TAD LEIDEN
Huisarts moet zelf meer doen
en minder vaak doorverwijzen
LEIDSCH DAGBLAD
0VER
Lopsenstraat
Onderzoek in Alphense en Leidse regio
j
Meisjes
mishandeld
Brandje in
school
snel geblust
Beheerder
bestolen
Jongen (11)
aangereden
s
VRIJDAG 7 AUGUSTUS 1987
De Lopsenstraat is de enige
straat in de Transvaalbuurt (het
wijkje achter het belastingkan
toor), die niet naar hoofdrolspe
lers uit de boerenoorlogen in
Zuid-Afrika verwijst. De Paul
Krugerstraat, President Stein-
straat en Cronjéstraat dragen na
men van mannen die rond de
eeuwwisseling, in de tijd dat het
stratenplan en namen door de
gemeenteraad werden goedge
keurd, in hoog aanzien stonden
bij de Nederlandse bestuurders.
Nederland stond in de jaren
1899-1902, toen de tweede vrij
heidsoorlog woedde van de boe
ren tegen de Engelsen, aan de
kant van de Zuidafrikaanse boe
ren. Tegenwoordig wordt wat ge
nuanceerder tegen de boerenge
neraals aangekeken.
De Lopsenstraat is echter later
dan genoemde straten verwezen
lijkt. Het deel van de Morsweg
tot aan de Joubertstraat kreeg
gestalte neergezet in 1910. Het
tweede deel werd tegelijkertijd
met de Transvaalkade en Trans-
vaalhof in 1928 gebouwd. De
Lopsenstraat ligt boven de ge
dempte Lopssloot. De naam her
innert aan het convent van Lob-
sen of klooster van St. Hierony-
musdal der Reguliere Kanunik-
ken, dat in 1400 ongeveer op de
plaats van de Beestenmarkt
stond.
Aanvankelijk had dit klooster
goede inkomsten, edoch wegens
toenemende verarming (De ka-
nunicken hadden zoo kwaad
huis gehouden, dat zij hunne
schulden niet konden betalen)
werd het klooster aan de stad
overgedragen. Die belastte het
St. Catharinagasthuis op de
Breestraat, in 1826 verbouwd tot
Stadsgehoorzaal, met het beheer.
Het klooster lag buiten de vesten
en werd in 1572 door de Geuzen
in brand gestoken om de Span
jaarden bij het beleg geen dek
king te verschaffen. De Blauw
poort die daar schuin tegenover
lag zou daar vandaan onder vuur
kunnen worden genomen.
Pestlijders
Niet alleen de straat, maar ook
een sloot, brug en sluis droegen
de naam van het klooster. De
sloot diende lange tijd als toe-
voerweg van het toen in vol be
drijf zijnde Pesthuis. Ze stond in
verbinding met het Galgewater.
In de Morsweg lag de Lopsbrug
en daaronder bevond zich de
Lopssluis. In 1771 maakten re
genten van het Pesthuis zich zor
gen over de slechte staat van de
sloot. In de notulen van 1771 tot
1775 wordt uit de doeken gedaan
waarom. Het Pesthuis had over
water slechts twee toegangswe
gen. De een ging via de Lops
sloot die in verbinding stond met
het Galgewater. De andere sloot
liep naar de Endegeestervaart en
via de Poelgeesterwetering naar
de Haarlemmertrekvaart.
De laatst genoemde vaarweg
was echter zo nauw dat daar nau
welijks een roeiboot doorheen
kon. De Lopssloot was in princi
pe wel zo breed dat twee Rhijn-
schuiten elkaar konden passe
ren, ware het niet dat in de loop
der jaren omwonenden de sloot
onbruikbaar hadden gemaakt
door het inwerpen van vuilig
heid, maaken van schoeiingen en
opbouw van huisjes op de grond.
Bovendien had de Lopssloot het
voordeel dat men in korte tijd
buiten de stad was. Bij de andere
route moest nog door een deel
van de stad worden gevaren en
Het vakgebied van de huisarts
begint danig uitgehold te
raken. Een scala van
behandelingen die huisartsen
gemakkelijk zelf kunnen doen
en die ook tot hun
oorspronkelijk takenpakket
behoren, hebben zij in de loop
der jaren in handen van
specialisten gegeven.
Enerzijds doet de arts aan die
ontwikkeling vrijwillig mee
omdat hij de behandelingen
niet zelf wil doen, anderzijds
oefenen heel wat patiënten
grote druk op hem uit door
nadrukkelijk om
doorverwijzing naar een
specialist te vragen. Gevolg: de
huisarts lijdt imagoverlies,
patiënten komen onnodig in de
medische molen terecht, en er
worden, omdat specialistische
hulp duurder is, onnodige
kosten gemaakt.
De ziekenfondsen, hierin
gesteund door de commissie
Dekker, vinden dat aan deze
situatie hoognodig iets moet
worden gedaan. De huisarts
moet volgens hen terug naar af:
een aantal van de zogenoemde
diagnostische en
therapeutische verrichtingen
die van oudsher tot het
takenpakket van de huisarts
behoren, moet hij weer zelf
gaan doen. Gevolgen daarvan:
het werk wordt er voor de arts
aantrekkelijker op, de patiënt
blijft waar mogelijk een lange
weg door de medische wereld
bespaard en de specialisten,
van wie er velen klagen dat ze
door het vele doorverwijzen
van de huisartsen aan hun
eigenlijke werk nauwelijks
toekomen en mede daardoor
idioot lange werkweken
maken, krijgen wat meer lucht.
Om erachter te komen of
bovengeschetste ideale situatie
ook tot de reële mogelijkheden
behoort, worden in Tilbug en
Zwolle thans experimenten
gehouden. Onderzocht wordt
of huisartsen, door middel van
een ander
vergoedingensysteem, zelf
meer verrichtingen gaan doen
en minder doorverwijzen. In
Leiden kan elk moment ook
een dergelijk onderzoek
beginnen, en wel zodra de
Ziekenfondsraad positief
beslist over een subsidie
aanvraag van 425.000 gulden.
Aan het onderzoek, dat al met
al drie jaar duurt, zullen ruim
honderd artsen uit de Leidse
en Alphense regio meedoen.
Het experiment was in eerste
aanleg een initiatief van
medisch adviseur van het
Regionaal Ziekenfonds
Leiden/Alphen dr. G.A. de
Haak. Thans zijn erbij
betrokken het RZLA, het
Centraal Ziekenfonds
Haarlemmermeer, het
Regionaal Ziekenfonds
Gouda-Woerden en de
vakgroep
Huisartsengeneeskunde van
de universiteit Leiden.
LEIDEN - 'Terrein terugwinnen'.
'Image huisarts opkrikken'. 'Kwa
liteit verbeteren'. 'Kosten terug
brengen'. Dr. G.A. de Haak en dr.
A.R. Tegelaar, beiden adviserend
geneeskundige van het Regionaal
Ziekenfonds Leiden/Alphen. en di
recteur J.C.H. Kool van het RZLA,
weten argumenten genoeg die voor
een zo snel mogelijk begin van het
'Leidse' verrichtingenonderzoek
pleiten. Komt bij dat naar hun me
ning dit onderzoek het qua kwali
teit wint van de experimenten die
al aan de gang zijn, ja zelfs als
trendsetter voor een landelijk be
leid zou kunnen dienen. De projec
ten in Tilburg en Zwolle zijn vol
gens Kool te beperkt van opzet, ter
wijl er bovendien, anders dan in
Leiden, vrij weinig aandacht is ge
schonken aari het aspect 'na-en bij
scholing'.
door
Simone van Driel
Alvorens over het eigenlijke on
derzoek uit te wijden, nemen De
Haak en Tegelaar de oorzaken die
zo'n onderzoek noodzakelijk heb
ben gemaakt, onder de loep. De
Haak: "Dat de huisartsen veel
werk aan specialisten uitbesteden,
heeft velerlei oorzaken. De huisarts
heeft daar zelf schuld aan, hoewel
ik niet wil zeggen dat hij te gemak
zuchtig is. Veel meer, en dat is iets
wat nogal eens over het hoofd
wordt gezien, ligt het echter aan de
patiënten. Veel mensen leggen een
grote druk op de huisarts om hen
toch vooral door te verwijzen naar
een specialist. 'Wat een huisarts
doet, kan nooit veel wezen', die ge
dachte leeft er".
De wortels voor de scheefge
groeide situatie moeten voorts in
de jaren '70 woren gezocht, vertelt
Tegelaar. "Het was toen 'in' dat
huisartsen zich met veel maat-
schappelijk-werk-achtige dingen
bezighielden - er waren in die tijd
ook nog geen hulpverlenende in
stanties als het Riagg. Maar gevolg
daarvan was wel dat de huisartsen
minder tijd hadden voor puur op
het lichamelijke gericht werk".
Voor de scheefgroei moet overi
gens een nuancering worden aan
gebracht ten aanzien van 'platte
landsdokters'. Kool: "Die doen van
oudsher veel meer zelf dan de art
sen in een stad met een ziekenhuis
om de hoek". Volgens De Haak,
vroeger in Alphen werkzaam als
adviseur van het voormalig alge
meen ziekenfonds Alphen en om
streken, doet die situatie zich in de
ze contreien vooral in de Alphense
regio voor.
Los zand
Een van de middelen waarvan
wordt aangenomen dat ze de ont
wikkeling ten goede kunnen ke
ren, is een ander vergoedingensys
teem. De Haak: "Nu werken zie
kenfondsen en huisartsen met een
abonnementshonorarium: een
huisarts krijgt voor elke zieken
fondsverzekerde, of hij die nu nul,
eén of twintig keer op zijn spreek
uur krijgt, eenzelfde vaste vergoe
ding. Je zou je kunnen voorstellen
dat wanneer de huisarts voor be
paalde verrichtingen apart (extra)
wordt betaald, dat voor hem een
stimulans is om die verrichtingen
zelf te doen en minder door te ver
wijzen".
Of die theorie inderdaad opgaat,
is de centrale vraag in het onder
zoek. Het antwoord lijkt op het eer
ste gezicht 'ja', maa& daarvan is
men niet op voorhand overtuigd.
"De overheid, de Landelijke ^luis-
artsenvereniging en de Zieken
fondsraad menen dat minder door
verwijzen, meer zelf doen is", zegt
De Haak. "Dat ligt kennelijk voor
de hand en we hebben ook wel po
sitieve verwachtingen van het on
derzoek, maar het kan best zijn dat
die theorie op los zand is gebouwd.
Het ligt niet zo simpel. Het is im
mers mogelijk dat de huisartsen,
wanneer er voor een aantal verrich
tingen wordt betaald, de verrich
tingen waarvoor ze geen extra ver
goeding krijgen, in handen van de
specialist blijven geven. Dat zou de
verkeerde weg zijn". Door middel
van een vragenlijst wordt de artsen
zowel na als voor het onderzoek ge
vraagd naar hun taakopvatting
juist ten aanzien van de zaken die
niet extra worden vergoed.
Goed scheef
Dat het Leidse project geen één-
richtingverkeer van de ziekenfond
sen is, moge blijken uit de grote,
positieve respons van de huisart
sen in de Leidse en Alphense regio
op de in september 1986 gestelde
vraag of zij aan het onderzoek wil
len meewerken. Honderdtweeën
vijftig huisartsen kregen deze
vraag voorgelegd, 90 procent van
hen antwoordde en voor ruim hon
derd artsen luidde dat antwoord
'ja'. Enkele cijfers: van de 48 Leidse
huisartsen lieten 29 weten aan het
onderzoek te willen meewerken, in
Alphen zeiden 13 van de 18 aange
schreven artsen 'ja', zeven van de
negen huisartsen in Leiderdorp en
zou men last hebben gehad van
nieuwsgierig volk dat de boten
met pestlijders vergezelde.
De Lopssloot moest kortom
worden uitgediept. Een brede
sloot zou hard nodig zijn bij uit
breken van de pest met de
meenigvuldigheid van Rhijn-
scheepen en Tentschuitjes die in
die tijde geduurig naar en van
het Pesthuis vaaren, om de be-
smettene persoonen op hetzelfde
te brengen. En het karwei moest
ook maar snel worden begonnen,
omdat men nooit kan weten, zo
besluiten de regenten wanneer
God goedvinden zal de stad Ley-
den met de droevige plaage der
peste te straffen. Het geschiedde
zoals de regenten het wilden en
in 1774 is het werk aanbesteed en
uitgevoerd.
Nieuwenhuizen
Terug naar de Lopsenstraat.
Een beeld van de eerste jaren
van de Lopsenstraat wordt door
C. Zwarts-Verbiest geschetst in
een artikel in het Leids Jaar
boekje van 1981. Volgens haar
waren de eerste bewoners af
komstig uit de stegen achter de
Haarlemmerstraat zoals de Bou-
welouwen- en de Duizendraad-
steeg. "Deze vonden het aanvan
kelijk helemaal niet zo prettig
om hun huisjes in de stegen te
verlaten. De huizen werden ook
niet zo gewaardeerd. Behalve het
ramen zemen en straat schrob
ben, dat vond men leuk. Huis
raad zal er ook niet veel geweest
zijn. Dat kwam allemaal pas la
ter, toen de buurt in betere doen
kwam".
Zwarts-Verbiest was dochter
van een kweker wiens tuin tus
sen het spoor en de Lopsenstraat
in lag. Van de overkant zag de fa
milie Verbiest wat zich in de
straat afspeelde. Zo staat ook in
haar geheugen gegrift hoe zo
mers het straatbeeld was. "Bo
nen afhalen voor de inmaakfa-
briek van Nieuwenhuizen was
wel het voornaamste wat wij
daarvan te zien kregen. Dat was
me een drukte! Het was bijna al
tijd vrouwen- en kinderwerk. En
vlug dat ze dat konden! De hand
wagens reden af en aan. Bij en op
de bergen bonen zaten kleine
kinderen, dikwijls alleen met een
hemdje aan, met hun blote bil
letjes op de bonen".
Hoe de buurt aan de bijnaam
Hakbijlenbuurt is gekomen,
daarover bestaan twee theorieën.
De meest voor de hand liggende
is dat bewoners elkaar met hak
bijlen te lijf gingen. Zwarts-Ver
biest schrijft dat ze dat nooit ge
zien heeft. Wel dat ze elkaar met
gasbuizen sloegen! Een interes
santer verhaal vertelde een Lei-
denaar. Volgens hem sloeg de
bijnaam op de keurmeester van
Nieuwenhuizen, die controleer
de of in de kisten met afgehaalde
bonen niet teveel vuil zat. Het ge
beurde weieens dat niet-afge-
haalde bonen in de kisten terecht
kwamen. Des te sneller was de
kist vol. De keurmeester bleek
aan de andere kant ook wel eens
onredelijk te zijn met afkeuren
Hij was dan de man met de bijl.
Hij besliste immers over het in
komen van de pelsters.
Op de Lopsenstraat worden
geen bonen meer afgehaald .en
wordt ook niet meer geknokt zo
als in de beginjaren. De Trans
vaalbuurt is begin jaren tachtig
gerenoveerd en vermoedelijk
woont er niemand meer van de
begintijd. De Lopsenstraat heeft
het aanzien gekregen van een
nieuwerwetse straat met een
woonerf en speelplaats.
MEINDERT VAN DER KAAIJ
(Gegevens ontleend aan het ge
meentearchief met medewerking van
de heer P.J.M. de Baar).
Het deel vcni de Lopsenstraat dat stamt uit 1928. gezien in de richting van de Transvaalkade.
(foto Wim Dijkman)
Dr. G.A. de Haak. J.C.H. Kooien A.R. Tegelaar (v.l.n.r.): "De theorie dat huisartsen minder patiënten doorver
wijzen als ze meer zelf behandelingen doen, kan op los zand zijn gebouwd". (foto Jan Holvast)
vijf van de negen in Noordwijk wil
len meedoen. 'Een lovenswaardig
streven' en 'Het zit nu wel goed
scheef met de honorering van de
huisartsen', zijn enkele motiverin
gen die artsen voor hun wens tot
deelname gaven. Dat de animo van
de Leidse huisartsen lang geen 100
procent is. is overigens logisch,
zegt Tegelaar onder verwijzing
naar de plattelandsdokter die veel
meer zelf doet en minder verwijst
omdat er geen ziekenhuis vlak in
de buurt is. In Leiden ligt dat met
drie ziekenhuizen even anders.
De huisartsen werd voor het on
derzoek gevraagd aan te geven hoe
vaak zij met bepaalde verrichtin
gen die in principe tot hun taken
pakket behoren te maken krijgen,
hoe vaak zij doorverwijzen en wel
ke van die laatste verrichtingen ze
zelf willen gaan doen als ze daar
voor een extra vergoeding krijgen.
Op basis van die gegevens is een
aantal verrichtingen geselecteerd
waarvoor het onderzoek zal gelden.
Criterium bij de selectie was onder
meer dat do verrichtingen voldoen
de vaak moeten voorkomen. Ne
genentwintig zijn geselecteerd, on
der te verdelen in de vakgebieden
chirurgie, oogheelkunde, keel-,
neus- en oorheelkunde, gynaecolo
gie, inwendige geneeskunde en
dermatologie. Een greep uit de
handelingen: aanmeten/schoon
maken pessarium, allergietest op
huisstofmijt en graspollen, uitge
breide allergietest, diagnose en be
handeling van gonorroe. De artsen
krijgen voor de verschillende be
handelingen een vergoeding die
gelijk is aan het tarief dat ze parti
culiere patiënten voor die behan
deling mogen berekenen.
Vertrouwen
Het eigenlijke onderzoek, het
apart honoreren van de geselec
teerde vergoedingen, duurt 18
maanden. In deze betaalde proef
periode wordt bijgehouden hoe
veel en welke van de geselecteerde
verrichtingen de artsen hebben ge
daan en voor welke zaken zij heb
ben doorverwezen. Om de kwali
teit van het door de arts verrichte
werk te meten, wordt onder meer
gedacht aan het steekproefsgewijs
interviewen van patiënten en het
maken van foto's en video-opna
mes van chirurgische ingrepen.
Anders dan mogelijk in de toe
komst als een landelijk systeem
van vergoeding per behandeling is
ingevoerd, krijgen de huisartsen
gedurende het onderzoek een ver
goeding per behandeling bovenop
hun huidige abonnementshonora
rium. Kool: "Er zijn twee redenen
dat het ziekenfonds niet zo zwaar
heeft getild aan handhaven van het
abonnementshonorarium gedu
rende het onderzoek. Ten eerste
willen we maximale medewerking
van de huisartsen, ten tweede is
meedoen aan het onderzoek voor
de huisartsen een vrij zware belas
ting. Het kost ze immers extra tijd
en geld".
Hoewel bij het onderzoek de ver
betering van de positie van de huis
artsen voorop staat, telt de patiënt
volgens de heren zeker mee. Afge
lopen moet het volgens hen zijn
met het onnodig verzeild raken van
mensen in de medische molen. Dat
vergt wel de nodige tijd. Tegelaar:
"De patiënt moet het vertrouwen
in de huisarts terugkrijgen, ervan
overtuigd raken dat die hem voor
bepaalde dingen net zo goed kan
behandelen als een specialist. Dat
is een kwestie van wennen".
Broodroof
Voor de specialisten zitten er,
stelt Tegelaar, ook voordelen aan
als de huisartsen minder verwijs-
briefjes uitschrijven. "Veel specia
listen klagen dat ze nauwelijks aan
hun 'echte' werk toekomen omdat
de artsen zoveel verwijzen en dat ze
zoveel overuren moeten maken.
Een verrichtingensysteem lijkt ons
dan een goede handreiking". De
door een specialist gelanceerde
stelling dat er sprake is van gesub
sidieerde broodroof als artsen voor
behandelingen apart krijgen be
taald, wijst hij zonder meer af.
"Daar is geen sprake van. Het is
met meer dan het terughalen van
taken die van oorsprong tot de eer-
stelijnszorg behoren".
Door goede na- en bijscholing
voor de artsen moeten specialisten
die menen dat huisartsen niet ge
noeg ervaring hebben om bepaalde
handelingen zelf te kunnen doen.
op andere gedachten worden ge
bracht. De Haak: "Aan die scholing
zullen wij heel veel aandacht beste
den. Het gaat vooral om nascho
ling. De meeste zaken hebben de
artsen immers tijdens hun oplei
ding wel geleerd, maar de vraag is
of ze die vaardigheid onderhouden
hebben. Daar zijn vaardigheids
trainingen voor". De nascholing
wordt verzorgd door de vakgroep
huisartsengeneeskunde van de
Leidse universiteit. Veel huisart
sen die aan het onderzoek willen
meedoen staan zeer positief tegen
over nascholing en zien dat ook als
voorwaarde voor het welslagen van
het werken met een verrichtingen-
systeem.
Het onderzoek kan elk moment
beginnen. Wanneer dat is, hangt
geheel af van de beoordeling door
de Ziekenfondsraad van de subsi
dieaanvraag van 425.000 gulden. In
eerste instantie werd het verzoek
afgewezen omdat er al andere pro
jecten aan de gang zijn, maar vol
gens Kool "brandt in de verte nog
een klein groen lichtje". En moge
lijk dat het ministerie van wvc, als
de Ziekenfondsraad definitief nee
zegt, over de brug wil komen. Een
binnenkort te houden gesprek met
de Ziekenfondsraad moet klaar
heid in de zaak brengen. Kool
hoopt er het beste van: "We zijn ui
terst teleurgesteld over de eerste
weigering. We hebben de aanloop
kosten zelf betaald. Maar zo'n groot
bedrag als vier ton kunnen we ab
soluut niet alleen opbrengen, dat is
uitgesloten".
LEIDEN - Twee meisjes van 15 en
17 jaar hebben bij de Leidse politie
aangifte gedaan van mishandeling.
Het tweetal bevond zich gister
avond in café-discotheek The Jam
aan de 2e Binnenvestgracht toen
een 21-jarige Leiderdorper plotse
ling wild om zich heen begon te
slaan en te schoppen. Het 15-jarige
meisje liep daarbij een pijnlijk
been op. De 17-jarige moest naar
het Academisch Ziekenhuis wor
den overgebracht waar een snij-
wond aan haar hals, veroorzaakt
door een stuk glas, moest worden
gehecht. De jongen is door de poii-
tie aangehouden.
LEIDEN - De Leidse brandweer
heeft gisteren een klein brandje ge
blust in een school aan het Ekster-
pad (Merenwïjk). Het vuur in de
school was door brandstichting on
der de voorgevel. Het plexiglas in
de voorgevel vatte daardoor vlam
waarna ook het plafond begon te
branden. De brandweer was zo
snel ter plekke dat erger kon wor
den voorkomen: De school liep wel
rookschade op.
LEIDEN - De beheerder van het
Antonius Clubhuis aan de Lange
Mare is woensdagavond beroofd
van een geldbedrag van 1300 gul
den en 5000 peseta's. Twee mannen
waren op slinkse wijze het zalen
centrum binnengedrongen. Toen
een van hen door de beheerder
naar de uitgang werd begeleid zag
de ander kans een kantoortje bin
nen te dringen en zijn slag te slaan.
LEIDEN - Een 11-jarige Leidse
jongen is gisteravond gewond ge
raakt bij een botsing met een auto
op de kruising Valeriusstraat/Ri-
chard Holstraat. De jongen reed
met zijn fiets van de stoep plotse
ling de rijbaan op waardoor de au
tomobilist hem niet meer kon ont
wijken. Hij moest met een hecht-
wond aan het hoofd en een pols
blessure naar het Academisch Zie
kenhuis worden gebracht.
Bij een botsing tussen een auto
en een fietser, op de kruising Ge-
restraat/Oranjeboomstraat, is gis
teravond de duo-passagier van de
fietser gewond geraakt. Het 24-jari-
ge meisje liep letsel op aan haar
rechterheup, knie, voet en pols.
STAD LEIDEN STAD LËTDE N STAD LEIDEN STAD LEIDEN STAD LEIDEN STAD LEIDEN STAD LEIDEN