'Huilen om schoonheid is beter' Amusant optreden net niet sprankelend Frans Malschaert bouwt zich een Toren van Babel op Museumplein 'Stand van zaken': geen duidelijk beeld PAGINA 20 RADIO-TV-KUNST DINSDAG 2 JUNI 1987 'Die Fledermaus' opent Holland Festival Die Fledermaus van Johann Strauss, uitgevoerd door de Nederlandse Opera, het Nederlands Operakoor, het Nationale Ballet en het Concert gebouworkest. Muzikale leiding: Ni- kolaus Harnoncourt. Regie: Johan nes Schaaf. Decors: Andreas Rein- hardt. Kostuums: Peter Pabst. Cho reografie: Jürg Burth. Première 1 ju ni in het Muziektheater in Amster dam. Volgende voorstellingen: 3, 7, 10,13,15, 17 en 19 juni. AMSTERDAM - In aanwezig heid van koningin Beatrix, prins Claus, leden van de ministerraad en andere in avondtoilet gesto ken bekende Nederlanders werd het Holland Festival geopend met een voorstelling van Die Fle dermaus. Van te voren was al duidelijk dat het geen traditione le voorstelling zou worden. Zo wel regisseur Johannes Schaaf als dirigent Nikolaus Harnon court hebben een zeer eigen vi sie, die al bij voorbaat voor de nodige perikelen zorgde. Schaaf stuurde de jonge talentvolle Eva Lind die' de rol van Adèle zou zingen weg, wat weer problemen gaf met de NOS die een live ra dio-uitzending van de première zou verzorgen. Ook Harnoncourt's opvattin gen worden even heftig bejubeld als verguisd. Schaaf verplaatst het stuk naar de jaren vijftig, en wil daarmee ons, niet-Weners. een bekend verleden verschaf fen. Harnoncourt verdedigt in een interview eveneens deze op vatting: verschillende situaties die in moreel en maatschappelijk opzicht in 1874 sensationeel of schokkend waren, worden nu niet meer als zodanig ervaren. De operette, als genre soms met eni ge laatdunkendheid beschouwd, was van huis uit meer dan een romantisch verhaaltje in soms mierzoete verpakking. Het was ook het genre waarin kleine spel- deprikken of venijnige steken onder water werden gegeven aan het adres van de rijke of zich ver rijkende bovenlaag in het Wenen na de ineenstorting van de effec tenbeurs. In 'Die Fledermaus' wordt het fatsoen en de dubbele moraal van de nette bourgeoisie doorgeprikt. Alle figuren blijken uiteindelijk boter op het hoofd te hebben, met als enig excuus het overvloedige alcoholgebruik. Of de verplaatsing naar de jaren vijftig werkelijk bijdraagt tot een beter begrip blijft de vraag. De pikanterieën en de moraal blij ven die van de 19e eeuw, of men zou de hele tekst moeten her schrijven, en niet zoals Schaaf heeft gedaan een enkel grapje of toespeling toevoegen. Niet dankzij maar ondanks de ze modernisering heeft de regis seur 'het spel der verwarringen' zijn charme laten behouden. Het decor heeft vele verrassende mo gelijkheden. Het vóór de orkest bak uitgebouwd toneel met loop bruggen brengt de voorstelling dichter bij het publiek, en sugge reert daardoor de intimiteit van een klein theater. De levendige regie speelt hierop in door het publiek in het geheel te betrek ken, met als aardigste vondst het lopende buffet op het feest van prins Orlovsky, waarbij het hele feestgezelschap al etend de zaal bestudeert en becommenta rieert. Ook de babylonische spraakverwarring van de alle ta len door elkaar sprekende gasten werkte humoristisch. Walsen komen er voor het Na tionale Ballet niet aan te pas. Vindingrijk bleek de presentatie van de sponsors van het Holland Festival in de vorm van geprojec teerde reclamespotjes. In deze spotjes zijn de belangrijkste me dewerkers te herkennen die, met begeleiding van een wervelend ballet op het overbekende Perpe tuum mobile dansen. De belang- rijkste rollen werden gister avond zeer goed gezongen en geacteerd: Werner Hollweg als de op avontuurtjes beluste Ei- senstein, een mooi gezongen Ro- salinde van Brigitte Poschner- Klebel, de gevangenisdirecteur Frank door Christian Boesch, wiens dronken gebalanceer op het hekje van de orkestbak de nodige hilariteit verwerkte. De Adèle gezongen door de colora tuur-sopraan Edith Schmidt- Lienbacher vormde in zang en actie het stralende middelpunt in het bonte gezelschap. Ook de rol len van Alfred (Neil Rosenshein), de notaris Falke (Anton Scharin- ger) en de advocaat (Waldemar Kmentt) werden uitstekend ge zongen en gespeeld. De enige niet-gezongen rol, Frosch de ge vangenisbewaarder, vond in Hans Hollmann een redelijk ko mische vertolker. Vraagtekens moeten gezet worden bij de ver vulling van de rol van Prins Or lovsky door een veertien-jarige jongenssopraan in plaats van de door Strauss voorgeschreven mezzo. Hoe fraai gezongen ook, deze jongen kon echt niet door gaan voor een jeugdige prins die decadente feesten geeft. Met de opvattingen van Harnoncourt, die de muziek van Strauss 'ambi valent' noemt, vrolijkheid die al tijd gemengd is met tranen, kon men het eens zijn of niet. Deze voorstelling maakte in e uit 'Die Fledermaus' met in de hoofdrollen Ernst Theo Richter en Edith Schmid-Lienbacher. derdaad een ambivalente in druk: Strauss, zonder Schwung, soms wat dor en meeslepend door de partituur, niet altijd door de uitvoering. Hoe alert het Con certgebouworkest ook op de wei nig exacte gebaren van de diri gent reageerde, vele ongelijkhe den tussen zangers en musici bleven het oor storen. Een zeker amusante voorstel ling, die soms toch smaakte als (foto Jaap Pieper) een te lahg bewaarde open fles champagne, net niet spranke lend. den opgevoerd. Ik ga er van uit dat wat fun.ctioneel is ook schoonheid heeft. De Toren vormt ook een con trast met de vluchtige produkties die tegenwoordig worden ge maakt. Want wat schoonheid heeft kan heel vaak worden herhaald". Contragewicht Malschaert verwacht dat de To ren rond 6 juni gereed zal zijn. Dat betekent dat de kubussen dan van witte schotten zijn voorzien, dat in elk van de kubussen een verdie ping is aangebracht, dat kubussen en verdiepingen middels trappen met elkaar zijn verbonden en dat de kubussen voor de speelsheid ten opzichte van elkaar licht ge draaid staan. Gedurende zes uur van de dag zal dan in de Toren een doorlopen de voorstelling worden gegeven. Het publiek wordt steeds in groep jes van maximaal dertig personen binnen gelaten. Om de vijf minu ten een nieuwe groep, die in onge veer een uur tijd een rondgang door De Toren maakt. In de kubus sen - 'blokken', noemt Malschaert ze - is het publiek getuige van korte taferelen. Elk blok zal zijn eigen gids, die het publiek op zijn gemak moet stellen en aangeeft wanneer het tijd is om verder te gaan. Mal schaert vertelt net die nacht het idee te hebben gekregen de gidsen te bevestigen aan een takel met aan de andere kant een net iets lichter contragewicht. Dat zou hen in staat stellen reuzesprongen van wel vijf meter te maken. Die gidsen blijven steeds in der zelfde ruimte. Daarnaast zijn er spelers die mobiel zijn. 'Omhoog om te ontsnappen', daarop is vol gens Malschaert hun streven ge richt. Hij verwijst naar de mythe van Icarus en schildert hoe de spe lers als vliegen tegen de wanden zullen kruipen, zoekend naar* een uitweg. Stappen door de tijd wor den gesuggereerd door de hande ling per blok te laten verspringen. Wat daartussen is gebeurd, mag het publiek dan zelf invullen. De bovenste kubus zal leeg zijn. Maar juist daar wordt de suggestie ge wekt dat de speler èr wel degelijk in is geslaagd te ontsnappen; je kunt hem horen stampvoeten en trappelen op het dak. Al is De Toren geen kindervoor stelling, volgens Malschaert kun nen ze er heel goed mee heen wor den genomen. "Wat ze zien is con troversieel en misschien moeten ze er soms om huilen. Maar het is bé ter dat ze huilen om schoonheid dan om wat ze op televisie zien". Zeelieden Wie in De Toren is zal geluiden van buiten horen. Hoe de wind om de blokken waait en het hout kraakt in zijn voegen. Alsof je in het ruim van een schip zit dat wiegt op de golven. Malschaert be groet die associatie met instem ming, want hij is geboren aan Bel gische kust en stamt uit een ge slacht van zeelieden. Maar ook ge luiden van elders binnen De Toren zullen weerklinken. En wie buiten De Toren is kan horen wat zich binnen afspeelt. Overwogen wordt om dat effect met behulp van ele- mentjes in de hoekpunten nog te versterken. Hoe veilig zo'n houten bouw werk is? Malschaert verwijst naar de computerberekeningen die con structeur Arie Palte uit Valken burg gratis voor hem liet maken, naar de voorschriften van bouw en woningtoezicht en van de brandweer. „Neem bijvoorbeeld de trappen. De brandweer eist dat alle doorgangen 1,10 meter zijn. Onze trappen zijn 1,20 meter breed. We nemen steeds een marge in acht". Daarmee komen we op het ter rein van de medewerking van de autoriteiten. Een gevoelig onder werp. Malschaert popelt om daar een boekje over open te doen, maar doet er liever het zwijgen toe. De Toren is voorlopig nog het meest gebaat bij een zo bereidwillig mo gelijke opstelling. De totale kosten van de bouw be dragen een half miljoen gulden. Daarvan neemt Malschaert zelf veertig procent voor zijn rekening - hij is een internationaal gewaar deerd beeldend kunstenaar. Het ministerie van wvc betaalt dertig procent, Theater Sirkel draagt een vijfde deel.bij en tien procent komt van sponsors. Het Holland Festival draagt 50.000 gulden bij in de ex ploitatiekosten. Over de houding van laatstgenoemde partner zegt Malschaert: „Het was een zware te leurstelling dat we niet in het pro grammaboek staan. Het vereist moed om je vierkant achter een project van een dergelijke omvang te stellen. Daaraan heeft het kenne lijk ontbroken. Financieel is het al lemaal op het nippertje. Maar als er in Amsterdam in twee maanden tijd 30.000 bezoekers komen, die gemiddeld een tientje per persoon betalen, dan komen we een eind in de goede richting". Bulldozers In augustus wordt De Toren weer gedemonteerd. Dan gaan de tien kubieke meter houten balken, de negen kubieke meter vloerde len, de 60.000 kilo ijzeren verbin dingsstukken, de 9000 bouten en moeren en de spanten op vracht wagens naar Maastricht, waar De Toren voor een nieuwe reeks van voorstellingen weer wordt opge bouwd. Hoe het terrein aan het Museum plein er uit zal zien als De Toren is vertrokken? Malschaert haalt zijn schouders op. „Vlak voor ons had hier het Vrouwencircus gestaan. Het terrein lag er beroerd bij, daar heb ik foto's van. De stoepen wa ren kapot, het was een zandvlakte. Als het moet sturen we er een bull dozer overheen en zaaien nieuw gras. Het zal er echt niet rotter uit zien dan het was". 'De tragedie van de mens' DEN HAAG (ANP) - Prenten, boe ken, foto's en curiosa geven van 4 juni tot 6 juli in het Letterkundig Museum in Den Haag een beeld van leven en werk van de Hongaar se schrijver Imre Madóch (1823 - 1864). De expositie heeft als titel 'De tragedie van de mens' naar het dramatisch gedicht, waarmee Ma- déch internationale bekendheid verwierf. De tentoonstelling is ingericht door het Nationaal Letterkundig Museum van Hongarije, het Petyö- fi-museum in Boedapest. Ze wordt gehouden in het kader van de ma nifestatie Nederland i,n Hongarije en is een tegenprestatie voor de tentoonstelling over Nederlands- Indische letterkunde die vorig jaar in Boedapest werd gehouden. Van 4 juni tot 31 augustus wijdt het Nederlands Letterkundig Mu seum in Den Haag ook een ten toonstelling aan de Nederlands-In dische schrijfster Madeion Széke- ly-Lulofs (1899-1958) die met een Hongaarse planter was getrouwd. Een van de werken van Wil len Sanders die op het moment in de Lakenhal is te bezichtigen. (foto pr) Expositie in Lakenhal Expositie 'De stand van zaken', t/m 8 juni. Stedelijk Museum De Laken hal, Oude Singel 28-32, Leiden. Ope- LEIDEN - Exposities, die gepre senteerd worden als momentop namen van ontwikkelingen in de beeldende kunst, hebben vaak het nadeel dat het geselecteerde werk teveel getuigt van een per soonlijke voorkeur of door be perking een onjuist beeld schept. 'De stand van zaken' in mu seum De Lakenhal, behelst ook het signaleren van actuele ont wikkelingen maar wil een be paald facet belichten. Namelijk de thematiek van tijd en ruimte in een aantal, door het Rijk in 1985 aangekochte, kunstwerken van onder andere Peter Struyc- ken, Rob Scholte en Jan Dib- bets. In hoeverre deze tentoonstel ling, ondanks een bewust geko zen beperking, representatief is, blijft onduidelijk, ook na het zien ervan en bestudering van de ca talogus. Als geheel geeft 'De stand van zaken' geen antwoord op de vraag of het werk van de twaalf gekozen kunstenaars werkelijk een bepaalde tendens aangeeft in de huidige ontwikke ling. De catalogus stelt de bezoe ker in staat na bezichtiging van de expositie zijn oordeel te me ten met dat van Rob Scholte en Jan van Adrichem, die elkaar ontmoetten in het kader van een reeks gesprekken tussen eën beeldend kunstenaar en een kunsthistoricus. Deze confronta tie vormde de aanleiding tot deze tentoonstelling. De door Scholte en Van Adrichem gevoerde dia loog over de relatie tussen het tijd-ruimtebegrip en de selectie van Rijksaankopen werd vooral bepaald door persoonlijke over tuiging. Evenals het uitspreken van meningen in positieve of ne gatieve zin over de gekozen werken, die niet als aankno pingspunten dienden maar eer der als illustratie bij bepaalde op vattingen. Terwijl de expositie de intentie van diverse kunstenaars ten op zichte van tijd en ruimte aardig naar voren brengt, wordt de sug gestie van actualiteit niet waar gemaakt (de meeste werken zijn in 1984 of daarvoor ontstaan). Ook al speelt de geleidelijkheid in ontwikkelingen een rol, de presentatie geeft niet speciaal de stand van zaken op dit moment weer, zoals de titel wil doen ver moeden. In dit opzicht kan deze expositie teleurstellend ge noemd worden, wat overigens niet inhoudt dat de selectie op zichzelf niet de moeite waard is. Het werk van ondermeer Gerard Verdijk en Willem Sanders, be wijst het tegendeel. NANCY STOOP MAASTRICHT - Koningin Beatrix heeft gisteren tijdens een bezoek aan Maastricht o.m. de manifestatie 'Art-Paper '87' bijgewoond. Ze liet zich gedul dig uitleggen hoe 150 jaar geleden papier werd gemaakt. (foto ANP). AMSTERDAM (GPD) - Wie over het Museumplein in Amsterdam rijdt, van het Concertgebouw in de richting van het Rijksmuseum, ziet aan zijn linkerkant een bouwter rein met een omheining er om heen. Het bouwwerk op dat terrein bestaat bij zorgvuldiger beschou wing eigenlijk uit vijf bouwwer ken. Vijf identieke kubussen, die op geringe afstand van elkaar zijn geplaatst. Van de kubus aan de kant van het Rijksmuseum ligt al leen nog maar de betonnen funde ring met houten dwarsliggers erop. Maar de kubus die het dichtst bij het Concertgebouw staat heeft zijn maximale hoogte al bereikt. Daar wordt een begin gemaakt met de tweede verdieping. Want bovenop die vijf kubussen komt een laag met vier kubussen en zo loopt het trapsgewijs toe: drie, twee, een. Als De Toren klaar is, heeft hij een hoogte van 32 meter. Dat is aan-* zienlijk hoger dan het nabij gele gen Van Goghmuseum en even hoog als het Marriott Hotel. Stap je het bouwterrein op - aan de achterzijde is een poortje - dan springen weer andere dingen in het oog. De bouwketen zijn luxe stacaravans. De directiekeet is een echte woonwagen, waarvan de trap is versierd met houtsnijwerk en in de ramen zijn patronen gegra veerd. In een grote tent liggen gro te stapels grenenhout. Op dat hout slingert een gitaar, en in een hoek staat een schaakbord, met een half afgemaakt spel erop. Dat zijn niet direct attributen die je op een bouwterrein verwacht. door Ariejan Korteweg En er ontbreekt ook veel van wat je juist wel op bouwterreinen pleegt aan te treffen; er staan geen betonmolens, geen bouwliften of hijskranen, geen rijen stenen ook. De Toren is dan ook verre van een doorsnee bouwwerk. De Toren wordt gebouwd uit hout en wordt in elkaar gezet met zo min moge lijk mechanische hulp. Uitgangs punt is dat twee mensen het bouw werk in elkaar zouden moeten kunnen zetten. Een groepje bouwers staat op de bovenste ribben van de eerste ku bus en takelt met een handlier een staander overeind. Opvallend is hoeveel van hen met een zachte g praten. Dat zijn medewerkers van Theater Sirkel. Limburgers die hun toren van Babel bouwen in Amsterdam. 'De Toren wordt NU gebouwd' melden affiches in Amsterdam. Het Holland Festival doet een gooi naar het Guiness Book of records door de Toren aan te kondigen als 'het grootste beeldend theater-pro ject ter wereld'. Toch maakt De To ren geen deel uit van het Holland Festival. Na Amsterdam Culturele Hoofdstad (ACH) gaat De Toren in volgende jaren mogelijk naar de hoofdstedelijke opvolgers Berlijn, Parijs en Glasgow. Toch wordt het door ACH ook niet officieel ver meld. De Toren is een onderneming van Frans Malschaert (38), beel dend kunstenaar en artistiek leider van Theater Sirkel, dat is gevestigd in Sittard en officieel te boek staat als kindertheater. Malschaert vindt dat onzin. Theater Sirkel maakt stukken voor kinderen, maar in het buitenland komen er minstens evenveel volwassenen kijken. Ty pisch Nederlands om kinderthea ter in zo'n hokje te stoppen, vindt hij. Theater Sirkel gebruikt altijd veel bouwkundige elementen in de Enkele tientallen acteurs, bouwvakkers, theatertechnici en vrijwilligers bouwen op het Museumplein in Amsterdam aan vijftien houten kubussen, waarvan elke zijde zes meter lang is. De Toren wordt vrijwel geheel met de hand gebouwd en krijgt een hoogte van 32 meter. Op 6 juni moet het bouwwerk gereed zijn. Vanaf dat tijdstip zullen twee maanden lang doorlopende voorstellingen in De Toren worden gegeven, waaraan dertig acteurs meewerken. Frans Malschaert van Theater Sirkel uit Sittard is de bedenker van dit project van reusachtige blokkendozen, waarmee een bedrag van ongeveer een miljoen gulden gemoeid is. Frans Malschaert bij de in aanbouw zijnde Toren van Babel op het Museumplein in Amsterdam. (foto gpdj voorstellingen: balken, blokken, schijven. De Toren is in feite een uitvergroting van elementen uit de voorstelling 'Vuurrood' tot reus achtige afmetingen. Met n funda mentele omkering: in 'Vuurrood' werden grote blokken van n kubie-, ke meter gebruikt in het theater; in het geval van De Toren zal het theater zich in de blokken afspe len. Schoonheid Frans Malschaert wil tijdens de bouw zo'n beetje overal tegelijk zijn. Hij moet opletten of de ribben wel waterpas staan, of de juiste hoekdelen worden gebruikt, of windverbanden niet worden verge ten en veiligheidsmaatregelen wor den nageleefd. Elke dag doen zich bij de bouw nieuwe problemen voor. Problemen waarop mis schien nooit eerder antwoord is ge geven, omdat nooit eerder op deze manier is gebouwd. „Nog op dit moment maakt smederij Schoon- brood in Doenrade overuren om nieuwe 'schoenen' aan te leveren' vertelt hij. Die zijn nodig omdat een paar weken geleden bleek dat de middelste kubussen nog moe ten worden verzwaard. Er rijden nog zeer geregeld vrachtwagens heen en weer naar Limburg om materialen aan te voeren". Liefst op hetzelfde moment dat hij de bouw in de gaten houdt wil hij aanwezig zijn bij de repetities voor de voorstelling in De Toren, die in theater-De Krakeling wor den gehouden. „Soms ga ik kijken en dan hak ik erin", vat hij zijn bij drage samen. Terwijl Malschaert even de tijd neemt om tekst en uitleg te geven bij zijn project, spiedt hij voortdu rend door de ramen van zijn cara van om te kijken of op de bouw geen blunders worden begaan. 'Al les moet functioneel zijn. Dan geldt zowel voor de bouw als voor het theater dat n De Toren zal wor-

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1987 | | pagina 20