Hoe onkreukbaar is
de overheidsdienst?
Interview
Schippers hebben
erbarmelijk slecht gebit'
Dordts gerestaureerde Grote Kerk vraagt toch nog 2 ton per jaar
PAGINA 2
DONDERDAG 20 AUGUSTUS 1987
DON
-
WË^iimÊKÊ^^ÊlXÊÈËiÊÊÊëiÊSS
De Erasmus universiteit in Rotterdam organiseert maan
dag 24 augustus een congres over fraude in Nederland.
Verschillende sprekers zullen hun licht laten schijnen over
aard en omvang, preventie en bestrijding van dit feno
meen. Een van de deelnemers is dr. B.J.S. Hoetjes, hoofddo
cent bestuurskunde aan de Rijksuniversiteit in Leiden. Hij
houdt zich al enkele jaren bezig met een onderzoek naar
corruptie bij de overheid. Met hem een gesprek over de cor
ruptiegevoeligheid van de Nederlandse ambtenaar.
LEIDEN - Hoe onkreukbaar is de Nederlandse ambte
naar? Vormt de betrokkenheid van overheidsdienaren bij
geruchtmakende affaires - het 'gerommel' met subsidies
bij het Algemeen Burgerlijk Pensioenfonds of het ontdui
ken van EG-visquota - een uitzondering?
Ja en nee. In vergelijking met het
buitenland scoort onze overheid
nog steeds hoog wat betreft eerlijk
heid en betrouwbaarheid. Maar er
is wel degelijk reden tot bezorgd
heid, meent drs. B.J.S. Hoetjes,
universitair hoofddocent aan de af
deling bestuurskunde van de Leid-
se universiteit. Hij signaleert een
vervaging van de grenzen, een
groeiend schemergebied waarin
ambtenaren kunnen 'sjoemelen'.
Hoetjes doet al enkele jaren on
derzoek naar corruptie onder amb
tenaren. Dit om uiteindelijk aanbe
velingen te kunnen doen voor ge
dragsregels voor overheidsdiena
ren. Want die zijn volgens Hoetjes
hard nodig. "Iedere burger, arm of
rijk, moet de overheid kunnen ver
trouwen".
door
Margot Klompmaker
Aan de hand van strafdossiers en
berichten in de media pluist Hoet
jes bepaalde strafzaken tegen amb
tenaren na. Het gaat hem met name
om de vragen: welke takken van de
overheid en situaties zijn gevoelig
voor corruptie, en wat kun je eraan
doen.
Na twee jaar onderzoek is het
Hoetjes vooral opgevallen dat het
in veel ontsporingsgevallen bij de
overheid zelden tot een rechtszaak
komt. In de praktijk blijkt het heel
moeilijk het juridische bewijs van
een misstap te leveren. Bovendien
wordt 'knoeierij' intern - binnen de
dienst waar de ambtenaar werkt -
hard afgestraft in de vorm van de
gradatie, schorsing of ontslag. Zo'n
interne reactie kan voor een offi
cier van justitie reden zijn om af te
zien van vervolging, met als argu
ment: 'die man is al genoeg ge
straft'.
Risico
Op de vraag of corruptie onder
ambtenaren toeneemt, geeft Hoet
jes behoedzaam antwoord. "Het
aantal strafzaken tegen ambtena
ren zegt niets over de totale om
vang van de corruptie, want zoals
gezegd wordt veel binnenskamers
afgehandeld. Ik kan dus niet con
cluderen dat het gerommel toe
neemt. Wel constateer ik dat overal
waar de overheid in direct contact
komt met het publiek de kans op
problemen groot is".
Vooral ambtenaren in diensten
die rechtstreeks contact met de
buitenwereld vereisen, lopen risico
grenzen te overschrijden. Politie,
sociale dienst, vreemdelingen
dienst, bouw- en woningtoezicht,
douane enzovoorts. Daar doen zich
volgens Hoetjes ook de duidelijk
ste fraudegevallen voor. Zaken
waarvoor juridisch bewijs kan wor
den geleverd.
Hoetjes noemt enkele praktijk
gevallen. Een parkeerwachter die
tegen betaling een bon verscheurt.
Een douane-beambte die geld aan
neemt en afziet van controle. Een
ambtenaar van de burgerlijke
stand die in een restaurant een ille
gale kok aantreft en vervolgens de
restauranthouder geld afperst in
ruil voor zijn zwijgen.
Naast deze duidelijke gevallen is
er een groot schemergebied van si
tuaties waarvan moeilijk te zeggen
valt of er sprake is van corruptie
dan wel omkoping. Bijvoorbeeld
het geval van een aannemer die een
plaatselijke ambtenaar aanbiedt
om een maand gebruik te maken
van zijn zomerhuis in Spanje. Gra
tis uiteraard.
Is dat corruptie? vraagt Hoetjes
zich af. "Corruptie is zo'n zwaar
woord. Je spreekt pas van corrup
tie als een ambtenaar beslissingen
verkoopt voor geld. Het is de meest
extreme vorm van ambtelijk wan
gedrag".
"In het geval van het zomerhuis
je gaat het om aanbiedingen waar
mee burgers ambtenaren gunstig
willen sterrimen. Daarop ingaan is
riskant", meent de wetenschapper.
"Zo brengt een ambtenaar zichzelf
in een positie waarin hij niet meer
vrij is om te handelen. In feite heeft
hij zich aan iemand verplicht".
Culturen
Het is moeilijk voor een ambte
naar om precies af te bakenen 'wat
wel kan en wat niet', stelt Hoetjes.
Het verschil tussen de ambtenarij
en het bedrijfsleven is groot. De
'cultuur' bij een overheidsdienst is
veel soberder dan bij bedrijven.
Daar is het uitwisselen van ge
schenken heel normaal. Hoetjes:
"Als die twee werelden met elkaar
in contact komen, kan dat proble
men opleveren. Een ambtenaar
ontkomt er nauwelijks aan om bij
het onderhouden van zijn relaties
en contacten iets te accepteren. Al
is het maar een kop koffie of een
borrel. Dat moet kunnen. Je kunt
niet op alles 'nee' zeggen".
"Bedrijven lachen zich soms rot
als ze zien hoe moeilijk ambtena
ren doen over dingen die heel nor
maal zijn onder zakenmensen.
Neem het voorbeeld van een amb
tenaar van openbare werken die
contacten onderhoudt met aanne
mers. De ambtenaar wil zijn tuin
ophogen en een aannemer biedt
hem een kruiwagen gratis zand
aan. De ambtenaar weigert, omdat
hij zich anders gecorrumpeerd
voelt. De aannemers begrijpt daar
niets van, want in het bedrijfsleven
is zoiets heel gewoon".
De subsidiëringsdrift van de
overheid verhoogt volgens Hoetjes
het risico van 'scheef gaan'. "Neem
de ABP-affaire. Eigenlijk zit de
overheid daar met twee petten op.
Het ABP is een overheidsinstelling
die zich aan wettelijke regels en te
gelijkertijd een commercieel be
drijf. Dat is vragen om moeilijkhe
den. Hier botsen twee culturen".
"Bij een bedrijf gaat het primair
om winst maken. Als die voldoen
de is, wordt er verder niet gezeurd
over een etentje of een vliegreisje.
Niemand zou ooit zijn gevallen
over het geld dat in RSV is gesto
ken. als het bedrijf goed was blij
ven draaien".
Met subsidiëren werkt de over
heid in de hand dat een ambtenaar
meer risico's loopt. Hoetjes: "De
kans op twijfelachtig handelen
wordt vergroot. Eigenlijk moet een
ambtenaar geen belangen hebben
bij een bedrijf, waarmee hij be
roepshalve te maken krijgt. In de
praktijk gebeurt dat echter wèl".
"Bij bedrijven die door de over
heid worden gesteund moet een
speciale ambtenaar toezicht hou
den op het reilen en zeilen van de
onderneming. Dat is riskant. Zo'n
persoon is toezichthouder van bui
ten af, maar ook iemand die belang
heeft bij het goed functioneren van
het bedrijf. Dat vergroot de kans
*Drs. Hoetjes: 'Geknoei van ambtenaren wordt intern hard afgestraft'
Tandartsenechtpaar in praktij k
Drs. Hoetjes:'Gerommel in groeiend schemergebied'
dat een ambtenaar betrokken raakt
bij zaken die niet door de beugel
kunnen. Ik zeg dus niet dat een
ambtenaar-commissaris in een be
drijf tot omkoping móet komen,
maar hij draagt wèl meer risico".
Afspraken
Hoetjes meent dat elke over
heidsdienst duidelijke regels moet
hebben over wat kan en wat niet
kan. "Nee zeggen tegen alles watje
wordt aangeboden is niet doenlijk.
Dan zou je zelfs een kop koffie niet
mogen accepteren. Wel moeten er
duidelijke afspraken worden ge
maakt, waar alle ambtenaren bin
nen een dienst zich aan houden.
Gedragsregels die elke nieuwko
mer te horen krijgt".
"Er is weliswaar een ambtena-
renregelement waarin iets wordt
gezegd over de opstelling van de
ambtenaar. Er staat bijvoorbeeld
in dat het verboden is steekpennin
gen aan te nemen. Maar dat is veel
te vaag".
"Weet een kersverse douane
beambte veel die plotseling bloe
men, een pakje sigaretten of een
fles drank krijgt aangeboden? Tij
dens zijn opleiding wordt hem
daar niets over verteld. Kan hij die
sigaretten en dat bloemetje aan
pakken? En hoe zit het met geld?
Over dit soort zaken moet in elke
dienst duidelijkheid bestaan".
Hoetjes geeft ook aan dat die af
spraken van dienst tot dienst kun
nen verschillen. Een inkoper van
het rijk zal gemakkelijker een
lunch of een borrel aannemen dan
een politie-agent. De laatste moet
immers veel meer afstand tot het
publiek bewaren. De politie heeft
een corigerende taak en trekt dus
sneller grenzen. "Nogmaals, iedere
ambtenaar moet zo handelen dat
hij zijn vrijheid niet verliest en het
gevoel heeft dat de ander hem aan
een touwtje heeft".
Zwart circuit
Wat ook een rol speelt bij de ver
vaging van de grens tpssen wat kan
en wat niet kan is het 'zwarte cir
cuit'. "Het feit dat een klus 'wit' of
'zwart' laten uitvoeren een enorm
prijsverschil oplevert, schept een
situatie waarin sjoemelen voor de
hand ligt", stelt Hoetjes. "Je bent
een dief van je eigen portemonnee
als je het niet zou doen. Dergelijke
situaties maken dat de bereidwil
ligheid om je aan de regels te hou
den minder wordt. Dat geldt niet
alleen voor het laten uitvoeren van
bepaalde klussen, maar ook voor
het invullen van je belastingbiljet.
Mensen rebelleren niet langer
openlijk tegen het gezag, maar ont
duiken de wet in stilte".
"Ook de overheid heeft moeite
weg te blijvenjLiit dat circuit. Neem
bijvoorbeeld de bouw van een
nieuw overheidspand. Er moet
worden gekozen tussen een aanne
mer die goedkoop werkt - maar
met illegale werknemers - en een
duurdere werknemer die het alle
maal volgens de regels doet. Wat
doe je dan als overheid?"
Hoetjes stelt voor om de ambte
naar niet alleen op technisch en ju
ridisch gebied voor te bereiden op
zijn taak, maar hem ook te vertel
len hoe hij met zij cliënten moet
omgaan. "Een ambtenaar in oplei
ding leert dat niet. Het is van het
grootste belang dat dergelijke za
ken intern openlijk worden be
sproken en chefs hun nieuwe me-
dewerkers inlichten".
"Je merkt dat de overheid zelf
ook meer belangstelling voor dit
onderwerp krijgt. Ik krijg herhaal
delijk verzoeken van rijksdiensten
of gemeenten voor het opstellen
van een duidelijke ambtsethiek".
Hoetjes bepleit ook een mentali
teitsverandering. "Het moet voor
de mensen duidelijk zijn dat het
zinvol is om zich aan de regels te
houden. Dat betekent dat mensen
in hoge posities het goede voor
beeld moeten geven. Politici doen
maar al te vaak dingen die juri
disch niet helemaal door 4e beugel
kunnen".
ROTTERDAM De meeste bin
nenschippers in ons land hebben
een slecht tot zeer slecht gebit. Ve
len zijn al tien jaar niet meer naar
een tandarts geweest. Enkelen
hebben hem zelfs al 25 jaar angst
vallig gemeden. Tot die schrikba
rende ontdekking is het tandart
sen-echtpaar Gijs en Rinske Vreu-
genhil gekomen.
door
Bas Hoppel
Nog geen driekwart jaar geleden
zijn zij in Rotterdam begonnen met
een voor ons land unieke service
aan de binnenschippers. Aan
boord van het in de Maashaven
voor anker liggende schipperscen
trum de Zwarte Zwaan hebben zij
een tandartsenpraktijk. Het ruim
van de voormalige 'kolenboot' is
omgebouwd tot een verrassend
moderne en efficiëz znte praktijk
ruimte.
Al kort na hun start in oktober
vorig jaar kwam het tandartsen
echtpaar er achter dat een op schip-
persgezinnen toegespitste tandart
senpraktijk hard nodig was. Rins
ke Vreugdenhil: "We schrokken ii|
het begin echt van de slechte gebit
ten. De meeste schippers hebben
een grote saneringsachterstand.
De toestand van hun gebitten is te
vergelijken met die van mensen
aan de wal zo'n 15 jaar geleden.
Sommige schippers blijken meer
dan 10 jaar niet naar een tandarts te
zijn geweest, anderen zelfs al 25
jaar niet meer".
Onregelmatig
Niet alleen angst is de oorzaak
van het schaarse bezoek dat de bin
nenschipper aan de tandarts
brengt. Ook diens onregelmatige
leven maakt het moeilijk om af
spraken te maken. Gijs Vreugden
hil: "Een schipper kan niet, zoals
de meeste mensen aan de wal, een
afspraak maken voor over drie we
ken. Dan vaart hij alweer ergens op
de Rijn of ligt in België voor anker.
Om dat ongerief op te vangen, hou
den we een voor de wal ongebrui
kelijk lang open spreekuur: van 's
morgens half negen tot 's middags
half zes".
Ook het feit dat binnenschippers
vaak als zelfstandig ondernemer
werken, vormt een belemmering
voor een bezoek aan de tandarts. I
Tandartsenhulp wordt in veel ge
vallen niet door de ziektekosten
verzekering gedekt. De gevolgen
zijn niet gering. Gijs: "De verplich
ting tot halfjaarlijkse controle ont-
breekt en door de hoge kosten
wachten veel schippers tot ze pijn
voelen. We hebben al schippers be
handeld die dachten hier voor ëën i
gaatje te komen. Dan bleek dat het
er al gauw 7 tot 15 waren. Of dat. 1
zonder dat de schipper het wist,
een kroon was afgebroken en al
leen nog de stompjes van de wortel
uit het kaakbot staken. Dat zijn
schrijnende gevallen", verzucht de
jonge tandarts.
Varend
Ongebruikelijk voor een tand
arts ondervond het ondernemende
tandartsenechtpaar begin dit jaar
de gevolgen van de langdurige ha-
venstaking in het stukgoed. Rins
ke: "In het begin was het daardoor
bij ons heel erg druk. De schippers
hadden immers geen werk en ge
bruikten hun tijd oner meer om
hun gebit bij ons te laten nakijken.
Na een paar weken hadden ze ech
ter wel genoeg van de staking en
vertrokken ze massaal naar Am
sterdam of Antwerpen. De staking
heeft niet alleen de haven, maar
ons uiteindelijk ook geen goed ge
daan".
Het idee om zich voornamelijk
op binnenschippers te richten -
hoewel ook 'gewone' patiënten
welkom zijn - kreeg Gijs vier jaar
geleden. Toen las hij in het schip-
persvakblad Schuttevaer een arti
kel over de varende Duitse huisarts
dr. E. Justeren uit Duisburg. Die
vroeg zich af waar z'n varende col
lega-tandarts bleef. Varende tand
artsen zijn Gijs en Rinske niet ge
worden. Financieel bleek dat niet
haalbaar. De Zwarte Zwaan in Rot
terdam, een begrip in het schip-
perswereldje, bood echter uit
komst.
Vanzelfsprekend deint de drij
vende praktijk, maar Gijs Vreug
denhil zegt dat hem dat niet hin
dert in zijn werk. "Ik heb hier al bij
windkracht 12 zitten boren. Dan is
er niets aan de hand. Je steunt im
mers met je vingers in de mond van
de patiënt, zodat je bij onverwach
te bewegingen niet kunt uitschie
ten".
Gijs en Rinske Vreugenhil bij de 'voordeur' van hun tandartsenpraktijk
op het drijvende schipperscentrum De Zwarte Zwaan in Rotterdam, (foto
Morgen wordt in Dordrecht de
Grote Kerk officieel heropend.
Er is vier jaar aan gerestaureerd.
Minister Brinkman mag de ope
ning verrichten. Prinses Mar
griet, die in dit geval de koningin
vervangt, zal daarbij zijn.
De Grote Kerk, met haar mas
sieve spitsloze toren, beheerst al
eeuwenlang het silhouet van de
Merwestad. Omstreeks 1450
kreeg de kerk, na een reeks gelei
delijke uitbreidingen, haar defi
nitieve vorm. In de loop der eeu
wen hebben de gebruikers -
sinds de Reformatie de hervorm
de gemeente - er regelmatig aan
moeten restaureren. Zo'n monu
ment is tegelijk trots en zorg van
kerk en stad.
Zelfs na de nu afgesloten res
tauratie, die veertien miljoen gul
den kostte, zal per jaar naar
schatting f. 200.000 nodig zijn
voor het normale onderhoud. Als
dat achterwege blijft, staat Dordt
over 25 jaar opnieuw voor een
grondige restauratie van de oude
reus. De hervormde gemeente is
financieel niet bij machte dat be
drag voor het in goede staat hou
den van de kerk op te brengen.
Er zal dan ook met medewerking
van de overheid een onder
houdsregeling moeten komen.
De toren viel ditmaal buiten
het restauratieplan. Hij werd -
met het oog op zijn al te scheve
stand - al in de jaren 50 onder
handen genomen. Wel is het gro
te orgel, dat uit 1671 dateert, op
geknapt en uitgebreid. Het zal
een belangrijke bijdrage leveren
aan het uitgebreide programma
van festiviteiten ter gelegenheid
van de heropening. Heel Dor
drecht staat nu in het teken van
de manifestatie 'Dordt Monu-
menteel'.
'Met de armen'
"Kiezen voor solidariteit met
de armen" is een leus die gemak
kelijk in de mond wordt geno
men, maar daadwerkelijk een
weg is van kleine stappen. Die
weg probeert de Nederlandse
Missieraad (rk) aan te geven in
een 'Missionaire Agenda', waar
van nu een nieuwe aflevering (40
pagina's) is verschenen.
In 1983 is de Missieraad met
deze jaarlijkse agenda (oplage
11.000) begonnen. Tien rk mis
sionaire organisaties werken er
aan mee. Dat zijn: Miva (ver
keersmiddelen voor de missie).
Pax Christi. Pauselijke Missie
werken en Missiewerk van de
Kinderen, Sint Willibrord-ver-
eniging. Solidaridad, Memisa.
Bisschoppelijke Vastenaktie.
Apostolaat voor de Oosterse Ker
ken en Week voor de Nederland
se Missionaris.
Dit jaar verscheen bij de agen
da voor het eerst een 'liturgisch
katern'. Tot nu toe gaf elke mis
sionaire organisatie bij haar cam
pagne eigen liturgisch materiaal
uit. Doel van deze gezamenlijke
uitgave is, de bruikbaarheid bij
liturgische vieringen te verho
gen. Er kan nu beter op een be
paald thema worden afgestemd.
Het actiejaar '87-'88 begint vol
gende week zaterdag en zondag
met de Miva-campagne (vervoer
middelen voor missionarissen,
eigenlandse priesters en religieu
zen en ontwikkelingswerkers).
In september volgt dan de Vre-
desweek met Pax Christi. Voor
oktober staat onder andere de
'wereldmissiedag van de kinde
ren' op het programma ën in no
vember vraagt de 'Willibrord-
zondag' (oecumenische bewe
ging) de aandacht. Solidaridad
komt in december weer met de
adventsaktie.
De missionaire agenda is voor f.
1 (exclusief verzendkosten) ver
krijgbaar bij de Nederlandse
Missieraad, Halve Maanstraat 7,
5211 W Den Bosch, 073-142748.
Verschijningen
Het dorp Groesjevo in de Oe
kraïne wordt sinds kort over
stroomd door pelgrims. Soms
komen er 45.000 per dag.
In april vertelde een meisje,
dat zij Maria had gezien. In een
kerkelijk blad, genaamd 'Bulle
tin van de christelijke gemeen
schap', worden andere gelovigen
geciteerd, die beweren dat zij de
maagd Maria op de gevel van een
kapel hebben zien verschijnen.
Die kapel is al vele jaren geslo
ten.
Een weekblad stuurde een ver
slaggever naar Groesjevo. Die
zag op de koepel van de kapel
wel iets dat op het gezicht van
een vrouw leek, maar, zo ver
klaarde hij, dat was een spel van
het licht op een nat dak. Gewoon
'gezichtsbedrog' dus. conclu
deerde de verslaggever van de
'Gazeta'. "De mensen denken
dan, dat het een verschijning is.
Die vergissing wordt vaker ge
maakt".
De verslaggever heeft kritiek
op de plaatselijke autoriteiten.
Volgens hem overtreden die de
wet. Ze fotograferen pelgrims en
zenden die foto's naar de werk
gevers met het verzoek de men
sen eens onder handen te nemen.
Het 'Bulletin van de christelijke
gemeenschap' meldde, dat de au
toriteiten het geld dat de gelovi
gen voor de kapel neertellen in
beslag nemen. De overheid zou
zodoende al 62.000 roebels - dat
is ongeveer f. 250.000 - hebben
opgestreken. Dat geld zou zijn
gestort in het Sovjet-vredes-
fonds.
Plaatselijke partijfunctionaris
sen vragen zich al bezorgd af
hoeveel gelovigen volgend jaar,
als de Russisch-Orthodoxe Kerk
1000 jaar bestaat, naar Groesjevo
zullen komen. "De pelgrims", zei
Viktor Choclov, "laten zich door
niets weerhouden. Hij waar
schuwde voor een 'uitbarsting
van godsdienstig fanatisme'.
Afrika
De vijfde algemene vergade
ring van de Panafrikaanse Raad
van Kerken is gisteren in Lomé,
hoofdstad van Togo, onder nogal
moeilijke omstandigheden be
gonnen.
De in 1981 gekozen voorzitter,
de anglicaanse aartsbisschop
Makhulu uit Botswana, trad in
1984 tussentijds af. Begin dit jaar
werd secretaris Rafransoa uit
Madagascar wegens 'oecume
nisch toerisme' tot aftreden ge
dwongen. Verder zijn er nog de
financiële problemen waaronder
de raad gebukt gaat. Bij de raad
zijn 120 kerken en 20 landelijke
raden van kerken uit 38 landen
aangesloten.
Tweede voorzitter Timothy
Olufosoye, anglicaans aartsbis
schop van Nigeria, liet bij de ope
ning van de algemene vergade
ring de problemen waarmee de
Afrikaanse kerken worstelen
niet onbelicht. Hij noemde voor
al de 'grote sociale nood' in de
landen en de 'gebrekkige samen
werking' tussen de kerken.
President Eyadema van Togo
riep de 600 afgevaardigden op
mee te werken aan de bestrijding
van het onrecht en daarbij de di
verse regeringen te steunen. Hij
sprak in dit verband vol lof over
de 'moedige daden' van de Afri
kaanse kerken.
De Zuidafrikaanse aartsbis
schop Desmond Tutu is een van
de voornaamste sprekers op deze
zevendaagse assemblee. Motto
van de vergadering is: "Gij zult
mijn getuigen zijn". Punten van
overleg zijn: de schending van de
mensenrechten, het vluchtelin
genvraagstuk, de Zuidafrikaanse
dreiging, de honger, de droogte
en andere natuurrampen, de trek
naar de steden, gezondheidszorg,
hygiëne en huisvesting.
In een rapport wordt geconsta
teerd, dat door het uiteenvallen
van het oude sociale verband
jongeren vaak het spoor bijster
raken. Gevolg van de ontvolking
van het platteland zijn kleinere
oogsten en een groter voedselte
kort.
Vanmorgen om 11 uur meld
de de ANP-telex: "Er zijn heden
geen kerkelijke beroepingsbe-
richten".
