Herinnering aan
plek des onheils
E50Q- EXTRA VAKANTIEGELD IN UW ZAK STEEKT.
HOE U EEN NIEUWE AUTO KOOPT EN NOG 'NS
Tentoonstelling over Gestapo
WIE SLIM IS, RIJDT SKODA. ALVANAF E9995,-
o
Q
O
SKODA
PAGINA 16
DONDERDAG 6 AUGUSTUS 1987
De Prinz Albrecht Strasse 8
in Berlijn. Misschien wel het
luguberste adres uit de
wereldgeschiedenis. Hier
werd per akte en
handtekening beslist over
het lot van miljoenen joden
en andere maatschappelijke
'verdachten'. Het pand dat
eens dienst deed als
hoofdkwartier van de
Gestapo werd in 1956 met
de grond gelijk gemaakt.
Ruim dertig jaar later is er
een provisorische
tentoonstelling ingericht.
Op 15 juni 1956 werden in de Ameri-
kaanse sector van Berlijn de resten
van een zwaar, maar niet onherstel
baar beschadigd gebouw opgebla
zen. Een alledaagse gebeurtenis in
de stad die puin ruimde. Een foto in
de krant, niemand maakte zich er
druk om. Maar in dit gebouw aan de
voormalige Prins Albrechtstraat
heersten eens Heinrich Himmler en
Richard Heydrich. Dit adres was
het meest gevreesde in het hele Na
zi-rijk.
door Hans Hoogendijk
Nu, ruim 30 jaar later is er op het ter
rein een provisorische tentoonstelling
geopend. Het heeft lang geduurd voor
dat Duitsland zich met deze misdadige
erfenis wilde bezighouden. En nog altijd
zijn er velen die het verleden het liefst
laten rusten. De auteurs van een onlangs
verschenen boek over de Gestapo geven
daarover de volgende vermaning: „De
wens van de meesten om met rust te
worden gelaten, gemakzucht, gebrek
aan moed en niet in de laatste plaats de
enthousiaste instemming van grote de
len van de bevolking met de doeleinden
van het nationaal-socialisme hebben de
terreur mogelijk gemaakt".
De Prinz Albrecht Strasse 8 speelde
een centrale rol bij die terreur. Het adres
is onlosmakelijk verbonden met de mas
samoord op miljoenen joden in de door
de Nazi's bezette gebieden. Het wereld
bekende symbool voor de volkeren-;
moord is Auschwitz. Maar Auschwitz en
al dat andere gruwelijke werd uitge
dacht achter de bureaus in de Prins Al
brechtstraat. Daar heerste de Gestapo.
Twaalf jaar lang werd van hier uit de
oppositie, tegen Hitier gecontroleerd,
van 1939 tot 1945 was de hoofdtaak om
afwijkende meningen tussen de Noord-
kaap en Sicilië te onderdrukken. Op dit
adres werden de meest gruwelijke mis
daden voorbereid. Een en dertig jaar ge
leden werd het gebouw opgeblazen. Nie
mand weet meer wie er opdracht toe
heeft gegeven, maar aannemelijk is dat
Berlijn een dikke streep onder het brui
ne verleden wilde zetten.
Op het terrein waar het huis stond, ge
beurde verder niets. Er werden zelfs
geen bomen geplant. Meer dan 25 jaar
bleef het terrein, pal aan de in 1961 ge
bouwde Muur, een woestenij. West-Ber-
lijn wist geen raad met dit stuk verleden.
Maar toen begon de belangstelling daar
naar te groeien. Vooral jongeren wilden
weten wat er op deze plek was gebeurd.
De 'mechanismen' van de terreur moe
ten worden ontrafeld en tentoongesteld,
eisten zij.
Gedenkteken
In 1983 besloot de gemeenteraad dat
het terrein een reusachtig gedenkteken
zou worden. Een architectuurontwérp
werd bekroond. Het was even luguber
als consequent: het hele terrein met giet
ijzeren platen afdekken. Op die platen
komen documenten van de Gestapo
te liggen. Maar een jaar later werd van
dit idee afgeweken: het gebied moest
worden opengesteld ter gelegenheid van
het 750-jarig bestaan van de stad. Er
werd een provisorische tentoonstelling
in de vrijgelegde schuilkelder en gevan
geniscellen ingericht'.
Deze maand is deze tentoonstelling
over de 'centrale van de terreur' ge
opend, ruim een halveeeuw nadat de
Nazi's de vrije kunstenaars uit het ge
bouw hadden verdreven. „In het voor
jaar 1933 kwam het tot botsingen tussen
de nieuwe heersers en de kunstenaars
van de Prins Albrecht Straat. Aanleiding
was één van de atelierfeesten waarvan
de afloop met zekerheid niet in overeen
stemming te brengen was met de natio-
naal-socialistische opvattingen over
kunst en moraal. De kunstenaars wer
den tamelijk hardhandig uitgenodigd
hun ateliers direct te ontruimen". Dat
schrijven de auteurs van het boek over
de Gestapo. De Nazi's huurden het ge
bouw. Korte tijd later trok de Geheime
Staatspolitie erin.
Deze speciale politie kwam voort uit
de politieke politie die sinds 1928 be
stond. De Nazi Hermann Goering, de mi
nister van binnenlandse zaken in Prui
sen, was ontevreden met deze politie:
„Met de politieke politie kon ik toender-
Dichtbij de Berlijnse Muur zijn dej
tijd bijna niets beginnen. Wekenlang
was ik persoonUjk bezig met haar om
vorming en uiteindelijk creëerde ik zelf
standig de Geheime Staatspolitie". Offi
cieel opgericht werd de Gestapo in 1933.
Begin mei 1933 trok de nieuwe elite-een
heid, die toen uit ongeveer 300 man be
stond, in het pand aan de Prinz Albrecht
Strasse. Binnen twaalf jaar steeg het
aantal geheime politiemannen tot
50.000.
Goering had grote plannen met zijn ei
gen politie, maar nadat hij minister voor
luchtvaart was geworden en minister
president van de sterke staat Pruisen,
verloor hij zijn invloed op de politie. Hit-
Ier hield de machtsbalans in de Nazi-
hiërarchie scherp in de gaten. SS-chef
Himmler en zijn assistent Heydrich kre
gen het voor het zeggen bij de Geheime
Staatspolitie.
Kern
Maar onafhankelijk van personele ver
anderingen, machtsstrijd, competentie
kwesties, verschuivingen en andere bu
reaucratische hobbels, bleef nummer 8
in de Prins Albrechtstraat de kern van
de vervolging, terreur en de monsterach
tige vernietigingsplannen.
Hier werd de vernietiging van de brui
ne Nazi-kolonne SA 'gecoördineerd'.
Hier zetelde de bevelscentrale voor de
commandanten van de concentratie
kampen. Hier werd per akte en handte
kening beschikt over het lot van ontel
bare mensen. Hier lagen de gegevens
over miljoenen joden, communisten, so
damenten van het Gestapo-gebouw nc
ciaal-democraten, homoseksuelen, 'a-so
cialen' en vrouwen die abortus hadden
gepleegd. Kortom, hier rustten de gege
vens van allen die van de normen van de
nationaal-socialistische Volksgemeen
schap afweken. Honderden mensen wa
ren dagelijks in de weer om de gegevens
bij te werken, want wie eenmaal in de
klauwen van de Gestapo was geraakt,
kwam er nooit meer uit.
Vanuit de Pins Albrechtstraat werd de
arrestatie van joden na de Kristalnacht
bevolen, maar ook de campagne tegen
de daders van de mislukte aanslag op
Hitler in 1944. In dit pand werd na het
begin van de oorlog de 'Onderneming
Tannenberg' voorbereid (speciale SD-
eenheden die moordend achter de op
rukkende Nazi-troepen Polen binnen
marcheerden, red.), de 'Actie Onweer',
waarbij in de jaren dertig meer dan 5000
politici werden gearresteerd en in kam
pen opgesloten, en uiteindelijk: de 'End-
lözung vein het jodenvraagstuk'.
Boven zaten de bureaumoordenaars,
beneden verrichtten de martelaars hun
werk. Want de Gestapo had ook nog zijn
eigen huisgevangenis. Daar zaten eens
de communistische leiders Ernst Thal-
mann, de sociaal-democraten Kurt
Schumacher en Fritz Erler, de anti-fas
cist en later DDR-hoogleraar Robert Ha-
vemann. Ook de meeste verzetsstrijders
belandden uiteindelijk in de Prins Al
brechtstraat 8. Indrukwekkend was de
ze gevangenis niet. Maximaal 50 mensen
konden er worden opgesloten. De cellen
dienden om gevangenen tussen de ver
zichtbaar.
horen door op te sluiten. Na afloop wer
den ze dan naar andere gevangenissen
gebracht.
In de eerste jaren werd er 'alleen maar'
op los geslagen, later werden de martel
methoden verbeterd, bureaucratisch
precies geregeld en gesystematiseerd.
De verschillende folterfases werden ijs
koud beschreven, inclusief het moment
van waaraf een arts de marteling moest
bijwonen. Met ijzeren discipline werd
dit 'draaiboek' nageleefd.
Voorbeeld
Maar hoe deprimerend de cellen in de
Albrechtstraat ook waren, in het alge
meen waren de omstandigheden eri be
ter dan in de andere gevangenissen. Vast
staat dat in het begin de huisgevangenis
een voorbeeldfunctie had. Opvallend
was ook dat, hoewel het regime steeds
wreder optrad, de normale gevangenis-
regels tot aan het einde van de oorlog
werden nageleefd. Verzetsstrijders, de
leden van de Rode Kapel en deelnemers
aan de mislukte aanslag van de twintig
ste juli, mochten regelmatig bezoek ont
vangen. Lezen, schrijven en het ontvan
gen van pakjes was toegestaan, waarbij
de Gestapo zich wel het recht voorbe
hield alles zonder verklaring te verbie
den.
Op 3 februari 1945 werd de centrale van
de terreur zwaar beschadigd bij een
bomaanval. Zelfs de meesate fanatieke
Nazi's wisten toen dat het einde niet ver
meer was. Vol ijver begonnen leden van
de Gestapo valse papieren te fabriceren
om na de oorlog onder te kunnen dui
ken. Aktes werden verbrand. Dagenlang
waren tientallen Nazi's bezig met dit
reusachtige karwei. De kennis over een
miljoenenvoudig menselijk leed ging in
rook op.
Berlijn lag in 1945 in puin. De Prins
Albrechtstraat, waar kort tevoren nog de
moordenaars heersten, kreeg de naam
van een slachtoffer, Kathe Niederkirch-
ner, een communistische verzetsstrijd
ster, die haar einde vond in Ravens-
brück. Dat was alles. De Duitsers probe
ren te vergeten en te verdringen.
Op 12 juni 1956 worden de resten van
het Gestapo-gebouw met de grond gelijk
gemaakt. Saneringswerk, heette het offi
cieel, maar de geestelijke sanering liet
nog vele jaren op zich wachten. Nu, in
1987, wordt voor het eerst serieus gepro
beerd het verleden van de Geheime
Staatspolitie te ontrafelen. Maar de
schrijver van de 'Centrale van de ter-
reur-Prinz Albrecht Strasse 8', waar
schuwen: „Het zou fout zijn de geschie
denis van de nationaal-socialistische
vervolging en terreurorganisatie tot het
terrein aan de Albrechtstraat te beper
ken. Het vervloeken van een plaats is net
als het vervloeken van personen vaak
niets meer dan een hulpeloze reactie".
Met andere woorden: er moet meer ge
beuren.
Het paviljoen op dit terrein van de
wreedheid is nogal provisorisch van op
zet, mogelijk is dit illustratief voor de
halfslachtige wijze waarop veel Duitsers
het gruwelijke verleden benaderen.
Skoda 130 GL
Importeur: De Binckhorst Auto Motor Import B.V., Voorschoten Tel.: 01717-6951. Prijzen incl. BTW. excl. afleveringskosten Lichtmetalen wielen tegen meerprijs
De Binckhorstdealerbedrijf, iAutoHome Leiden B.V., Fa. J. Reijerkerk, AVA B.V. Autobedrijf,
VOORSCHOTEN, Dobbeweg 2, tel 01717 6951 LEIDEN, St. Jacobsgracht 10-18, tel. 071-121560 LISSE, Kanaalstraat 145-147, tel. 02521 13059 ALPHEN A/D RIJN, Van Foreestlaan 11 (t.o. zwembad De Hoorn), tel. 01720-31133
't Worden toch al van die dure maan
den: de kinderen hebben vakantie en je gaat
'ns een keer op stap |e hebt leuke vakantie
plannen die altijd iets duurder uitvallen dan dè
bedoeling wasEn als je dan ook nog aan
een nieuwe auto toe bent, dan wordt het
allemaal wat krapjes. Tenzij u één dezer dagen
even de Skoda-showroom binnenstapt
Dan valt het u in de eerste plaats op,
hoe lekker ruim een Skoda is: 'n royale vier- De Skoda-dealer betaalt u f 500,- extra op de
deurs. Zuinig en kompleet En voor een inruilprijs van de auto waar u nu in rijdt Da's
verbazende prijs: nog geen tien mille, f 9995,- dus f 500,-extra vakantiegeld. Kassa!
om precies te zijn Voor u de koffers pakt. dus eerst naar
Da's nog niet alles Want deze zomer- de Skoda-dealer, ook als u géén auto heeft in
maanden steekt u extra voordeel in uw zak! te ruilen.
Betalen in drie keer, zonder één cent rente! Het Drie-Stappen Plan van Skoda:
da's uniek voordeel: U betaalt uw nieuwe auto, niet in één keer, u mag in drie termijnen
betalen. Zonder dat u dat één cent rente kost. De Skoda-dealer weet er het fijne van!
