EIDEN
Sto
eds
'Het is een grote misvatting dat
astronomen wereldvreemd zijn'
Juryrapport prijst
inspanningen Leiden
LEIDSCH
DAGBLAD
DINSDAG 16 JUNI 1987
Van der Laan 'Nederlands astronoom voor Europa'
LEIDEN - "Sterrenkundige ver- land La Palma (niet te 1
schijnselen laten zich net als een met Las Palmas) drie telescopen in
medische diagnose niet in één gebruik genomen en verder zijn er
beeld vatten. Daarvoor zijn ver- nog de radio-sterrenwachten in
schillende onderzoekmethoden Dwingeloo/Westerbork.
nodig, allerlei soorten apparatuur. Prof. Van der Laan, sinds 1970
Voor een klein land als Nederland hoogleraar in Leiden, gaf vele jaren
5 dat niet te betalen. Vandaar dat leiding aan de Stichting Radiostra-
r bilaterale en internationale
dragen zijn afgesloten".
door
Annemiek Ruygrok
Prof. dr. H. van der Laan, hoogle
raar astronomie aan de Leidse uni
versiteit, is onlangs benoemd tot
directeur-generaal van ESO, de
Europese zuidelijke sterrenwacht, omdat
met het hoofdkwartier in Garching menwerkingen
k.. Muni sterrenwacht hadden de Britten eigenlijk een
partner nodig. Omdat zij onvol-
ling van Zon- en Melkweg in Dwin
geloo/Westerbork. Ook nam hij het
initiatief voor de Brits-Nederland
se samenwerking op La Palma en
bij de radiotelescoop op Hawaii.
"Die samenwerking heb ik in 1979
van de grond trachten te krijgen.
Omdat we als klein land niet kon
den bijblijven. Een orkest heeft nu
eenmaal instrumenten nodig, met
een piano alléén kan geen symfo
nie worden gespeeld. Toen wij dus
in iets nieuws dachten,
anders achter allerlei sa-
zouden hollen,
doende geld hadden, hebben wij
van hun nood onze deugd kunnen
maken. In 1981 werd de overeen
komst met de Britten getekend.
Een langlopende overeenkomst,
die op zijn minst tot 2009 zal du-
bij München
in de Zuidamerikaanse Andes.
ESO werd in oktober 1962 via een
parlementair verdrag opgericht.
Het is een organisatie met acht lid
staten, te weten België, West-
Duitsland, Denemarken, Frank
rijk, Italië, Nederland, Zweden en
Zwitserland. De Leidse sterren-
kundige prof.dr. J.H. Oort gaf in- T
dertijd het startsein tot ESO. "Dat HTipUlSen
was vlak na de oorlog, toen via het Rivaliteit in de sterrenkunde
Marshall-plan Europa weer op de acht Van der Laan positief: "In de
been werd geholpen. Daarop volg- sport is er toch ook rivaliteit. Dus
den in de jaren vijftig internationa- waarom niet in de wetenschap?
Ie organisaties als de Europese Ge- Als er maar positieve zin aan de ri-
meenschap van Kolen en Staal en valiteit wordt gegeven. Bovendien
de Europese organisatie voor kern- is het van belang dat de natuurwe-
fysica (CERN). Volgens dat laatste tenschap die de sterrenkunde
voorbeeld werd ESO opgericht.
Want wilde Europa tegen de Ame
rikaanse astronomen op kunnen,
dan moest er iets op het zuidelijk
halfrond gebeuren. Ook al omdat
daar waarnemingen kunnen wor
den gedaan die voor ons op het
noordelijk halfrond van belang
zijn, maar hier niet kunnen worden
gezien. Zoals de kern van onze
melkweg".
ESO heeft inmiddels het groot
ste waarnemingspunt ter wereld
tot zijn beschikking: het ESO-ob-
servatorium op de 2400 meter hoge
berg La Silla in Chili, waar zeven
grote telescopen en zes kleinere in
strumenten de astronomen terzijde
staan om dat grotendeels nog on
bekende heelal te verkennen. Vo
rig jaar zijn op het Canarische ei-
jonge mensen goed opleidt, opdat
zij goed getraind aan het econo
misch proces kunnen deelnemen.
Dat kan alleen met goede natuur
wetenschappelijke opleidingsmo
gelijkheden. Bovendien geeft de
astronomie belangrijke impulsen
aan de ruimtevaart. Mede dankzij
de bouw van nationale satellieten
als ANS en IRAS, waaraan door de
astronomen steeds hogere eisen
werden gesteld - het moest immers
steeds verfijnder worden om het
ruimte-onderzoek te laten slagen -
is het mogelijk gemaakt dat Fok
ker een goed vliegtuig ontwikkel
de. Men denkt altijd dat astrono
men wereldvreemde mensen zijn.
Maar dat is een grote misvatting".
Allereerst, aldus van der Laan, is
de sterrenkunde geen op zichzelf
staande wetenschap, maar een fy
sische wetenschap, met als basis
natuurkunde, wiskunde en infor
matica. In de astronomie worden
alle vormen van natuurkunde toe
gepast. "Maar het is ook een funda
mentele wetenschap: er worden al
lerlei dingen ontdekt. In 1965 werd
door de ontdekking van pulsars
nieuwe informatie verkregen over
neutronensterren en geconden
seerde materie. Dat is een onder
hoge druk in elkaar gedrukte stof.
Elektronen worden als het ware op
het atoom gedrukt, dat daardoor zo
zwaar wordt dat een vingerhoed
met die stof net zoveel weegt als
een vrachtwagen vol zand. Dat is in
een laboratrium niet na te maken,
vandaar het belang van die ontdek
king voor de natuurkunde. Funda
mentele wetenschap stelt hoge ei
sen aan de studenten".
Als derde bewijs dat de astro
noom geen kamergeleerde is, voert
Van der Laan de zogenaamde
'technologiespiraal' aan: "In de
astronomie worden een technolo
gieën gebruikt die aan de rand van
het mogelijke staat. Er is dus een
positieve wisselwerking tussen de
eisen die de astronomie stelt en de
technologische mogelijkheden".
En dan is er nog de zeer belang
rijke leer- en levenservaring die
jonge astronomen tijdens hun op
leiding krijgen. Omdat het instru
mentarium niet ter plekke voorra
dig is, krijgen zij ervaring om in
teamverband te werken en boven
dien nog op veel plekken van de
wereld te komen. Wie een oplei
ding in de sterrenkunde volgt, is
dan ook een welkome aanwinst
voor het bedrijfsleven. Van de 100
astronomen worden er maar 7
daadwerkelijk sterrenkundig on
derzoeker. De rest komt in de in
formatica, de vliegtuigindustrie of
elders terecht. "Als jonge onder
zoeker kunnen zij aanvankelijk
slechts op een zogenaamde aio-
post (assistent-in-opleiding) bij de
universiteit terecht. Dan verdienen
zij rond de 1700 gulden, terwijl zij
in het bedrijfsleven een maandsa
laris van 4.000 gulden plus een auto
krijgen aangeboden. Ik heb hier
over dus nogal gemengde gevoe
lens".
Verkenning
Het waarom van de sterrenkun
dige, ligt voor de hand volgens
prof. Van der Laan: "Het is dezelf
de reden waarom onderzoekers de
Noord- en Zuidpool gingen ver
kennen. Waarom Livingstone en
Stanley de jungle introkken. Het is
het verkennen van onbekende ge
bieden. We zien altijd nieuwe din
gen. In al die jaren heb ik schitte
rende ontdekkingen meegemaakt.
Het is het altijd in spanning zitten,
het exploratiemotief, de fascinatie
voor de verschijnselen".
Hij ziet het als zijn taak om astro
nomie toegankelijk te maken voor
een groot publiek. Drie jaar van
zijn vrije tijd heeft hij gestoken in
een Teleac-cursus moderne ster
renkunde; tevens is hij initiatiefne
mer voor het eerste 'ruimtetheater
in Europa', het Omniversum in
Den Haag.
Op de Leidse Sterrewacht heerst
een enthousiaste geest: het publiek
is er welkom voor cursussen en
open dagen. In zijn jaren aan de
Leidse universiteit heeft Van der
Laan meer dan 20 jonge weten
schappers tot aan hun promotie
begeleid. "Onze studenten horen
bij ons team. Ze leren in de afstu
deerfase erbij te horen. Dat vereist
Prof. dr. H. van der Laan: "Sterrenkunde is het verkennen i
de gebieden. Ik heb schitterende ontdekkingen meegemaakt".
gedegen werkdiscipline. Maar waarbij 3.000 astronomen uit 8 lan-
is ook nodig. Studenten moe- den 2«n betrokken. Alle klanten
waar krijgen: niet voor hun ?ijn mjj even lief". Maar Leiden
geld, maar voor de geïnvesteerde
tijd. Want vier a vijf unieke jaren
van je leven investeer je toch maar
in je studie". Hij vergelijkt de ster
renkunde met een sportclub: "Je
heeft een aparte plaats in zijn hart?
"Afkomst verloochent zich niet",
geeft hij toe.
Zijn doelstelling om astronomie
:over is daarin ook te blijven". eerst moet ik daar de kwaliteit van
ons observatorium in Chili bewa-
De Leidse opleiding astronomie ken. Dat is ons produkt. Verder zal
de Leidse Sterrewacht mogen I
zich overigens verheugen in een
ereplaats op de wereldranglijst.
Reden voor Van der Laan om er bij
het universiteitsbestuur op aan te
dringen dat zijn opvolging snel en
goed wordt geregeld: "Dat is mij
gelukkig ook toegezegd. Ik heb
twintig jaar in het instituut gesto
ken. En dankzij het hele team
groeit en bloeit het. Het zal, wan
neer ik in oktober bij ESO begin
één van mijn klanten worden. Ik ga
daar een grote instelling leiden,
ik zorgen dat ESO een ontmoe
tingsplaats voor de Europese ster
renkunde blijft en als zodanig
wordt uitgebreid. Dat zal ik doen
door symposia te organiseren,
workshops, de uitwisseling van
computerkennis te bevorderen en
diensten te leveren aan astrono
men voor hun analyses. Bovendien
zal ik trachten de lidstaten ook on
derling met elkaar te verbinden.
Als derde, grote klus, is er de
bouw van de optische telescoop in
Chili. Het concept van deze vier
maal acht meter diameter tele
scoop is er en moet in de jaren 90
worden ontwikkeld. "Er zitten heel
moeilijke aspecten aan. Er is een
bedrag van 350 miljoen gulden
mee gemoeid. Aan het project zijn
industriële contracten verbonden,
ook voor het Nederlandse bedrijfs
leven".
In München zal hij naar ver
wachting tien jaar de kans krijgen
om ESO verder uit te bouwen.
Maar het Leidse instituut blijft
hem aan het hart gebakken: "Ik zal
een Nederlandse astronoom voor
Europa zijn".
Endegeest
dekt tekort
van miljoen
uit reserve
LEIDEN - Het psychiatrisch zie
kenhuis Endegeest komt ruim een
miljoen gulden tekort op de begro
ting voor 1987. Dat tekort kan al
leen worden weggewerkt door in te
teren op de reserves van het zie
kenhuis. Volgend jaar moet even
wel een fors bedrag bezuinigd wor
den om de begroting sluitend te
krijgen.
Directeur algemene zaken mr.
J.R. Bronkhorst van het psychia
trisch ziekenhuis ontkent geruch
ten als zou het bezuinigingsbedrag
vooral gehaald moeten worden uit
de personeelskosten. Onder het
personeel wordt al gepraat over op
handen zijnde ontslagen. Hij be
strijdt ook dat er al plannen zijn die
tot gedwongen ontslagen zullen
leiden. "We weten nog niet hoe het
zal gaan, maar ons uitgangspunt is
juist dat er geen ontslagen vallen.
We zullen eerst proberen op een
minder pynlijke manier de uitga
ven te verlagen.
Bronkhorst noemt het tekort van
ruim een miljoen gulden op een be
groting van 44 miljoen overigens
niets bijzonders: "Begrotingen van
andere ziekenhuizen vertonen een
zelfde beeld. Wat ons te doen staat
is een begroting voor 1988 op te
stellen die weer sluitend is, zonder
op de reserves in te teren. Natuur
lijk gaat het om een fors bedrag en
is dat geen prettige bezigheid.
Maar we denken er wel uit te ko
men zonder dat dat arbeidsplaat
sen gaat kosten anders dan door
natuurlijk verloop"
Duidelijkheid over het bezuini
gingsbedrag en de consequenties
die daaraan verbonden zijn zal vol
gens directeur Bronkhorst pas ont
staan over ongeveer twee maanden
wanneer de begroting voor 1988
wordt opgesteld.
Redactie: Simone van Driel en Meindert van der Kaaij,
telefoon 144941, toestel 217 of 222.
Veld
"Het is toch wel tekenend dat
een groep jongens in die leeftijd,
tien tot vijftien jaar, handteke
ningen gaat ophalen en de ge
meente om ruimte vraagt", zegt
Peter Ham, voorzitter van de
wijkvereniging Stevenshofjes-
polder. Tekenend? Ontroerend is
het. Jongeren in de wijken (vlek
ken) 1 en 4 van de Stevenshof
zijn, nadat verzoeken om een
speelveld op het terrein bij De
Westwal consequent door de ge
meente zijn afgewezen, niet de
omheining om het terrein te lijf
gegaan, maar keurig netjes de
deuren langs getrokken met
handtekeningenlijsten. Dat le
verde 108 handtekeningen op
van mensen die hun verzoek aan
de gemeente om dat speelveld
eindelijk eens toe te staan, wil
den ondersteunen. Die steunbe
tuigingen heeft de wijkvereni
ging Stevenshofjespolder met
een begeleidende brief naar de
gemeente gestuurd.
Helaas, een dergelijk hartver
warmend initiatief dat het imago
van de jeugd bij heel wat mensen
weer wat zal opschroeven, haalt
in dit geval niets méér uit dan
een brief op hoge poten. Chef
buitendienst J.T. Siebenga van
de gemeentelijke directie groen
gebruikt de term nihil als hem
wordt gevraagd hoe groot de
kans is dat het verzoek van de
jongeren wordt gehonoreerd.
Even afgezien van het feit dat het
onderhavige terrein net is ver
kocht, deelt men ten stadhuize
niet de mening van de bewoners
dat er in de wijken 1 en 4 voor de
oudere jeugd een gebrek aan
speelvoorzieningen is. Siebenga
wijst op het, weliswaar tijdelijke,
trapveld op de hoek Helena Ver-
burgstraat-Stevenshofdreef en
op het in aanleg zijnde parkje
aan de Anne Frankstraat.
Peter Ham bestempelt het aan
gezicht van dat parkje als één
grote klei-bende en op die om-
schrijving kan Siebenga niet zo
veel afdingen. "Maar de grond is
net gedraineerd. We kunnen pas
gras inzaaien als het weer wat be
ter is. Na de grote vakantie kan
er in dat parkje worden gevoet
bald". Als we hem goed begrij
pen, heeft het met de mentaliteit
van de huidige jeugd te maken
dat er om nog een veld wordt ge
vraagd. "Een paar speelgelegen-
heden zijn een eindje lopen en
dat schijnt tegenwoordig een
probleem te zijn. Dat merk ik bij
mijn eigen kinderen ook".
Verkeerde mentaliteit of niet,
de vlek-bewoners zitten er mooi
mee. Een aantal jongens kan dan
wel handtekeningen hebben op
gehaald, van twee wijken be
volkt door louter engeltjes is ook
weer geen sprake. Peter Ham
vertelt dat een deel van de jeugd
zich, bij gebrek aan speelvoorzie
ningen, op het plegen van vanda
lisme heeft toegelegd. Dat speel-
lustige jongeren soms illegaal be
zit nemen van het door hen be
geerde terrein bezorgt op zich
geen overlast. Maar wel hinder
lijk is volgens Ham dat de via
ducten en de onderkanten van
de bruggen worden volgekalkt,
dat opgeschoten jongeren zich in
de zomer met radio's en met ach
terlating van rotzooi vlakbij wo
ningen posteren en dat pas ge
plante bomen uitgerukt danwel
afgesneden worden. "Op die ma
nier zijn we al heel wat aanplant
kwijtgeraakt", zegt Ham. Hij ge
looft dat de komst van een speel
veld het vandalimse kan indam
men. "De jeugd wil zo'n speel
veld echt erg graag, kijk maar
naar de handtekeningenactie"
Koffie
Een koffiegeldvergoeding van
één gulden per dag. Geen feitje
uit het jaar nul: tot voor kort
kreeg een aantal ambtenaren dat
bij de gemeente Leiden in bui
tendienst werkt, elke werkdag
.•^aneL* - JSLigJw
Een speelveld voor de wat oudere jeugd in de wijken 1 en 4 van de Stevenshof, bijvoorbeeld op het terrein
bij De Walslag, behoort waarschijnlijk niet tot de mogelijkheden. De gemeente vindt dat er thans voldoen
de speelruimte voorhanden is.
een vergoeding van een piek om
de kosten voor het bakkie troost
te drukken. Thans zijn betere tij
den aangebroken, want B en W
hebben de vergoeding onlangs
opgeschroefd tot wel 3 gulden
20.
Als dat geen forse verhoging is.
"Je kunt ook zeggen dat die oude
vergoeding belachelijk laag
was", sleutelt mevrouw G. Sun-
ter van de gemeentelijke directie
personeel en organisatie wat aan
deze stelling. Al hebben de des
betreffende ambtenaren zich vol
gens haar al die jaren met die ene
gulden tevreden gesteld. "Vroe
ger was er helemaal geen vergoe
ding".
De verhoging is een gevolg van
het feit dat de gemeente Leiden
niet langer een eigen verhuis-,
reis- en pensionreglement han
teert maar gebruikt maakt van
de rijksregeling Reiskostenbe-
sluit. In aanmerking voor een
vergoeding komen ambtenaren
die dagelijks langer dan drie uur
achter elkaar in de buitendienst
werken, voor wie geen
ningen voorhanden zijn om in de
pauze een bak koffie of thee tot
zich te nemen en die, door de
aard of de kortstondigheid van
hun contacten, geen consumptie
van burgers krijgen aangeboden.
Welke ambtenaren wordt dan
een versnapering onthouden?
Deurwaarders onder anderen,
zegt Sunter. Die hoeven door
gaans niet op een warm welkom
van de mensen die ze bezoeken,
te rekenen.
Over koffie gesproken, voelt
Leiden er als gemeente met pro
gressief imago niets voor om de
binnendienstambtenaren in het
vervolg een Derde Wereld-bakje
te gaan schenken? Enkele ge
meenten en onlangs ook de
Tweede Kamer gingen Leiden al
voor in de beslissing de 'kapita
listische' koffie de deur te wij-
Welnu, Leiden blijft voorals
nog achter. Hoofd W.A. Deelen
van interne zaken van de ge
meente zegt dat sinds de ge
meente de koffïevoorziening
heeft uitbesteed aan een cate-
(Foto Jan Holvast)
ringbedrijf, zij zich alleen nog
zeer terzijde met kantine-aange
legenheden bemoeit. "Het be
drijf heeft van ons niet beleids
matig opgelegd gekregen dat er
Derde Wereld-koffie moet wor
den geschonken. Bovendien is
die kwestie drie of vier jaar gele
den ter sprake geweest in de ge
meenteraad en slechts een min
derheid was daar toen vóór.
Daarna is die disucssie niet meer
aangezwengeld".
Of het daarvoor nu al dan niet
weer tijd is, is iets wat politiek
Leiden moet uitmaken, stelt hij.
"Zoiets is een puur politieke be
slissing, net als het besluit of de
gemeente wel of niet Shell-benzi-
ne tankt". Mocht de gemeente
raad zich geroepen voelen de
koffieboeren in de Derde Wereld
te steunen en niet langer koffie
van huidig leverancier meneer
Van Nelle af te nemen, dan lijkt
Deelen een smaaktest wel op zijn
plaats. Om de situatie te voorko
men dat er koffie komt die de
ambtenaren o zo verantwoord,
maar o niet te drinken vinden.
(vervolg van pagina 1)
LEIDEN - De jury van de 'Buiten
Gewoon Veilig'-prijs, oordeelt zeer
positief over de inspanningen die
in Leiden worden verricht om
vrouwen veilig over straat te laten
gaan. De loftuitingen in het jury
rapport zyn niet van de lucht: 'Lei
den voert een systematisch, struc
tureel en continu beleid met be
trekking tot sociale veiligheid voor
vrouwen. Het beleid getuigt van
enthousiasme en creativiteit en is
een goed voorbeeld'.
Deze laatste toevoeging is wel
licht bedoeld voor de andere zeven
gemeenten die op verzoek deelna
men aan deze competitie: Amster
dam, Rotterdam, Den Haag,
Utrecht, Eindhoven, Zaanstad en
Tilburg. Het toeval wil dat Leiden
de kleinste is van het achttal, maar
dat is volgens de jury juist een re
den voor een extra pluim. 'Het feit
dat een kleine en dus relatief arme
gemeente veel geld reserveert voor
het ontwikkelen van een beleid in
zake sociale veiligheid, verdient
waardering', aldus het juryrapport.
De prijs is mogelijk gemaakt
door de ministeries van justitie en
binnenlandse zaken en het be
drijfsleven. Er is een bedrag van
twee ton mee gemoeid, een in deze
tijd van bezuinigingen welkom be
drag voor de gemeente. De helft
dient besteed te worden aan een
experiment in de stad om de veilig
heid op straat te bevorderen. Wat
voor experiment dat wordt, is nog
niet bekend. De andere helft van
de prijs komt naar Leiden toe in de
vorm van een medewerker van de
stichting 'Vrouwen, bouwen wo
nen'. Die zal de gemeente een jaar
ten dienste staan. Daarna vertrekt
ze naar de gemeente die volgend
jaar de eerste prys in de wacht zal
slepen.
Anderhalf jaar geleden bracht
het gemeentebestuur een nota uit
waarin de onveilige plaatsen in de
stad werden geïnventariseerd. Bo
vendien stapten enkele ambtena
ren op de fiets om in de nachtelijke
uren persoonlijk de onveilige plek
ken op te sporen. Er werd 150.000
gulden beschikbaar gesteld om be
tere verlichting aan te brengen en
groenvoorzieningen (hoge bossa-
ges langs afgelegen fietspaden bij
voorbeeld) aan te passen. In dat be
leid past ook de sloop van urinoirs
die als onveilige plekken werden
beoordeeld. Sindsdien wordt te
rughoudendheid betracht met de
aanleg van tunneltjes en houdt
men bij nieuwbouw rekening met
het feit dat er ook s'avonds enige
sociale controle op de straat moge
lijk moet zijn.
Leidenaars
gewond bij
vechtpartij
LEIDEN - Bij een vechtpartij, met
als mogelijke inzet een beroving,
op de Oude Vest nabij de Koestraat
zijn twee Leidenaars van 23 en 28
jaar afgelopen nacht gewond ge
raakt. Een is er ernstig aan toe. De
28-jarige man liep een hersen
schudding, een hechtwond aan de
slaap en verscheidene kneuzingen
op. De andere had kneuzingen in
nek, rug en handen. Beiden zijn
overgebracht naar het AZL.
De twee slachtoffers wilden gis
teren nog geen verklaring afleggen
en hebben ook nog geen aangifte
gedaan. Uit gesprekken met getui
gen, die anoniem wilden blijven, is
de politie evenwel duidelijk gewor
den dat de Leidenaren het aan de
stok kregen met een groep van vier
tot zes mannen. Mogelijk ging het
om een beroving, want een van de
slachtoffers is zijn portemonnee
kwijt.
Diefstallen met geweld
LEIDEN - Een 23-jarige Leidenaar
heeft aangifte gedaan van diefstal
met geweld. Hij zou in de nacht
van zaterdag op zondag in het
Kooipark staande zijn gehouden
door een man die hem de tijd vroeg
en even daarna zijn besprongen
door een tweede man die uit het
struikgewas tevoorschijn kwam.
De Leidenaar zou een klap op zijn
achterhoofd hebben gekregen en
het bewustzijn hebben verloren.
Zijn portemonnee met tweehon
derd gulden alsmede zijn horloge
bleken nadat hij weer was bijgeko
men, verdwenen.
Een Leidenaar van onbekende
leeftijd heeft eveneens aangifte ge
daan van diefstal met geweld. Hij
zou in de nacht van zondag op
maandag op de Hooglandsekerk-
gracht door twee mannen zijn be
dreigd met een mes. Zij zouden
hem met het mes hebben geprikt
en hem hebben geschopt en hem
zijn portemonnee met daarin tien
gulden en een giropasje afhandig
hebben gemaakt. De Leidenaar
heeft voorzover bekend geen letsel
opgelopen.
STAD LEIDEN STAD LEIDEN STAD LEIDEN STAD LEIDEN STAD LEIDEN STAD LEIDEN STAD LEIDEN
