Bayreuth weer in greep van Richard Wagner
'Werk in Bayreuth doe je uit idealisme'
Werkteater ontvangt
geen subsidie meer
Vamp van stomme film
Pola Negri overleden
MAANDAG 3 AUGUSTUS 1987
Waar Par si fallt ind Lohen grimt'
BAYREUTH (GPD) - Zomer in
Bayreuth. De rozen in het Ri
chard Wagnerpark fonkelen
langs de allee die opstijgt naar
het Festspielhaus. Het be
kroont de voormalige groene
heuvel in het noorden van de
stad. Een paar duizend auto's
ontsieren straten, die genoemd
zijn naar Isolde, Siegmund en
Brunhilde, maar ook naar Fürt-
wangler en dr. Richter. De eer
ste pauze is aangebroken in een
repetitie van 'Die Meistersin-
ger', een van de vijf opera's die
dit jaar worden gespeeld. Musi
ci in rok hangen op het zonnige
balkon en zien hoe het publiek
zich, druk pratend, naar het
restaurant beweegt. Dat is erop
ingericht om in korte tijd een
kleine 2000 maaltijden voor te
zetten aan de hongerige Fest-
spielgangers. Honderd man be
dienend personeel rent gehaast
van tafel tot tafel.
door
Joh. M. Pameijer
Bayreuth is weer in de greep van
Richard Wagner. Dertig voorstel
lingen lang komen hier 60.000 ope
raminnaars Wagner vieren. Men
sen uit de hele wereld: 3000 uit
Amerika, 2500 uit Frankrijk, 400 uit
Nederland, zelfs uit Japan komen
de bezoekers, meestal via Holland
se reisbureaus, naar de Beierse Wa-
gnerstad.
Elke dag zetten anonieme be
wonderaars verse bloemen op het
graf van de componist. Het ligt ach
ter Wahnfried zijn woonhuis, dat
sinds 1966 een druk museum is.
Een kleine heuvel met een onge-
graveerde marmeren plaat geeft de
plaats aan van de grafkelder, waar
in Wagner destijds is bijgezet. De
as van zijn geliefde Cosima houdt
hem daar sinds 1930 gezelschap.
Bezoekers blikken treurig neer op
de grafplaats alsof de aanbeden
toondichter pas vorige week de
ogen sloot.
Bayreuth en Wagner, ze lijken
onafscheidelijk en zijn dat in feite
ook. Bayreuth is een provinciestad
maar de topzware cultuur heeft het
tot wereldstad gemaakt. Men fluis
tert dat Wagner een sociaal voelend
man was, die zijn 'Ring' compo
neerde voor iedereen, niet alleen
voor de aristocratie. Daarom zocht
hij een Burgerbühne van enorme
afmetingen in een provincieplaats,
een goedkoop theater van planken
en latten.
Het verhaal gaat, dat Wagner in
een encyclopedie iets las over het
grootste toneel van heel Duitsland:
het Markgrafliches Opernhaus in
het onaanzienlijke Bayreuth. Rei
zend in zijn rijtuig over de weg van
Leipzig naar München bezocht hij
het schitterende theater. Als oud
ste nog in tact gebleven barokthea-
ter van het land komen ook heden
nog 60.000 bezoekers zich verga
pen aan het pronkerige interieur
van hout. Ze laven zich aan de
adembenemende schoonheid, ter
wijl een gids door middel van een
geluidsband laat horen hoe gaaf de
akoestiek is. Het gapende toneel
was vroeger 27 meter diep. Acteurs
konden met een bespannen rijtuig
zo door de achterdeur het toneel
oprijden en naar verluid, waren
complete overstromingen, veldsla
gen en aardbevingen mogelijk
door middel van technische ver
nuftigheden die verloren zijn ge
raakt.
Maar Richard Wagner vond het
te klein. Daarom bouwde hij met fi
nanciële steun en kredieten van
zijn weldoener Ludwig II, het Fest
spielhaus op de strategisch gelegen
groene heuvel. Wagner had zijn
tempel. Achter de legendarische
facade gaat een enorme artistieke
industrie schuil, waar nu al getim
merd wordt aan de reusachtige de
cors van de "Ring"-enscenering
voor 1988.
Tot in onze eeuw was de familie
Wagner bezig om de schulden af te
betalen. En dat voor een theater,
dat buiten de Festspiele (25 juli - 30
augustus) niet voor openbare voor
stellingen wordt gebruikt.
Directeur Wolfgang Wagner en
het kantoorpersoneel zijn het hele
jaar door in de weer om de volgen
de Festspiele administratief en ar
tistiek voor te bereiden. Op 15 no
vember moeten alle bestellingen
voor kaarten uit de hele wereld bin
nen zijn. Persvoorlichter Matthias
Vogt meldt, dat er 300.000 aanvra
gen binnenkomen voor nog geen
60.000 plaatskaarten. Al het werk
in het Festspielhaus is gericht op
dertig voorstellingen in de hoogzo-
Krans
De middag voor de openingspre
mière wordt er traditiegetrouw een
Het Markgrafliches Opernhaus in Bayreuth
krans gelegd op het graf van Wag
ner. Om vier uur begint de premiè
re. Dames in kostbare toiletten en
heren in rok, zoals het al ruim een
eeuw is gegaan. Televisiecamera's,
al dagen tevoren geïnstalleerd,
snorren op volle toeren. Heel Bay
reuth lijkt te gloeien van de Wag-
ner-koorts. Een maand lang schijnt
er niets anders te bestaan dan Par-
sifals, Lohengrins, Tannhausers,
Tristan und Isoldes en Meistersin-
ger. Schijnt! De stad zelf leeft onge
stoord voort in haar provinciale
draf. Alleen de vlaggen op de
Marktplatz, de Luitpoldplatz, de
Maximilian- en de Richard Wag-
nerstrasze, herinneren er aan dat
tientallen nationaliteiten elkaar
hier ontmoeten in hun aanbidding
van Wagner.
De Bayreuther laat het gelaten
aan zich voorbijgaan. „Zij komen
zelf nauwelijks aan kaarten," zegt
Fremdenverkehr-directeur Schuh-
macher. Wagner wordt hier zowel
bewierookt als gehaat." stelt hij
nuchter vast.
Het hele Festspielspektakel gaat
aan de neus van de bevolking voor
bij. Alleen de vele hotels, de mid
denstand en de taxicentrales slaan
er munt uit. De Festspiele hebben
geen belang bij de Bayreuther. Die
boeken geen overnachtingen, en
blijven niet uitgebreid in een van
de nachtlokalen 'ausklingen' na de
voorstelling. Bayreuther gaan naar
huis. Daar valt niets aan te verdie-
De Festspiele hebben een com
mercieel karakter gekregen. Ze
kosten totaal tegen de zestien mil
joen Mark. Meer dan de helft wordt
terugverdiend uit de verkoop van
plaatskaarten, die tussen de DM 34
en DM 220 kosten. De rest komt uit
subsidies en giften, waarbij de in
ternationale vriendenstichting van
de Festspiele, met meer dan 2500
leden, jaarlijks meer dan een mil
joen mark bijdraagt. Ondanks de
kosten zijn er mensen, die al vijftig
jaar lang elk jaar terugkomen. Zij
hebben nog nooit behoord tot de
240.000, die jaarlijks naast een
kaartje grijpen.
Inmiddels is er geen etalage in de
stad, die niet iets van Wagner uit
stalt. Bijna elke bank verhuurt zijn
Schaufenster aan platenfirma's.
Boekwinkels liggen vol met antie
ke boeken over en van Wagner, zijn
leven, zijn briefwisselingen, de
complete libretti van zijn opera's.
Men zegt dat over Wagner meer is
geschreven dan over de Bijbel.
Etalages
De stad ademt Wagner, maar
VW-directeur Schuhmacher zegt:
„We leven wel met Wagner, maar
niet van Wagner." Hij wijst op de
komst van de universiteit, nu tien
jaar geleden en op de industrie.
Maar toch: de plaatselijke sigaret
ten-gigant koos voor Bayreuth als
vestigingsplaats omdat de direc
teur een Wagner-fanaat is. De Fest
spiele zorgden voor een prettige in
frastructuur, die de stad aantrekke
lijk maakte als universitair kli
maat. Zo heeft Richard Wagner de
stad geen windeieren gelegd. Jaar
lijks zijn er 320.000 overnachtin
gen, waarvan het derde deel in
Festspieltijd.
Het Haus Wahnfried krijgt op ge
wone dagen 150 bezoekers, maar
als er Festspiele zijn komen er da
gelijks 600. Voor velen is het een
soort bedevaartsoord. Men wil ons
er graag laten geloven, dat Wagners
antisemitistische uitspraken, waar
menigeen hem nog steeds om haat,
te maken hadden met een persoon-'
lijke vete tussen hem en de joodse
componist Meyerbeer. Wagner er
gerde zich groen en geel aan de
boertige smaak van de componist
en hij probeerde hem te treffen in
het feit, dat hij een jood was. De la
tere Nazi's gebruikten deze uit
spraken om Wagner als hun eigen
muzikale profeet te profileren, iets
waar de componist van Germaanse
"Gesammtkunstwerke" het moge
lijk hartgrondig mee oneens zou
zijn geweest.
'Zur Eule'
Na de voorstellingen in het Fest
spielhaus op de groene heuvel
zwermden kunstenaars en publiek
uit over de stad. Ze ontmoetten el
kaar in verschillende lokalen, die
hun deuren tot de volgende mor
gen geopend hielden. Daar discus
sieerde men na over enscenering
en interpretatie. Dertig jaar lang
was de speisesaal 'Zur Eule' een ge
liefd trefpunt voor Wagner-vereer-
ders. Frau Heyse toont trots het
gastenboek, waarin vele belangrij
ke namen voorkomen.
'Zur Eule' is een klein museum
vol portretten van sterren, die hier
in de Festspiele furore maakten.
„Het leukst waren de ontmoetin
gen tussen publiek en kunstenaars.
Tot diep in de nacht zaten ze in dit
lokaal achter hun wijntje na te pra
ten. Dat waren nog eens tijden,"
zucht Frau Heyse weemoedig. Aan
het eind van de jaren vijftig ver
dwenen de gasten uit het lokaal,
waar ook Richard Wagner in zijn
tijd een wijntje kwam drinken. Het
is er stil geworden, maar nog altijd
herbergt 'Zur Eule' een brok leven
de historie van de Festspiele. Voor
een groot deel vertrokken de gas
ten naar 'Wein Stephan', maar de
ontmoetingen tussen kunstenaars
en publiek zijn minder geworden.
Biefstuk
De tijd, dat de gewone man in het
stamlokaal van Christian Sammet,
die zichzelf het grootste wonder
van Bayreuth noemde, een Brün-
hilde-biefstuk, Wotan-schinken en
Hundig-keilen bestelde is voorbij.
Cosima Wagner ergerde zich zo aan
de naamsmisbruik, dat ze een ver
bod liet uitvaardigen. Maar gedu
rende de Festspieltijd van 1987 is er
in het Stadtmuseum een tentoon
stelling van foto's, die de bazuin
blazende, stamkroeghoudende
amateurfotograaf Christian
Sammet maakte.
Het is een van de bewijzen, dat
Bayreuth de draak weet te steken
met zijn Festspieltraditie. „Als er al
sprake is van een Wagner-cultus,
dan wordt die in stand gehouden
door de buitenlanders," zegt
Schuhmacher. De bevolking van
Bayreuth, die zelf nauwelijks iets
met de Festspiele op heeft, lacht
zich tranen om de lekencabarets,
die in kleine theaters parodieën
spelen met prikkelende titels als
'Parsi fallt und Lohen grünt' en
'Der Ring der liebe Jungen'. Tege
lijkertijd kent iedereen de waar
heid, die een taxichauffeur mij toe
vertrouwde: „Zonder Wagner was
Bayreuth nergens."
Tenor Frederik van der Kooi:
BAYREUTH - Hij is een van de
vijf Nederlanders die al jaren in het
koor van de Bayreuther Festspiele
zingt. Frederik van der Kooi, gebo
ren in Tietjerksteradeel, opge
groeid in Utrecht en nu al weer ze
ventien jaar Berlijner. Geheel af-
geschminkt meldt hij zich in de de
primerende kantoorgang van het
Festspielhaus. Tussen de bedrij
ven door, want „Die Meistersin-
ger" staat straks weer op de plan
ken. Van der Kooi zat in het eerste
bedrijf en moet in het derde bedrijf
weer opdraven. Hij heeft twee en
een half uur pauze, genoeg voor
een gesprek en nog een ritje per au
to naar zijn appartement in de stad.
door
Joh. M. Pameijer
-Haus Wahnfried in Bayreuth
DEN HAAG (GPD) - De randstedelijke toneelgroepen Werktea
ter, Perspekt, Discus, het Ka-theater en De Salon krijgen per
ingang van 1 augustus 1988" geen subsidie meer.
Dit heeft minister Brinkman van
WVC de Tweede Kamer in een
brief laten weten; hij volgt hiermee
de in juni uitgebrachte adviezen
van de Raad van de Kunst op, die
meent dat deze vijf gezelschappen
artistiek gezien onvoldoende be
staansrecht hebben.
Bij De Salon gaat het om een tus
sentijdse beëindiging van een
reeds vastgestelde subsidieperio
de. Om die reden zal de minister
over het opheffen van deze groep
nog een tweede mening aan een
werkgroep van onafhankelijke
deskundigen vragen.
Over het voortbestaan van even
eens met opheffing bedreigde re
pertoiregezelschappen Globe en
Theater zegt de minister nog geen
beslissing te kunnen nemen. Eerst
wil hij de discussie over het totale
kunstbeleid afwachten. April dit
jaar heeft Brinkman in zijn 'Brief
over het kunstbeleid' te kennen ge
geven dat hij beschikbare geld
voor de kunst 'billijker' wil gaan
verdelen. Deze operatie zal voor
een deel ten koste van het totale
toneelbudget moeten gaan. De
vraag luidt dus of de Tweede Ka
mer wel of niet voldoende geld
voor het Eindhovense Globe en het
Arnhemse Theater wil overlaten.
Verhoging van subsidie krijgen
in elk geval Het Vervolg uit Maas
tricht, het Friese Tryater, het Am
sterdamse theater Mickery, het
beeldende theater van Studio Hin-
drik en de groep Maatschappij Dis-
cordia.
Datzelfde geldt voor het Onaf
hankelijk Toneel, Orkater, RO-
theater en het nieuwe Haagse re
pertoiregezelschap onder leiding
van Hans Croiset. Aan deze vier in
Rotterdam en De Haag gevestigde
groepen is Wel de voorwaarde ver
bonden dat ook de eigen stad in de
verhoging meedeelt.
Aan het budget van De Voorzie
ning in Groningen zal het subsidie
bedrag van het inmiddels opgehe
ven gezelschap Werk in Uitvoering
worden toegevoegd.
Met ingang van 1 augustus 1988
treden er twee nieuwe initiatieven
tot het toneelbestel toe, te weten
een groep rond regisseur Frans
Strijards en Nieuw Amsterdam
van de toneelmakers Rufus Collins
en Henk Tjon.
Bijna vijf miljoen
voor schilderij Dali
LOS ANGELES (AFP) - Een Ja
panner heeft een schilderij van Sal
vador Dali gekocht voor 2,3 mil
joen dollar (ruim 4,6 miljoen gul
den). Het gaat om verreweg de
hoogste prys voor een werk van de
surrealistische Spaanse schilder,
zei de directeur van een veiling
huis in Los Angeles. Hij wilde geen
bijzonderheden geven over de ko
per.
Tot nu toe was de hoogste prijs
voor een Dali 1 miljoen dollar. Het
nu verkochte doek, een tussen
1974 en 1976 gemaakt olieverfschil
derij, heet 'Gala, kijkend naar de
Middellandse Zee, en op een af
stand van 20 meter bekeken over
gaand in een portret van Abraham
Lincoln (Hommage aan Rothko)'.
Gala, de vrouw van Dali, overleed
in 1982.
De veilinghouder gelooft dat het
om een van de laatste meesterwer
ken van Dali gaat. In 1979 kocht hij
het van de schilder en in 1985 leen
de hij het uit aan het Salvador-Da-
limuseum in Saint-Petersburg
(Florida).
De recordprijs voor de Dali
hangt volgens de veilinghouder sa
men met de slechte gezondheid
van de schilder, die 83 is.
Frederik van der Kooi is niet de
oudste Nederlander in Festspiel-
dienst. Met zijn acht jaar ervaring
verliest hij het ruimschoots van
zijn collega Piet van Kampen, die
al achttien jaar in het koor mee
draait. De glans en glitter, die de
Bayreuther Festspiele naar de bui
tenwacht uitstralen, zijn voor hem
al jaren geleden verbleekt. Voor
hem is het een werkplek, waar hij
het vak leerde.
Stammend uit een degelijk Fries
gezin volgde hij in zijn latere woon
plaats Utrecht bij verschillende le
raren zanglessen. Hij kreeg de raad
om in Berlijn een stemdiagnose te
laten doen. Hij meldde zich aan de
Musikhochschule en ontmoette
daar professor Walther Geisler. Die
begeleidde hem tot zijn eindexa
men en stuurde hem naar Bay
reuth om een stemtest te doen bij
prof. Balatsch, de dirigent van het
Festspielkoor.
"Het jaar daarop, in 1979, werd ik
uitgenodigd om mee te zingen.
Van dat eerste jaar herinner ik mij
de vreselijk lange repetitiedagen.
Als 'Unstudierte' wasje van 's mor
gens tien tot 's avonds tien uur in
touw, onderbroken door enkele
korte pauzes. Dat gebeurde gedu
rende vijftig dagen. In totaal zijn
we hier zeventig dagen. Niemand
heeft een vast contract, geen or
kestlid, geen solist en niet één van
de 135 koorleden. We zijn allemaal
freelancers, die telkens voor een
jaar worden ingehuurd. In januari
krijg je een brief met de vraag of je
beschikbaar bent. Uit het féit, dat
ik elk jaar word teruggevraagd leid
ik af, dat het goed gaat. Per jaar
zingen er honderd mensen bij prof.
Frederik van der Kooi: 'Iemand wordt groot omdat hij in Bayreuth zijn
kansen heeft benut'. (foto gpd)
Betovering
Nu hij al jaren geen 'Unstudierte'
meer is, is ook het aantal repetities
minder geworden, hoewel er gedu
rende de vijftig Festspieldagen da
gelijks vele uren aan 'proben' wor
den besteed. „Er hangt hier een fij
ne sfeer. In de loop van de tijd zijn
we een grote familie geworden, on
der leiding van onze vader Wolf
gang Wagner. Je ziet hem overal
doorheen flitsen om te zien of afles
in orde is. Met iedereen maakt hij
een praatje".
Van de betovering, die het pu
bliek ervaart, merkt Frederik van
der Kooi achter de coulissen niets.
"In de eerste acte van "Die Meis-
tersinger" zingen we vijf minuten.
Dan zijn we klaar. Dat is geen grote
belevenis. Veel leuker is de Fest-
wiese uit de derde acte. Dan zitten
tweehonderd man uit het koor,
waaronder 65 mensen uit Bay
reuth, als toeschouwers rond de
weide als de meesters komen voor
zingen. Wij geven onze commenta
ren en reageren. Je doet spelend
mee. Dat is leuk. Zo merk je niet
dat Wagner eigenlijk vrij langdra
dig is. In Lohengrin ben je bezig
met je eigen vermoeidheid. Dan sta
je bijna een uur op een scheef to
neel. Probeer dat maar eens. En
dan moet je nog zingen ook".
Inmiddels echter heeft het oud
ste koorlid.zich al dertig jaar geen
moment verveeld, evenmin als
Frederik van der Kooi, die Bay
reuth alleen zal verlaten als zich
een solocontract aandient. Vorig
jaar zong hij Ottokar in 'Der Zigeu
nerbaron' (met Iwan Rebrof en
Sylvia Gesti) in Duitsland en stond
hij 35 voorstellingen naast Marco
Bakker in 'Die lustige Witwe'. Na
afloop van deze Festspiele ver
sterkt hij twee maanden lang het
extra koor van de Nederlandse
Operastichting in 'Don Carlos'. So
loconcerten staan geboekt voor De
Lier, Berlijn en Bennebroek. DeTe-
pertoirelijst, die hij me ter hand
stelt bevat 24 rollen in opera, ope
rette en musical en tal van partijen
in het oratoriumrepertoire. Het
laatste contract dat Hans de Roo
vorig jaar als opera-intendant in
Amsterdam afsloot was voor Van
der Kooi, die hij de Operastichting
in het Holland Festival een van de
Meesters was in 'Die Meisfersinger
von Nürnberg'.
Genoteerd
Hij wil best een contract in Am
sterdam of Enschede. Voorzingen
bij Opera Forum deed hij onlangs
ongevraagd. Met weinig succes
omdat ze niemand nodig hadden.
Maar Frederik hoopt er in stilte op,
dat ze in Enschede"zijn naam heb
ben genoteerd. Alleen dan zal hij
een streep zetten onder Bayreuth.
"Want Bayreuth doe je uit idea
lisme. Niemand hier verdient veel.
Dat kan niet. Het is een eer om hier
te mogen werken. Dat geldt niet al
leen voor koorzangers, ook voor de
grote solisten. Vroeger werden ze
naar Bayreuth gehaald omdat ze
een grote naam hadden. Tegen
woordig gebeurt het omgekeerde.
Iemand wordt groot omdat hij in
Bayreuth zijn kansen benut heeft".
De bevestiging van deze bewe
ring krijg ik als Van der Kooi mij
tijdens de generale clandestien
meevoert naar het enorme achter
toneel, waar via gesloten televisie
circuits het gebeuren op de Bühne
kan worden gevolgd. Twee zwaar
geschminkte figuren, die uit het
halfdonker opdoemen groet hij in
het voorbijgaan joviaal met "Hallo
Berndt, hallo Peter". „Dat zijn
Bernd Weikl en Peter Hofmann,
twee heel groten. Zo gaan wij hier
met elkaar om. Als gelijken. Of je
nu groot bent of klein, je hebt el
kaar in zo'n voorstelling nodig".
SAN ANTONIO (AFP-Rtr) - Pola
Negri, een van de sterren van de
stomme film uit de jaren '20, is dit
weekeinde in San Antonio overle
den. Pola Negri, die eigenlijk Apol-
lonia Chalupa heette, heeft de afge
lopen 25 jaar vrijwel in volledige
afzondering geleefd. De uit Polen
afkomstige filmster is overleden
aan de gevolgen van een hersentu
mor. Haar leeftijd is niet precies
bekend: 88, 90 of 93 jaar.
Na haar succes met de Duitse
film .Passion' emigreerde Pola Ne
gri in 1923 naar de Verenigde Sta
ten. Daar speelde zij de rol van de
,vamp' in een twintigtal films. Na
de opkomst van de geluidsfilm,
waarin haar sterke accent opviel,
keerde zij terug naar Europa. Kort
voor het uitbreken van de Tweede
Wereldoorlog vertrok Pola Negri
voorgoed naar de Verenigde Sta
ten.
De actrice is verloofd geweest
met Rudolph Valentino, die echter
een week voor de huwelijksdatum
overleed. Volgens het circuit in
Hollywood stierf Valentino met
Negri's naam op zijn lippen. Ook
heeft zij een liefdesrelatie gehad
met Charlie Chaplin. In haar auto
biografie .Memoirs of a star'
schreef Negri dat hij huilde toen zij
een einde aan de verhouding
maakte.
In 1935 maakte de Europese pers
melding van c
trekking tussen Negri en Hitier.
Haar film .Mazurka' stond bekend
als een van Hitiers grote favorie
ten. De filmster heeft die relatie
immer ontkend.
Zij is twee maal getrouwd ge
weest. In 1919 trad zij in het huwe
lijk met de Poolse graaf Eugene
Domski, maar de scheiding volgde
al een jaar later. In 1927 trouwde zij
met de Russische prins Serge Mdi-
vani. De prins kwam in 1936 om
het leven bij een polowedstrijd.
