bereikbaar.
Dialect. Bisschop Bomers
van Haarlem hoopt op zondag 27
september om 7 uur 's avonds in
de hervormde kerk van Borculo
voor te gaan in een oecumeni
sche dienst die geheel in het dia
lect wordt gehouden, samen met
de hervormde predikant D. Nij-
enhuis uit Workum. De bisschop
is afkomstig uit Beltrum, de pre
dikant uit Geesteren. Liederen,
bijbellezingen, gebeden en over
denkingen, alles gebeurt in de
streektaal.
Aanleiding tot deze dienst is
het 650-jarig bestaan van de kerk
in Borculo. Het idee kwam van
de vereniging 'Vrienden van de
Streektaal' in Lochem.
Hervormde Kerk: beroepen
te Arnhem G. A. Cnossen Delft:
aangenomen naar Neede Chr.
Bakker Burgwerd-Lollum (Fr
Gereformeerde Gemeenten:
bedankt voor Meeuwen M. Mon-
dria Waardenburg.
Christelijke Gereformeerde
Kerken: beroepen te Spijkenisse
L. W. Bilkes Ermelo.
Tutu
Desmond Tutu, de zwarte
anglicaanse aartsbisschop van
Kaapstad, is zaterdag met grote
meerderheid gekozen tot voorzit
ter van de Panafrikaanse Raad
van Kerken. Bij deze raad zijn
ongeveer 120 kerken en 20 raden
van kerken uit 38 Afrikaanse lan
den aangesloten.
Eredoctor. De anglicaanse
aartsbisschop van Canterbury,
dr. Robert Runcie, heeft het
Lambeth-eredoctoraat in de
theologie toegekend aan de En
gelse opperrabbijn Immanuel
Jakobinovits voor diens bijdrage
aan de joods-christelijke samen
werking.
