De Cajuns verliezen hun schaamtegevoel
Frans bewustzijn breekt
langzaam maar zeker
door in arm Louisiana
ZATERDAG 6 JUNI 1987
EXTRA
PAGINA 33
Twee eeuwen geleden kwamen de Cajuns na een
lange en barre tocht aan in Louisiana. Als Franse
immigranten door de Engelsen verdreven uit het
noorden van Amerika bouwden ze een nieuw
bestaan op aan de andere kant van de Verenigde
Staten. Van hun geheel eigen cultuur is in de loop
der decennia weinig meer overgebleven, ondanks
pogingen van hogerhand om die Franstalige
cultuur nieuw leven in te blazen. Alleen de
Cajun-muziek weerklinkt nog veelvuldig en mag
zich zelfs met de belangstelling van een aantal
popmusici in een grotere populariteit verheugen.
Het café-restaurant Mulate's: de bakermat van de Cajun-muziek.
Naar verluidt komen toeristen naar
New Orleans alleen maar met het
vliegtuig, omdat er in de wijde om
trek verder niets te beleven valt.
Louisiana, een arme staat met het
hoogste werkloosheidscijfer van de
Verenigde Staten, heeft inderdaad
geen toeristische eer op te houden.
Toch- wagen vooral Frans spreken
de toeristen zich weieens buiten de
stadsgrenzen van New Orleans.
door Bart Jungmann
De Interstate 10, een verkeersader van
oost naar west, is bij dit uitstapje door
onmetelijk vlak land al een belevenis op
zich. Deze drassige streek - de Mississip
pi en Golf van Mexico winnen langzaam
stukjes van Louisiana terug - noodzaak
te tot een soort Deltaplan. Een vier-
baansweg op betonnen palen met fraai
uitzicht op de moerassen voert via Baton
Rouge naar Lafayette. Plaatsnamen die
het enthousiasme van de Franse toerist
waarschijnlijk alleen maar zullen aan
wakkeren.
De naam van markies Marie Joseph de
la Fayette kom je veel tegen in Amerika.
Niet voor niets, want als luitenant hielp
hij de Amerikanen twee eeuwen geleden
de Britse overheerser het land uit te
werken. Zijn achternaam werd vervol
gens in veel Amerikaanse staten ge
bruikt om woongemeenschappen te be
noemen, maar nergens klinkt het zo
fVans als in Louisiana.
On est fier de parler francais, zo luidt
het parool. Acadiana, de streek waarvan
Lafayette de hoofdstad is, houdt vast
aan haar wortels. Men zegt er trots op te
zijn Frans te spreken. Waar New Orleans
met zijn beroemde French Quarter (het
centrum waar in praktisch ieder café
jazz en dixieland weerklinkt) oppervlak
kig lonkt naar de toeristische industrie,
daar klinkt het in Acadiana veel oprech
ter.
Alleen wordt die trots door een steeds
kleiner deel van de bewoners gekoes
terd. De geheel eigen cultuur die de
Franse immigranten sinds het begin van
de achttiende eeuw opbouwden, is lang
zamerhand verloren gegaan in de smelt
kroes van de Amerikaanse samenleving.
De taal, een anglicistische verbastering
van het Frans, dreigt te verdwijnen. De
Cajun-muziek handhaaft zich als enige,
groeit zelfs in populariteit.
Onvrijwillig
aan gevolg geven zou tevens het opge
ven van hun rooms-katholieke geloof
betekenen. Nadat Frankrijk en Enge
land elkaar het nieuwe land opnieuw
hadden betwist, leidde dat tot verban
ning van de Cajuns.
Met boten trokken ze zuidwaarts langs
de kust en stuitten onderweg vrijwel
overal op Engelse weerstand tegen even
tuele vestiging. Families werden daarbij
uiteen gerukt. De meesten konden hun
reis pas beëindigen in het nog nauwe
lijks bevolkte Louisiana.
Gescheiden
Deze tragedie werd door Henry Wads-
worth Longfellow verwoord in zijn ge
dicht Evangeline. Daarin wordt het ver
haal verteld van Emmeline en Gabriel,
twee ernstig geliefden. Vanwege haar
engelachtige inborst kreeg Emmeline la
Biche van Longfellow de naam Evange
line opgeprikt (een standbeeld van haar
is te vinden in het plaatsje St. Martinsvil
le).
Door de overhaaste vlucht uit Nova
Scotia werd het liefdespaar gescheiden.
Evangeline wachtte in het zuiden van
Amerika tevergeefs op haar Gabriel. Ze
zag hem pas weer terug toen ze als ver
pleegster bij de Amerikaanse onafhan
kelijkheidsoorlog betrokkey raakte en
hij als soldaat in haar handen stierf.
Een waar gebeurd verhaal dat volgens
Grace Broussard van Longfellow echter
een dichterlijke wending kreeg: "Ik heb
van mijn tante een andere versie ge
hoord. Daarin reist Emmeline naar Mas-
sachussets en Gabriel naar Louisiana.
Als vrijgezel wacht hij jaren op haar
komst, trouwt uiteindelijk met een an
der en juist dan duikt Emmeline plotse
ling op".
De meeste vluchtelingen belandden
dus net als Gabriel aan de zuidelijke oe
ver van de Mississippi. Ze vestigden zich
bij de vele bayous (het Indiaanse woord
voor stilstaand water), stichtten gemeen
schappen en leefden van visserij en
landbouw in een vrijwillig gekozen iso
lement. In de loop der jaren kregen ze
gezelschap van nieuwe Franse emigran
ten en van franstalige Creolen die uit de
Caraïben kwamen.
De Indianen in dit gebied waren geen
partij voor de Fransen en voorzover ze
niet werden gedood, kon er wel handel
mee worden gedreven. Anderstaligen
(Duitsers en Engelsen) vormden aparte
gemeenschappen. Er was ruimte genoeg
en de vestigingen waren zo verspreid dat
r tot botsingen hoefde te ko-
Jacques Henry: "Er is beslist iets ten goede veranderd".
Olie
Dat veranderde met de vondst van olie
en aardgas in Louisiana en de daarmee
gepaard gaande industrialisatie. Ameri
kaanse maatschappijen deden hun intre
de. Het saamhorigheidsgevoel onder Ca
juns was zo slecht ontwikkeld dat ze
zich totaal niet verzetten tegen de onver
mijdelijke invloeden van buitenaf. Geen
vergelijking met Quebec, de Canadese
provincie waar de Franse taal tot de dag
van vandaag fier wordt uitgesproken.
In Acadiana lag dat totaal anders. De
Cajuns schaamden zich voor hun eigen
cultuur, wilden niets liever dan zo snel
mogelijk amerikaniseren. Ouders deden
geen enkele moeite om hun kinderen
iets van hun eigen waarden mee te ge
ven. Wie zich als een Cajun gedroeg,
brandmerkte zichzelf als iemand van
een lagere orde.
"Het werd je vroeger als kind verbo
den Frans te spreken", herinnert Mary
Thibaudeau zich. Dat werd nog ver
sterkt door de buitenwereld die smalend
van Cajuns sprak, een scheldwoord dat
later tot geuzenaam werd verheven.
Alleen hun muziek lieten de Cajuns
zich niet afpakken, al onderging het ook
onmiskenbaar invloeden van buitenaf.
Maar die gastvrijheid typeert de Cajuns.
Althans, dat vinden ze zelf. Oorspronke
lijk begeleidden de Fransen hun balla
des op viool en gitaar. In 1880 voegden
Duitsers daar de accordeon aan toe. Het
tijdperk van de big band ging evenmin
ongemerkt voorbij en de laatste jaren
blijkt de Cajun-muziek ook goed te com
bineren met pop. Tot de jaren zestig leek
deze muziekvorm op weg een souvenir
te worden van een afstervende cultuur.'
De provinciale politicus James Do-
mengeaux mag persoonlijk verantwoor
delijk worden gesteld voor een kente
ring daarin. Door adequate wetgeving
slaagde hij er in weer plaats te maken
voor de franstalige cultuur. Domen-
geaux gaf de aanzet tot de oprichting
van Codofil, een orgaan van de provincie
dat al bijna twintig jaar bewoners van
Louisiana oproept trots te zijn op de ei
gen taal.
Jonge mensen
Jacques Henry vertegenwoordigt de
Conseil pour le Développement du Fran
cais en Louisiane. Aanvankelijk in en
thousiaste bewoordingen, later in het ge
sprek wordt zijn geestdrift aanzienlijk
getemperd. "Vanuit de gedachte dat
Frans thuis nauwelijks meer wordt ge
sproken, is vanaf het begin ons eerste
Het standbeeld van Evangeline, symbool voor de tragische geschiedenis
Van de CajunS. (foto's Bart Junpnannl
i geweest de taal op school te
onderwijzen. Wat we nodig hebben zijn
jonge mensen die op elementair niveau
Frans onderwijzen. We hebben daarvoor
steun gevraagd van Quebec, Frankrijk
en België en ook gekregen. Onderwij
zers zijn overgekomen om hier les te ge-
Twee problemen dienden zich daarbij
eigenlijk al op voorhand aan. Het Frans
van de Cajuns wijkt af van zowel de oor
spronkelijke taal als van het Frans in
Quebec. Henry geeft een paar voorbeel
den: "De Cajuns zeggen fxn-semaine, ter
wijl de Fransen spreken over weekend.
Heel gek eigenlijk, want dat betekent
dus dat ze in het moederland minder
consequent zijn. Een ander voorbeeld:
een inwoner van Lafayette zegt Je reste a
Lafayette, terwijl een Fransman J'habite
a Lafayette zou zeggen".
Tweede probleem: het Cajun-Frans is
vrijwel niet in regels te vangen omdat
het het een gesproken taal is en geen ge
schreven ,taal. Niettemin beweert de
Fransman Jacques Henry: "Na twintig
jaar Codofil is er beslist iets ten goede
veranderd. Ik heb dat zelf heel sterk ge
merkt toen ik hier in de jaren zeventig
als toerist voor het eerst was. Ik werd
onmiddellijk als Fransman herkend en
niemand wilde ook maar een poging
doen in het Frans met me praten. Vijf
jaar later keerde ik terug om me bij Co
dofil aan te sluiten en die houding was
compleet veranderd. Dat schaamtege
voel was grotendeels verdwenen en had
plaats gemaakt voor een gevoel van ei
genwaarde. Dat is voor een deel te dan
ken aan Codofil. Het idee dat je het ook
als Cajun kan maken is sterk gegroeid".
Niet tweetalig
Met die uitspraak heeft Henry's positi
visme een hoogtepunt bereikt, daarna
krijgt zijn verhaal een toon in mineur.
"We zqn niet zo succesvol geweest als
ons twintig jaar geleden voor ogen
stond. We hebben bijvoorbeeld niet be
reikt dat Louisiana een tweetalige staat
is geworden. Volgens my is dat de
schuld van het onderwijssysteem in
Louisiana dat door en door verrot is. Het
heeft in heel Amerika een slechte naam
en dat is niet ten onrechte".
"Dat slechte onderwijs is een belang
rijke reden voor ons geringe succes. De
ouders zien niets in school. Door de plot
selinge opkomst van de oliebusiness een
paar decennia geleden is er zo'n houding
van: we hebben de school niet nodig, die
is van ondergeschikt belang".
"Een andere oorzaak is dat de genera
tie die dan wel Frans spreekt aan het uit
sterven is. Juist deze mensen proberen
we te bereiken. Maar dat is lastig, want
het was ook juist die generatie die ge
wend was haar eigen cultuur te verber
gen".
"Kortom, we zitten in een moeilijk
parket en dat geldt beslist niet alleen
voor Codofil. De Cajuns moeten besef
fen dat ze zelf de cultuur moeten doorge
ven. Codofil wordt beschouwd als een
soort schatbewaarder. Leuk voor Mardi
Gras (het carnaval in Louisiana) en de
viering van Bastille Day. Maar alleen
daarmee houd je een cultuur natuurlijk
niet levend. Een cultuur moet van de
mensen zelf zijn. Maar er bestaat een
merkwaardig soort vertrouwen dat het
allemaal wel losloopt. Dat de cultuur
zich wel handhaaft, zoals de cultuur zich
altijd tegen de stroom in heeft gehand
haafd. Maar ik ben niet zo optimistisch.
Ik bedoel: Mulate's zal altijd blijven be
staan, maar voor de rest is een cultuur
natuurlijk niet voor musea bedoeld".
Bakermat
Met Mulate's doelt Jacques Henry op
de bakermat van de Cajun-muziek. Een
in heel Amerika bekend restaurant waar
zeewolf en rivierkreeft de lokale lokker
tjes op de menukaart zijn en waar elke
avond wordt gemusiceerd. Cajun-mu
ziek uiteraard.
Het ligt even buiten Lafayette en wekt
de indruk vooral door de toeristische in
dustrie in leven te worden gehouden. De
romantische wandschilderingen die ver
tellen over het leven als Cajun in vroeger
dagen bevestigen die indruk. Maar Jac
ques Henry ontkent het met grote stel
ligheid en Abigail Kerne doet dat nog
stelliger.
Logisch, want als publiciteitsmede-
werkster behartigt zij de belangen van
Mulate's. "Natuurlijk komen hier toeris
ten", zegt ze, "maar er komen net zoveel
mensen uit deze omgeving. Cajuns zijn
niet zo moeilyk. Ze zijn gastvrij van
aard". Dat laatste hebben we eerder ge
hoord.
Traditie
Mulate's (spreek uit: Mjulatsheeft
een traditie van vijftig jaar latsse les bons
temps rouler, zoals het Amerikaanse let
the good times roll hier heet. Het café
restaurant houdt daarmee bovendien
een andere traditie in-ere: Cajun-families
kwamen vroeger in het weekeinde bij
"Er was hier laatst een Fransman", be
gint Grace Broussard over haar ervarin
gen met één van de vele toeristen uit het
moederland, "die sprak geen woord En
gels en dacht in Acadiana wel met zijn
Frans uit de voeten te kunnen. Geen
mens die hem kon verstaan". Ook Grace
Broussard niet, hoewel zelf een rasechte
Cajun zoals de bewoners van Acadiana
worden genoemd. Wie het telefoonboek
van Lafayette doorbladert komt haar
achternaam even vaak tegen als Ouwe
hand in Katwijk. -
In New Iberia, veertig kilometer van
Lafayette, is zelfs een Broussard-huis te
vinden. Twee eeuwen geleden gebouwd
door Armand Broussard met behulp van
cyprushout, modder en mos en naar het-
voorbeeld van zijn vroegere huis in het
Canadese New Foundland.
Het huis kan model staan voor de ont
staansgeschiedenis van de Cajun-cul
tuur in de Verenigde Staten. De eerste
bewoners kwamen namelijk allerminst
vrijwillig naar Louisiana. Oorspronke
lijk afkomstig uit Noord-Frankrijk, ves
tigden ze zich aan het begin van de ze
ventiende eeuw in het noorden van
Amerika en het zuiden van Canada.
Toen het koloniale bewind een eeuw
later in Engelse handen overging, kwa
men hun gemeenschappen aan de Atlan
tische kust ernstig in gevaar. Zeker na
hun weigering om een eed van trouw
aan de Britse kroon af te leggen. Daar
Het huis van Armand Broussard, opgetrokken uit modder, mos en cyprus
hout.
De sompige moerasgebieden van Louisiana.
een om op z'n Cajuns te musiceren en te
dansen. Dat gebeurde meestal gewoon
bij een gezin thuis en heette fais do do.
De kinderen werden namelijk altijd
meegenomen en in een belendende ka
mer te slapen (fait dormir) gelegd. Mula
te's is nu het vaste trefpunt geworden.
Dat de muziek vooral voor de lol
wordt gemaakt, zoals Kerne beweert,
wordt bewezen bij het optreden van
Hector Duhon en Octa Clarke, twee vas
te klanten van Mulate's. Al een halve
eeuw samen musicerend en behorend
tot de bekendste muzikanten in dit gen
re. Bij de eerste klanken stroomt de
dansvloer spontaan vol. Duhon zingt
met scherpe stem een voor het buiten
lands oor vrijwel onnavolgbaar Frans.
Uniek
De muziek is even moeilijk te om
schrijven. De county western-in
vloed is heel duidelijk, maar ook een
verwantschap met oorspronkelijke
volksmuziek uit bijvoorbeeld" Bretagne
is hoorbaar. Kerne: "Het is een stukje
Franse cultuur uit de zestiende eeuw dat
in eigen land bijna verloren is gegaan.
Dat maakt het zo bijzonder en uniek".
Overigens zijn niet alle liedjes in het
Frans gezongen. "De liedjes met een En
gelse tekst zijn gemaakt toen de eigen
taal in het verdomhoekje zat", aldus
Kerne. Daarom ook is het voor mensen
als Clarke en Duhon een verwarrend
tijdperk. Abigail Kerne bevestigt in dat
verband het verhaal dat Jacques Henry
eerder had afgestoken. "De daarop vol
gende generatie, waartoe ik zelf ook be
hoor, heeft zich heel lang geschaamd.
We schaamden ons voor onze ouders en
hun muziek. Zij hebben min of meer van
ons geleerd hun eigen afkomst te verloo
chenen. En nu zijn we opeens heel erg
geïnteresseerd, willen we dat ze in het
openbaar optreden en dat onze kinderen
iets oppikken van hun cultuur".
Kerne is dus behoorlijk optimistisch
over de toekomst, maar Jacques Henry
zit nog altijd in de put. "Het is geen
kwestie van optimisme of pessimisme",
relativeert hij zelf die indruk. "Het is een
vaststelling van het feit dat de belang
stelling er niet is". Wel voor de muziek,
niet voor de rest. "Van de driehonderd
duizend Cajuns die Frans kunnen spre
ken zijn er misschien dertigduizend die
het daadwerkelijk doen. Het besef van
het eigene datje bijvoorbeeld heel sterk
bij negers aantreft, ontbreekt ten enen
male".
En wat er niet is, moetje volgens hem
ook niet kunstmatig opwekken. "We
moeten er niet een soort Cajun-land van
maken", trekt hij de vergelijking met de
wereldberoemde pretparken van Walt
Disney.
Cajuns kijken
Het gebeurt volgens hem toch al te
vaak dat toeristen zich by Codofil mel
den met de vraag: waar kunnen we Ca
juns kyken? Het beeld van een franstali
ge zonderling die zich heeft verstopt in
de moerasgebieden van Louisiana is nog
wijd verbreid. Henry voegt eF lachend
aan toe: "We hebben een speciaal lijstje
van Cajuns die een beetje aan dat beeld
beantwoorden. Als zich hier journalisten
melden nemen we ze ook altijd daar mee
naartoe. Let maar op: je ziet altyd dezelf
de gezichten".
Toch wil hij, terugkomend op een eer
der moment in het gesprek, ook weer
niet al te pessimistisch overkomen. "Ik
heb zelf gemerkt hoe het in vijfjaar kan
veranderen. Wie weet dus hoe het in
1992 zal zyn"
Jacques Henry zelf denkt daarvan in
elk geval getuige te kunnen zyn en niet
inmiddels de wyk te hebben genomen
naar Frankrijk. "Je hebt hier van alles",
complimenteert hy zyn nieuwe vader
land. "En wat heb ik nou in Frankryk te
zoeken? Er zyn al veel te veel Fransen in
Frankryk".
