Het geheim van Sardinië
Dodelijke roem
Denkwijzer
Onze taal
Bestaan van grotbewoners in Nieuwe Steentijd intrigerend gegeven
mmmmm
't H
i
ZATERDAG 8 AUGUSTUS 1987
PAGINA 23
Net als op de andere
eilanden in de
Middellandse Zee worden
op Sardinië talloze
fossielen gevonden van
dieren die er heel vroeger
hebben geleefd. Op één
belangrijke vraag probeert
de eilanddeskundige en
geoloog dr. Paul Y.
Sondaar, verbonden aan
het Utrechtse
Universiteitsmuseum, al
jaren een onweerlegbaar
antwoord te geven:
maakte ook een
mensensoort deel uit van
die zo merkwaardige
eilandfauna?
Op zekere dag. ongeveer 8000 jaar
geleden, naderde een primitief
bootje, nauwelijks meer dan een
met twijgen bijeengebonden vlot,
de nog onbekende kust van een
groot eiland dat duizenden jaren la
ter Sardinië genoemd zou worden.
door Ben Apeldoorn
ln het bootje zat een neolithisch gezin
netje (Neolithicum Nieuwe Steentijd)
met wat eenvoudig huisraad en mis
schien eén of meerdere huisdieren. Of
het bootje nu op drift was geraakt of dat
de bemanning werkelijk de bedoeling
had de onoverzienbare zeevlakte tussen
het huidige Italië en Sardinië over te ste
ken. dat is niet bekend.
Verdwaald of niet, er zal weinig an
ders op dan het 'nieuwe land' te betre
den, een onderkomen te bouwen of te
zoeken en ervoor te zorgen dat er min of
meer geregeld wat eetbaars te verorbe
ren viel. Dat laatste was niet zo*n pro
bleem. want het eiland wemelde van de
dieren.
Ontdekking
Omdat roekeloosheid de mens sedert
de oudste tijden nu eenmaal op het lijf
geschreven is, zal het stellig niet bij dat
ene bootje zijn gebleven en naarmate de
generaties elkaar opvolgden, breidde de
van het vasteland afkomstige mens zich
gestadig uit over het eiland.
Maar op zekere dag werd het leven
ruw verstoord door een ijselijke ontdek
king: er leefden in de bergen en grotten
boze geesten. Weliswaar leken die gees
ten verdacht veel op mensen, maar hun
woeste, gedrongen uiterlijk verschilde
zoveel van dat van de kolonisten dat
angst en vrees er niet minder om waren
En wat kon je als algemeen beschaafd
Neolithicus nu beter voor je gemoeds
rust doen dan de stelregel 'zij eruit of wij
eruit' in de praktijk te brengen. Tijdens
de klopjachten, die daarna al dan niet in
georganiseerd verband werden gehou
den, stierf het wezen uit dat wie weet
hoe lang de bergen en de grotten had be
heerst.
Zo ongeveer moet dat zijn gegaan. Wat
een gevoelige slag is voor de algemeen
aanvaarde theorie dat de mens pas 8000
jaar geleden voor het eerst voet op Sardi
nië zette. De Utrechtse geoloog dr. Paul
Sondaar is ervan overtuigd dat er zeker
al 14.000 jaar geleden sprake was van
menselijke activiteit op Sardinië. Dat
lijkt op het eerste gezicht niet zo bijzon
der; per slot van rekening liepen er in
Afrika miljoenen jaren geleden al mens-
achtigen rond. Het bijzondere zit hem
echter in het feit dat Sardinië een oeroud
eiland is. Als daar, zeg gedurende de af
gelopen tien- of misschien wel honderd
duizenden jaren mensen of mensachti-
gen hebben geleefd, dan zijn zij volgens
dat speciale besloten eilandmilieu ge
ëvolueerd.
Uitgebreid
Als dat onomstotelijk zou worden be
wezen, dan is het mogelijk dat de lijst
van bekende namen van uitgestorven
mensensoorten - zoals bijvoorbeeld de
Neanderthaler, Cro-Ma^non-mens, Ja
va- en Pekingmensen - met 'de mens
van Sardinië' moet worden uitgebreid.
De Neanderthaler zou daarmee een tijd
genoot hebben gehad die gelijktijdig
met hem/haar evolueerde maar in een
heel ander milieu, namelijk dat van een
al miljoenen jaren door de zee van de
buitenwereld afgesloten eiland.
Voor de ontrafeling van de geschiede
nis van de mensheid zou zoiets een uiter
mate belangrijke ontdekking zijn.
Waarin verschilt de fauna van een oer
oud eiland nu eigenlijk van die van het
vasteland? Dr. Sondaar. die zich als geo
loog gespecialiseerd heeft in de zoog-
dier-paleontologie (paleontologie is dc
wetenschap die zich bezighoudt met de
bestudering van uitgestorven dieren aan
de hand van fossielen), neemt een korte
inleiding om dat uit te leggen. Allereerst
wil hij kwijt dat de afdeling Zoogdierpa
leontologie van de Utrechtse universi
teit zich al 25 jaar. in nauwe samenwer
king met verschillende instituten in bin
nen- en buitenland, bezig houdt met de
evolutieprocessen van zoogdieren op ei
landen.
Het belangrijkste aspekt van het werk
van een paleontoloog is het verzamelen
van materiaal in die gebieden of ruimten
waarvan je kunt verwachten dat dieren
zich daar veelvuldig ophielden. Grotten
bijvoorbeeld. Evenals in spleten in de
kalkgebergten zijn in grotten op de ei
landen van de Middellandse Zee de
meeste fossielen gevonden. Uit al die on
derzoekingen is gebleken dat ieder ei
land zijn eigen specifieke diersoorten
heeft. V,erdere kenmerken van een ei
landfauna zijn: weinig diersoorten, het
ontbreken van grote roofdieren, 'vcr-
dwerging' van grote zoogdieren cn 'ver
reuzing' van kleine.
Reactievermogen
De invloed van een typische eiland
fauna is heel mooi te zien aan gevonden
skeletfossiclen van hert-achtigen. Op
het vasteland zijn herten gebouwd op
reactievermogen en snelheid om aan
grote roofdieren te ontkomen; in een mi
lieu zonder die roofdieren zie je die hei -
ten van sedimentslaag tot sedimentslaag
als het ware veranderen van ranke snel
heidsmachines tot meer plompe, kortpo-
tige typen.
Een ander opmerkelijk detail op eilan
Gedeelte van de arot van Corbeddn waar het onderzoek naar een vroeae
derl. Links dr Paid Sondaar uitzonderinqen bevestiqen de repel
mensensoort op het door de zee omsloten Sardinië lanazaam maar zeker vor-
(foto's Ben Apeldoorni
den was het voorkomen van bijvoor
beeld dwergolifanten en dwergnijlpaar
den. Niet een beetje kleiner dan hun ko
lossale soortgenoten, maar echt heel
veel kleiner.
Vroeger dacht men simpelweg dat dat
- een gevolg was van inteelt, waardoor
een ras wegkwijnt. De moderne paleon
toloog heeft echter bewezen dat ver-
dwerging of verreuzing van diersoorten
juist een gevolg is van het milieu waarin
oorspronkelijk grote of kleine diersoor
ten verzeild raken. Men heeft sterke aan
wijzingen gevonden dat bijvoorbeeld
nijlpaarden in hun oorspronkelijke, vo
lumineuze vorm op eilanden terecht zijn
gekomen en nadien van generatie op ge
neratie verdwergden.
Een onvermijdelijke vraag is hoe die
ren de vaak honderden kilometers over
zee konden overbruggen. De paleonto
loog huldigt de mening dat een uitge
strekt water in principe voor dieren een
onoverkomelijke barrière is, maar uit
zonderingen bevestigen de regel en dat
geldt dan speciaal voor goede zwem
mers zoals nijlpaarden, herten en olifan
ten. Aziatische olifanten zwemmen gere
geld naar ver uit de kust gelegen eiland
jes om daar te eten. en na de maaltijd
zwemmen ze dat hele eind ook weer te
rug. Ze gebruiken hun slurf daarbij als
snorkel.
Oud
Knaagdieren en insekteneters kunnen
eilanden bereiken op losgeraakte takken
of boomstammen die met zeestromin
gen worden meegevoerd. De waterbar-
rière selecteerde dus de soorten dieren
die zich op eilanden in grote zeeën ont
wikkelden en daarom is er veelal sprake
van een beperkt aantal diersoorten.
De eilanden in het westelijke deel van
de Middellandse Zee zijn al betrekkelijk
oud. Sardinië en Corsica, alsmede Ma
jorca en Menorca bestonden, al dan niet
door een land brug met elkaar verbon
den, al 30 miljoen jaar geleden. Sicilië
maakte toen nog deel uit van Noord-
Afrika: pas ongeveer zes miljoen jaar ge
leden kwam het daarvan los.
Het Italië van toen bestond uit een
aantal eilanden zoals het tegenwoordige
Toscane en Gargano. In Toscane heeft
men acht miljoen jaar oude fossielen ge
vonden van dwerg-antilopen, dwergvar
kens, reuzenmuizen en van een merk
waardige aap. Oreopithecus, die geëvo
lueerd was tot een eilandaap met mens
achtige kenmerken. Zes miljoen jaar
geleden raakte Toscane verbonden met
Italië waardoor dieren van het vasteland
toegang kregen tot de eilanddieren. die
daarop prompt uitstierven.
Gargano is tegenwoordig een schierei
land in de Adriatische Zee. halverwege
de Italiaanse oostkust. Ook hier zijn fos
sielen gevonden van heel bijzondere die
ren. Sondaar: "Naast vele soorten roof
vogels waarde er een reusachtige loopuil
rond die zich waarschijnlijk onledig
hield met het uitpikken van de ogen van
zijn prooidieren. Ook dienomtrent paste
de evolutie zich aan, getuige fossielen
van een kleine vijfhoornige hertachtige.
Hoplitomerix genaamd, die ook twee
horens vlak boven de ogen had".
"Toen het onderzoek naar zulke ei-
landfauna's mij enkele jaren geleden
naar Sardinië voerde, ontdekte ik iets
dat ik op geen enkel ander eiland was
tegengekomen. De voornamelijk van
herten en haasachtigen afkomstige bot
ten leken duidelijk te zijn geselecteerd
en bovendien sporen van bewerking te
vertonen. De ouderdom van de laag
waarin die fossielen werden gevonden
bleek ruim 13.500 jaar te zijn. Dit bete
kent dat de mens al in het Paleolithicum
(Oude Steentijd) op Sardinië was, wat
vele duizenden jaren eerder is dan tot
dusverre bekend was".
Schuilplaats
Dr. Sondaar kwam in 1973 voor een
eerste onderzoek op Sardinië en ging
daar, op aanraden van de speleoloog
grotkundige) Bruno Piredda kijken in
de grot van Corbeddu waarin Piredda
grote hoeveelheden fossielen van hert
achtigen had ontdekt. De Corbeddu-
grot is een van de drie grotten die gesi
tueerd zijn in de schitterende vallei van
Lanaittu in het oosten van Sardinië. De
grot werd genoemd naar de beroemde
bandiet Giovanni Corbeddu Salis, die in
de vorige eeuw dankbaar van de schuil
plaats gebruik maakte.
Sedert 1982 komen Sondaar en zijn
medewerkers elk jaar in de zomermaan
den naar de grot voor onderzoek, en
sindsdien zijn er opmerkelijke vondsten
gedaan waarvan de belangrijkste een
stuk menselijke bovenkaak in een oude
laag was. De aanwezigheid van de paleo-
lithische mens op Sardinië werd daar
mee bewezen, zij het dat er weer vele
vragen opdoken.
Er zijn thans drie onderzoekskuilen
gegraven, verdeeld over verschillende
zalen waaruit de grot bestaat. Uit metin
gen blijkt dat de diepte van de sedi
mentslagen varieert van 2,5 tot soms wel
5 meter. Aangezien het tempo van afgra
ven op sommige plaatsen slechts 25 cen
timeter per jaarlijkse campagne be
draagt, zou een periode van ongeveer
tien jaar nodig zijn om door de sedi
mentslagen heen te komen.
Voor een dergelijke lange periode is
een hechte fundering nodig, niet in de
laatste plaats vanwege het belang van
het onderzoek. Daarom werd in 1986 de
Stichting Corbeddu opgericht als basis
voor de noodzakelijke structurele, we
tenschappelijke en financiële steun van
het Project Corbeddu
Het onderzoek trekt in toenemende
mate de aandacht, en dan met name in
het buitenland, getuige een artikel in het
blad The Observer in mei 1987 en reac
ties van een aantal toonaangevende bui
tenlandse instituten op dit gebied, zoals
bijvoorbeeld de Howard University die
tevens vroeg 'waar men in Nederland,
waar de beste krachten aan bezuiniging
worden opgeofferd, in vredesnaam mee
bezig is'. Kennelijk ontgaat de nationale
bezuinigingswoede ook buitenlandse in
stituten niet.
Sondaar "Wetenschappelijk bezig
zijn is één aspect van onze doelstelling.
We dragen het ook uit. Zo hebben we
twintig mensen in arbeidstherapie,
waarbij van fossielen afgietsels gemaakt
worden ten behoeve van tentoonstel-
lmgs- en werkmateriaal. We hebben in
Amsterdam onderwijssets voor scholen
gerealiseerd. Voor onze tentoonstelling
hier hebben we ten behoeve van scholen
een leskist met werkbladen ontwikkeld,
zodat de leerlingen zelf met hun handen
bezig kunnen zijn. Dat is bij dit werk
zeer belangrijk".
"Een andere taak ligt bij een vereni
ging waarin zowel amateurs als profes
sionals zijn ondergebracht; dat werkt
heel goed. Er worden cursussen gege
ven. er is een tijdschrift. We zijn bezig de
amateurs te coachen. In deze vorm mag
de zoogdierpaleontologie hier gerust
uniek genoemd worden. Er is een hechte
landelijke samenwerking en internatio
naal behoren we zonder overdrijven tot
de top".
Ondanks de unieke relatie tussen we
tenschap en popularisering is Neder
land, wat onderwijs over geologie en
aanverwanten betreft, volgens dr. Son
daar een onderontwikkeld gebied: "In
landen als Frankrijk en Duitsland wordt
niet alleen maar biologie gegeven maar
ook intensief onderwijs over geologie,
paleontologie en noem maar op. Zelfs in
onze natuurhistorische musea zijn we op
deze gebieden eigenlijk nergens"
Binnenkort reist de Utrechtse geoloog
met nog enkele tientallen collega's weer
af naar die donkere spelonk op Sardinië
waar misschien nog veel completer be
wijsmateriaal dan die ene menselijke
kaak ligt te wachten om aan het daglicht
te worden blootgesteld. Bewijsmateriaal
dat de sluier zal wegnemen over die
vroege Sardijnse mens, die er misschien
heel opmerkelijk heeft uitgezien en er
heel aparte gewoonten en. wie weet. ge
dachten op nahield.
Tentoonstelling 'De bijzondere eilandbewo
ner'; Universiteitsmuseum, Biltstraat 166 te
Utrecht (tot eind september).
DOOR JOOP VAN DER HORST
Hou je van vlees, braad je in Stoma Het
braadmiddel heet misschien wel anders
maar dat ben ik vergeten. Wie het pre
cies wil weten moet maar naar de televi
siereclame kijken of een van de vele ad
vertenties van dit braadmiddel bekijken
in de weekbladen. Het doet er niet toe
Het gaat mij nu alleen om dat zinnetje
ledereen heeft het gehoor^ of gezien
maar niet iedereen vindt het raar of bij
zonder
Ik wel. Ik was dol-enthousiast toen ik
het een paar weken geleden voor het
eerst zag. Want het bevestigt mijn ver
moeden dat we hier te doen hebben
met een verandering in de Nederlandse
taal. Ik dacht dat al een hele poos, maar
nu weet ik het bijna zeker
Een geblinddoekte mevrouw krijgt
twee stukjes vlees te proeven Het ene
stukje is gebraden in gewone margari
ne, het andere is gebraden in dat niet
spetterende wondermiddel Welk stukje
vlees vindt die mevrouw het lekkerst9
Het is haast niet te geloven, maar ge
blinddoekt kan die mevrouw toch nog
proeven dat het ene stukje vlees lekker
der is dan het andere.
De televisiekijker valt van de ene ver
bazing in de andere, want wat blijkt bo
vendien? Het lekkerste stukje is gebra
den in het braadmiddel waar de recla
mespot over gaat. Het ongelooflijk. En
dan komt dat zinnetje dat ik zo bijzonder
vind. Hou je van vlees, braad je in Co
ma.
In april las ik in een gestencild buurt-
krantje de volgende zin Mocht u in die
penode met vragen zitten, raden wiij u
aan kontakt op te nemen met. In ge
stencilde buurtkrantjes staan vaak aller
lei taalfouten, maar deze leek me inte
ressant genoeg om te noteren. Volgens
mij is hier het woord dan vergeten
...dan raden wij u aan. Kan gebeuren,
dat er eens een woord vergeten is.
Een paar weken later las ik in de
krant. Wilt u een artikel of oude krant
opvragen, gaat u als volgt te werk Het
is dezelfde fout. Opnieuw heeft iemand
het woordje dan vergeten: dan gaat u
als volgt te werk. Toch is het opvallend
om dezelfde fout. nu in een serieuze
krant, tegen te komen.
De grammatica van het Nederlands
schrijft ons voor dat we na een bijzin als
Mocht u met vragen zitten of Wilt u een
oude krant opvragen niet meteen het
werkwoord van de hoofdzin zeggen,
maar eerst nog een ander zinsdeel. Bij
voorbeeld: Mocht u met vragen zitten,
dan kunt u mij bellen of: Mocht u met
vragen zitten, u kunt mij bellen. In beide
gevallen staat er voor kunt nóg een
woord. Zo is de regel, na bijzinnen die
het bijzinswerkwoord vooraan hebben
(Mocht u met.Wilt u een.
Na bijzinnen die het voegwoord voor
aan hebben, is het anders. Als u met
vragen zit, kunt u mj bellen. Hier is het
juist gewoon om meteen na de bijzin het
werkwoord van de hoofdzin te noemen
Er is dus verschil tussen bijzinnen die
met een voegwoord beginnen en bijzin
nen die met een werkwoord beginnen
Vergelijk: Als hij van me houdt, stuurt hij
me een kaart met Houdt hij van me. dan
stuurt hij met een kaart. In de laatste zin
kun je dan niet weglaten
Of kan het tegenwoordig wel? Zo n
buurtkrantje bewijst niets. Hetzelfde
verschijnsel in een krant kan ook nog
per ongeluk zijn. Maar een reclamezin
die tientallen mensen van tevoren on
der ogen hebben gehad, die niet alleen
in grote kleurenadvertenties maar ook
in de STER-reclame wordt gebruikt?
Er is volgens mij maar één conclusie
mogelijk: Hou je van vlees, braad je in
Oma is voor menige Nederlander al
heel gewoon Nederlands.
In de nacht van zaterdag op zondag 5
augustus, precies een kwart eeuw gele
den, stierf Marilyn Monroe. Zesendertig
jaar oud was ze, en volgens kenners uit
haar directe omgeving 'as beautiful as
ever'. De vermoedelijke doodsoorzaak
was het innemen van een overdosis ta
bletten. Bekend was. dat ze in perioden
waarin ze hevig teleurgesteld of depres
sief was, wel vaker overdoses had inge
nomen. Maar bij die gelegenheden had
ze steeds voor het te laat was hulp inge
roepen en was ze gered. Waarom ze dat
die laatste keer niet gedaan heeft, is een
vraag die tal van mensen sindsdien heeft
beziggehouden.
Waarom zou iemand, die alles heeft
wat door miljarden mensen tevergeefs
wordt nagestreefd - rijkdomroem.
schoonheid, zeer invloedrijke aanbid
ders onder wie een Amerikaanse presi
dent - zichzelf het leven ontnemenIe
mand bovendien, die trots was op haar
eigen aantrekkelijkheden en op het feit
dat de hele wereld aan haar benen lag.
Nog zes weken voor haar dood maakte
Marilyn een reportage met topfotograaf
Bert Stern, die daarover het volgende
voorval vertelt: Op een bepaald ogen
blik. toen we klaar waren met de serie
foto's voor het modeblad Vogue, verliet ze
plotseling de kamer. Ze kwam terug in
niets meer dan een handdoek en een
doorzichtig topje, glimlachte uitdagend
en zei"Niet gek hè voor pen meisje van
36".
Of moeten we in die uitspraak vooral
een poging zien zichzelf gerust te stellen
over de eerste tekenen van de veroude
ring, die zich al onmiskenbaar bij haar
aandiende. En die uiteindelijk het ver
lies van haar glans in de ogen van de
talloze bewonderaars en van de camera
zou betekenen. Juist door haar wijze van
sterven, haar zelfmoord, vlak voordat
haar carriere zich in een neerwaartse
spiraal zou begeven, heeft Marilyn weten
te voorkomen dat dit zou gebeuren.
Iemand die beroemd, rijk, mooi en nog
jong is en toch zelfmoord pleegt, die laat
voor de wereld een levensgroot raadsel
achter. Een intrigerende 'waarom
vraag', die anderen dwingt zich met hem
of haar bezig te blijven houden. Dat
blijkt wel uil het feit dat dezer dagen
door tal van krantentijdschriften en
door radio en televisie het zilveren jubi
leum van Marylins zelfmoord uitbundig
wordt gevierd. Wanneer ze. net zoals ver
moedelijk Brigitte Bardot, haar tijd
netjes zou hebben uitgediend en in ou
derdom zou zijn gestorven, dan zou 25
jaar na haar dood - zelfs als dat zelf
moord zou zijn geweest - niemand er ver
moedelijk meer over gerept hebben
Maar uit de combinatie van schoonheid,
sex, roem en dood die zij als herinnering
heeft nagelaten, wordt de stof gewonnen
waarvan legendes worden geweven.
Daarmee unl ik overigens niet suggere
ren dat Marilyn uitsluitend en bewust
uit zorg voor haar 'postume ik' een einde
aan haar leven maakte. Ze ivas op lal
van momenten in haar laatste levensja
ren zeer ongelukkig. Een van de redenen
daarvan was de ontdekking dat roem en
succes geen afdoende voorwaarden zijn
voor levensgeluk. Ze ontmoette afgunst,
haat, agressie. Mensen die zich konden
verkneukelen over het feit dat het op be
paalde momenten slecht met haar ging.
die met vreugde wachtten op haar afta
keling en ondergang. Ze begon zich te
realiseren dat vrienden, zelfs zeer intie
me vrienden, haar vroeg of laat zouden
ruilen voor een jongere, nieuwe ster. net
zoals hel publiek zou doen. Het weekblad
Life publiceerde in haar sterfjaar een
artikel waarin ze verbitterd zegt: "Als je
beroemd bent. dan denken mensen dat ze
zich alles ten opzichte van je kunnen per
mitteren, de meest grove dingen.
Een ervaring die Marilyn deelde met
niet weinigen van haar vrouwelijke col-
door René Diekstra
hoogleraar psychologie te Leiden
lega's, die op dezelfde i
einde kwamen. Zo kwam op 3 mei van
dit jaar ih Parijs in haar woning in
Monlmarte Yolande Morisse. beier be
kend als de zangeres Dalida, dood aan
getroffen. Naast haar lichaam lag een
kort briefje met de woorden: "Vergeef
me, het leven is niet meer te verdragen
Als brengster van hits als 'Ciao, Ciao.
Bambina' en 'Am Tag als der Regen
kam', met meer dan 40 miljoen verkochte
platen, als schoonheidskoningin en film
ster. leek ze evenals Marilyn Monroe een
lieveling van de goden. Maar evenals
Marilyn Monroe deed ze verscheidene
zelfmoordpogingen in de loop van de
laatste twaalf jaar van haar leven, voor
dat ze er definitief een einde aan maak
te.
Hetzelfde patroon vertoonde het leven
van Judy Garland, de legendarische
filmster en moeder van Liza Minelli die
in 1969 in Londen haar leven eveneens
met tabletten beëindigde. Merkwaardig
genoeg schreef de lijkschouwer op het
overlijdensformulier als doodsoorzaak
"ongeval". Ook in het geval van Romy
Schneider, die op 29 mei 1982 in Parijs
stierf, weigerde de lijkschouwer de
werkelijke doodsoorzaak - een overdosis
medicamenten en alcohol - te noteren. In
plaats daarvan schreef hij "hartstil
stand", wat misschien symbolisch gezien
nog niet eens zo ver bezijden de waar
heid was.
Opmerkelijk is ook de zelfmoord ge
weest van de filmster Jean Seberg. Ze
vierde successen in films van de beroem
de regisseur Otto Preminger en vormde
een bejubeld duo met Jean Paul Belmon-
do. In 1979 nam ze een dodelijke overdo
sis slaapmiddelen in. Kort tevoren had
ze een "boek geschreven met de titel 'Hoe
men vlucht', waarin ze over haar ang
sten en zorgen vertelt en waarin ze ook
adviezen geeft aan zelfmoordkandida
ten.
Wat Marilyn Mojiroe, Dalida, Judy
Garland, Romy Schneider en Jean Se
berg naast hun carrière gemeenschappe
lijk hadden was het volgende. Sterk wis
selende liefdesrelaties, verslaafdheid
aan of overmatig gebruik van alcohol en
medicamenten of andere drugs, perio
den van depressie en daarmee sam'en-
hangend een geschiedenis van één of
meer niet-dodelijke zelfmoordpogingen.
Meer dan eens hadden ze in hun laatste
levensjaren doods- of zelfmoordwensen
geuit. Als gevolg van hun slopende le
venswijze in de periode lussen globaal
hun 20ste en 35ste levensjaar en hun ver
slavingsgedrag was hun lichamelijke
conditie in het algemeen kwakkelend oj
slecht. Tenslotte bevonden ze zich alle
maal in de nadagen van hun c
filmster/zangeres, of was die
feite al geëindigd
Wanneer een 'normaal' mens zich met
deze kenmerken bij een psycholoog zou
vervoegen, zou deze direct concluderen
dat het risico van zelfdoding in de naaste
toekomst groot is en dienovereenkomstig
maatregelen en behandeling voorstellen
Het succes daarvan hangt van twee din
gen af: de mate waarin het verslavings
gedrag opgeheven wordt en, nog belano-
rijker, de mate waarin de persoon in de
(mid)levencrisis e
talie of een nieuw
aan zijn of haar bestaan kan ontwikke
len.
De beroemde psycholoog Carl Gustav
Jung heeft ooit eens gezegd "Ik heb nog
nooit iemand na zijn 40ste levensjaar ge
nezen kunnen verklaren als hij of zij niet
op een of andere manier een religieuze
levenshouding gevonden had. Iets wat
met kerkgenootschap of godsdienst na
tuurlijk niets te maken heeft."
De afgod van het uiterlijk en van de
seksualiteit, waarvan filmsterren de hu
gepriesteressen zijn, wordt vroeg of laat
ontmaskerd als vals. want die geeft on
voldoende innerlijk houvast om het schip
van het leven eraan te verankeren. Dus
raken zowel de priesteressen als de gelo
vigen ten slotte op drift en leiden schip
breuk.
Om die reden is de postume verering
van en aandacht voor de dode Marilyn
Monroe een bevjijs van de armzalige en
zwakke persoonlijkheid van mensen (en
vooral van sommige journalisten) van
deze tijd. De zogenaamde godin was een
gewone stervehnge. die niet van sex
hield maar het af en toe wel wilde gedo
gen en die haar voornaamste bevredi
ging putte uit het beeld dat haar li
chaam op het netvlies van andere sterve
lingen naliet. Maar het noodlot schrijft
voor dat iedereen die zich te vaak en te
lang aan zijn eigen spiegelbeeld koestert
net als Narcissus in de Griekse sage.
daaraan ten slotte tenonder gaat
v;: J
