Kunst overzichtelijk te kijl
Stadse fratsen in boerenland
Biënnale
in een
0 knollenloods
Beeldenroute in de Beemster:
Limburg
lonkt naar
Holland
Festival
DONDERDAG 23 JULI 1987
KUNST
PAGINA 17
ALKMAAR - het belang
rijkste verschil tussen de
eerste Noordhollandse
Biënnale voor beeldende
kunst en de tweede uitvoe
ring ervan zit hem in de be
reikbaarheid. Twee jaar ge
leden moest de toeschou
wer een regelrechte Tour de
Nord-Hollande rijden om
dertien etappeplaatsen aan
te doen; dit jaar kan de
kunstliefhebber terecht op
één plek.
Tóen dertien cultuurtempeltjes,
verspreid over elf plaatsen in de
provincie, met een concentratie in
Haarlem, Amsterdam en het Gooi;
nu alles bijeengebracht in een
knollenloods, een eenvoudige,
doch zeer ruime uien- en aardappe-
lenschuur in de Wieringermeer.
Ook al is een banale loods van een
landman in Middenmeer minder
cosmopolitisch dan de combinatie
Frans Hals, Museum Fodor en een
Goois cultureel centrum, het bij
eenbrengen op één plaats heeft di
rect tot gevolg dat de bereikbaar
heid, de toegankelijkheid en de
overzichtelijkheid toeneemt.
Nog een belangrijk verschil is de
manier van selecteren. In 1985 wa
ren het de deelnemende instellin-
J gen, elf in getal die voordrachten
deden, waarop een werkgroep een
verantwoorde keuze maakte. Dit
keer was het één persoon, de beel
dende kunstenaar Dirk Gorter, die
het grote voorwerk verrichtte. Hij
oriënteerde en documenteerde
zich, ging op atelierbezoek em
kwam met uitgewerkte voorstel-
len. In samenwerking met de ten
toonstellingsdienst van de Culture
le Raad Noord-Holland gaf hij ook
uitvoering aan de tentoonstelling
zelf en de catalogus. Er ligt geen
zwaartillend concept aan ten
grondslag: bij de selectie speelde
de kwaliteit de belangrijkste rol.
f Leeftijd en bekendheid van de
kunstenaar werden buiten be
schouwing gelaten.
Beatles
Het puikje van Noordhollandse
beeldende kunstenaars, drieënder
tig in getal, ver weg van de brand
haard, in een groentehal... De situa-
0 tie wekt bij mij de herinnering aan
de twee concerten van de Beatles
in Blokker, somewhere in the
middle of nowhereland. Als nou
het publiek even massaal voor toe
gang wil knokken als in 1964... Toe
gegeven, de Wieringermeer is nou
niet bepaald het Montmartre van
Noord-Holland, maar wie eenmaal
binnen de muren van de schuur
van landbouwer Jos Herweijer ver
toeft, waant zich toch in een schil
der-Mekka.
Overzicht van de tijdelijke kunsthal in de Wieringermeer.
(fotoGPDi Twaalf vierkanten van Joos Clijsen op de Noordhollandse Biënnale.
Wie het verlaten oord betreedt,
voelt zich los van het stadse ge
woel. En wie op de fiets komt, en
dus langer en intenser dan een au
tomobilist in de leegte heeft gere
den, en de verbazende grenzeloos
heid tot zich liet doordringen, moet
voorbereid zijn op een schok als hij
de loods inloopt, want die kale
knollenkolos draagt vuur in zijn
buik. Voorbereid op een omscha
keling van jewelste; plotseling te
worden geconfronteerd met een
binnenruimte als in een manege,
waar kunstkenners kunnen galop
peren langs honderden meters
wand, met daaraan bevestigd of er
voor geplaatst Noordhollandse
kunst van velerlei orde, rang en
stand. Haarlemmers, Alkmaarders,
Bergenaren, IJmuidenaren, ie
mand uit Hoorn, Assendelft, Bus-
sum en een smak nu in Amsterdam
woonachtigen brengen er hun re
cente produktie onder het prachti
ge bovenlicht. Minder fijnzinnig
ondergebracht dan de voor het
doel getekende en speciaal gecon
strueerde peperdure paviljoens
van Sonsbeek, maar met veel eer
lijke kracht overvalt hier de eigen
tijdse beeldende kunst de argeloze
toeschouwer.
De schilderkunst is goed verte
genwoordigd; van grote expressie
ve stukken tot gedetailleerde klei
noden en wie van beelden houdt
heeft evenmin reden tot klagen. De
expositie steekt lekker ruim in het
vel en zelfs als de lucht grijs dicht
trekt, valt er via de dakramen vol
doende eerlijk buitenlicht op het
werk.
Bij het maken van een overzicht
als hier, blijkt het telkens een hek
sentoer de zaken zo op te stellen
dat ze elkaar niet hinderen. Dat wil
zeggen: dat het zicht op de schilde
rijen niet wordt belemmerd door
ervoor staande of in het oog sprin
gende beelden en omgekeerd. Dat
zaken elkaar niet teveel negatief
beïnvloeden, bijten, storen of neu
traliseren, waardoor de waarde van
het afzonderlijke kunstwerk wordt
geschaad. Dat is hier zeker niet het
geval. De bij elkaar in de buurt ex
poserende kunstenaars zijn goed
op elkaar afgestemd. Soms zelfs,
versterken de werken elkaar door
de opstelling. Zoals bij voorbeeld
het geval is bij de wand met be
schilderde houten paneeltjes van
Mathilde Cuyper, die haaks op het
resultaat van Zegvelds instant-
painting staat.
Peter Zegveld zorgde tijdens de
opening voor een spetterende ou
verture. Op een rechtstandige
muur van spaanplaat vloeiden
twee banen rode verf naar beneden
en spoten er uit negen buizen ne
gen stralen zwarte verf omhoog.
Ook twee fors penselende abstrac
te schilders blijken elkaar niet te
bijten. De drie 'blauwe' stukken
van Lex ter Braak hangen heel
goed tegenover drie 'somberder'
abstracte werken van Jon Marten.
Bij de eerste rondgang impone
ren de beelden van Kees Bierman
en Joos Clijsen en verrassen de pa
pieren zakken van Isik Tüzüner.
Bij Bierman - hij maakte 'Oever
verbinding' in de Beemster beel
denroute - spelen natuurlijke mate
rialen een belangrijke rol. Hij
hecht sterk aan de aarde, zelfs zo
sterk dat hij het liefst rechtstreeks
aan de aarde vastmaakt. De 'tumu
lus memoriae' die hij voor Midden-
meer vervaardigde - een soort van
sarcofaag, opgebouwd uit een
romp van takken en dikke wanden
van klei vermengd met stro - staat
in het water. Hij verbindt die ge-
denkheuvel aan het water dat de
Wieringermeer nog niet zo gek
lang geleden aan de lippen stond.
door
Rob Bouber
Joos Clijsen heeft twaaff vier
kanten op de vloer in Middenmeer
gelegd, als een soort putstenen, bo
ven elk vier staanders opgericht, er
een plat dak op gemonteerd, daar
teerblokken opgelegd en de hele
zaak overgoten met pek. Die zwar
te substantie is naar beneden gaan
druipen. Jammer dat de slierten
niet iets meer volume hebben en
niet iets lager uitdropen. Was dat
wel het geval dan zou het aanzicht
een morbide gordijn als van een
zwavelmoeras lijken.
Tijdens het kunst beschouwen
kan het gebeuren dat een kloek en
12 kuikens door de hal piepen. De
papieren zakken van Isik Tüzü-
mer, die als kwetsbare zuiltjes op
de grond staan, dreigen te worden
omgegooid door het grut. De op
tocht is trouwens niet door een
kunstenaar gepland, zoals een me
vrouw vermoedt, net zo min als het
aanhoudende zwaluwengetjip via
een bandje wordt afgedraaid. Dit is
echt. Het landleven kleurt de kunst
een tintje extra.
Ook Waldo Bien verwijst naar
het water, maar dan directer naar
de middelen van bestaan in de pol
der. Nu is er landbouw, toentertijd
was er de visserij. Zijn 'Zeebodem
landschap' - een abstracte tekening
van een schip in een plaat zink met
in de linkerbovenhoek een balijn
van een potvis - refereert duidelijk
aan de walvisvaart. De walvisrib-
ben die de scheepsattributen dek-
schrobber en pikhaak omsluiten,
maken het kader nog aanschouwe
lijker.
Hakenkruisen
Over metalen rijplaten, die een
modderpoel voorkomen, wordt de
bezoeker langs een onmetelijk ver
gezicht naar een apart gelegen wei
geleid. Daar staat het beeld van de
Alkmaarse Jack Breed, dat al voor
de opening tumult veroorzaakte.
De Wieringers protesteerden tegen
de hakenkruisen die het beeld ont
sierden. Jack Breed is een kunste
naar die werkt vanuit historische
gegevens. Hier in de Wieringer
meer maakte zij 'Woud zonder ge
nade', een kunstwerk dat alle over
heersingen die dit gebied gekend
heeft laat zien. 'Woud zonder gena
de' was een paar duizend jaar gele
den de naam van het oerwoud dat
zich in Nederland bevond. Door
symbolen en materialen laat Breed
zien hoe de geschiedenis is verlo
pen.
De heuvel verwijst naar een terp
van de terpbewoners, bakken met
water symboliseren de overheer
sing van de zee. De verbrande hou
ten palen staan voor de Friese paal
woningen en de Saksen, die deze
later in brand staken. De zeven to
rens geven de zeven middeleeuwse
vestingen weer. De hoogte van de
huidige waterlijn kan men al van
verre zien, een zwarte balk die te
gen de omgeving afsteekt. De balk
wordt gevormd door zeven schuil
hutten, zoals het werkvolk van de
Wieringermeer gebruikte bij de
egaliseringswerkzaamheden. De
hakenkruisen, die zich boven op
deze hutten bevinden geven de
Duitse overheersing weer, tijdens
welke het gebied door bruut ge
weld weer onder water werd gezet.
Bovenop het werk liggen stukken
van de huidige bodem, de Wierin
germeer heeft alle overheersingen
overwonnen - vandaar de, ook al
weer symbolische, lauwerkransen
- en is nu een rijk agrarisch gebied.
Het rumoer om de swastika's
was misschien terecht. Mensen
worden niet graag herinnerd aan
de gruweldaden die met dat teken
in verband staan. In elk geval was
het nooit Jack Breeds bedoeling de
toeschouwer te schokken. Het ha
kenkruis was in haar werk een do
cumentair gegeven, zuiver en al
leen om de historie te duiden. Hoe
dan ook, die krengen zijn met
zichtbaar, ze zijn afgedekt door de
al eerder vermelde stukken Wierin
germeer.
Vernieuwingen
Bij een omvangrijk overzicht als
in Middenmeer komen uiteraard
verschillende soorten van kunst
aan bod. Mensen die de natuur in
hun werk betrekken, zoals Bier
man, mensen die werken vanuit
een maatschappelijk betrokken
zijn, zoals Breed. Beeldende kun
stenaars die met hun werk de ge
schiedenis duiden, zoals Bien.
Kunstenaars die enige opschud
ding willen veroorzaken, zoals bij
voorbeeld de man van het ope-
ningsgebeuren. Er zijn er die zalig
heftig willen penselen, zoals Kries
Sommers en er zijn er die op de
ALKMAAR - Een kanjer
van een kei op de dijk. Een
bamboetoren tussen twee
sloten. Een reuzenklimrek
naast een aardappelschuur
en een stalen koker om
ringd door koeien. Kunst in
de polder: de groene grazige
Beemster is volgezet met
zaken die je doorgaans jn
een museum of flinke gale
rie aantreft. Beelden, groot
en klein, figuratief en ab
stract, van brons, hout of
plastic staan over een route
van 45 kilometer door Neer-
lands oudste polder ver
spreid.
door
Rob Bouber
Stadse fratsen in het boerenland
Ze kijken er in Noord-Holland al
lang niet meer vreemd van op. In
de Beemster en in de belendende
Eilandspolder staan al jaren beel
den. Marie-Jacqueline Boormans
in Zuidoostbeemster en Nic Jonk
in Grootschermer drijven drukbe-
klante beeldentuinen. En zo er bij
de bevolking al van enige scepsis
sprake was, heeft die plaatsge
maakt voor enthousiasme. Frank
Rosen en Jelle Hengst, de Beem-
sterlingen die de beeldenroute be
dachten en realiseerden: „In het
begin wilde je nog wel eens horen:
'Bij mij op het erf liever geen ge
donder'. Nu worden we gebeld met
de vraag: 'Waarom krijg ik geen
beeld?"'
Beelden komen buiten, in de
vrije ruimte, het beste tot hun
recht. Gelukkig zijn er mogelijkhe
den buiten te exposeren: ze wor
den verzameld tentoongesteld in
parken - Kröller Muller, Amstel-
park, Openluchtpark Bloemen-
daal, Beeckestijn, Leeghwaterpark
Purmerend, Sonsbeek, Middel-
heim - en afzonderlijk opgesteld,
als bijzonder eerbewijs of ter
verfraaiing in een tuin of stads
park. Ze worden ook in het land
schap getoond - er bestaan zelfs ge
heel in het landschap opgaande
beelden, die in de categorie land
schapskunst thuishoren - en ze
worden dit keer in combinatie met
een hele streek getoond. De jarige
Beemster wordt gepresenteerd: de
bebouwing, het geboomte en ande
re markante bezienswaardigheden
en datzelfde land geldt tegelijker
tijd als achtergrond voor de beel
den die men naar voren schuift.
Wasgoed
Twintig kunstenaars lieten zich
direct inspireren door de Beem
ster; zij ontwierpen een nieuw
beeld en vervaardigden dat in hun
atelier of ter plekke. Negen kunste
naars hadden een beeld dat goed in
de door hen gekozen omgeving zou
passen. Het eerste werk op de rou
te -een metershoge rietstengel aan
de oever van een plas- gaat zo vol
strekt in de omgeving op datje het
zonder aanwijzingen voorbij zou
rijden. Maar als even verder grote
lappen bollen aan de constructie in
rood geel en blauw, is er geen twij
fel mogelijk: ze lijken wel bontge
kleurde jurken aan een waslijn,
maar zijn zo fel gekleurd en zo
groot van uitvoering dat het hier
wel om een kunstuiting moet gaan.
De smaak van de toeschouwers
loopt uiteen. Op deze beeldenroute
kan ieder iets van zijn gading vin
den. De een spreekt zijn voorkeur
uit over de beelden of bouwsels die
door de keuze van kleur, materiaal
en afmeting aansluiten bij de aard
van de Beemster, een ander vindt
juist de primaire kleuren, die je in
een landschap zelden aantreft, zo
fantastisch contrasteren.
De droogmakerij, hoe weids al
leen al het begrip, kent ook beslo
ten, intieme plaatsen waar kleinere
en/of figuratieve beelden goed ge
dijen. Je kunt de werken op de rou
te verdelen in de beelden die de ro
mantische Binnenbeemster
verfraaiien en de objecten die in de
minder begrensde Buitenbeemster
de ruimtelijkheid accentueren. In
de dorpen staan in de tuinen en op
erven meestal figuratieve werken.
'Gewichtheffer' van Nel van Lith
voor een schilderachtig woonhuis,
'Wilskracht' van Frank Rosen voor
het gebbuw van het Waterschap,
de 'Kaartspelers' van Hans Bayens
voor een molen, de 'Stier' van Pie-
ter D'Hont voor een stolp en de ab
stractere 'Grote tors' van Paul van
Crimpen voor een restaurant.
Soms is een beeld zo een gewor
den met de omgeving, zo vanzelf
sprekend op zijn plaats, dat het
lijkt of het niet extra voor deze rou
te is neergezet. De 'Stier' staat in
een voortuin tussen een rozenperk
en het lijkt of dat beeld er met de
aanleg van de tuin een plaats kreeg
toebedeeld.
Zwerfsteen
Terwijl de jonge futen in de
Ringvaart duikles krijgen en pie
pen om hun moeder, vraag je je af
door wie en hoe de kei, ter grootte
van de bekende Amersfoortse
zwerfsteen, hier aan de Zuiddijk
op de aanlegsteiger is gedepo
neerd. De gigant is doorboord en er
steekt een cylindrische vorm door.
Het is de boorkern. die nu als een
steel door een prehistorische ste
nen bijl geschoven is. Het gevaarte
weegt ruim 20 ton. De maker,
Ewerdt Hilgemann, begeleidde de
kolos die met een dekschuit op z'n
plaats werd gezet.
De open, stalen kubus van Eric
van Spronsen staat ook al aan de
dijk. Niet op particuliere grond;
hier houdt het Waterschap een
oogje in het zeil. Sociale controle is
nodig gebleken. Vandalisme leid
de eerder tot vernielingen van
beelden in een Purmerends park.
De beelden die op de prive'-erven,
-tuinen en weilanden staan lijken
gevrijwaard van beschadiging.
Eventuele beeldenrammers moe
ten toch eerst een sloot over of ris
keren de happende kaken van een
blaffend aanstormende bullebak.
Wilgen
Het gemarmerde bord vermeldt:
'Hic salicum ordo viam secat Jispi-
nam angulo acuto' en laat ons ver
der in het ongewisse. Waarom de
maker in het Latijn moet vertellen
dat 'deze wilgenrij in een scherpe
hoek de Jisperweg snijdt' is een
raadsel. Deze pure landschaps
kunst behoeft geen pretentieuze,
klassieke titel. De eenvoud van de,
totaal met het landschap versmel
tende bomenlijn vraagt ook een in
getogen opstelling waar het om de
tekstbegeleiding gaat.
Wilgescheuten, -tenen, -takken
zijn dankbare materialen. Als je ze
in de grond stopt groeien ze altijd,
ongeacht de staat van het wortel
stelsel en door hun grillige groei
wijze kun je er de ruigste hutten,
wallen en andere bouwsels van op
trekken. Geurt van Dijk gebruikte
het' wilgesnoeihout en 'boerenge-
nefhout' om er een knoert van een
bouwsel mee op te richten.
Het is een prima idee om het ver
dwenen water te symboliseren.
Het meeste land ligt onder de
(denkbeeldige) waterspiegel en om
die te tonen hingen Wouter de Baat
en Dick Simonis netten bij fort
Spijkerboor, waarin kunststof
spiegels de schittering van water
moesten suggereren. Een rijk,
ruimtelijk idee (extra dimensie
helaas niet feilloos uitgevoerd: de
netten deinen slechts zelden als
golven en de wind heeft sommige
onderdelen al losgewaaid.
Omringdijk
Naar welke windstreek je in de
Beemster ook tuurt, telkens is er
de Omringdijk met die rechte rijen
iepen. Aan de Mijzerweg, heeft
Kees Bierman tegen de verhoogde
lijn van de Noorddijk en pal voor
die karakteristieke olmen het land
schapsproject 'Oeververbinding'
gerealiseerd: een soort van boog
brug uit hout, klei en plaggen, die
twee weilanden verbindt.
De beesten zijn al vertrouwd met
de nieuwkomers in het veld. Scha
pen schurken zich aan het gewa
pende keramiek van Jan Snoeck,
twee eksters hippen op de houten
'Tetra-eder' van Paul Kolbrink en
het zwart-witte melkvee blikt noch
verbloost van de stalen koker die
Nina Goerres plaatste. Niet alle
beelden boeien. Soms zijn de pri
mitieve vogelverschrikker, de bo-
nestaken op het moesveld, de
scheefgezakte hooikap, of het to
taal verwaarloosde glasbouwcom
plex zo indrukwekkend, dat de
aanwinst die een gelijkwaardige
overtuigingskracht mist in het niet
zinkt.
Wat hopelijk met zal zinken is de,
bij nacht verlichte 'Mobiele aan-
valsbrug' van Gerard Hali, die in
het water rond fort Kwadijk in stel
ling ligt. En, wat zeker overeind
kan blijven is het grote, strakke
beeld van alleen aan de oppervlak
te verroest Cortenstaal. Niko de
Wit groef het als een reuzenchoco-
ladeletter aan de Vrouwenweg in.
Wat de makers van het miljoe
nenproject Sonsbeek niet lukte,
lukte de Beemsterlingen wel. Nog
voor het begin van de tentoonstel
ling is de catalogus klaar, waarin
alle werken, ter plekke gefotogra
feerd, in kleur uitgevoerd en van
een pakkende tekst voorzien, staan
afgebeeld. De foto's van Marco
Bakker en de tekst van Pieter van
Wigcheren gidsen feilloos door de
jarige Beemster, die al vele honder
den routerijders op visite kreeg.
De Beemster Beeldenroute is te
rijden, te fietsen en te lopen tot 1
oktober. De gids voor de beelden
route is te krijgen bij het startpunt,
in de oude brandweerkazerne aan
het hoofdkruispunt van de Mid
denweg in Middenbeemster.
schoonheid van vorm en inhoud
willen wijzen, zoals bij voorbeeld
Martien van Mens, die overlangs
een richel uit een baksteen snijdt
en de strook een eindje opschuift.
Er zijn er ook die hun vernieuwin
gen tonen. Doris Groeneveld bij
voorbeeld wil niet langer slechts
gekend zijn door zijn 'nevelige Ier
se landschappen'. In zijn grote
acrylschilderijen hanteert hij nu
opvallend heldere kleuren en
scherpe contouren.
We zien talloze uitingen in Mid
denmeer. Drieëndertig Noordhol
landse kunstenaars zijn te vinden
in die boerenschuur die tijdelijk
dienst doet als reuzegalerie. Grap
pig om te weten dat het produkt
van de kunstenaar straks weer
plaats maakt voor het nu te velde
staand agrarische produkt. Zodra
de tentoonstelling is afgebroken,
worden er subiet graan en aardap
pelen in gestort. Spraakmakende
schilderijen en beelden drukken
knol en halm zes weken naar de
achtergrond. Hopelijk krioelen
massa's mensen op de vloer, spre
ken en denken zij over de kunst
van hun plaats- en tijdgenoten. Op
drie, vier, vyf augustus ronken er
machines, is er bedrijvigheid alom.
Daarna heerst er weer de sfeer die
je eigenlijk proeft in een voorraad
schuur: de groeikracht van de lan
ge adem is tot rust gekomen.
Zwerfsteen van Ewerdt Hilgemann.
MAASTRICHT (ANP) -
Limburg gaat een gooi doen
naar het Holland Festival.
Het Limburgse college van
Gedeputeerde Staten heeft
er jaarlijks anderhalf mil
joen gulden voor over om
het festival in het Zuiden te
krijgen. Dit deelde de gede
puteerde voor cultuur, drs.
G. Kockelkorn, woensdag
avond mee.
Naar aanleiding van recente pers
berichten over financiële proble
men rond de organisatie van het
voorbije Holland Festival heeft het
college van Gedeputeerde Staten
van Limburg onlangs zijn bereid
heid uitgesproken om voor dit cul
turele evenement anderhalf mil
joen gulden op tafel te leggen.
„Dit is drie keer zoveel als Am
sterdam voor het Holland Festival
over heeft", aldus Kockelkorn.
Voorwaarde voor de aangeboden
subsidie is wel dat het complete
Holland Festival naar Zuid-Lim
burg komt.
Mocht dit ooit het geval zijn dan
denkt het provinciaal bestuur over
een spreiding van uitvoeringen
over heel Zuid-Limburg, te meer
daar de Maastrichtse schouwburg
geen groots gemonteerde voorstel
lingen kan brengen en nu al moet
uitwijken naar de stadsschouw
burg in Heerlen. Kockelkorn denkt
daarom aan minstens drie lokaties:
Maastricht, Heerlen en Sittard.
Hij gaat ervan uit dat de subsidie
van het ministerie van WVC groot
1,2 miljoen gulden, behouden
blijft. „Er zijn immers geen argu
menten te verzinnen om dit bedrag
wel voor een Holland Festival in
Amsterdam, maar niet voor het
zelfde evenement in Zuid-Limburg
over te hebben." Wat de industriële
sponsors betreft is de Limburgse
gedeputeerde voor cultuur ook op
timistisch gestemd. Tot die spon
sors behoort immers onder meer
de KLM en deze luchtvaartmaat
schappij promoot het vliegveld
Zuid-Limburg sinds kort in toene
mende mate, aldus Kockelkorn.
De kosten voor het Holland Fes
tival belopen een bedrag van rond
zeven mihoen gulden. Buiten de
overheidssubsidies dragen sponso
rende bedryven rond twee miljoen
gulden bij en de rest is afkomstig
uit recettes.
De directie van het Holland Fes
tival heeft nog de mogelijkheid ge
opend om eventueel het evene
ment in Amsterdam en in Zuid-
Limburg te houden. Kockelkorn
staat hier ietwat huiverig tegen
over, maar zegt er geen bezwaar te
gen te hebben indien dit model na
der wordt uitgewerkt.
