Moralisme in sprookje verpakt
'UIisse' biedt reeks mooie momenten
Béjart weg
uit Brussel
Dirigent
Carlo Rizzi
slaagt niet
helemaal
PAGINA 20
KUNST
MAANDAG 15 JUNI 1987
'Buigen of Barsten' van Rudi van Dantzig
Het Nationale Ballet met 'Buigen of
Barsten' (Rudi van Dantzig, Toer
van Schayk Chiel Meijering), 'Sym-
phonieèn der Nederlanden' (Hans
van Manen Louis Andriessen) en
een reprise van 'Serenade' (George
Balanchine Pjotr Tsjaikovski). Met
medewerking van het Nederlands
Balletorkest en het Amsterdams
Balletkoor. Gezien op 14 juni in het
Muziektheater, Amsterdam. Aldaar
ook op 16,18 en 20 juni.
AMSTERDAM - Met 'Buigen of
Barsten' van Rudi van Dantzig
heeft het Nationale Ballet zijn
eerste risicovolle produktie in
het Muziektheater uitgebracht.
'Buigen of Barsten' is een moei
lijke bevalling geweest. Van
Dantzig zou het eerst maken
voor de opening van het Muziek
theater een jaar geleden, maar
werd overspannen. Ook nu
moest hij, mede uit tijdgebrek,
één van de zes delen ervan door
vriend en collega Toer Van
Schayk laten maken. Tot over
maat van ramp werd vlak voor
de première de altvioolsolist
ziek, zodat het deel met zijn solo
partij op band wordt begeleid, en
kreeg een van de centrale dan
sers een ongeval tijdens de gene
rale repetitie. 'Op het scherp van
de snede', de titel die Van Dant
zig eerst voor het stuk in gedach
ten had, was toepasselijk ge
weest.
'Buigen of Barsten' is een reu-
zenproduktie geworden, ver
moedelijk wat de bezetting be
treft de grootste die het Nationa
le Ballet ooit heeft gebracht.
Naast de meer dan vijftig dan
sers staan er ook nog honderd
zangers op het toneel. De toneel
muil van het Muziektheater
wordt daartoe helemaal openge
sperd. Tot in de huig van het po
dium staan koórleden en rennen
dansers.
'Buigen of Barsten komt bijna
twee jaar na 'Want wij weten niet
wat wij doen', het voorlaatste
ballet van Van Dantzig dat ook
op muziek van Meijering was ge
zet. Het sluit er in vele opzichten
op aan. Het onderwerp is dat van
alle balletten die hij de laatste ja
ren maakte: de mensheid is bezig
zijn eigen graf te graven en het
individu dat zich daaraan wil
onttrekken wordt door de ande
ren onder de voet gelopen.
Van Dantzig heeft zijn waar
schuwing al op verschillende
manieren vorm gegeven. Dit
keer koos hij voor een minder
verhalende benadering dan bij
hem gebruikelijk is. Typerend
voor hem is de actieve rol van het
koor, dat als ware het de stoom
wals der geschiedenis over het
podium dendert en steeds de
veel kleinere groep dansers
dreigt te verpletteren. Binnen
die groep van dansers neemt
Clint Farha de centrale plaats in.
Hij is het zinnebeeld van een
slachtoffer van de vooruitgang
en wordt aan het slot door land
meters letterlijk ingekaderd en
onder het stof bedolven.
Voor het zover is hebben heel
wat stormen pp het podium ge
woed. De enkeling vindt temid
den daarvan soms troost en be
scherming. Vooral het altviool
concert en het door Van Schayk
gechoreografeerde deel bevatten
mooie stukken dans, waarin de
bewegingen van individu en
groep als vanzelfsprekend in el
kander overvloeien. Maar het
einde is onontkoombaar.
Dankzij die lange scènes met
louter dans is 'Buigen of Barsten'
het beste wat Van Dantzig in ja
ren heeft gemaakt. Het samen
L'Esquisse met 'Derrière le mur'.
Choreografie: Joëlle Bouvier en Ré-
gis Obadia; muziek: Nicolas Frize;
decor: Dominique Roux. Gezien op
13 juni in de Stadsschouwburg, Am-
lenzaal. Amsterdam.
AMSTERDAM - Na het dèbacle
van de Franse dans in het Hol
land Festival van vorig jaar zijn
dit jaar twee groepen uit Frank
rijk uitgenodigd om de nare
smaak weg te spoelen. Met L'Es-
quisse en De Hexe Production
van Monnier en Duroure is dat
ten dele gelukt. Al blijft het
moeilijk te begrijpen waarom
Nederlandse theater- en festival
programmeurs zo in het bijzon
der gecharmeerd blijven van de
Franse dans.
L'Esquisse heeft in het marge-
theater in ons land al enigszins
een naam opgebouwd. De eerste
produkties van het duo Joëlle
Bouvier en Régis Obadia beho
ren tot het beste wat de Franse,
dans te bieden heeft. Ze hebben
een eigen vorm van bewegen
ontwikkeld waarbij op een ro
buuste manier uitdrukking
wordt gegeven aan tederheid.
levensecht: de meterslange gor
dijnen die bollen in de wind, het
metselwerk van de muren, de ve
gen licht over de trappen, het wa
ter dat aan het slot langs de wan
den sijpelt.*Het is een decor dat
wel bij L'Esquisse past: harde,
onverbiddelijke steen, die tege
lijk met een romantisch waas is
overdekt. Een typisch Franse
sfeer die bijvoorbeeld ook uit het
stripblad Metal Hurlant spreekt.
Het bewegingstheater voor
Clint Farha (midden) in Rudi van Dantzigs ballet 'Buigen of barsten'.
spannen van dans, muziek en de
cor draagt daar veel toe bij. Van
Van Schayk is bekend dat hij een
geestverwant is. Hij maakte het
grimmige decor, met dreigende,
schuine stalen staketsels, een op
lopend achtervlak en een reus
achtig beeld (Gilgamesj?). Maar
ook uit de compositie van Chiel
Meijering spreekt een verwante
benadering.
Met voorbijgaan aan de strek
king zou 'Buigen of Barsten'
vaak een mooi schouwspel zijn.
Maar je krijgt nooit de kans om
die te vergeten. De prachtige mo
menten waarin het koor als een
grote, zwijgende donderwolk
over het podium zwermt worden
te niet gedaan door de platte tek
sten die ze daarna moeten zin
gen. En zogaat het steeds.
Van Dantzig verdient sympa
thie omdat hij halsstarrig zijn en
gagement in beweging blijft om
zetten en daarbii veel risico durft
te nemen. Daarmee gaat hij in te
gen de in het theater vaak heer
sende houding van nergens bij
betrokken willen zijn. Maar de
manier waarop hij zijn keuze uil-
draagt is niet van deze tijd. Een
moralistische boodschap met
grote gebaren verpakken in een
sprookje, dat werkt niet. Het
shockerende van 'Buigen of Bar
sten' schuilt niet in het engage
ment zelf, maar in de naieve ge
stalte die het aanneemt.
Van Manen
In hetzelfde programma is
'Symphonieën der Nederlanden'
voor het eerst voor het 'gewone'
publiek te zien. Hans van Manen
maakte dit korte ballet ter ere
van het openingsgala van Am
sterdam Culturele Hoofdstad op
18 mei.
Een groter contrast met 'Bui
gen of Barsten' is amper denk-
(foto Jorge Fatauros)
baar. 'Symphonieën' is een glas
heldere dans voor twaalf man
nen en twaalf vrouwen. Piet
Mondriaan gaat naar het bal, dat
is een beetje de sfeer ervan. Twee
pelotons paraderen in 'flashy'
pakken over het podium: knal
blauwe broek, wit en zwarte bo
venkleding, glimmende cein
tuur. Ze schuiven in elkaar en
waaieren weer uit, als majorettes
die hebben doorgeleerd. Als ze in
formatie staan is er telkens wel
iemand die het cordon door
breekt om de lijnen van een in
strumentale solo in de ruimte te
schetsen. De vrolijk schetteren
de muziek voor blazers van
Louis Andriessen is zeer bepa
lend voor het stuk. 'Sympho
nieën' is geen echte uitschieter in
het oeuvre van Van Manen, maar
straalt wel een aanstekelijk soort
ingestudeerde feestvreugde uit.
ARIEJAN KORTEWEG
L'Esquisse is in een paar jaar
tijd van een klein groepje met
een paar dansers en amper decor
veranderd in een grote theater
machinerie. Zo groot dat 'Derriè
re le mur' alleen nog met veel
passen en meten in de Amster
damse Stadsschouwburg kan
staan. Het stuk speelt zich af in
een imposant decor, dat de bin
nenplaats van een kasteel of een
middeleeuwse stad verbeeldt.
Alles aan dat decor is meer dan
Dallapiccola in concertvorm
'UIisse', opera van Luigi Dallapiccola. Concert
uitvoering in het kader van de VARA-matinees
en het Holland Festival door solisten, het Groot
Omroepkoor en het Radio Filharmonisch Orkest
o.l.v. Zoltan Pesko. Gehoord in het Concertge
bouw op 13 juni. Radio-uitzending: maandag 15
juni. 20.02 uur.
AMSTERDAM - De opera-concerten in het
kader van de VARA:matinees hadden in
het afgelopen seizoen iets van een gesloten
cirkel. In november werd begonnen met 'II
ritorno d'Ulisse in patria' van Monteverdi
en de afsluiting werd zaterdagmiddag ver
zorgd met het ruim drie eeuwen jongere
muziekdrama 'UIisse' van Luigi Dallapic
cola. Behalve de stof, de terugkeer van
Odysseus naar zijn vaderland, hebben deze
werken echter nog een belangrijk kenmerk
gemeen: beide bleken zich namelijk slechts
met grote moeite in concertvorm te kunnen
handhaven. Bij Monteverdi's opera ontbrak
het niet aan handeling en tempo, maar
bleek de constante recitativische stijl een
sterke belemmering zodra het werk van het
theatrale element beroofd werd, maar de in
1968 voltooide opera van Dallapiccola bood
een beeld dat daaraan ongeveer tegenover
gesteld was. De golvende muzikale bewe
ging op een ritmisch gefundeerde basis
zorgde voor het ene fraaie moment na het
andere, maar de trage tekstbehandeling en
het gebrek aan handeling zorgden regelma
tig voor een dramatische stilstand die de
muziek tot louter fraaie klanken leek te re
duceren. Hét gevoel voor dramatiek en de
menselijke betrokkenheid die de eenakter
'II Prigioniero' kenmerken, schijnen hier
omgezet in een intellectualisme en een spe
len met abstracties dat hoge eisen aan de
toehoorder stelt. Het door de componist
zelf ontworpen libretto legt daarvoor al een
moeilijk toegankelijke basis, omdat het zo
wel in de dramatische tekening als in het
zinspelen op feiten en gebeurtenissen een
grondige kennis van Homerus vereist, en
helaas was de VARA er niet aan toegeko
men om bepaalde elementen in het libretto
door middel van voetnoten voor het meele
zende publiek te verduidelijken.
De uitvoering zelf werd vooral een triomf
voor het Radio Filharmonisch Orkest en
voor dirigent Zoltén Pesko, die als geen an
der met deze partituur vergroeid is geraakt.
Zij konden echter niet voorkomen dat de
muziek herhaaldelijk inderdaad nauwelijks
meer leek dan een aaneenschakeling van
op zichzelf beeldschone momenten, temeer
daar de solisten dikwijls niet in staat waren
boven het orkestrale geweld uit te komen
of - mede door hun onverstaanbaarheid -
hun rollen echt reliëf te geven. De enige uit
zondering daarop vormde de Nausikaa van
de helder getimbreerde en perfect articule
rende sopraan Valeria Esposito. De radio-
uitzending zal echter uitwijzen dat er nog
meer opmerkelijke vocale prestaties wer
den geleverd, met name door de alt Jard
van Nes, de tenoren Peter Haage en Hein
Meen.s, en de bariton William Murray, die
de titelrol op korte termijn van Victor
Braun had moeten overnemen.
PAUL KORENHOF
dat fraaie decor is in feite een uit
vergroting van wat in eerdere
produkties met een paar dansers
werd gedaan. Maar de scherpe
kantjes zijn er vanaf. Ik mis het
bokkige, boerse minnekozen, het
tomeloze tegen elkaar bonken.
Agressie en aanhankelijkheid
zijn nu gestroomlijnd, de aarze
ling tussen oorveeg en streling is
uit de dans verdwenen. L'Es
quisse verliest zich in een verre
gaande stilering en lijdt nu aan
het narcissisme waarin veel
Franse groepen zich verliezen;
zelfs een wildeman ziet er dan uit
alsof hij net onder de droogkap
vandaan komt.
Bouvier en Obadia zijn bezig
zich zwaar te vertillen aan hun ei
gen esthetiek. De verbluffend
knappe en suggestieve vormge
ving van 'Derrière le mur' heeft
alle inhoud uit de voorstelling
gezogen. De rituelen van L'Es
quisse verzanden in gedateerd
surrealisme; een soort dansen op
Stonehenge in een strakke, vale
spijkerbroek. Het is een voorstel
ling met veel onnodige poespas
erin, een levend bewijs dat groter
lang niet altijd beter is.
M D
Zoals L'Esquisse graag balan
ceert op de grens tussen liefde en
woede, zo laten Monnier en Du
roure het onderscheid tussen
man en vrouw vervagen. 'Pudi-
que Acide' wordt gedanst in
Schotse kilts (van verschillende
clans): het androgyne kledings
stuk avant la lettre. En in 'Exta-
sis' dragen zowel man als vrouw
een lange regenjas met daaron
der een tutu. Niet alleen in de
kostuums, maar ook in de dahs is
er zo min mogelijk onderscheid
tussen de seksen.
Jean-Francois Duroure danst
in de groep van Pina Bausch. Hij
was de niet te stuiten rock roll-
danser in 'Auf dem Gebirge...'.
Hexe Production, de groep die
hij samen met Mathilde Monnier
heêft, bestaat pas sinds een paar
jaar. De twee pas de deux in dit
eerste programma vertonen veel
overeenkomsten. Licht tragische
momenten zonder muziek wor
den afgewisseld met koddige,
showy dansen op muziek van
Kurt Weill.
'Extasis' kwam, ook door de
uitvoering, veruit hét best uit de
verf. Juist de meer verstilde mo
menten worden hier goed uitge
buit. De ver uitgedraaide heupen
geven karakter aan de dans en
zeker aan het eind weet het twee
tal een droeve vrolijkheid op te
roepen. Toch, Monnier en Du
roure balanceren bepaald niet op
het scherp van de snede en zou
den met hun burleske dansjes op
de - vaak bruut weggedraaide -
Weill met evenveel recht in het
LIdo kunnen optreden. Ze moe
ten het nog veel te veel van een
paar vondsten hebben. Hun
groepschoreografie 'Mort de Ri-
re' is van 16 t/m 19 juni in het
Holland Festival te zien.
ARIEJAN KORTEWEG
Bommelding verstoort
optreden Bernstein
MÜNCHEN (DPA) - Een uitvoe-
ring van de Amerikaanse dirigent
Leonard Bernstein met het symfo
nie-orkest van de Beierse omroep
is zaterdagavond verstoord door
een bommelding. Toen de politie
na de ontruiming van de concert
zaal in München niets had gevon
den begon met de uitvoering van
Franz Schuberts symfonie in C-dur
met drie kwartier vertraging.
Wel bleek na afloop van het con
cert dat Bernsteins horloge ter
waarde van 30.000 mark was ver
dwenen uit de dirigentenkamer,
evenals een bedrag van 850 mark.
De Duitse muziekprijs, die Bern
stein vandaag in München zal ont
vangen, kan wellicht iets goedma
ken. Aan de prijs is een bedrag van
150.000 mark verbonden.
BRUSSEL (BELGA/AFP/DPA) -
De Franse choreograaf Maurice
Béjart, de leider van het wereldbe
roemde .Ballet van de Twintigste
Eeuw', heeft aangekondigd dat hij
eind deze maand bij de Brusselse
Koninklijke Muntschouwburg ver
trekt. Dit heeft de Belgische minis
ter voor het Franstalig onderwijs,
Antoine Duquesne, zaterdag ver
klaard.
Volgens de minister deelde Bé
jart hem dit mee in een telefoonge
sprek vanuit Leningrad waar het
gezelschap nu op tournee is. Bé
jart, die internationale roem ver
wierf met het in 1960 door hem op
gerichte .Ballet van de Twintigste
Eeuw', vertrekt waarschijnlijk
naar Lausanne.
Als reden voor zijn vertrek voer
de de 59-jarige choreograaf aan dat
hij geen bevredigend antwoord
heeft gekregen op zijn verzoek om
meer zelfstandigheid voor zijn bal
letgroep. Op die manier wilde de
choreograaf voorkomen dat zijn
gezelschap de dupe zou worden
van de bezuinigingen die de Belgi
sche regering van de Muntschouw
burg had geëist. De schouwburg
heeft met grote verliezen te kam
pen. Volgens Bejart heeft zijn bal
letgroep echter nooit begrotings
problemen gehad. Daarom eiste hij
dat zijn balletgroep en het operage
zelschap van elkaar losgemaakt
zouden worden.
Minister Duquesne verklaarde
het afgelopen weekeinde dat de re
gering Béjarts eis ondersteunde,
maar dat de direktie en de raad van
bestuur van de Muntschouwburg
niet op diens voorstel hadden ge
reageerd. De directie van de
schouwburg liet weten dat zij offi
cieel nog niets van Béjarts aan
staande vertrek had vernomen.
De Turkse zangeres Selda
Veel muziek op Poetry Park
ROTTERDAM (GPD) - Het was gisteren dringen geblazen in het park
aan de voet van de Rotterdamse Euromast. Tienduizenden mensen had
den zich hier verzameld om de tiende aflevering bij te wonen van het
multi-culturele festival Poetry Park. Begonnen als een extra feestje bij
Poetry International, is Poetry Park inmiddels uitgegroeid tot een zelf
standig festival met een unieke sfeer. Elk jaar laten honderden artiesten
met een niet- Nederlandse achtergrond op verschillende podia zien wat
de ontwikkelingen zijn op het gebied van muziek, dans, theater en poëzie.
Nog meer dan de vorige keren lag de nadruk dit jaar op de muziek. Het
eerfete hoogtepunt was het optreden van de Turkse zangeres Selda, door
presentator Bram Vermeulen treffend omschreven als 'de stem van Tur
kije'. Voor de Turken is Selda een begrip. Ze heeft reeds zeventien elpee's
op haar naam staan en geldt als één van de belangrijkste vertolkers van
de Turku (muzikale volkspoëzie) en van protestliederen. Tjonge, wat kan
die vrouw hartverscheurend zingen. Terecht werd om een toegift ge
vraagd.
Ook het optreden van de Kaapverdische band Sun of Cap was een
succes. Eenmaal op dreef valt een groep als Sun of Cap nauwelijks meer
te stuiten in haar razendsnelle ritmen. En als dan ook nog eens het zonne
tje begint te schijnen, kan zo'n optreden niet meer stuk.
Des te knapper was het dat de Surinaamse Astrid Roemer vervolgens
fier overeind bleef met haar poëzie. Terwijl achter haar alles werd klaar
gezet voor de spetterende slot-act van Arrow, droeg zij trefzeker haar
ritmische gedichten voor. Als ik u zo dicht tegen elkaar zie staan, geneer
ik me haast dat ik gedichten heb geschreven om racisme te bestrijden.
Maar ik zal er toch een paar voorlezen. Jammer genoeg las ze alleen oud
werk voor.
Actrice
Geraldine Page
overleden
NEW YORK (Rtr)- De Ameri
kaanse actrice Geraldine Page, die
onder haar vele onderscheidingen
ook een Oscar voor de beste actrice
telde, is zaterdag op 62-jarige leef
tijd overleden. Haar zoon Anthony
trof haar zaterdagmiddag dood.
aan in haar flat in Manhattan.
Volgens de politie is Page vermoe
delijk aan een hartaanval overle
den.
Haar laatste rol speelde ze met
Richard Chamberlain in de herop
voering van Noel Cowards stuk
'Blithe Spirit' op Broadway. We
gens ziekte moest ze bij enkele op
voeringen verstek laten gaan.
Geraldine Page verwierf haar
eerste roem in de jaren '50 met to
neelopvoeringen in de Newyorkse
off-Broadway theaters en maakte
later ook carrière in de filmwereld.
Ze gold als een van de grootste
Amerikaanse toneelactrices van de
afgelopen 30 jaar. In 1986 won ze
eindelijk een Oscar voor haar rol in
'the trip to Bountiful', nadat ze ze
ven vergeefse reizen naar Holly
wood had gemaakt voor Oscarno
minaties die het niet haalden.
Geraldine Page werd in 1924 ge
boren in Kirksville, Missouri, en
groeide op in Chicago. Op haar ze
ventiende stond ze vóór het eerst op
de planken van het amateur-toneel,
het begin van een carrière waarin
ze in meer dan 500 stukken zou spe
len. Ze veroverde de Newyorkse
theater-wereld in 1952 met de off-
Broadway produktie van Tennes
see Williams' 'Summer and Smoke'.
Haar rol in de eerste filmversie van
dit toneelstuk leverde haar de eer
ste Oscar-nominatie op. Er zouden
er nog zes volgen: voor 'Sweet bird
of youth', 'Interiors', 'Hondo', 'You-
Bij Residentie-Orkest
Residentie-Orkest o.l.v. Carlo Riz
zi met werken van Carl Maria von
Weber en Ernest Chausson. Solist:
Christian Zacharias in het Concert
voor piano en orkest no. 5 van Lud-
wig van Beethoven. Gehoord op 13
juni in de Stadsgehoorzaal.
LEIDEN - Het debuut van de
26-jarige Italiaanse dirigent
Carlo Rizzi bij het Residentie-
Orkest mag niet onverdeeld ge
slaagd genoemd worden, wan
neer tenminste dit concert als
maatstaf voor zijn kunnen ge
nomen moet worden. Behaalde
prijzen op. toch niet onbelang
rijke dirigenten-concoursen
wijzen in de richting van een
opmerkelijk talent en wekten
verwachtingen die althahs in
dit concert niet vervuld wer
den. Wellicht gaat zijn talent
meer in de richting van de ope
ra, want dramatisch was zijn in
terpretatie van zowel de Ouver
ture Der Freischütz van von
Weber als van de Symfonie in
Bes van Chausson in hoge ma
te. In Der Freischütz werd alles
zwaar aangezet met grote geba
ren waarin de details nogal
eens verloren gingen, en weinig
homogeen samenspel het ge
volg was. Ook de Symfonie van
Chausson .onderging dezelfde
behandeling. Chausson, die
een leerling van César Franck
was, werkte zoals alle compo
nisten uit die tijd (de tweede
helft van de vorige eeuw) onder
de schaduw van Wagner. Maar
hij was ook Fransman, en de
Franse muziek hoe dramatisch
die ook mag zijn, wordt toch
steeds gekenmerkt door een
evenwicht tussen emotie en
verstand. In deze uitvoering
was beheersing ver te zoeken;
te uitbundige fortes over
schreeuwden de donkere tin
ten van de orkestklank. Deze
uitvoering was te extravert om
tot de innerlijke muzikale logi
ca door te dringen.
In Beethoven's Vijfde piano
concert spreidde Christian Za
charias een veelheid aan scha
keringen ten toon, van een bij
tend wat koud fortissimo in het
vele passagewerk van het eer
ste deel tot en met een verstild
pianissimo in het middendeel.
Indrukwekkend was de wijze
waarop Zacharias aan het eind
van dit deel de klank liet uit
sterven en het uitbundige the
ma van het direct erop volgen
de Rondo voorbereidde. De uit
gelaten vrolijkheid van dit
Rondo had een wat grimmig
karakter, waardoor de andere
veel mildere thema's in dit deel
meer reliëf kregen.
Met dit concert heeft het Re
sidentie-Orkest definitief een
streep gezet onder de serie con
certen in eigen beheer in Lei
den. Folders met informatie
over de abonnementen in de
nieuwe Muziekzaal aan het
Spui in Den Haag werden tij
dens dit concert uitgereikt. Het
Residentie-Orkest zal evenwel
in het volgend seizoen zesmaal
te Leiden te horen zijn in het
kader van dè Meesterserie van
K&O.
MIES ALBARDA.
Maurice Béjart
(archieffoto)
're a big boy now', 'Pete 'n Tillie' en
'The Pope of Greenwich'.
Geraldine Page trad drie keer in
het huwelijk, de laatste maal met
de acteur Rip Tom. Ze laat drie
kinderen achter. (foto ap>
