Amerikaanse industrie moet
hard werken aan come-back
Aardappels op een bedje hooi
Reportage
Groot aanbod en scherpe concurrentie op orgèbnarkt
TEXEL - Aardappels kun je ook plukken.
Voor de familie Kuiter in het Texelse buurt
schap Oost is het de gewoonste zaak van de
wereld om hun aardappels onder een bedje
van hooi vandaan te halen. Het gezin Kuiter
eet dagelijks goed van de aardappels uit ei
gen moestuin.
door
Ron Amesz
Toen de familie in 1974 op Texel kwam wo
nen kon een lang gekoesterde wens in ver
vulling gaan: een moestuin voor vrije tijd en
eigen consumptie. Aardbeien, sla, worteltjes
en andere groenten werden op eigen grond
verbouwd. "Maar we hebben een gruwelijke
hekel aan het poten en rooien van aardap
pels", vertelt Henk Kuiter.
Het boek van de Amerikaanse Ruth Stout
bracht Kuiter enkele jaren geleden de oplos
sing. Ooit probeerde hij eens volgens dit
boekje een 'regeltje' aardappels te kweken
tussen het hooi en dit lukte waarachtig. Ruth
Stout propageert het tuinieren zonder spui
ten of wieden, zonder kunstmest of gif.
De kweekmethode die door de Amerikaan
se wordt gepropageerd, is gebaseerd op het
'mulching'-systeem waarin op natuurlijke
wijze groente wordt verbouwd. Bij deze me
thode worden op een gewoon grasland regels
hooi neergelegd. Vervolgens wordt het hooi
aan weerskanten uit elkaar getrokken en de
pootaardappels worden er tussengelegd.
Het hooi wordt over de Dorés en de Bur-
mania's - die zijn volgens de familie Kuiter
het lekkerst - getrokken en binnen een
maand steken de eerste spruiten boven het
hooi uit. Een maand later kunnen de eerste
aardappels worden geplukt. De krieltjes blij
ven zitten en groeien verder, de grotere ver
dwijnen naar de keuken.
Deze mulching-methode is waarschijnlijk
alleen geschikt voor moestuinen, want het
plukken kan niet machinaal worden gedaan.
"Met een machine is het misschien nog wel
te poten", overdenkt Kuiter, "maar niet te
plukken". De eerste nieuwe aardappels van
dit seizoen kunnen nu worden geoogst of lie
ver: geplukt. En ze zijn schitterend schoon.
Het is voor het tweede achtereenvolgende
.jaar dat de familie Kuiter de aardappels on
der het hooi kweekt. Inmiddels weten de
Kuiters ook dat het niet handig is om pasge-
maaid gras over de poters te leggen, want
door de broei die hierdoor ontstaat verbran
den de spruitende aardappels. "Toen kweek
ten we dus ook gekookte aardappels".
De opbrengst van de eerste oogst was ge
lijk aan de hele wintervoorraad voor de fami
lie Kuiter. De laatste oude aardappels wor
den dezer dagen gegeten. De nieuwe komen
zo snel mogelijk op tafel. Vier tot zes perso
nen eten vrijwel dagelijks deze zelfgekweek
te aardappels. De bewoners van Oost hebben
het voordeel dat de grond rond hun huis be
staat uit zware zavel dat zeer vruchtbaar is.
Maar ook op andere gronden moet de mul
ching-methode eenvoudig toe te passen zijn.
"Het leukste vind ik dat de aardappels zó
schoon zijn, dat ze eigenlijk meteen in de pan
kunnen. Er zit geen vuil aan", vertelt Henk
Kuiter als hij met zijn handen een bedje hooi
wegschuift. De familie Kuiter heeft het sys
teem nooit aan anderen doorverteld - ieder
een moet doen wat-'ie zelf het beste vindt in
zijn moestuin - maar daar komt nu dus ver
andering in. En wie weet steken er volgend
jaar in veel meer moestuinen de aardappel
planten uit het hooi.
gende vraag is volgens haar hoe de se
autoverkopen weer kunnen stij- nc
gen, zodat ontslagen niet nodig
zijn. Daarvoor zijn investeringen re
nodig en die blijven uit. Verleden
jaar was sprake van een reële da
ling van de investeringen van het
Amerikaanse bedrijfsleven en voor
dit jaar wordt op een stijging gere-
kend van niet meer dan 2 procent. -■
Maar investeren is ook weer niet
het wondermiddel voor alle kwa- -■
len. Dat valt bijvoorbeeld te leren J
uit het beleid van autoreus General
Motors die sinds 1979 niet minder i
dan 60 miljard dollar heeft geïnves
teerd in modernisering van de pro-
duktielijnen en nieuwe modellen I
om alleen winst en marktaandeel 1
verder te zien dalen. 1
Ondanks de algehele malaise in 1
de Amerikaanse auto-industrie zijn 1
enkele bedrijven weer op de goede
weg omdat zij slagvaardig inspelen
op nieuwe mogelijkheden die zich
aandienen en erin slagen hun pro-
duktie de stroomlijnen en efficiën
ter te organiseren. Met behoud van
de kwaliteit van hun auto's zijn
Chrysler en Ford weer gezond.
Door de produktie-opzet te ver
eenvoudigen en doelmatiger te ma
ken slaagden beide bedrijven erin
het niet-produktieve werk van hun
personeel zoals kwaliteitscontroles
en herstel van fouten aanzienlijk te
beperken. Ford kon daarom vorig
jaar General Motors sinds lange
tijd weer eens overvleugelen als
meest winstgevende autoconcern.
Harley Davidson
Harley Davidson voelde zich dit
voorjaar zelfs weer sterk genoeg
om de concurrentie met Japan vol
aan te gaan en vroeg de regenng-
Reagan om een vier jaar oude ta
riefmuur op Honda's, Kawasaki's,
Yamaha's en Suzuki's weer af te
breken. De Harley-motoren wor
den nu gemaakt met een voortdu
rende produktie-controle per com
puter, zodat produktiefouten in
een vroeg stadium aan het licht ko
men.
De economische opleidingsinsti
tuten in de VS bieden een andere
opening tot renovatie van de in
dustrie. De econoom Lester Thu-
row, de nieuwe rector van de 'bus-
siness school' aan het gerenom
meerde MIT in Massachusetts, wil
vooral de- technische know-how
van de toekomstige toplieden van
het bedrijfsleven opvoeren. Daar
voor is een wijziging nodig van de
gebruikelijke redenering dat "je
niet alles hoeft te weten over me
tallurgie om een staalbedrijf te lei
den".
Vooral het niet onderkennen van
ingrijpende veranderingen in de
staalsector, heeft volgens Thurow
geleid tot de crisis in de Ameri
kaanse staalindustrie. "Wij bouw
den onze eerste staalgieterij in per
manent bedrijf zes jaar nadat de
Japanners dat hadden gedaan",
licht hij toe. Zo'n gieterij is een gok
van een miljard dollar. Zou jij een
miljard dollar zetten op iets dat je
niet begrijpt?"
De Amerikaanse industrie begint zich voorzichtig te her
stellen van een diepe crisis. Het offer voor de werkne
mers is niet gering: nauwelijks stijgende lonen, zodat de
gevolgen van de lage dollarkoers (dure buitenlandse pro-
dukten) duidelijk voelbaar zijn. Kan de industrie in de
VS zich redden bij behoud van de hoge Amerikaanse le
vensstandaard? Zal zij, ondanks de lage dollarkoers, ten
onder gaan in de concurrentieslag met het buitenland?
Edward Finein zat al bij Rank Xe
rox voordat er kopieer-apparaten
werden gemaakt. Maar hij heeft de
concurrentie uit het buitenland
nog nooit zo zwaar ervaren als op
het moment. Xerox heeft zoals zo
veel andere Amerikaanse bedrij
ven aan de rand van de afgrond ge
staan. Evenals het autoconcern
Chrysler en motorfabrikant Harley
Davidson slaagde Xerox er nog net
op tijd in orde op zaken te stellen
en een dreigende ondergang af te
wenden.
door
Peter Coy/AP
Maar van een jubelstemming is
ook bij deze bedrijven geen sprake.
Want hoewel zij erin zijn geslaagd
de kwaliteit van hun produkten te
verbeteren en hun personeelskos
ten te drukken blijft uitbreiding
van hun buitenlandse marktaan
deel uit. Buitenlandse bedrijven,
die het vroeger vooral moesten
hebben van hun lage prijzen, be
ginnen hun Amerikaanse concur
renten te verslaan met hun eigen
wapens: hoge kwaliteit, een slim
me marketingstrategie, snelle aan
passing aan de veranderende wen
sen van de consument.
Als de Amerikaanse industrie
niet bij machte blijkt om op die ter
reinen haar leidende rol terug te
krijgen, zal zij geheel moeten bou
wen op de goedkopere dollar en de
reëel dalende lonen om niet tenon-
der te gaan in de concurrentie met
Japan, Taiwan en Hongkong. In
het laatste geval is een lagere le
vensstandaard voor alle Amerika
nen, van handarbeiders tot top
functionarissen, onvermijdelijk.
"De meeste Amerikaanse bedrij
ven hebben de omvang van de uit
daging waarvoor zij staan nog niet
werkelijk onder ogen gezien en
hebben nog niet de investeringen
gedaan die daarvoor nodig zijn,"
oordeelt Finein, die in 1952 zijn
carrière bij Xerox begon en daar
nu de leiding heeft over de afdeling
concurrentiezaken. Amerikaanse
bedrijven moeten snel vooruit, al
leen om het hoofd boven water te
houden.
Sneller dan de meeste zich nu
ontwikkelen, zo meent Finein. "Ik
kom nog een hoop bedrijven tegen
die praten over een groei van 8 tot
10 procent per jaar" zegt hij. "Maar
ik ben er zeker van dat, als je naar
de Japanse bedrijven kijkt, je zult
zien dat die 15 procent per jaar
groeien".
De VS importeerden verleden
jaar voor 145 miljard dollar (ruim
290 miljard gulden) meer aan in-
dustrie-produkten dan werd geëx
porteerd. Dat leverde op de beta
lingsbalans het grootste tekort op
uit de geschiedenis. Grotendeels
was dat het gevolg van ae tot voor
kort overgewaardeerde Ameri
kaanse munt, die de vraag naar
Amerikaanse produkten temperde
zowel in dë VS zelf als in het bui
tenland. Maar ook bij een meer rea
listische koers van de dollar is het
onweer nog niet uit de lucht.
Nog komt de Amerikaanse in
dustrie met de beste produktivi-
teitscijfers uit de bus, maar daar
dreigt snel een einde aan te komen.
Nu al is het zo dat een kwart van de
werknemers in de industriële sec
tor een dagtaak hebben aan het op
sporen en herstel van fouten die
zijn gemaakt in de produktie-afde-
lingen. Alarmerend is ook dat in
sectoren als de vliegtuigbouw,
waarin de VS altijd een onaantast
bare positie innamen, de vroeger te
verwaarlozen buitenlandse con
currentie razendsnel in opkomst is.
De Europese Airbus-groep kaapt
steeds meer orders weg voor de
neus van de Amerikaanse con
cerns Boeing en McDonnell
Douglas en de Japanse chip- en
elektronica-industrie heeft de VS
al op veel fronten van het eerste
plan verdrongen.
De onbetwiste positie van Ame
rika als industrieland nummer 1 is
verleden tijd, dat is iedereen, ook
in de VS, duidelijk. Maar er zijn bij
economische deskundigen in de
VS toch ook optimistische gelui
den te beluisteren. "Op enkele uit
zonderingen na is de industriële
produktie in wezen sterker dan die
in ruim 20 jaar is geweest", is de
opinie van Joseph Duncan van het
grote economische adviesbureau
Dun Bradstreet.
Automatisering
Duncan ziet in de Amerikaanse
industrie nog een groot groeipo
tentieel en noemt die een "slapen
de reus". Ook Robert Malone,
hoofdredacteur van het automati
seringstijdschrift Managing Auto
mation, ziet de toekomst niet al te
somber in en hij voorspelt dat ook
in de VS de automatisering en be
drijfsefficiency zo'n hoog peil zul
len bereiken, dat de bedrijfsomzet
straks "pure winst" is.
Duncan vestigt zijn hoop deels
op de goedkope dollar, maar voor
veel Amerikanen is een minder
koopkrachtige munt een verdeeld
genoegen omdat zij meer geld
Het autoconcern Chrysler slaagde e
wenden, onder andere door mensen
nog geen sprake.
moeten neertellen voor hun geïm
porteerde consumptiegoederen.
En Malone wijst op de steeds intel
ligentere toepassing van automati
sering door veel Amerikaanse be
drijven, maar hij geeft toe dat de
buitenlandse concurrenten ook op
dit spoor zitten.
De optimisten voorspellen niet
temin dat de Verenigde Staten te
gen het einde van deze eeuw weer
meer industriegoederen exporte
ren dan zij het land hoeft in te voe
ren. De meest gevolgde, maar wel
erg simpele redenering is dat bui
r nog net op tijd in orde op zaken te stellen en een dreigende ondergang af te
n de produktie te vervangen door robots. Maar van een jubelstemming is
tenlandse banken en investeerders
hun buik vol zullen krijgen van het
financieren van het grote Ameri
kaanse handelstekort via beleg
ging in aandelen, obligaties en an
dere waardepapieren en aflossing
van de schulden gaan eisen in de
vorm van goederen.
Als de kwaliteit van de Ameri
kaanse industrieprodukten ook
nog eens verder toeneemt, zal de
buitenlandse consument best be
reid zijn daar een forse prijs voor te
betalen, menen nog steeds die opti
misten. De bedrijfswinsten zullen
dan weer groeien en de Ameri
kaanse consument zal zijn koop
drift niet behoeven in te tomen. De
'American way of life', met een
goed gevulde portemonnee, kan
worden voortzetten.
Hogere functies
Wat gebeurt er in de praktijk? De
reorganisatie die zich momenteel
aan het Amerikaanse bedrijfsleven
opdringt zal volgens deskundigen
rond de eeuwwisseling leiden tot
gestroomlijnde, flexibele en soms
volledig geautomatiseerde bedrij
ven. Steeds minder mensen zullen
nog produktiewerk verrichten. Er
zal vooral vraag ontstaan naar goed
opgeleide jongeren voor hogere
functies, omdat steeds meer lagere
functies door robots en computers
worden ingevuld.
Buitenlandse bedrijven zullen
hun vestigingen in de VS uitbrei
den om vervoerskosten te bespa
ren, invoerheffingen te omzeilen
en in directer contact te komen
met de consument op nog altijd de
grootset afzetmarkt ter wereld.
Meer Amerikaanse bedrijven zul
len in handen komen van buiten
landers, vooral Japanners, die
naarstig op zoek blijven naar inves
teringsmogelijkheden voor hun
grote handelssurplus. Amerikanen
krijgen de banen, maar de buiten
landers strijken de winst op.
De vraag van kieskeurige klan
ten naar volledig op hun wensen
toegesneden produkten neemt toe,
zodat bedrijven een beleid moeten
voeren dat daar snel en flexibel op
kan inspelen. Eènvoud van ont
werp zal daarbij een belangrijke
factor zijn en een gemoderniseerde
Amerikaanse industrie met kleine
produktie-eenheden en een flexi
bele organisatie hoopt weer een
voorsprong te krijgen op de massa-
produktie in het Verre Oosten.
Ondanks de verschuiving van de
werkgelegenheid in de richting
van de dienstensector blijft de in
dustrie zo een aandeel van 20 pro
cent leveren aan de totale economi
sche bedrijvigheid. Sinds de jaren
'20 ligt het industriële aandeel aan
de Amerikaanse economie op dit
peil. Maar het lijkt onwaarschijn
lijk dat de ook Amerikaanse le
vensstandaard tijdens de indus
triële renovatie op peil kan blijven.
Lagere lonen
Er is al een ontwikkeling aan de
gang dat minder werknemers meer
werk verzetten voor een lager loon.
Van 1981 tot dit jaar stegen de lo
nen gemiddeld met nog geen 1 pro
cent, terwijl de economische groei
in die periode gemiddeld 4 procent
per jaar bedroeg. Een ontwikke
ling die de vakbonden zorgen
baart. "Wij zijn voor een gezonde
groei van de produktiviteit. Maar
we vragen ons wel af, wie daar van
gaat profiteren. Waar doen wij dat
voor?" betoogt Lydia Fischer, eco
nomisch adviseur van de vakbond
van werknemers in de auto-indus
trie UAW.
Het schrappen van banen is een
voudig genoeg. De daarachter lig
De landelijke Orgelcommissie
van de Hervormde Kerk vindt de
nieuwe subsidieregeling voor
monumenten een duidelijke
achteruitgang.
"De verantwoordelijkheid is
nu in eerste instantie bij de ge
meentebesturen gelegd. Die heb
ben meestal weinig geld. Vaak
ligt het ook politiek gemakkelij
ker om het beschikbare geld te
besteden aan restauratie van ge
bouwen en huizen".
In haar jaarverslag over 1986
constateeert de Orgelcommissie,
dat er in het subsidiebeleid voor
de restauratie van historische or
gels, sinds het van kracht wor
den van de nieuwe regeling, geen
sprake meer is van een vaste lijn.
De commissie heeft nog een
zorg. Ze wordt steeds meer be
trokken bij orgelzaken waarin
haar advies eerst niet werd ge
vraagd. "Dan blijkt vaak, dat
men zich op minder deskundige
wijze van een instrument heeft
voorzien, dat zowel technisch als
qua klank ver beneden de maat
Als oud-medewerkers van in
krimpende orgelmakerijen zich
zelfstandig vestigen, kijkt de Or
gelcommissie kritisch toe.
"Soms kan een positief advies
worden gegeven, maar vaak kun
nen de nieuw gevestigden hun
pretenties niet waarmaken. Er is
op deze markt een groot aanbod
en een scherpe concurrentie".
De hervormde Orgelcommis
sie bestaat uit vijf leden plus
twee adviserende leden, onder
wie de oud-president van de Ne
derlandse Bank dr. J. Zijlstra. De
organist A. van Beek en zijn as
sistent R. W. van Straten maken
de restauratierapporten. Daar
naast heeft de commissie nog
vaste adviseurs, onder wie de or
ganisten Klaas Bolt en Jan Jon-
gepier.
Vicaris. Bisschop H. J. A.
Bomers van Haarlem heeft assis
tent-deken van het dekenaat
Amsterdam H. A. J. Dürr (61) be
noemd tot vicaris. Hij volg^ W. J.
de Graaff (67) op, die vicaris was
voor Amsterdam en Almere en
ook was belast met zaken van
ambtsopleiding, onderwijs en ca
techese en migranten- en toeris
tenpastoraat.
De benoeming van Dürr - die
ook pastor was van de parochie
'De Graankorrel' in de Bijlmer
meer - is tot stand gekomen in
overleg met de andere vicajissen
en enkele dekens.
Religieuzen. Zuster Bene-
dicte de Vries (57) is benoemd tot
voorzitter van de Konferentie
Nederlandse Religieuzen, waarin
vier organisaties van vrouwelijke
en mannelijke religieuzen sa
menwerken. Zij is de eerste
vrouwelijke voorzitter van de
Konferentie en volgt pater J. W.
Saelman op die zijn functie vori
ge maand neerlegde.
Zuster De Vries trad in 1955 in
bij de congregatie Franciscanes
sen van Heythuysen. Van 1975
tot 1985 was zij provinciaal over
ste van haar congregatie, die op
dit ogenblik ongeveer 440 leden
heeft. Zij leidde veertien jaar een
kindertehuis en is nu bestuurslid
van het Centraal Missie-Commis
sariaat, het Missionair Centrum
in haar woonplaats Heerlen en
het Baanlozencentrum in dezelf
de stad, lid van het stichtingsbe
stuur van het weekblad 'De Ba
zuin' en bestuurslid van de uni
versiteit voor theologie en pasto
raat in Heerlen.
Veenendaal
Het bevreemdt D. Koole, lid
van de 'commissie van redactie'
van het christelijke gereformeer
de weekblad 'De Wekker', dat de
organisatie 'Rainbow' van de
vroegere EO-directeur Dorenbos
juist de als christelijk bekend
staande plaatsen Veenendaal en
Bunschoten koos voor zijn pro
test tegen porno-lectuur.
Hij schrijft vandaag in dat
blad:
"In het verleden is door enkele
predikanten die in deze con
treien goed georiënteerd zijn wel
eens onthuld, dat over de omzet
van porno-uitgevers onder de or
thodoxe bevolking van de Velu-
we en andere plaatsen in ons
land niet gering moet worden ge
dacht. Als dat waar is, is er te
meer reden om acties in deze
vorm volstrekt af te wijzen".
"Wij zullen ons dan in ernst
moeten afvragen of wij als kerk
met de vragen van seksualiteit
en erotiek in prediking, cateche
se en persoonlijk pastoraat zélf
wel zijn rondgekomen. Wie (te
recht,) protesteert tegen de ze
denverwildering op seksueel ge
bied, wie factoren wil aanwijzen
die deze verwildering bevorde
ren, wie uitingen van seksuele
genotscultuur wil signaleren, die
zal zich ook rekenschap moeten
geven van de vraag hoeveel
stoornissen en afwijkingen bij
christenen voorkomen eenvou
dig omdat men op dit vlak niet
evenwichtig tot rijpheid is geko
men".
"Met de vragen rond seksuali
teit en erotiek heeft het christe
lijk geloof het in zijn geschiede
nis maar wét moeilijk gehad. Het
hedonisme (zucht naar onge
remd genot), dat onze cultuur
kenmerkt, is niet nieuw. Wie
enigszins thuis is in de geschie
denis van de seksuele moraal,
weet beter. Die geschiedenis be
schrijft toestanden die wij nu
voor onmogelijk houden".
Christenen zouden niet naar
verbranding van pornobladen
moeten gaan kijken, meent
Koole, gezaghebbend man in
christelijk gereformeerde kring.
"Zij doen er beter aan, eigen le
ven op dit punt te onderzoeken".
Oorlogsleer
Secretaris-generaal dr. Gun
nar Staalsett van de Lutherse
Wereldbond heeft alle kerken
opgeroepen zich voor eens en al
tijd af te keren van de 'leer van
de rechtvaardige oorlog'. Hij
deed dat op een bijeenkomst van
het bondsbestuur in Viborg, De
nemarken.
"Deze leer, die in het verleden
ook door de lutherse kerken is
gehanteerd, moet worden ver
vangen door een leer van de
rechtvaardige vrede". Staalsett
pleitte voor christelijke afwijzing
van produktie, bezit en gebruik
van kernwapens. De onderhan
delingen tussen de Verenigde
Staten en de Sowjet-Unie betitel
de de Noorse theoloog als 'stout
moedige initiatieven'. "Zij bete
kenen een eerste werkelijke stap
naar ontwapening".
Ook vroeg Staalsett de 104 ker
ken die bij de Lutherse Wereld
bond zijn aangesloten, meer aan
dacht te besteden aan de ziekte
aids. "Ook al zijn er nog andere
ongeneeslijke kwalen, toch ver
oorzaakt deze ziekte de meeste
angst en stelt zij de kerken ook
vragen op ethisch en geestelijk
gebied". "Aids is geen vloek,
maar een ziekte. God is geen sa
dist; God is liefde".
De lutherse secretaris-generaal
keerde zich sterk tegen hen die
de Wereldbond verwijten dat zijn
standpunten te weinig theolo
gisch gefundeerd zijn. "Men kan
het religieuze niet van het we
reldlijke scheiden. Wet en evan
gelie zijn op alle menselijke aan
gelegenheden toe te passen. Wie
van de Wereldbond eist dat hij
zich niet uitspreekt over bepaal
de politieke vraagstukken, be
drijft vaak zélf politiek in theolo
gische verpakking".
De evangelisch-lutherse bis
schop van Beieren, dr. J. Hansel-
mann (60), werd in Viborg geko
zen tot voorzitter van de Luther
se Wereldbond. Hij is de opvol
ger van de Hongaarse bisschop
Z. Kaldy, die eerder dit jaar over
leed.
Hervormde Kerk: beroepen
te Bergen op Zoom H. M. Boog-
ert Amersfoort. Gereformeerde
Kerken Vrijgemaakt: aangeno
men naar Leusden J. H. Ulehake
Zoetermeer.
