'We hebben Amsterdam wat te bieden'
Intendant Teatro Comunale di Bologna
Tekort van
Culturele
Hoofdstad
weggewerkt
Ook architectuur op Dokumenta 8
Leiding Globe vreest
kaalslag in regio's
Muziekprijs
voor
Bernstein
DINSDAG 16 JUNI 1987
KUNST
PAGINA 21
BOLOGNA - Bologna is de
gezelligste stad van Italië,
dat zeggen alle
Nederlanders die er
geweest zijn - en
Nederlanders kunnen daar
over oordelen. Het is ook
de stad waar je het
lekkerste kunt eten,
vinden de Italianen - en
daar weten zij weer alles
van. Daardoor kreeg het
ook de bijnaam 'La
Grassa', de vette, en het is
daar niet minder trots op
dan op die andere: 'La
Dotta', de geleerde, die
eraan herinnert dat er hier
al in 1088 een
functionerende
universiteit bestond, zo'n
twee eeuwen voor de
Sorbonne dus.
En om nog even door te
gaan met de superlatieven:
Bologna is zo ongeveer de
rijkste en, alleen maar
schijnbaar paradoxaal,
tegelijk de roodste stad van
het land, waar al sinds 1945
onafgebroken een
communistische
burgemeester het bewind
voert. En tenslotte heeft het
ook de scheefste toren van
Italië, nog schever dan die
van Pisa. Alles bij elkaar
stemt het altijd tot
tevredenheid wanneer er
weer eens een reden is om
de stad te bezoeken.
Die ligt dan deze keer in het feit dat
Bologna, en in het bijzonder zijn
stadstheater, het Teatro Comunale,
een tweetal belangwekkende bij
dragen levert aan het komende
Holland Festival, nl. de 'Messa So-
lenne' van Gioachino Rossini, op
27 en 29 juni in de Nieuwe Kerk in
Amsterdam, o.l.v. Riccardo Chail-
ly, en de 'lyrische komedie' La
Rondine van Giacomo Puccini, in
het Amsterdams Muziektheater op
28 en 30 juni.
Alle aspecten die Bologna zo
aangenaam maken komen ook bij
een kort bezoek aan bod. De be
trekkelijke kleine stadskern, gro
tendeels voorbehouden aan voet
gangers, wemelt als altijd van pra
tende, winkelende, flanerende
mensen, op de terrasjes onder de
galerijen (in Bologna, zoals in de
meeste Noorditaliaanse steden,
hoeft men nooit bang te zijn voor
de regen) drinkt men zijn koffie en
leest men de krant.
Op het plein voor de Petronius-
dom staan, ook zoals altijd, grote
groepen mannen de discussieren,
over het kampioenschap van Na-
poli, natuurlijk, maar ook en vooral
over politiek, zeker nu er weer ver
kiezingen zijn gehouden. De men
sen zijn er aardiger en behulpza
mer dan men in de grote steden ge
wend is - kortom, Bologna heeft,
en geeft, plezier in het leven.
Dat het ook zijn ffaam van 'Bo
logna la Dotta' met ere blijft voe
ren, blijkt uit allerlei dingen. Zo
heb ik zelden zoveel boekwinkels
bij elkaar gezien, gedeeltelijk met
studieboeken voor de nog altijd
druk bezochte universiteit, maar
ook algemeen wetenschappelijke
en literaire. Een heeft er een hele
verdieping met (o wonder, in Italië)
alleen maar Franse, Engelse, Duit
se, Spaanse en andere vreemdtali
ge boeken. Er zijn kunstgalerijen,
tentoonstellingen, lezingen, con
certen, en er is, nu al meer dan
twee eeuwen lang, het Teatro Co
munale, een van de vooraanstaan
de muziektheaters van Italië.
door
Hein ten Kortenaar
Toen het in 1763 werd geopend,
twintig jaar na de brand die zijn
voorganger, het Teatro Malvezzi
verwoest had, stond Bologna be
kend om zijn impresario's, zangers,
dansers, decor- en kostuumont
werpers, die het aan heel Italië en
ver daarbuiten leverde. Niet voor
niets gebruikt Benedetto Marcello
voor de dialogen in zijn vrolijke
'Teatro alia Moda' (1720) de Bolog-
nese tongval, net als Sografi, tach
tig jaar later, in zijn toneelstuk 'Le
convenienze e la inconvenienze
teatrali', dat in de operawereld
speelt.
Het nieuwe theater werd inge
wijd met een wereldpremière:
'Trionfo di Clelia' van Christoph
Willibald Gluck naar een libretto
van de Italiaanse dichter Metasta-
sio. Het was een ernstige opera,
een 'opera seria', waarin het thea
ter zich bleef specialiseren: in 1771
gaf het Gluck's 'Orfeo ed Euridici',
in 1778 zijn 'Alceste'. In 1814 ver
schijnt voor het eerst Rossini, met
'Trancredi', en in 1843 Verdi, met
'Nabucco'. Maar terwijl heel Italië
aan Verdi's voeten lag, gaf Bologna
blijk van een zekere kritische zelf
standigheid. Onder Angelo Maria-
ni, de eerste grote Italiaanse diri
gent, toonde het een ongewone be
langstelling. eerst voor de Franse
'grand-opéra', daarna voor Wagner,
wiens 'Lohengrin' hier in 1871 zijn
première beleefde, In de heftige
polemieken rondom Wagner speel
den Mariani en het Teatro Comu
nale een grote rol.
Die kritische traditie heeft het
theater ook in deze eeuw behou
den. Graag geeft men er opera's die
elders weinig of niet worden uitge
voerd, herontdekkingen of afwij
kende lezingen. Vorige maand was
er een aantal voorstellingen van
Berlioz' 'La Damnation de Faust',
een hels moeilijk werk, dat bijna
altijd in concertvorm wordt gege
ven. omdat het. met zijn voortdu
rende wisselingen, Faust's ontvoe
ringen door Mephistopheles van
het ene punt van de aardkloot naar
het andere, culminerend in een
vlammende hellevaart, met bijna
gelijktijdige hemelvaart van Mar-
guërite, een regisseur voor bijna
onoplosbare moeilijkheden stelt.
Bologna heeft het aangedurfd,
en regisseur Giancarlo Cobelli
maakte er een schitterend kijkspel
van vol vernuftige vondsten.
Ruggero Raimondi bleek een
schitterende Mephistopheles.
maar wie gekomen was voor Bo
logna's aandeel in het Holland Fes
tival lette meer op de prachtige
mezzosopraan van Margarita Zim-
mermann (die in Amsterdam de
altpartij in de Messa Solenne zal
zingen) en op koor en orkest, die
een zeer gedisciplineerde en ui
terst muzikale indruk maken.
De intendant van het theater
Carlo Fontana ziet het festival dan
ook met vertrouwen tegemoet.
..We hebben Amsterdam iets te
bieden", zegt hij, ,.en we zijn heel
gelukkig met de uitnodiging: ten
slotte is het Holland Festival er een
van internationale standing".
Fontana. net veertig geworden,
heeft al een lange carrière achter
de rug: eerst toneelcriticus van het
socialistische dagblad 'Avanti',
daarna werkzaam in de leiding van
het Piccolo Teatro in Milaan en van
de Scala, directeur van de muziek-
sectie van de Biennale van Vene
tië, tot hij in 1984 tot intendant van
het Teatro Comunale wordt be
noemd.
Hij spreekt met trots over de ge
schiedenis van 'zijn' theater en
over de huidige stand van zaken.
„Orkest en koor behoren tot de
beste van Italië, het repertoire is
goed en vaak origineel, als eerste
dirigent hebben we, sinds januari
van het vorig jaar, Riccardo Chail-
ly. die nu ook binnenkort het con
certgebouworkest gaat leiden"
Deze persoonlijke band tussen Bo
logna en Amsterdam, denkt hij. is
ook de eigenlijke oorzaak van het
nieuwe contact met het festival
„Alleen het koor is er twintig jaar
geleden een keer in opgetreden,
voor de rest is het een heel nieuwe
ervaring. Het initiatief is van Ne
derland gekomen, maar wat me da
delijk heeft overtuigd, afgezien van
het prestige van het Holland Festi
val, was de algemene opzet ervan
en het intelligente verzoek om voor
Nederland onbekende zaken te
brengen. En daar zijn we in ge
slaagd. dunkt me: de Messa Solen
ne wordt maar heel zelden in orke
strale vorm gebracht en wat La
Rondine betreft- die heeft men in
de hele wereld haast nog nooit ge
hoord. Het is nooit een succes ge
weest, en toch neemt het in Pucci
ni's oeuvre een heel interessante
plaats in. Wij hebben er een bijzon
dere band mee, omdat het op 2 juni
1917, direct na de wereldpremière
in Monte Carlo, hier voor het eerst
werd uitgevoerd. Bij ons is het
sindsdien ook maar vier keer te
ruggeweest".
In zekere zin beleeft La Rondine
(uitgesproken met accent op de o:
het betekent 'de zwaluw') opnieuw
een première, want het slotgedeel
te van de laatste acte is door het
instituut voor Puccim-studies ge
reconstrueerd naar de laatste ver
sie van 1921, waarvan de maestro
alleen maar een pianobegeleiding
had achtergelaten. In deze versie
wordt het ook in Amsterdam uitge
voerd. In de eveneens nieuwe ens
cenering van Pierluigi Samaritani,
gecoproduceerd met het Teatro
Massimo van Palermo. Daarheen
gaat het na Amsterdam, zoals Ros
sini's mis na het Holland Festival
zal worden uitgevoerd op het Ros
sini Opera Festival in Pesaro, Ros-
Carlo Fontana
(rechts) met Ric
cardo Chailly
(links) en Boris
Christoff (mid
den) bijeen in Bo
logna. (fotoGPD)
sini's geboorteplaats.
Een druk seizoen voor het Teatro
Comunale en voor zijn intendant
Carlo Fontana, die tot besluit van
het gesprek nog even bezorgd in
formeert naar de akoestiek van de
Nieuwe kerk en tevreden consta
teert dat zijn hotel, Krasnapolsky,
er recht tegenover ligt. Arrivederci
ad Amsterdam", zegt hij. Een ont
moeting van Bologna la Dotta met
Europa's culturele hoofdstad 1987.
AMSTERDAM (ANP) - Het tekort
van zeker anderhalf miljoen gul
den van de manifestatie Amster
dam Culturele Hoofdstad van Eu
ropa zal worden weggewerkt. Dat
gebeurt in de vorm van een voor
schot op de toekomstige subsidie
van Amsterdam en het ministerie
van WVC, dat in een periode van
maximaal vijfjaar moet worden te
rugbetaald.
Het ministerie van WVC, de ge
meente Amsterdam en de Stich
ting Bijzondere Kunstmanifesta
ties (BKM). die behalve Amster
dam Culturele Hoofdstad ook het
Holland Festival organiseert, heb
ben daarover overeenstemming
bereikt. Dit hebben het ministerie
en de stichting gisteren bekend ge
maakt. Daarmee zijn de voorstel
lingen van beide manifestatie, die
dit jaar met elkaar verweven zijn,
veilig gesteld evenals het voortbe
staan van de stichting BKM, aldus
de gemeenschappelijke verklaring.
De tekorten zijn of zullen nog
ontstaan doordat een aantal landen
als Italië, België, Frankrijk en
West-Duitsland weinig of helemaal
niet zullen bijdragen aan gastop
tredens van groepen uit deze lan
den in Amsterdam. Op grond van
(voorlopige) toezeggingen of inten
tieverklaringen, onder anderen
van diverse ministers van cultuur
van de Europese Gemeenschap,
hadden de organisatoren van de
twee manifestaties wel op bepaal
de bedragen van deze landen gere
kend.
Overigens loopt er nog een aan
tal onderhandelingen. De exacte
hoogte van het tekort is daardoor
nog niet bekend, maar zal volgens
WVC en de stichting zeker ander
half miljoen gulden bedragen.
Het ministerie van WVC en de
gemeente Amsterdam hebben bij
de overeenkomst wel als voorwaar
de gesteld dat de financieel-econo-
mische bedrijfsvoering bij de
stichting wordt versterkt.
Zowel WVC als Amsterdam heb
ben zich uitgesproken voor een be
stuursovereenkomst rond de sub
sidiëring van de stichting en het
Holland Festival. De directie van
de stichting vindt dat de hoogte
van de subsidie van vooral Amster
dam voor het Holland Festival (nu
540.000 gulden) opnieuw moet
worden bezien, omdat de bijdrage
thans in geen enkele verhouding
zou staan tot hetgeen de stad er
voor terugkrijgt.
Monsterexpositie geopend
KASSEL (GPD) - Een brug
slaan tussen de kunstenaar, het
kunstwerk en het publiek, dat
hoopt Dokumenta 8 te bereiken.
Dit vieijaarlijkse evenement in het
Westduitse Kassei biedt ditmaal
ruimte aan meer dan honderd kun
stenaars en honderden beeldhouw
werken, schilderijen, tekeningen,
videoprojecten en performances.
Het grootste evenement ter wereld
over eigentijdse beeldende kunst
•is vorige week geopend.
In tegenstelling tot Dokumenta
7, samengesteld door de Neder
landse museumdirecteur Rudy
Fuchs, gaat Manfred Schnecken-
burger niet in op zeer actuele ont
wikkelingen in de beeldende
kunst, maar wil hij „werk tonen
dat ons allemaal aangaat".
Het hele spektakel, dat m ?er dan
tien miljoen gulden kost, speelt
zich dit keer niet alleen af in de
twee bestaande gebouwen, maar
vooral ook in de binnenstad en in
speciaal gebouwde tenten en in
OVERLEDEN - De Zwitserse com
ponist, dirigent en pianoleraar Al-
fred Keller is in het weekeinde
overleden in zijn woonplaats Ror
schach. Keller, die als één van de
belangrijkste musici van Zwitser
land gold, is 80 jaar geworden. Hij
na jaren ziek geweest te zijn.
parken.
In Museum Fridericianum (het
eerst gebouwde museum van Eu
ropa) zijn kunstwerken te zien die
sociale thema's behandelen. Er zijn
bijvoorbeeld werken van Gerhard
Richter en Jeff Hall. Een zaal is
vrijgemaakt voor de informatie
van de onlangs overleden, roem
ruchte kunstenaar Joseph Beuys.
Ook de Nederlanders Niek Kemps
en Rob Scholte zijn hier met een
object, respectievelijk schilderijen
aanwezig.
In en rond de Orangerie zijn
naast de meer gangbare beelden
objecten, met name video-installa
ties, architectonische environ
ments en produkten van ontwer
pers te bekijken. Het is de eerste
keer in de geschiedenis van de Do-
cumenta-tentoonstellingen dat er
zo veel ruimte wordt geschonken
aan architectuur. „Terecht", merk
te d<? samensteller op. „De archi
tectuur heeft vandaag de dag weer
wat te vertellen. Het is niet langer
alleen maar functioneel". Sommi
ge architecten tonen maquettes
van nog te realiseren bouwwerken.
Anderen, waaronder Hans Hol
bein, geven kritiek op bestaande
systemen. Hij heeft een kamer in
gericht met zeer kleine reproduk-
ties van bekende kunstwerken en
daarbij zeer grote etiketten of
naamkaarten gehangen: het func
tioneren van het museum aan de
kaak gesteld.
In het zeer fraaie park voor de
Orangerie is een tiental monumen
tale werken geplaatst. Daaronder
bij voorbeeld het object Eis van de
Nederlander Schute. Het ligt in de
bedoeling het bouwwerkje na af
loop van Dokumenta 8 als eigen
stand in te richten. Ondubbelzin
nig is de in stallatie van Ian Hamil
ton Finlay. Hij heeft, pal tegenover
de ingang van de Orangerie, een
reeks guillotines geplaatst.
In het centrum van Kassei, dat
voor deze gelegenheid steeds weer
helemaal op zijn kop staat, zijn gro
te objecten opgesteld van onder
anderen Richard Serra, Danny Ka-
ravan en George Tarkas. Ook is er
in Kassei een zeer uitgebreid pro
gramma met performances. Op
verschillende locaties geven naar
schatting tweehonderd kunste
naars acte de presence. De Breda-
naar Harry de Kroon zal in augus
tus zijn performance brengen. Dat
geldt ook voor de Tilburger Twan
Horvers. Welhaast traditioneel is
ook dit keer een gigantische catalo
gus uitgegeven. Dit driedelige
boekwerk (90 DM) omvat meer dan
duizend pagina's
Dokumenta 8 duurt nog tot 20
september.
'Zijn ze daar debiel geworden?'
EINDHOVEN (GPD) - De lei
ding van Globe noemt het advies
van de Raad voor Kunst om het ge
zelschap op te heffen 'belachelijk'
en 'een bedreiging voor het to
neelaanbod in Noord-Brabant'.
Kommer 't Mannetje, zakelijk
leider van Globe: „Dit is een zeer
serieuze bedreiging, een aanval be
ter, op het theater in de regio. Het
heeft namelijk niet alleen gevolgen
voor Globe, maar ook voor de
schouwburgen in Noord-Brabant.
Als wij er niet meer spelen en ook
groepen uit de Randstad weigeren
om te reizen, wat heb je hier dan
nog voor aanbod? Dan is heel de
basis toch weg. Van spreiding is
dan absoluut geen sprake meer
Dat er onvoldoende, geschikte
toneelleiders zouden zijn, noemt
Kommer 't Mannetje flauwekul:
„Ze moeten ons natuurlijk wel
even de tijd geven om te onwikke-
len. En kijk nu eens naar bijvoor
beeld een Gerardjan Rijnders (ja
renlang artistiek leider van Globe,
red.), die heeft zich toch ook hier
'in de regio' ontwikkeld. We heb
ben gewoon wat tijd nodig: maar
die schijnen we dus niet te krijgen.
Ofschoon het nog niet zover is: een
advies is tenslotte nog geen beslis
sing."
Globe gaat gewoon door met de
voorbereidingen van het komende
seizoen. De groep heeft vier voor
stellingen waaronder 'In Afrika'
van Ger Thijs en 'Othello' van Sha-
kespreare op het programma
staan. Bij Globe werken in totaal
zestig mensen op ruim veertig ar
beidsplaatsen. Het afgelopen sei
zoen trok de theatergroep bijna
20.000 bezoekers. Dat is tweedui
zend meer dan het seizoen 1985-
1986.
Kommer 't Mannetje geeft desge
vraagd te kennen dat Globe op alle
mogelijke manieren de politiek
-met name Tweede Kamer en Pro
vincie- zal bewerken, in de hoop
dat Brinkman het advies naast zich
neer zal leggen. Ook schouwburg
directies en publiek zullen worden
gevraagd hun medewerking te ver
lenen aan de instandhouding van
de theatergroep.
Ronald Klamer, artistiek leider
van Globe vreest kaalslag in de re
gio's. „Als alles naar de Randstad
verdwijnt, dan houdt dat in dat het
complete toneel een zachte dood
sterft. De Randstad heeft de regio
nodig, zo simpel is dat. Op deze
wijze wordt het een complete kaal
slag: om over de schouwburgen
nog maar niet te spreken."
„Dat de Raad al na een jaar in
houdelijk commentaar geeft is na
tuurlijk belachelijk. Op artistieke
kwaliteiten zo'n gammel advies ge
ven is heel pijnlijk. Dan denk ik
echt: zijn jullie nu echt debiel aan
het worden of hoe zit het? Iedereen
begrijpt toch dat je daar wat tijd
voor nodig hebt."
MUNCHEN, 15 juni (AP) - De
Amerikaanse componist, pianist
en dirigent Leonard Bernstein
heeft gisteren in de Academie van
Schone Kunsten in München de
Ernst-von Siemens-muziekprijs in
ontvangst genomen. Aan de onder
scheiding is een bedrag van 150.000
mark verbonden.
Siemens maakte bekend dat
Bernstein het geld wil gebruiken
voor bevordering van het muziek
onderwijs in de Verenigde Staten.
Vorig jaar ging de onderscheiding
naar de Duitse componist Karl-
heinz Stockhausen.
De Universiteit van Indiana in
Bloomington krijgt van de prijs
van Bernstein een bedrag van
100.000 mark; Harvard in Cam
bridge krijgt 20.000 mark en de
Brandeis-universiteit in Waltham
krijgt 10.000 mark. Het Tangle-
wood Music Centre in Tenox ont
vangt 15.000 mark en de resterende
5.000 mark wordt geschonken ter
ondersteuning van de oprichting
van een jeugdorkest tijdens het mu
ziekfestival van Sleeswijk-Hol-
stein. Het curatorium van de Emst-
von-Siemens-stichting heeft nog
eens een bedrag van 150.000 mark
ter beschikking gesteld ter stimule
ring van het muziekonderwijs in
de bondsrepubliek, Italië, Zwitser
land, Oostenrijk, de Sowjet-Unie en
de VS. (foto ap>
Globe-regisseur Ronald Klamer: 'Zijn ze daar bij de Raad
debiel geworden?'
de Kunst
oto Holvast)
