Lombardije haalt opgelucht adem
De dokter laat zich niet met rijst betalen
Druk is'n bee^e van de ketel
in Noorditaüaans rampgebied
Manilla lijkt nog steeds ongevoelig voor onvrede Filippijnse bergbewoners
Het nieuws óver de !r
kabinetsformatie in Rome
heeft in Italië inmiddels l
weer de belangrijkste
plaats op de voorpagina's
van de kranten
ingenomen. Alleen dé
regionale bladen in
Lombardije ruimen riog
een plekje in voor de
laatste spektacuiaire foto
die gemaakt kon worden
in de streek die vorig I
weekeinde het zwaarst
getroffen werd door het j
noodweer: de Valtellina.
Als de laatste stroom toeristen uit
Nederland dit weekeinde op gang
komt, zal er in de buurt van het
overstroomde bergdal weinig meer
te merken zijn van de chaos en de
spanning die Italië een kleine week
in de ban hield.
door Wim Bisschop
Halverwege vorige week lagen de berg
toppen in de Valtellina, aan weerskan
ten van de rivier de Adda, permanent in
grauwe wolken gehuld. Onophoudelijk
gutste de regen neer op de hellingen die
in deze tij d van het jaar doorgaans liggen
te slapen in de zon bij een temperatuur
van 25 tot 30 graden. Zoveel regen in
zo'n korte tijd, dat komt maar heel zel
den voor. Weerstations en grijsaards in
de streek moesten in hun archieven en
hun herinneringen teruggaan tot 1933,
toen schijnt het ook bar te zijn geweest.
Per vierkante meter werden er 44 forse
emmers water leeggestort op de flanken
van het gebergte. Miljoenen kubieke
meters, alles bij elkaar. Dat water moest
weg: naar beneden, naar het dal. En om
dat het zo veel was, ging het met een
enorme kracht naar beneden. Op som
mige plaatsen waar de mens de berg had
veroverd door het wegkappen van een
stuk boomwortel, presenteerde de na
tuur de rekening voor die inhaligheid.
Zand, stukken steen en de laatste resten
groen werden meegesleurd door de
loodzware watermuur die naar beneden
tuimelde.
Pas laat kwamen de autoriteiten in de
streek er achter dat het deze keer niet
met een sisser zou aflopen. Zaterdag
middag werd het overduidelijk dat de
regio het moest afleggen tegen het ge
weld van de natuur. De Adda kon al dat
water uit de omgeving niet verwerken.
Het bleef in de vallei staan. En het steeg.
Het steeg met zo'n snelheid dat veel
mensen erdoor verrast werden. Eerst
kwamen de laagste stukken blank te
staan, maar daarna kwam er steeds méér
water naar beneden. Nieuwe stukken
land verdwenen eronder. Het kwam de
huizen binnen. Het spoelde over de we
gen. De kracht van de stroom was zo
groot dat er bressen in de straten werden
geslagen. En een paar bruggen stortten
in omdat ze niet bestand waren tegen de
ze aanval vanuit de bergen.
Het ergst
Zondag werd goed duidelijk dat de
Valtellina het zwaarst was getroffen
door de zondvloed. Elders stonden ook
een paar dalen onder water in Noord-Ita-
lië, en waren er ook slachtoffers. Maar
het gebied tussen Morbegno en Sondrio
was er verreweg het ergst aan toe. Daar,
in het plaatsje Tartano, was het pension
Gran Baite, een wijkplaats voor rustzoe-
kers, door water, stenen en modder van
de fundamenten gerukt. Daar vielen ook
de meeste slachtoffers die deze catastro
fe heeft geëist.
In dat weekeinde werd de noodtoe
stand afgekondigd voor het gebied. De
acties om dorpen te helpen die in de pro
blemen waren geraakt, kwamen op
gang. In Sondrio werden militairen ge
dropt en de Italiaanse Bescherming Be-
ZATERDAG 25 JULI 1987
Ook onder de regering van
Corry Aquino ziet het
bestaan van rijstboeren in 1
het noorden van de
Filippijnen er nog steeds
uitzichtloos uit. Twee
ioogsten per jaar blijken
eigen behoefte te
voorzien. Het gevolg is
honger. En dus ook
politieke argwaan. Want
voorlopig is de frisse wind
van het nieuwe regime
voornamelijk in Manilla
blijven hangen.
De beroemde rijstterrassen i:
den van de Filipijnen lijken z
pen uit een folder van het nationale bu
reau voor toerisme. Met veel zweet en
(vooral) engelengeduld hebben de bewo-
de steile berghellingen.
op
door Jan van Vegchel
Vanuit de bus met toeristen ziet het er
indrukwekkend uit. Niet voor niets
staan de terrassen bekend als het achtste
wereldwonder. Maar wie iets dichterbij
komt ziet dat de rijstbouw wat minder
romantisch is dan het lijkt. De boeren
die op de terrassen werken kunnen maar
met moeite het hoofd boven water hou
den. Daarmee verkeren zij in een verge
lijkbare positie met de 12 miljoen laag
land-boeren. Ook zij hebben het niet al
te breed.
De problemen in de bergstreek, ook
wel Cordillera genoemd, zijn echter an
ders dan in het Filipijnse laagland. De
meeste Cordillera-boeren bezitten het
land dat ze bewerken, in tegenstelling
tot de laaglanders die meestal deelpach-
ters zijn.
Het landbezit in de Cordillera is sterk
verbonden met de ingewikkelde tradi
Zo troffen bewoners van de Valtelli',
volking zette een noodpost op. Via een
radiolijn met een post in Milaan kon
men informatie uit de Valtellina kwijt.
Via die lijn werden de zware helikopters
geïnstrueerd zodat de luchtmacht men
sen kon ophalen en goederen kon afleve-
In Morbegno, dat nog via de weg be
reikbaar was, werd een groot hulpcen
trum ingericht. Het plaatselijke zieken
huisje fungeerde als eerste opvangpost
voor de gewonden. De grote, grijze kerk
in het dorp werd ingericht als mortua
rium voor de eerste slachtoffers. Dins
dag vond daar een rouwdienst plaats
voor de. achttien personen die toen wa
ren omgekomen.
De regionale televisie in Lombardije
zond dinsdagmorgen in alle vroegte nog
een extra journaal uit met informatie
over de situatie in de Valtellina. Maan
dagavond had het weer wat geregend en
men vreesde dat de toestand zou ver
slechteren. Achteraf viel dat mee, want
de zon scheen die dag weer volop, zoals
dat meestal het geval is in deze tijd van
het jaar. In normale omstandigheden
snakt het gebied in de zomermaanden
naar een buitje. Dat brengt wat afkoe
ling, want de temperatuur is er door-
i-vallei in de afgelopen week soms hun
gaans ver boven de 30 graden. De afgelo
pen week was iedereen dolblij dat de an
ders zo welkome afkoeling uitbleef.
Eerst moest het water weer weg.
Overwerk
De Adda verrichtte overwerk in de
eerste dagen na de stortbuien. Normaal
is het in de zomer een rustige, glashelde
re stroom die vriendelijk tussen de mais-
velden door kabbelt. Nu was de rivier
één grijs lint dat kolkend, borrelend en
tot de rand gevuld richting Como-meer
daverde. Met alle gevolgen vandien.
Want na de Valtellina zou ook het super-
toeristische gebied rondom dit meer de
gevolgen van de extreme weersomstan
digheden ondervinden.
Daar waren de autoriteiten er overi
gens meer op voorbereid dan in de vallei
tussen Morbegno en Sondrio. Men wist
dat het meer een hoeveelheid water te
verwerken zou krijgen waarin het zich
zou verslikken. Eerst de noordkant, en
even later zou die vloedgolf 60 km
zuidelijker het gebied opzadelen met ko
lossale hoeveelheden water.
De meeste campings aan dit meer,
waar in de zomer horden Nederlanders
verkeren, liggen vooral aan de westelij-
to aan. (foto Ap>
ke oever, bovenaan het meer. In het
noorden dus. De streek die het eerst te
maken zou krijgen met de watermassa's
die de Adda uitbraakte. In de nacht van
zaterdag op zondag sloeg de politie
alarm in al die vakantieoorden. In Sorico
en een paar andere plaatsen in de buurt
werden de gasten van de kampeerterrei
nen gestuurd, of ze kregen te horen dat
ze niet naar bed moesten gaan die nacht.
Als het water sterk zou stijgen, zouden
ze een goed heenkomen moeten zoeken.
En het water steeg sterk. Begin deze
week soms met 10 centimeter per uur.
Woensdag bereikte het peil ongeveer het
hoogste niveau. Meer dan anderhalve
meter boven de normale waterstand.
Een onwezenlijke situatie. Een stralende
hemel en een aanzwellend meer. De
meeste Nederlanders vatten de toestand
nogal laconiek op. Ze waren tijdig uitge
weken-naar een droge plek en voor zover
ze nog vakantie voor de boeg hadden,
wachtten ze rustig af totdat het meer zijn
normale proporties zou terugkrijgen.
Stamgasten
Naast de trekkers, die even langs ko
men om te kijken wat deze streek hen te
bieden heeft, zijn er ook de vaste klanten
Een luchtfoto van het geweld dat de buiten haar oevers getreden rivier
Adda vorige week aanrichtte. (foto ap>
uit Nederland. Die stamgasten zien daar
al hun vakantiewensen vervuld. De tem
peratuur staat bovenaan de lijst. Het is
er vrijwel altijd warm tot zeer warm. In
juli zijn er dit jaar al dagen geweest dat
het kwik boven de 40 graden kwam op
windstille plaatsen. En voor het overige
is het meer bij verstokte surfers zeer in
trek, omdat er op het water meestal vol
doende wind staat om de plank te doen
zeilen.
Zwemmen is in de noordelijke punt
van het meer niet erg favoriet. De tempe
ratuur van het water dat de Adda aan
voert komt meestal niet boven de 10 gra
den. Dat is anders onderaan het meer, in
de buurt van Como. Daar stroomt het
water in een soort trechter en heeft het
de tijd om op temperatuur te komen.
Diezelfde eigenschap is er overigens
ook de oorzaak van dat Como, meer dan
andere plaatsen langs de oever, last
heeft gehad van de waterberg uit de Val
tellina. Het water kan daar niet weg. De
golf moet er eerst naartoe deinen en ver
volgens langzaam weer terugspoelen
naar een zij meer, het meer van Lecco.
Daar vandaan kan het water via de bene
denloop van de Adda richting Po zak
ken.
Omdat Como onderaan die trechter
ligt, kreeg men die dinsdag en woensdag
te maken met grote overstromingen van
de toeristische trekpleisters vlakbij het
meer. De schade die daar is veroorzaakt
door het onderlopen van straten en hui
zen is aanzienlijk. Maar het staat toch
niet in verhouding tot de werkelijke
noodsituaties die zich hebben voorge
daan in de bergen tussen Morbegno en
Sondrio.
Schade
Voor het toerisme langs het meer was
de overlast in de meeste gevallen niet
meer dan een ongemakkelijk incident.
De gevaarlijke situaties deden zich voor
in de vallei, waar de natuur de krachtme
ting met de beschaving in eerste instanT
tie won.
Daar is de schade ook het grootst. De
doden zijn niet te vervangen, de materië
le schade wel. De bedragen die de auto
riteiten daarvoor claimen zijn duizeling
wekkend. Het gaat om vele honderden
miljarden lires. Het zal tijden duren
voordat de infrastructuur in het gebied
weer is hersteld. Wegen moeten op som
mige plaatsen grondig worden verbe
terd en er moet vervanging komen voor
de noodbruggen die nu in enkele geval
len dienst doen. Daar komt bij dat dui
zenden mensen grote schade hebben on
dervonden omdat het water een ravage
heeft aangericht in hun woningen. An
deren moeten direct met hun dealer in
onderhandeling over hun nieuwe auto's.
Sommige voertuigen waren woensdag
nog totaal bedolven onder stenen en
modder. Met een laadschop werden ze
uitgegraven. Op een schrammetje werd
niet gekeken in deze omstandigheden.
Ondanks al die malheur kwam het
normale leven woensdag weer goed
deels op gang in de getroffen vallei. De
winkels gingen weer open en in de kof
fiehuizen werd tijdens de middagpauze
weer volop cappucino gedronken. Be
langstellend werd gekeken naar de beel
den die het middagjournaal nog uitzond.
Die werden voorzien van persoonlijk
commentaar. De noodtoestand gold nog
steeds, maar de druk was van de ketel
omdat de buitenwereld weer bereikbaar
In de politiek zal de overstroming nog
weken nagalmen in Italië. De verant
woordelijkheden zullen opnieuw be
sproken worden en er moet gepraat wor
den over maatregelen om een herhaling
te voorkomen.
Omrijden
De Nederlandse toeristen die dit
weekeinde op weg gaan naar de paradij
selijke temperaturen van deze streek,
zullen zelfs nauwelijks nog iets merken
van de problemen die er zijn geweest.
Behalve als ze uit nieuwsgierigheid een
kijkje gaan nemen in de Valtellina. Ze
zullen voorlopig nog wat moeten omrij
den op verschillende plaatsen. Ze zullen
maisvelden zien die door water en mod
der zijn geplet en die grijs zijn van de
klei uit de bergen.
Na zo'n trip is er alleen nog de vakan
tie. Temperatuur: 32 graden. Bruin bin
nen een week. En misschien één keer
een bezorgd moment als het langer dan
een uur regent.
Spanjaarden, Amerikanen en de Japan
ners, namen sinds 1974 de wapens op te
gen de eigen regering. Daarbij vroegen
en kregen ze steun van de guerrilla's van
het verboden Nieuwe Volksleger (NPA).
Door het volksverzet moest de Mar-
cos-regering de stuwdamplannen laten
varen, houtkapbedrijven ondervonden
steeds meer hinder van de Cordillera-be-
volking die haar grond en haar bomen
met hand en tand verdedigde. Hoewel
sommige houtkapbedrijven nog steeds
werken, hebben de meeste toch moeten
afhaken.
Met de nieuwe regering van Corry
Aquino staat de bergbevolking ogen
schijnlijk een zonniger toekomst te
wachten. Tot nu toe is de frisse wind die
Aquino beloofde vooral in Manilla blij
ven hangen. De regionale en provinciale
overheidskantoren zijn nog steeds be
volkt met dezelfde ambtenaren die on
der Marcos een fraaie reputatie hebben
verworven op het gebied van corruptie
en machtsmisbruik.
Kans
De militairen zijn ook nog steeds ac
tief in het gebied. Onlangs sloten ze een
groot deel in het noorden van de Cordil
lera af voor de pers, civiele autoriteiten
en hulporganisaties, omdat ze daar ope
raties uitvoerden: officieel tegen de
guerrila's van het linkse volksleger,
maar algemeen wordt aangenomen dat
de operaties bedoeld zijn om de hout
kapbedrijven te beschermen tegen het
verzet van de bergbevolking.
Daarbij kan het leger geen toeschou
wers gebruiken. Zelfs delegaties van
mensenrechtenorganisaties en vertegen
woordigers van de Katholieke Kerk
mochten het afgesloten gebied niet be
treden.
De bergbewoners willen president
Aquino graag een kans geven, maar diep
in hun hart hebben ze er weinig vertrou
wen in dat de nieuwe president veel aan
hun situatie zal verbeteren. „Eerst zien,
dan geloven", is het motto van de boe-
Voor hen ligt Manilla, waar al het poli
tieke spektakel zich voltrekt, figuurlijk
aan de andere kant van de wereld door
het ontbreken van kranten, radio en tele
visie. Ze moeten al het moois eerst nog
maar eens zien gebeuren. Met mooie be
loften alleen hoeft Aquino niet bij de
Cordillera-bevolking aan te komen.
tionele stammenstructuur die de bewo
ners hebben weten te behouden. De
Spaanse kolonisatoren hebben de laag-
land-Filipino's min of meer tot één volk
versmolten en er grootgrondbezit en
deelpacht ingevoerd, maar de trotse en
krijgshaftige Cordillera-bewoners heb
ben ze nooit op de knieën gekregen.
Duur
De deelpacht mag de bergboeren dan
bespaard blijven, het grote probleem is
dat de terrassen onvoldoende rijst voort
brengen om de eigen bevolking hele
maal te voeden. Hoewel twee rijstoog
sten per jaar gangbaar is, moeten'de boe
ren ook voedsel uit het laagland kopen.
Dat is duur. Een alternatief is het voed
seltekort opvullen met knolgewassen
die ze op de niet-geïrrigeerde velden ver
bouwen, maar van knolgewassen word
je niet vet.
De problemen worden vooral veroor
zaakt doordat de boeren hun terrassen
nauwelijks bemesten. Oorzaak daarvan
zijn de bestaande culturele barrières en
onwetendheid. Zij weigeren natuurlijke
mest op hun land te strooien, terwijl
kunstmest niet kan worden aangevoerd
omdat de wegen moeilijk begaanbaar
zijn voor vrachtwagens. De meeste dor
pen zijn nauwelijks ontsloten. Op de
markt in de provinciale hoofdstad vra
gen de kunstmesthandelaren woeker
prijzen.
De rijstproduktie is ook laag omdat de
arbeidsproduktiviteit van de boeren ge
ring is. Dure, van buitenaf ingevoerde
landbouwmachines' ontbreken. Dat be
tekent dat de bergboeren drie keer zo
veel uren moeten maken om dezelfde
hoeveelheid rijst te oogsten als hun laag
landcollega's.
De sterke bevolkingsgroei, waardoor
meer mensen moeten leven van dezelfde
hoeveelheid landbouwgrond, breekt de
boeren eveneens op. Daarbij komt de in
voering van de geld-economie. Vroeeer
Cordillera-boeren op e
ke situatie.
konden de bergbewoners in hun eigen
behoeften voorzien en het noodzakelijke
ruilden ze met buurstammen. Anno 1987
hebben de boeren echter moderne con
sumptiegoederen zoals lucifers, zout,
benzine en jenever nodig. Die goederen
komen uit de stad en moeten met klin
kende munt betaald worden.
Ook de dokter en de onderwijzer laten
zich niet met een zak rijst betalen. Daar
om zijn de bergboeren steeds meer han-
delsgewassèn gaan verbouwen (koffie,
bonen en hasj) om geld te verdienen. Die
verbouw van handelsgewassen gaat ten
koste van de rijstbouw.
Kindersterfte
i rijstterras: weinig vertrouwen in nieuwe politie-
ren sterven er drie voordat ze hup derde
verjaardag kunnen vieren. De hygiëne is
bedroevend. Ziekten eisen een hoge tol.
Een mazelen-epidemie decimeert de
kinderschare in de afgelegen dorpen.
Ziekenhuizen, doktoren en medicij
nen zijn slechts in enkele grotere steden
beschikbaar. Patiënten moeten meestal
uren over de moeilijk begaanbare berg
paden lopen. Daarbij is de gebrekkige
medische zorg heel duur, zeker in ver
houding tot het minimale inkomen
waarover de bergbewoners beschikken.
In de bergachtige Cordillera, waar een
miljoen mensen leven, is hetrook met het
onderwijs triest gesteld. De meeste kin
deren kunnen de eerste vier jaar lagere
school volgen, want dat is gratis en lage
re scholen zijn er nog wel te vinden.
Maar scholen voor voortgezet onder
wijs moetje met een loep zoeken. Als er
al dergelijk onderwijs is, dan kent het
zijn prijs. Het schoolgeld is niet mis.
Zelfs de katholieke missie Vraagt 700 pe
sos per schooljaar (waarde: ongeveer
twee maanden rijst voor een gezin met
vijf personen). Dat is dan nog exclusief
verplicht schooluniform. Goed onder
wijs is net als goede medische zorg
slechts weggelegd voor een enkeling in
de Cordillera.
De bevolking klaagt. Die onvrede van
de bergbewoners is inmiddels doorge
drongen tot Manilla. Maar de regeringen
hebben de Cordillera tot nu toe steeds
als een wingewest behandeld. Zo ontei
gende ex-president Marcos met één pen-
nestreek alle bergbewoners van hun
voorouderlijk land om het vervolgens in
concessie te geven aan grote, buiten
landse houtkap-ondernemingen. Ook
bedreigde hij het voortbestaan van en-
kelë bergstammen door de voorgestelde
bouw van stüwdammen in het gebied.
Woede
Die dammen zouden dan goedkope
witte steenkool kunnen leveren voor de
industrie rondom Manilla. Dat veel van
het land van de bergbewoners, inclusief
hun rijstterrassen, in het stuwmeer zou
den verdwijnen deerde Marcos niet. Zo
wel met die houtkapbedrijven als de
voorgestelde stuwdammen haalde de
vorige Filippijnse regering zich de woe*
de van de bergbewoners op de hals.
Marcos verknalde het vervolgens hele
maal toen hij steeds meer militairen naar
het berggebied stuurde om de woeden
de bevolking in toom te houden. De mi
litairen gingen regelmatig hun boekje te
buiten. Het stak de bevolking zeer dat de
regering alleen een overdosis soldaten
toonde in ruil vqor witte steenkool en
gekapte bomen.
De bergbevolking, wier voorouders al
eerder slag hadden geleverd met de
