'Etiket amateur soms grote handicap'
Wereldfestival voor amateurtheater in Nederland
PAGINA 20
KUNST
MAANDAG 17 AUGUSTUS 1987
Het Wereld Festival voor
het Amateurtheater zag in
1957 in Monaco het le
venslicht. Deze bijeen
komst voor toneelliefheb
bers uit allerlei landen werd
georganiseerd door de IA-
TA, de International Ama
teur Theatre Association,
waar ook het Nederlands
centrum, het NCA, bij aan
gesloten is. Het festival is
een tweejaarlijkse gebeurte
nis geworden.
door
Henny van Schaik en
Eric van der Velden
UTRECHT - En nu. dertig jaar la
ter, valt het NCA de eer te beurt om
het in Nederland te organiseren.
Tussen 21 en 27 augustus zijn acht-
tien amateurgroepen over de hele
wereld vandaan in de Utrechtse
Stadsschouwburg te zien.
'Sodemieter op!'
buitenbeentje
UTRECHT (GPD) - Aan het We
reld Amateürtheater Festival
doen zeventien toneelgroepen
mee. En één dansgroep. Die
dansgroep komt uit Nederland.
Zou het Amerikaanse week
blad Time dan toch gelijk heb
ben als het stelt dat de Nederlan
der het liefst voor onorthodoxe
oplossingen kiest? Er zitten
meer niet voor de hand liggende
kantjes aan de keus voor de Am
sterdamse groep Sodemieter Op!
Want waar kom je een initiatief
nemer, het Nederlands Centrum
voor Amateurtoneel (NCA), te
gen die over de hele wereld ama
teurspelers met een thematisch
uitganspunt ('Groei in een multi
culturele samenleving') aan het
werk zet, om zelf als organisator
van het festival een groep naar
voren te schuiven die bij wijze
van spreken niet eens wist dat er
zoiets als het Wereld Amateur-
theater Festival bestond? En
daar ook niets speciaals voor ge
daan heeft.
„Nee, we hebben ons niet zelf
aangemeld", zegt een danseres
van Sodemieter op!, „Wij zijn
niet eens bij het NCA aangeslo
ten. Wij zijn gevraagd. Ontzet
tend eervol, natuurlijk".
„Ik vrees", reageert festival
dramaturg Willem Rodenhuis.
„Dat het NCA de organisatie van
het festival aanvankelijk wat al
te laconiek heeft opgevat. Er
bleek te weinig voorbereidend
werk naar de leden toe te zijn ge
daan. Van de tien aanmeldingen,
die er uiteindelijk van bij het
NCA aangesloten groepen bin
nen kwamen, waren mijns in
ziens maar twee projecten een
uitwerking waard geweest. Maar
toen was onder druk van de tijd
het risico al te groot geworden.
Je wilt natuurlijk zo goed moge
lijk voor de dag komen. Zeker als
je organiserend land bent".
Een slecht figuur zal Neder
land met Sodemieter op! inder
daad niet slaan. De twee jaar ou
de groep is vooral het succes van
het Amsterdamse theater De En
gelenbak, een uiterst actieve en
enthousiaste instantie, die aan de
wieg stond van menig amateur-
produktie van professioneel ni-
De Engelenbak gaf begin 1985
van 'de straat geraapt talent' (er
moest wel auditie worden ge
daan) de kans om met professio
nele choreografen te werken. Het
klikte tussen Hans Tuerlings, be
kend van balleten bij onder an
dere het Scapino Ballet, Werk
centrum Dans en Intro Dans, en
de dansers waarmee hij zijn bij
drage aan dit Engelenbak-pro
ject maakte. Een nieuwe groep
was geboren.
De naam is afgeleid van het
eerste ballet: 'Sodemieter op!
Wat?'. Daarna volgden 'Piet Hut
ten' van Tuerlings zelfs, 'Many a
light foot' van Ciel Werts en 'Ke-
beng' van Patfizia Tuerlings. Op
'Piet Hutten' na zal heel het oeu
vre in Utrecht worden uitge
voerd.
Hans Tuerlings over het ge
heim van Sodemieter op!: „We
hebben en houden het leuk. Ik
vraag van de dansers niets ex
tra's; ik ga uit van wat ze kunnen,
wat wat ze zelf spontaan inbren
gen. Zij houden om die manier
plezier in het dansen, en voor mij
is het een genot om met dergelij
ke gemotiveerde dansers te wer
ken. We vormen één grote fami
lie, en dat is in het professionele
danswereldje wel eens anders".
Sodemieter Op! bestaat uit
mensen met sterk verschillende
culturele achtergronden. „Ja. dat
gegeven werkt wel degelijk
door", vertelt een danseres, „In
het bewegen, maar ook inhoude
lijk. Maar dat gebeurt onge
merkt, zonder uitputtende dis
cussies of tobberige analyses. Je
beinvloedt en accepteert elkaar,
zoals dat bij goede vrienden
gaat".
De acht dansers van Sodemie
ter op! werken ook mee aan de
(besloten) openingsavond van
het festival. De befaamde Hans
van Manen bedacht twee ironi
sche choreografieën: een klom
pen- en een vlaggendans. Drie
Utrechtse dansscholen verlenen
medewerking.
I AT A-voorzitter John Ytteborg:
'Er is gekozen op grond vart interes
sante concepten'. (foto GPD»
„Indertijd waren deze festivals
'showcases'. Ze hadden de bedoe
ling om het beste van het amateur
theater te laten zien. Dat is tot op
zekere hoogte nog wel het geval,
maar er ligt nu veel meer nadruk
op het proces en op wat er tussen
de groepen en de toeschouwers ge
beurt".
Op het festivalkantoor in de
Utrechtse schouwburg legt de se
cretaris, generaal van de IATA
'John Ytteborg' uit, dat het festival
dit jaar een andere wending krijgt:
„Voorheen werden alleen de beste
voorstellingen geselecteerd.
Utrecht wordt voor ons een experi
ment, omdat we nu uitgaan van
een thema en daardoor nodigen we
eerder ideeën uit dan voorstellin
gen. Er is gekozen op grond van in
teressante concepten. Je zoekt
groepen met een zeker engage
ment. En als de groepen hier ko
men, verwachten ze meer dan al
leen maar voorstellingen te geven.
Ze verwachten door 'studycases',
nabesprekingen en een sympo
sium nieuwe impulsen te krijgen
voor hun werk".
Het thema voor het festival luidt
'Groei! In een multiculturele sa
menleving'. Toen het festival in
1981 in Canada gehouden werd,
zag men zich voor het eerst gecon
fronteerd met amateurtheater van
een groep die een culturele min
derheid vormde in het land waar ze
woonden. Het waren in Canada ge
vestigde indianen, die uitingsmo
gelijkheden claimden voor hun ei-
geïi cultuur. Dat zette de IATA op
een spoor.
IATA heeft moeten kiezen uit
ongeveer vijftig aanmeldingen.
deels voorgeselecteerd door de lan
delijke centra voor het amateurto
neel. Bij de selectie moest het be
grip multiculturaliteit echter ruim
opgevat worden. Willem Roden
huis, als dramaturg aan het festival
verbonden: „Mede vanuit de res
pons zijn we tot een ruimere inde
ling gekomen. Behalve dat maat
schappelijke heb je ook het so
ciaal-politieke aspect en je hebt
een antropologisch aspect, daar
waar mythen of riten inzet zijn van
een produktie. Ook is er iets wat ik
demografisch heb genoemd, daar
waar bijvoorbeeld de culturen en
leefstijlen van stad en platte land
met elkaar botsen. Verder zijn er
veel religieuze aspecten inzet van
de aanmelding, bijvoorbeeld bij
landen als India, Italië, Ierland en
Mexico. Op die ruime opvatting
van multiculturaliteit konden veel
landen reageren".
Hoewel het zeker niet in de be
doeling van de organisatoren ligt
om van het festival een soort lan-
denpresentatie te maken, is het op
vallend dat de meeste deelnemers
wel degelijk met hun produkties
een vorm van nationaal bewustzijn
uitdragen. Niet alleen inhoudelijk
(dat vooral), maar ook in vorm: tra
ditionele kostuums, en het gebruik
van typisch aan een bepaalde cul
tuur eigen muziekinstrumenten,
zoals de sitar of de tamtam, maakt
toch dat een zeker folkloristisch
element het festival niet vreemd
zal zijn.
Zo liet regisseur Seamus O'Rour-
ke van de Ierse voorstelling weten:
„Door de eeuwen heen is ons land
vaak beschreven als een vrouw:
Dark Rosaline bijvoorbeeld, of The
Poor Old Women. Uit die rijke
voorraad van legendes, verhalen
en poëzie putten wij om duidelijk
te maken hoe invloeden van bui
tenaf cruciale momenten uit onze
geschiedenis hebben bepaald. Zo
verhalen wij bijvoorbeeld over de
invasies van de Noormannen en de
Engelsen, maar we laten ook zien
wat de weduwen van Ierland voor
onze cultuur hebben betekend. De
ze relatief grote groep onafhanke
lijke vrouwen speelde een niet weg
te denken en zeer eigen rol in het
maatschappelijk leven".
„Onze produktie overspant een
tijdsperiode van 2000 jaar. Het
klinkt misschien wat opoe-achtig,
maar de strekking luidt dat veran
dering een wet van het leven is. Of
het nu ten goede of ten slechte is,
veranderen doet de maatschappij
toch. Maar hoe zorg je ervoor dat
verandering in groei resulteert?
Om die vraag draait het, en natuur
lijk niet alleen in Ierland".
Minderheid
Silvano Grozz-Melzo, initiatief
neemster van de Spaanse bijdrage.
<- Fragment uit 'Les Flammes de Soweto', een produktie uit Ivoorkust.
ziet in het festival een mooie gele
genheid om het oppervlakkige
beeld by te stellen dat veel buiten
landers van haar land hebben. Zij
komt uit Barcelona, en leidt daar
een overkoepelende organisatie
voor Catalaanse groepen. „Flamen
co. torro's en - o ja - was er ook
niet iets met bomaanslagen?", zegt
zij, „Daar houdt jullie kennis zo on
geveer op. Het thema van het festi
val, 'groei in een multiculturele sa
menleving', sluit goed aan bij de
dagelijkse problemen waarmee wij
in ons gebied, Catalonië, leven. Wij
behoren tot een culturele minder
heid. Ooit was Catalonië onafhan
kelijk en het liefst zouden we dat
nog steeds zijn. Van regelrechte
onderdrukking, zoals ten tijde van
Franco, is gelukkig geen sprake
meer. Wij kennen een zekere auto
nomie, ook al is het een vanuit Ma
drid gecontroleerde autonomie.
Maar spanningen bestaan er nog
steeds. Catalonië heeft veel indus
trie. Veel Spanjaarden uit andere
streken proberen hier dus werk te
vinden. Onze taal spreken zij niet,
en die willen ze ook niet leren spre
ken. Integratie blijft uit".
„En dan is er natuurlijk nog het
fenomeen van het toerisme. Die
grote stroom van zon aanbiddende
buitenlanders aan de Costa Brava
heeft natuurlijk invloed op onze
cultuur. Welke precies? En: Wat
MONS - In een klooster bij de Belgische stad Mons zijn eind vorige week de opnamen begonnen voor de
Nederlandse speelfilm 'Honneponnetje'. Het is de derde film van Ruud van Hemert, diejioor Jos van Leeuwen
wordt geproduceerd. De belangrijkste rollen worden vertolkt door Haiis Man in 't Veld, Herbert Flack en Marijke
Merckens (v.l.n.r.). Op de voorgrond in het midden Nada van Nie, die de titelrol vervult. Foto anp»
Vuurtorens van
de Lage Landen
DEN HELDER - Liesbeth List
opende in het afgelopen weekeinde
de tentoonstelling 'Vuurtorens van
de Lage Landen', die in het Dorus
Rijkers Reddingsmuseum in Den
Helder wordt gehouden. De exposi
tie is ingericht met werk van de
schilder Helmut Ziegner en met mo
dellen van vuurtorens. Liesbeth
List kreeg van de kunstenaar een
schilderij van de vuurtoren, waar
in zij als kind is opgegroeid. (foto
houdt die eigen cultuur eigenlijk
in? Dergelijke vragen proberen we
uit te diepen".
Politiek theater, ook uit de Ivoor
kust. „Les Flammes de Soweto",
zo zegt artistiek leider Jean-Fran-
cois Eyou, „is een document en
een bijtende aanklacht tegelijker
tijd. We baseren ons volledig op
historische feiten. Aan de hand van
het levensverhaal van Steve Biko,
leider van het zwarte bewustzijn,
tonen wy de achtergronden die
van 16 juni 1976 tot 28 februari 1977
tot de opstanden in Soweto heb
ben geleid.
„Daarnaast tonen wij met behulp
van flash-backs hoe de kolonise
rende volken met alcohol en gewe
ren de rust, de vrijheid en de een
voud van het traditionele Afrika
kapot hebben gemaakt. Slavernij
en apartheid kreeg Afrika ervoor
terug. Nog steeds, tot aan de dag
van vandaag, worden zwarten ver
volgd, leeft men in Soweto en an
dere ghetto's opeengepakt als die
ren in een dierentuin.
Nelson Mandela zit in de gevan
genis sinds 1963, Benjamin Molose
werd gefusilleerd, de schurken van
Johannesburg brachten Steve Bi
ko om... Deze trieste, onloochenba
re waarheden kunnen niet vaak ge
noeg herhaald wordem Het Ama
teurtheater Festival geeft ons de
kans om voor een internationaal
gehoor de stem van het lijdende,
gemartelde Afrika te laten horen.
Wonderen verwachten wij van ons
optreden niet. Elke etappe op de
lange weg naar de wereldvrede is
Immigranten
Spanje, de Ivoorkust en India (de
tegenstellingen tussen de Hindoe-
en de Moslimbevolking) konden
moeiteloos met het thema van het
festival aan de gang. Voor een land
als Zweden lag dat heel wat moei
lijker. „Immigranten leven er bij
ons natuurlijk ook", zegt voorzitter
Lennart Holmquist van de groep
Teaterkangan uit de stad Fagelva-
gen, „Maar hun aantal is klein. Na
uitgebreid onderzoek moesten we
concluderen, dat wij het onder
werp voor een te klein publiek in
teressant kunnen maken. Het leeft
te weinig en onze manier van thea
termaken staat of valt bij herken
ning. Als we in Utrecht voor een
publiek zouden optreden, dat voor
het overgrote deel uit emigranten
bestaat, ligt de zaak anders, maar
dat is niet geval. Het bijzondere
aan een festival als dit is toch datje
mensen uit alle delen van de we
reld ontmoet, die in het maken van
toneel geïnteresseerd zijn. Daarom
is het een uitgelezen plaats voor
experiment. Wij experimenteren
nu vijfjaar met het zogenaamde fo
rumtheater, een op de theorieën
van Augusto Boal gebaseerde me
thodiek. De werkwijze is in het
kort als volgt: eerst leg je tijdens
een korte ontmoeting met het pu
bliek de bedoelingen van de avond
uit en doe je gezamenlijk een aan
tal oefeningen, dan spelen we een
kort stuk waarbij de afloop altijd
tragisch is. Vervolgens voeren we
het stuk nog eens op, maar nu
heeft het publiek de kans om in te
grijpen. De kijkers moeten met op
lossingen komen; hoe voorkom je
dat het mis gaat? De acteurs vol
gen de aanwijzingen uit de zaal op,
maar doen dat niet klakkeloos: het
is hun taak om de problematiek
complexer en complexer te ma
ken. Zij dagen het publiek als het
ware uit. Het is een pedagogische
manier van theatermaker, die wij
als zeer zinvol ervaren. Graag wil
len we over het forumtheater van
gedachten wisselen met andere
theatermakers. Om de betrokken-
OVERLEDEN - Peter Schidlof,
de altviolist van het Amadeus-
kwartet, is zaterdag op 65-jarige
leeftijd in zijn vakantieboerderij
in Sunderland in Noord-Enge-
land overleden. Schidlof werd in
Oostenrijk geboren en kwam
kort voor het uitbreken van de
Tweede Wereldoorlog naar En
geland.
heid bij de voorstelling zo optimaal
mogelijk te laten zijn, kozen we
voor Utrecht voor een onderwerp,
waar nou werkelijk de hele wereld
mee te maken heeft:
de tegenstellingen tussen man
Onderzoek
Cultureel bewustzijn, politiek
engagement en theatraal onder
zoek. Daar draait het bij dit festival
om. Mocht één van die elementen
overhoopt niet aanwezig zijn, dan
lijkt het wel of de makers daar een
beetje mee zitten. Zo zegt Norman
McPhee, professioneel regisseur
van de Amerikaanse bijdrage Seas
cape, een stuk van de befaamde au
teur Edward Albee (Who's afraid of
Virginia Woolf„In Amerika ont
wikkelen weinig groepen hun ei
gen stukken. Wij willen wel, maar
durven niet goed: Het publiek ver
wacht van ons dat wij iets spelen
dat al eerder is gedaan. In Europa
ligt dat anders".
Ook zegt hij: „Onze theaterge
schiedenis is nog maar kort. De
eerste pioniers die zich in Amerika
vestigden, interesseerden zich niet
voor toneel. Ze emigreerden uit
landen met rijke tradities, maar na
men die tradities niet mee. Toen
veel later wel belangstelling voor
toneel ontstond, moesten wij die
draad met het verleden weer zien
op te pakken. Mijns inziens leunen
we nog steeds te veel op de traditie
van onze grote broer aan de over
kant van de oceaan, maar dat
neemt niet weg dat er toch in een
tijdspanne van nóg zo'n tweehon
derd jaar enorm veel is bereikt. In
dit grote land kom je vrijwel geen
gemeenschap van enige omvang
meer tegen, waar geen theatrale ac
tiviteit wordt ontplooid".
Opmerkelijk genoeg blijken er
meer overeenkomsten dan ver
schillen tussen het Japanse en het
Amerikaanse amateurtheater te
bestaan. „Het Noh en Kabuki thea
ter", zo vertelt regisseur Chieo Shi-
bano van de Japanse theatergroep
Takebue, „zyn eeuwen oud en be
roemd over de hele wereld. Het
machtig worden van deze hoog
waardige kunstvormen vereist
weinig meer dan een mensenleven.
Een zoon leerde het vak van zijn
vader, en nam zijn rol over. Be
hoorde je niet tot een theaterfami
lie, dan kwam je er niet aan te pas.
Ook in een ander opzicht is het tra
ditionele Japanse theater voor
maar een kleine groep. Omdat er
oud-Japans wordt gesproken -
Noh en Kabuki evolueerden door
de eeuwen niet of nauwelijks -
moetje met de traditie op de hoog
te zijn, wil je de inhoud kunnen be
grijpen".
„Pas in 1868, toen de Japanse
grenzen voor buitenlanders wer
den opengesteld, begon het moder
ne toneel zich onder Europese in
vloed te ontwikkelen. Amateurto
neel had je voor die tijd in Japan
niet. Het hele toneelleven speelde
zich voor kort uitsluitend in Tokio
af. Amateurspelers imiteerden wat
ze in Tokio zagen, het werkproces
en de styl. Met de snelle economi
sche ontwikkeling veranderde die
situatie. Je hebt nu overal in Japan
professionele theatergroepen, en
ook het amateurtheater ging zich
meer en meer verdiepen in de ge
schiedenis en cultuur van de eigen
streek".
Een belangrijk aspect van het
festival is ook dat het een beeld
geeft van wat men in andere lan
den onder amateurtoneel verstaat.
Het verschil ten opzichte van be
roeps zit allang niet meer alleen in
het feit of acteurs een toneeloplei
ding gevolgd hebben. Vaak zit het
verschil erin of je de kost verdient
met toneelspelen of niet. Dit crite
rium geldt evenwel niet voor alle
landen.
John Ytteborg van het IATA
over de verschillen tussen de deel
nemende landen: „Gewoonlijk
hebben de Oosteuropese groepen
een heel hoog niveau, anders krij
gen ze geen toestemming om naar
het buitenland te gaan. Het is het
hetzelfde als met sportmensen.
Wanneer toneelgroepen eenmaal
een bepaald artistiek niveau be
reikt hebben, krijgen ze veel hulp
en ze worden soms vrijgesteld om
te repeteren. In landen als Zwitser
land, Oostenrijk of West-Duitsland
heb je de echte amateurgroepen.
Ze krijgen vrijwel geen steun en
zodra ze een zekere kwaliteit berei
ken, willen ze geen amateur meer
zijn. In Amerika zijn duizenden
steden met alleen maar amateur
groepen die de functie van het be
roepstoneel hebben. Het etiket
'amateur' is wel eens een grote
handicap voor onze organisatie,
omdat het een term is geworden
die duidt op inferieure kwaliteit".
Vooroordeel
Hoe onjuist dat vooroordeel kan
zijn, blijkt uit het antwoord van de
Indiaanse deelnemer op de op
vraag naar de relatie tussen de be
roeps- en de amateurtoneel in ei
gen land geeft de regisseur uit In
dia: „Wij denken dat het verschil
overal in de wereld hetzelfde is.
Het amateurtheater werkt vanuit
een idee, een ideologie, of een
maatschappèlijke overtuiging, ter
wijl het professionele theater ge
dreven wordt door maar één ding:
geld. Wij zoeken de communicatie
omdat wij menen dat wij iets te
zéggen hebben. Wij doen dat, ook
als we tegengewerkt worden door
de regering.' Als je een overtuiging
hebt, ben je niet bang. Het profes
sionele theater volgt daarentegen
uitsluitend de weg van het finan
ciële gewin. In .Calcutta spelen een
aantal professionele groepen
avond aan avond voor volle zalen.
Seks en geweld zijn hun ingrediën
ten. Wat je ziet is dat met name ac
teurs, die door het medium film
zijn uitgekotst bij het betaalde to
neel een onderkomen vinden".
ADVERTENTIE
De heer Ben El Bonne
Leiden
Geboren in Marokko. Volgde daar
voortgezet onderwijs met Frans en
Spaans als vreemde talen. Woont
sedert 1973 in Nederland. Gehuwd
met een Nederlandse, 2 kinderen.
Deed bij "Boerhaave" MAVO;
daarna VWO. Een jaar studie Eco
nomie aan de Erasmus Universiteit.
Sloot onlangs met succes de inten
sieve opleiding af aan het Centrum Administratieve
Vakopleiding voor Volwassenen. Goed voorbeeld van
iemand - en dan nog wel uit het buitenland - die met vol
harding zijn doel weet te bereiken.
Ook als de werkgelegenheid weer wat toeneemt, blij
ven goede papieren erg belangrijk. Zo vergroot b.v. een
MEAO-diploma (met vakken als Informatica en Assuran
tiën) uw kansen op een baan in economisch-administra-
tieve en secretariële richting. Het volledige MEAO-
diploma vergt 3 jaar studie maar u kunt het ook vak-voor
vak doen.
De studiemogelijkheden: VWO, HAVO, MEAO, MAVO,
(volledig pakket of alle 29 vakken afzonderlijk), Neder
lands voor anderstaligen. Ook intensieve cursussen
(kortere studieduur).
Meer inlichtingen, bel overdag 071-14 00 43 en
's avonds (ma, di, do) van 19.00-21.00 uur 071-15 55 66.
Een informatiemap ligt voor u klaar.
Inschrijven elke maandag en donderdag van 13.00 tot
15.00 uur Noordeinde 1-3 en van
19.00-21.00 uur Kagerstraat 7 (s.g.
Louise de Coligny). Wacht niet te
lang.
Dag- en avondscholengemeen
schap Boerhaave, rector: DJ. van
Kooten, Noordeinde 1, 2311 CA
Leiden, telefoon 071 - 14 00 43.
VOLWASSENEN
ONDERWIJS
