'Huilen om schoonheid is beter'
Amusant optreden net niet sprankelend
Frans Malschaert bouwt zich een Toren van Babel op Museumplein
'Stand van zaken':
geen duidelijk beeld
PAGINA 20
RADIO-TV-KUNST
DINSDAG 2 JUNI 1987
'Die Fledermaus' opent Holland Festival
Die Fledermaus van Johann Strauss,
uitgevoerd door de Nederlandse
Opera, het Nederlands Operakoor,
het Nationale Ballet en het Concert
gebouworkest. Muzikale leiding: Ni-
kolaus Harnoncourt. Regie: Johan
nes Schaaf. Decors: Andreas Rein-
hardt. Kostuums: Peter Pabst. Cho
reografie: Jürg Burth. Première 1 ju
ni in het Muziektheater in Amster
dam. Volgende voorstellingen: 3, 7,
10,13,15, 17 en 19 juni.
AMSTERDAM - In aanwezig
heid van koningin Beatrix, prins
Claus, leden van de ministerraad
en andere in avondtoilet gesto
ken bekende Nederlanders werd
het Holland Festival geopend
met een voorstelling van Die Fle
dermaus. Van te voren was al
duidelijk dat het geen traditione
le voorstelling zou worden. Zo
wel regisseur Johannes Schaaf
als dirigent Nikolaus Harnon
court hebben een zeer eigen vi
sie, die al bij voorbaat voor de
nodige perikelen zorgde. Schaaf
stuurde de jonge talentvolle Eva
Lind die' de rol van Adèle zou
zingen weg, wat weer problemen
gaf met de NOS die een live ra
dio-uitzending van de première
zou verzorgen.
Ook Harnoncourt's opvattin
gen worden even heftig bejubeld
als verguisd. Schaaf verplaatst
het stuk naar de jaren vijftig, en
wil daarmee ons, niet-Weners.
een bekend verleden verschaf
fen. Harnoncourt verdedigt in
een interview eveneens deze op
vatting: verschillende situaties
die in moreel en maatschappelijk
opzicht in 1874 sensationeel of
schokkend waren, worden nu
niet meer als zodanig ervaren. De
operette, als genre soms met eni
ge laatdunkendheid beschouwd,
was van huis uit meer dan een
romantisch verhaaltje in soms
mierzoete verpakking. Het was
ook het genre waarin kleine spel-
deprikken of venijnige steken
onder water werden gegeven aan
het adres van de rijke of zich ver
rijkende bovenlaag in het Wenen
na de ineenstorting van de effec
tenbeurs. In 'Die Fledermaus'
wordt het fatsoen en de dubbele
moraal van de nette bourgeoisie
doorgeprikt. Alle figuren blijken
uiteindelijk boter op het hoofd te
hebben, met als enig excuus het
overvloedige alcoholgebruik. Of
de verplaatsing naar de jaren
vijftig werkelijk bijdraagt tot een
beter begrip blijft de vraag. De
pikanterieën en de moraal blij
ven die van de 19e eeuw, of men
zou de hele tekst moeten her
schrijven, en niet zoals Schaaf
heeft gedaan een enkel grapje of
toespeling toevoegen.
Niet dankzij maar ondanks de
ze modernisering heeft de regis
seur 'het spel der verwarringen'
zijn charme laten behouden. Het
decor heeft vele verrassende mo
gelijkheden. Het vóór de orkest
bak uitgebouwd toneel met loop
bruggen brengt de voorstelling
dichter bij het publiek, en sugge
reert daardoor de intimiteit van
een klein theater. De levendige
regie speelt hierop in door het
publiek in het geheel te betrek
ken, met als aardigste vondst het
lopende buffet op het feest van
prins Orlovsky, waarbij het hele
feestgezelschap al etend de zaal
bestudeert en becommenta
rieert. Ook de babylonische
spraakverwarring van de alle ta
len door elkaar sprekende gasten
werkte humoristisch.
Walsen komen er voor het Na
tionale Ballet niet aan te pas.
Vindingrijk bleek de presentatie
van de sponsors van het Holland
Festival in de vorm van geprojec
teerde reclamespotjes. In deze
spotjes zijn de belangrijkste me
dewerkers te herkennen die, met
begeleiding van een wervelend
ballet op het overbekende Perpe
tuum mobile dansen. De belang-
rijkste rollen werden gister
avond zeer goed gezongen en
geacteerd: Werner Hollweg als
de op avontuurtjes beluste Ei-
senstein, een mooi gezongen Ro-
salinde van Brigitte Poschner-
Klebel, de gevangenisdirecteur
Frank door Christian Boesch,
wiens dronken gebalanceer op
het hekje van de orkestbak de
nodige hilariteit verwerkte. De
Adèle gezongen door de colora
tuur-sopraan Edith Schmidt-
Lienbacher vormde in zang en
actie het stralende middelpunt in
het bonte gezelschap. Ook de rol
len van Alfred (Neil Rosenshein),
de notaris Falke (Anton Scharin-
ger) en de advocaat (Waldemar
Kmentt) werden uitstekend ge
zongen en gespeeld. De enige
niet-gezongen rol, Frosch de ge
vangenisbewaarder, vond in
Hans Hollmann een redelijk ko
mische vertolker. Vraagtekens
moeten gezet worden bij de ver
vulling van de rol van Prins Or
lovsky door een veertien-jarige
jongenssopraan in plaats van de
door Strauss voorgeschreven
mezzo. Hoe fraai gezongen ook,
deze jongen kon echt niet door
gaan voor een jeugdige prins die
decadente feesten geeft. Met de
opvattingen van Harnoncourt,
die de muziek van Strauss 'ambi
valent' noemt, vrolijkheid die al
tijd gemengd is met tranen, kon
men het eens zijn of niet.
Deze voorstelling maakte in
e uit 'Die Fledermaus' met in de hoofdrollen Ernst Theo Richter en Edith Schmid-Lienbacher.
derdaad een ambivalente in
druk: Strauss, zonder Schwung,
soms wat dor en meeslepend
door de partituur, niet altijd door
de uitvoering. Hoe alert het Con
certgebouworkest ook op de wei
nig exacte gebaren van de diri
gent reageerde, vele ongelijkhe
den tussen zangers en musici
bleven het oor storen.
Een zeker amusante voorstel
ling, die soms toch smaakte als
(foto Jaap Pieper)
een te lahg bewaarde open fles
champagne, net niet spranke
lend.
den opgevoerd. Ik ga er van uit dat
wat fun.ctioneel is ook schoonheid
heeft. De Toren vormt ook een con
trast met de vluchtige produkties
die tegenwoordig worden ge
maakt. Want wat schoonheid heeft
kan heel vaak worden herhaald".
Contragewicht
Malschaert verwacht dat de To
ren rond 6 juni gereed zal zijn. Dat
betekent dat de kubussen dan van
witte schotten zijn voorzien, dat in
elk van de kubussen een verdie
ping is aangebracht, dat kubussen
en verdiepingen middels trappen
met elkaar zijn verbonden en dat
de kubussen voor de speelsheid
ten opzichte van elkaar licht ge
draaid staan.
Gedurende zes uur van de dag
zal dan in de Toren een doorlopen
de voorstelling worden gegeven.
Het publiek wordt steeds in groep
jes van maximaal dertig personen
binnen gelaten. Om de vijf minu
ten een nieuwe groep, die in onge
veer een uur tijd een rondgang
door De Toren maakt. In de kubus
sen - 'blokken', noemt Malschaert
ze - is het publiek getuige van korte
taferelen. Elk blok zal zijn eigen
gids, die het publiek op zijn gemak
moet stellen en aangeeft wanneer
het tijd is om verder te gaan. Mal
schaert vertelt net die nacht het
idee te hebben gekregen de gidsen
te bevestigen aan een takel met aan
de andere kant een net iets lichter
contragewicht. Dat zou hen in staat
stellen reuzesprongen van wel vijf
meter te maken.
Die gidsen blijven steeds in der
zelfde ruimte. Daarnaast zijn er
spelers die mobiel zijn. 'Omhoog
om te ontsnappen', daarop is vol
gens Malschaert hun streven ge
richt. Hij verwijst naar de mythe
van Icarus en schildert hoe de spe
lers als vliegen tegen de wanden
zullen kruipen, zoekend naar* een
uitweg. Stappen door de tijd wor
den gesuggereerd door de hande
ling per blok te laten verspringen.
Wat daartussen is gebeurd, mag
het publiek dan zelf invullen. De
bovenste kubus zal leeg zijn. Maar
juist daar wordt de suggestie ge
wekt dat de speler èr wel degelijk
in is geslaagd te ontsnappen; je
kunt hem horen stampvoeten en
trappelen op het dak.
Al is De Toren geen kindervoor
stelling, volgens Malschaert kun
nen ze er heel goed mee heen wor
den genomen. "Wat ze zien is con
troversieel en misschien moeten ze
er soms om huilen. Maar het is bé
ter dat ze huilen om schoonheid
dan om wat ze op televisie zien".
Zeelieden
Wie in De Toren is zal geluiden
van buiten horen. Hoe de wind om
de blokken waait en het hout
kraakt in zijn voegen. Alsof je in
het ruim van een schip zit dat
wiegt op de golven. Malschaert be
groet die associatie met instem
ming, want hij is geboren aan Bel
gische kust en stamt uit een ge
slacht van zeelieden. Maar ook ge
luiden van elders binnen De Toren
zullen weerklinken. En wie buiten
De Toren is kan horen wat zich
binnen afspeelt. Overwogen wordt
om dat effect met behulp van ele-
mentjes in de hoekpunten nog te
versterken.
Hoe veilig zo'n houten bouw
werk is? Malschaert verwijst naar
de computerberekeningen die con
structeur Arie Palte uit Valken
burg gratis voor hem liet maken,
naar de voorschriften van bouw
en woningtoezicht en van de
brandweer. „Neem bijvoorbeeld
de trappen. De brandweer eist dat
alle doorgangen 1,10 meter zijn.
Onze trappen zijn 1,20 meter breed.
We nemen steeds een marge in
acht".
Daarmee komen we op het ter
rein van de medewerking van de
autoriteiten. Een gevoelig onder
werp. Malschaert popelt om daar
een boekje over open te doen, maar
doet er liever het zwijgen toe. De
Toren is voorlopig nog het meest
gebaat bij een zo bereidwillig mo
gelijke opstelling.
De totale kosten van de bouw be
dragen een half miljoen gulden.
Daarvan neemt Malschaert zelf
veertig procent voor zijn rekening -
hij is een internationaal gewaar
deerd beeldend kunstenaar. Het
ministerie van wvc betaalt dertig
procent, Theater Sirkel draagt een
vijfde deel.bij en tien procent komt
van sponsors. Het Holland Festival
draagt 50.000 gulden bij in de ex
ploitatiekosten. Over de houding
van laatstgenoemde partner zegt
Malschaert: „Het was een zware te
leurstelling dat we niet in het pro
grammaboek staan. Het vereist
moed om je vierkant achter een
project van een dergelijke omvang
te stellen. Daaraan heeft het kenne
lijk ontbroken. Financieel is het al
lemaal op het nippertje. Maar als er
in Amsterdam in twee maanden
tijd 30.000 bezoekers komen, die
gemiddeld een tientje per persoon
betalen, dan komen we een eind in
de goede richting".
Bulldozers
In augustus wordt De Toren
weer gedemonteerd. Dan gaan de
tien kubieke meter houten balken,
de negen kubieke meter vloerde
len, de 60.000 kilo ijzeren verbin
dingsstukken, de 9000 bouten en
moeren en de spanten op vracht
wagens naar Maastricht, waar De
Toren voor een nieuwe reeks van
voorstellingen weer wordt opge
bouwd.
Hoe het terrein aan het Museum
plein er uit zal zien als De Toren is
vertrokken? Malschaert haalt zijn
schouders op. „Vlak voor ons had
hier het Vrouwencircus gestaan.
Het terrein lag er beroerd bij, daar
heb ik foto's van. De stoepen wa
ren kapot, het was een zandvlakte.
Als het moet sturen we er een bull
dozer overheen en zaaien nieuw
gras. Het zal er echt niet rotter uit
zien dan het was".
'De tragedie
van de mens'
DEN HAAG (ANP) - Prenten, boe
ken, foto's en curiosa geven van 4
juni tot 6 juli in het Letterkundig
Museum in Den Haag een beeld
van leven en werk van de Hongaar
se schrijver Imre Madóch (1823 -
1864). De expositie heeft als titel
'De tragedie van de mens' naar het
dramatisch gedicht, waarmee Ma-
déch internationale bekendheid
verwierf.
De tentoonstelling is ingericht
door het Nationaal Letterkundig
Museum van Hongarije, het Petyö-
fi-museum in Boedapest. Ze wordt
gehouden in het kader van de ma
nifestatie Nederland i,n Hongarije
en is een tegenprestatie voor de
tentoonstelling over Nederlands-
Indische letterkunde die vorig jaar
in Boedapest werd gehouden.
Van 4 juni tot 31 augustus wijdt
het Nederlands Letterkundig Mu
seum in Den Haag ook een ten
toonstelling aan de Nederlands-In
dische schrijfster Madeion Széke-
ly-Lulofs (1899-1958) die met een
Hongaarse planter was getrouwd.
Een van de
werken van Wil
len Sanders die
op het moment in
de Lakenhal is te
bezichtigen.
(foto pr)
Expositie in Lakenhal
Expositie 'De stand van zaken', t/m 8
juni. Stedelijk Museum De Laken
hal, Oude Singel 28-32, Leiden. Ope-
LEIDEN - Exposities, die gepre
senteerd worden als momentop
namen van ontwikkelingen in de
beeldende kunst, hebben vaak
het nadeel dat het geselecteerde
werk teveel getuigt van een per
soonlijke voorkeur of door be
perking een onjuist beeld schept.
'De stand van zaken' in mu
seum De Lakenhal, behelst ook
het signaleren van actuele ont
wikkelingen maar wil een be
paald facet belichten. Namelijk
de thematiek van tijd en ruimte
in een aantal, door het Rijk in
1985 aangekochte, kunstwerken
van onder andere Peter Struyc-
ken, Rob Scholte en Jan Dib-
bets.
In hoeverre deze tentoonstel
ling, ondanks een bewust geko
zen beperking, representatief is,
blijft onduidelijk, ook na het zien
ervan en bestudering van de ca
talogus. Als geheel geeft 'De
stand van zaken' geen antwoord
op de vraag of het werk van de
twaalf gekozen kunstenaars
werkelijk een bepaalde tendens
aangeeft in de huidige ontwikke
ling. De catalogus stelt de bezoe
ker in staat na bezichtiging van
de expositie zijn oordeel te me
ten met dat van Rob Scholte en
Jan van Adrichem, die elkaar
ontmoetten in het kader van een
reeks gesprekken tussen eën
beeldend kunstenaar en een
kunsthistoricus. Deze confronta
tie vormde de aanleiding tot deze
tentoonstelling. De door Scholte
en Van Adrichem gevoerde dia
loog over de relatie tussen het
tijd-ruimtebegrip en de selectie
van Rijksaankopen werd vooral
bepaald door persoonlijke over
tuiging. Evenals het uitspreken
van meningen in positieve of ne
gatieve zin over de gekozen
werken, die niet als aankno
pingspunten dienden maar eer
der als illustratie bij bepaalde op
vattingen.
Terwijl de expositie de intentie
van diverse kunstenaars ten op
zichte van tijd en ruimte aardig
naar voren brengt, wordt de sug
gestie van actualiteit niet waar
gemaakt (de meeste werken zijn
in 1984 of daarvoor ontstaan).
Ook al speelt de geleidelijkheid
in ontwikkelingen een rol, de
presentatie geeft niet speciaal de
stand van zaken op dit moment
weer, zoals de titel wil doen ver
moeden. In dit opzicht kan deze
expositie teleurstellend ge
noemd worden, wat overigens
niet inhoudt dat de selectie op
zichzelf niet de moeite waard is.
Het werk van ondermeer Gerard
Verdijk en Willem Sanders, be
wijst het tegendeel.
NANCY STOOP
MAASTRICHT - Koningin Beatrix heeft gisteren tijdens een bezoek aan
Maastricht o.m. de manifestatie 'Art-Paper '87' bijgewoond. Ze liet zich gedul
dig uitleggen hoe 150 jaar geleden papier werd gemaakt. (foto ANP).
AMSTERDAM (GPD) - Wie over
het Museumplein in Amsterdam
rijdt, van het Concertgebouw in de
richting van het Rijksmuseum, ziet
aan zijn linkerkant een bouwter
rein met een omheining er om
heen. Het bouwwerk op dat terrein
bestaat bij zorgvuldiger beschou
wing eigenlijk uit vijf bouwwer
ken. Vijf identieke kubussen, die
op geringe afstand van elkaar zijn
geplaatst. Van de kubus aan de
kant van het Rijksmuseum ligt al
leen nog maar de betonnen funde
ring met houten dwarsliggers erop.
Maar de kubus die het dichtst bij
het Concertgebouw staat heeft zijn
maximale hoogte al bereikt. Daar
wordt een begin gemaakt met de
tweede verdieping. Want bovenop
die vijf kubussen komt een laag
met vier kubussen en zo loopt het
trapsgewijs toe: drie, twee, een. Als
De Toren klaar is, heeft hij een
hoogte van 32 meter. Dat is aan-*
zienlijk hoger dan het nabij gele
gen Van Goghmuseum en even
hoog als het Marriott Hotel.
Stap je het bouwterrein op - aan
de achterzijde is een poortje - dan
springen weer andere dingen in
het oog. De bouwketen zijn luxe
stacaravans. De directiekeet is een
echte woonwagen, waarvan de trap
is versierd met houtsnijwerk en in
de ramen zijn patronen gegra
veerd. In een grote tent liggen gro
te stapels grenenhout. Op dat hout
slingert een gitaar, en in een hoek
staat een schaakbord, met een half
afgemaakt spel erop. Dat zijn niet
direct attributen die je op een
bouwterrein verwacht.
door
Ariejan Korteweg
En er ontbreekt ook veel van wat
je juist wel op bouwterreinen
pleegt aan te treffen; er staan geen
betonmolens, geen bouwliften of
hijskranen, geen rijen stenen ook.
De Toren is dan ook verre van een
doorsnee bouwwerk. De Toren
wordt gebouwd uit hout en wordt
in elkaar gezet met zo min moge
lijk mechanische hulp. Uitgangs
punt is dat twee mensen het bouw
werk in elkaar zouden moeten
kunnen zetten.
Een groepje bouwers staat op de
bovenste ribben van de eerste ku
bus en takelt met een handlier een
staander overeind. Opvallend is
hoeveel van hen met een zachte g
praten. Dat zijn medewerkers van
Theater Sirkel. Limburgers die
hun toren van Babel bouwen in
Amsterdam.
'De Toren wordt NU gebouwd'
melden affiches in Amsterdam.
Het Holland Festival doet een gooi
naar het Guiness Book of records
door de Toren aan te kondigen als
'het grootste beeldend theater-pro
ject ter wereld'. Toch maakt De To
ren geen deel uit van het Holland
Festival. Na Amsterdam Culturele
Hoofdstad (ACH) gaat De Toren in
volgende jaren mogelijk naar de
hoofdstedelijke opvolgers Berlijn,
Parijs en Glasgow. Toch wordt het
door ACH ook niet officieel ver
meld.
De Toren is een onderneming
van Frans Malschaert (38), beel
dend kunstenaar en artistiek leider
van Theater Sirkel, dat is gevestigd
in Sittard en officieel te boek staat
als kindertheater. Malschaert vindt
dat onzin. Theater Sirkel maakt
stukken voor kinderen, maar in het
buitenland komen er minstens
evenveel volwassenen kijken. Ty
pisch Nederlands om kinderthea
ter in zo'n hokje te stoppen, vindt
hij.
Theater Sirkel gebruikt altijd
veel bouwkundige elementen in de
Enkele tientallen acteurs, bouwvakkers, theatertechnici
en vrijwilligers bouwen op het Museumplein in
Amsterdam aan vijftien houten kubussen, waarvan elke
zijde zes meter lang is. De Toren wordt vrijwel geheel met
de hand gebouwd en krijgt een hoogte van 32 meter. Op 6
juni moet het bouwwerk gereed zijn. Vanaf dat tijdstip
zullen twee maanden lang doorlopende voorstellingen in
De Toren worden gegeven, waaraan dertig acteurs
meewerken. Frans Malschaert van Theater Sirkel uit
Sittard is de bedenker van dit project van reusachtige
blokkendozen, waarmee een bedrag van ongeveer een
miljoen gulden gemoeid is.
Frans Malschaert bij de in aanbouw zijnde Toren van Babel op het
Museumplein in Amsterdam. (foto gpdj
voorstellingen: balken, blokken,
schijven. De Toren is in feite een
uitvergroting van elementen uit de
voorstelling 'Vuurrood' tot reus
achtige afmetingen. Met n funda
mentele omkering: in 'Vuurrood'
werden grote blokken van n kubie-,
ke meter gebruikt in het theater; in
het geval van De Toren zal het
theater zich in de blokken afspe
len.
Schoonheid
Frans Malschaert wil tijdens de
bouw zo'n beetje overal tegelijk
zijn. Hij moet opletten of de ribben
wel waterpas staan, of de juiste
hoekdelen worden gebruikt, of
windverbanden niet worden verge
ten en veiligheidsmaatregelen wor
den nageleefd. Elke dag doen zich
bij de bouw nieuwe problemen
voor. Problemen waarop mis
schien nooit eerder antwoord is ge
geven, omdat nooit eerder op deze
manier is gebouwd. „Nog op dit
moment maakt smederij Schoon-
brood in Doenrade overuren om
nieuwe 'schoenen' aan te leveren'
vertelt hij. Die zijn nodig omdat
een paar weken geleden bleek dat
de middelste kubussen nog moe
ten worden verzwaard. Er rijden
nog zeer geregeld vrachtwagens
heen en weer naar Limburg om
materialen aan te voeren".
Liefst op hetzelfde moment dat
hij de bouw in de gaten houdt wil
hij aanwezig zijn bij de repetities
voor de voorstelling in De Toren,
die in theater-De Krakeling wor
den gehouden. „Soms ga ik kijken
en dan hak ik erin", vat hij zijn bij
drage samen.
Terwijl Malschaert even de tijd
neemt om tekst en uitleg te geven
bij zijn project, spiedt hij voortdu
rend door de ramen van zijn cara
van om te kijken of op de bouw
geen blunders worden begaan. 'Al
les moet functioneel zijn. Dan
geldt zowel voor de bouw als voor
het theater dat n De Toren zal wor-