'Fledermaus is in Wenen altijd actueel
LST
Theater in voetbalstadion
brengt
eigen
musical
'Onberekenbare' regisseur Johannes Schaaf:
DONDERDAG 21 MEI 1987
PAGINA 25
AMSTERDAM (GPD) -
„Hij is een beetje een cha
oot", aldus Ton Post, chef
voorlichter van de Neder
landse Opera. Wanneer ik
bij de repetitie zit komt
een andere heer van de
opera mij vragen of ik wil
weggaan: de regisseur is
hypernerveus en heeft lie
ver geen vreemden bij zijn
werk. Dat valt allemaal
best mee, ik kan hem ver
der rustig observeren. La
ter zit ik zelfs naast hem
terwijl hij aan het werk is.
Johannes Schaaf.Hij is de
regisseur van de produktie
Der Fledermaus van Jo-
hann Strauss, een bijdrage
van de Nederlandse Opera
aan het Holland Festival.
Première op de openings
avond 1 juni in het Muziek
theater.
Schaaf is een vriendelijk en hoffe
lijke man, die graag bereid is om te
vertellen over zijn werk. Waarom is
het verhaal verplaatst naar de jaren
vijftig? Waarom is Orlowsky een
jongenssopraan? Is de tekst aange
past? Bevalt het theater? Hij praat
er graag over. Maar de Nederland
se Opera heeft 't maar moeilijk met
hem.
Tien minuten voor aanvang van
het gesprek wordt het geannuleerd
door de voorlichting. „Meneer
Schaaf is zo onberekenbaar. Hij wil
niet". Ik breng zwaar geschut in
stelling, vervolgens komt de artis
tiek directeur Guus Mosterd erbij.
Conclaaf achter gesloten deuren.
Ton Post: „Hij beschouwt ons al
leen maar als instrumenten waarop
je kunt spelen. Maar als een journa
list eenmaal met hem spreekt is-ie
natuurlijk vriendelijk".
door
Wim Henk Bakker
„Je zegt zoiets natuurlijk niet
hardop, maar we zijn hier heel blij
dat Schaaf wou komen. Die man is
gewend aan budgetten waaraan
wij niet durven denken".
Later zal Schaaf zeggen, dat hij
niet eens aan het begrip budget
heeft gedacht.
Ton Post: „Anderzijds staat-ie
wel even te kijken van alle moge
lijkheden die hier zijn. Dat brengt
hem steeds op nieuwe ideeën, en
dat is wel eens lastig. Ik geloof ook
dat de hele conceptie nog niet vol
doende uitgekristalliseerd was
toen hij begon met regisseren. Ver
der zegt Schaaf het niet, maar we
proeven zo'n beetje, dat de zangers
niet genoeg naar zijn zin acteren".
De realiteit is, dat Schaaf de nu al
beroemde twintigjarige zangres
Eva Lindt, die de rol van Adèle zou
spelen en deze met Placido Domin
go als medespeler integraal op de
plaat heeft vastgelegd, eruit heeft
gegooid omdat ze niet naar z'n zin
werkte. De lezing van Lindt is, dat
Schaaf zich verwaand en uit den
hoge gedroeg en dat ze daarom is
weggegaan.
Post: „Eerlijk gezegd, we hebben
soms grote problemen met hem.
Het is een genie, maar soms wil hij
teveel ineens. Als hij met z'n vin
gers knipt verwacht meneer
Schaaf dat iets in een kwartier
rond is in plaats van de drie kwar
tier die ervoor staan".
Bij de repetitie bleek van dit al
les niets. Schaaf doet zijn werk za
kelijk en efficiënt en kan zich uit
stekend in alle rollen inleven. Ik
heb het idee dat men bij de opera
eerder bang voor is voor het begrip
'onberekenbaar genie' dat rondom
hem zweeft dan voor de werkelijk
heid maar dat zullen ze bij de opera
vast en zeker stellig ontkennen.
Johannes Schaaf vergeet zijn
koffie, wanneer hij de vraag moet
beantwoorden waarom hij het ne-
gentiende-eeuwse gebeuren van de
Fledermaus verzet heeft naar de ja
ren vijftig.
„Ik heb daarvoor meer dan één
reden. Kijk, in Wenen zou ik dat
niet in m'n hoofd halen. Maar in
Wenen is de aankleding, de sfeer
van de negentiende eeuw nog vol
op aanwezig als je de neon even
wegdenkt. Ik logeerde een keef in
hotel Sacher en zag daar een zaal
vol mensen. Ik dacht, zijn die - het
was al laat - nou nog bezig met een
kostuumfilm. Maar het waren ge
woon bezoekers van het Nieuw
jaarsbal in de staatsopera. Je kon
het zo in de negentiende eeuw zet
ten".
Nieuwe stunt van toneelgroep Hollandia
ZAANSTAD (ANP) - De Zaanse Toneelgroep Hollan
dia komt opnieuw met een theaterspektakel op een
bijzondere lokatie: het stuk, genaamd „Beton", gaat
over voetbal en speelt zich af in het stadion van AZ '67
in Alkmaar. Hollandia heeft hiervoor inmiddels toe
stemming gekregen van het Alkmaarse college van B
en W, zo heeft een woordvoerster van de groep dins
dag meegedeeld.
Ex-voetballer en columnnist Jan Mulder levert en
kele teksten voor dit voetbaltheater, dat de gehele
maand juli van woensdag tot en met zondag in twee
maal drie kwartier in het stadion is te zien. Het zal zich
voor een deel afspelen tussen de toeschouwers op de
betonnen tribune, en voor een deel op het veld.
Voetbal is een omstreden sport. Velen genieten er
van, maar er zijn ook supporters voor wie de verruk
king van de overwinning pas volmaakt is als ze daarna
kunnen vechten en vernielen, aldus Hollandia. Deze
tegenstelling vormt voor de theatergroep het uit
gangspunt bij deze nieuwe produktie, waarin veel mu
ziek zit. „Het wordt zeker geen moralistisch stuk, al
dus de woordvoerster.
Alkmaar neemt volgens Hollandia een voortrek
kerspositie in in de strijd tegen het voetbalvandalis
me. Aan het begin van het voetbalseizoen verbood de
burgemeester van deze stad als eerste de zogenaamde
„risicowedstrijden". Op zondag 17 mei was het weder
om de gemeente Alkmaar die een succesvolle eerste
„pasjesregeling" introduceerde bij de wedstrijd
AZ'67-Den Haag. stelt Hollandia. Om die reden wil de
groep juist in de Alkmaarse Hout dit voetbaltheater
spelen.
De theatergroep heeft al eerder theaterstukken op
gevoerd op bijzondere lokaties. 'Kamikaze' speelde
zich af in een omgebouwde stadsbus, die een tocht
door Beverwijk maakte met Herman Brood als reislei
der. Het stuk 'La Paloma' speelde zich af op de sluizen
van Zaandam.
'Pase lo que pase', lustrummusical
van en door het Leidsch Studenten
Tooneel. Tekst: G. Wehry, T. Krawc-
zyk. S. Donkervoort en T. Scheer.
Muziek: T. Scheer en G. Melles. Re
gie: Adrienne Wurpet. Choreografie:
Sandra Tromp Musters. Lustrum-
hand o.l.v. Hendrik Jan Muntendam.
Gezien op 21 mei in de Leidse
Schouwburg.
LEIDEN - Vol trots meldt de
omslag van het programmaboek
je, dat het Leidsch Studenten
Tooneel "in de wolken is" met de
lustrummusical Pase lo que pa
se. In verband met het 21ste lus
trum van het LST heeft men dit
jaar weer eens extra groot uitge
pakt en een speciaal voor deze
gelegenheid geschreven musical
op het repertoire genomen. Het
uitbrengen van een dergelijke
veeleisende vorm van muziek
theater (met eigen orkest) is al
een enorme onderneming op
zich, om nog maar te zwijgen
over het daaraan voorafgaande
werk van het zelf schrijven en
componeren. Bewondering en
waardering voor het gehele pro
ject is daarom ook zeker op zijn
plaats.
Jammer alleen bij dit soort
produkties is vaak het ontbreken
van voldoende inspeelvoorstel-
lingen in aanwezigheid van pu
bliek. Daar kan namelijk geen in
tensieve repetitie tegenop. Ook
hier blijkt dat een manco. Som
mige scènes kunnen zonder pro
bleem veel korter; het tempo zou
'Pase lo que pase'
trouwens aanmerkelijk hoger
moeten (en kunnen) liggen. Zijn
er proefvoorstellingen, dan valt
zoiets uit de reacties van het pu
bliek al vrij snel op te maken.
Soms zakte de dramatische lijn
even weg, vooral als het om min
der relevante dialogen ging. Een
bijkomend euvel was de ver
staanbaarheid (tijdens het zingen
en spreken) van belangrijke per
sonages.
Dat het verhaalgegeven vrij
simpel is, hoeft op zichzelf be
slist geen bezwaar te zijn. Menig
succesvol musical moet het met
een minder uitvoerig uitgewerkt
doen. Hoofdzaak is in
dit geval toch de gemakkelijk in
het gehoor liggende muziek met
een Mexicaans-Amerikaanse
achtergrond. De komst van een
buitenstaander verstoort het rus
tige leventje in een Mexicaans
dorpje. Rio Flaco. Het is de Ame
rikaanse antropoloog Ben John
son, die aanvankelijk voor on
derzoek naar dit dorp komt,
maar al snel verliefd raakt op
burgemeesters dochter Rosita.
Als de Amerikaan terug wil naar
zijn land, is het de vraag: volgt zij
hem of blijft hij bij haar. Het hele
dorp emigreert daarop naar
Amerika, dat als land van de on
begrensde mogelijkheden wordt
aangeprezen. De harde praktijk
valt natuurlijk tegen, totdat er
zelfs een dode te betreuren valt.
We zijn daarvan in een fraai ge
stileerde sterfscène getuige.
Door middel van een klassieke
verteltruc eindigt het verhaal
weer in Rio Flaco; op de valreep
krijgt de scheiding werkelijk
heid/droom toch nog een verras
sende wending. Hoe dat precies
zit. moet zeker tot vrijdag ge
heim blijven, als het traditionele
'dame blanche' gehouden wordt.
In eerste instantie richten dit
soort produkties zich toch vooral
op het eigen publiek, dat gister
avond overigens merkbaar ge
noot. "Gewoon hartstikke gaaf',
zoals iemand uit de "inner cir
cle" het uitdrukte.
WIJNAND ZEILSTRA
Fragment uit de studentenmusical 'Pase lo que pase
„Daarom is de Fledermaus daar
altijd actueel. Dat is hier niet het
geval. Ik vind dat de mensen ook
hier recht hebben op wat men in
Wenen krijgt: een vertrouwd en be
kend verleden. Daarom de jaren
vijftig".
„Bovendien zijn de solisten met
wie ik werk geen Oostenrijkers en
dan kun je die taal, die Oostenrijk
se eigenaardigheden toch niet op
roepen".
„Verder is het zo, dat het zich al
lemaal moet afspelen voor en ach
ter een bekende facade. Die van de
nette burgers, die zich zo fatsoen
lijk gedragen naar buiten, maar die
achter die faKcade al wat mense
lijk is doen".
De huichelarij die je in de oor-
sponkelijke enscenering vindt ten
opzichte van de seksualiteit kun je
in uw land terugvinden als je praat
over de vrije verkoop van drugs.
Nette burgers zeggen dan: daar
weet ik niks van, ik rook geen
drugs".
- Waarom speelt het geheel met
Kerstmismet zo'n prachtige im
mens grote boom op het toneel? Om
dat het oorspronkelijk Parijse ge
geven, nog voor het in Wenen werd
bewerkt ook op kerstavond speel
de?
Schaaf: „Het verhaal speelt in
deze produktie niet op kerstavond,
maar vlak na Kerstmis. In Neder
land is dat een tijd voor oerburger-
lijke feestjes. De mensen moeten
die herkenning hebben, willen ze
de echte sfeer proeven. Het ge
bouw hier speelt trouwens ook een
rol. Het is hier zo modern, een Fle
dermaus in traditionele zin moetje
daarom alleen al hier niet bren
gen".
- Bent tevreden met het gebouw
en de solisten? Kan hier inderdaad
alles? Ik hoorde vertellen, dat u de
zangers niet goed genoeg vond ac-
„Dat behoeven ze bij mij niet te
proberen". Schaaf glimlacht vrien
delijk, maar zijn ogen krijgen iets
staalachtigs. „Er is even een pro
bleempje geweest. Maar dat was
gauw opgelost. Umgestellt zal ik
maar zeggen. En wat het theater
betreft: het voldoet aan de eisen en
het valt op door de grote zij- en
achtertonelen die aanwezig zijn.
Maar ja, als een of andere techni
sche faciliteit niet voorhanden zou
zijn, dan bedenk je als regisseur
iets anders. Niet zo moeilijk voor
iemand met fantasie".
- Is het budget naar genoegen?
Schaaf, verbaasd: „Budget?
Ruzie rond
radio-opname
'Fledermaus'
met Eva Lind
UTRECHT (GPD) - De kans is
groot dat de
NOS-radiouitzending op 1 juni,
gewijd aan de integrale
uitvoering van Johan Strauss'
operette Der Fledermaus, niet
doorgaat. Het zou gaan om de
première van deze produktie,
die de Nederlandse Opera
bijdraagt aan het Holland
Festival.
Dat het programma geen
doorgang zou kunnen vinden,
heeft te maken met het feit dat
de onderhandelingen met de
opera nog niet rond zijn. Een
belangrijk punt met die
onderhandelingen is het
gegeven, dat de 20-jarige
zangeres Eva Lind die de rol
van Adèle zou zingen, niet, zoals
de bedoeling was, aan deze
produktie zal meewerken. Dit
jeugdige toptalent heeft
afgehaakt, omdat naar haar
mening regisseur Johannes
Schaaf zich te moeilijk gedroeg.
Schaaf daarentegen zegt, dat de
zangeres niet wilde meewerken
en haar vervolgens heeft
aangeraden te vertrekken. Een
en ander zou ook verband
houden met contractuele
verplichtingen, die Eva Lind
elders heeft te vervullen.
Eva Lind, die vervangen zal
worden door de Weense
coloratuur sporaan Edith Smid,
zong de zelfde rol ook op de
alom geroemde integrale
opname van de Fledermaus, die
met medewerking van Placido
Domingo tot stand is gekomen.
Daarom heeft de NOS
besloten deze opname achter de
hand te houden voor het geval
de onderhandelingen stuk
lopen. Want de luisteraar
heeft recht op een Fledermaus
en we hebben de zendtijd va nde
VARA nu eenmaal
overgenomen, dus we moeten
hem naar behoren vullen ook",
aldus Robbertjan de Neeve va
nde afdeling klassieke muziek
bij de NOS.
Johannes Schaf:
'Ik moet mijn fan
tasie gebruiken'.
(foto GPD)
Daarmee heb ik niets van doen. Ik
moet m'n fantasie hier gebruiken
en dat heeft met budgettering niets
van doen. Als ik daarmee maar vrij
kan handelen".
Schaaf laat de rol van de deca
dente jonge rijkaard Orlovsky niet
spelen door een mezzosopraan in
travestie, zoals voorgeschreven
Hij nam er ook geen man voor. zo
als de beroemde regisseur Max
Reinhardt in 1929 voor het eerst
deed. Johannes Schaaf heeft geko
zen voor een - veertienjarige - jon
genssopraan. Waarom?
„Zo'n jongen kan de oorspron-
keljk noten zingen. En hij is wat hij
moet zijn, een decadente verveelde
rijke jonge man, die alles al heeft,
alles al gezien heeft en nergens
meer om kan lachen. We schmin
ken hem wat ouder, en hij gedraagt
zich precies zoals het moet: als een
verwend kind. Nee, de jongen
hoeft zich niet ouder voor te doen
dan hij is. hij speelt gewoon in zijn
eigen leeftijd. Het geeft een schok
kend effect en dat is precies de be
doeling. Onder alles zit de on
schuld van het joch zelf, die de de
cadentie extra accentueert".
- U hebt zich met de tekst ook be
moeid. Hebt u er nieuwe grappen
in verwerkt? Is er politiek engage
ment?
„Nee, de politiek blijft er buiten.
Ik ken trouwens de situatie daar
voor hier niet goed genoeg. Maar ik
heb wel veel zaken nieuw geformu
leerd en allerlei Schlampereien
(slordigheden) eruit gehaald die de
traditie in de tekst heeft gebracht.
Ook flauwe grappen, zoals de ci
pier Frosch die 31 december van
de kalender scheurt om dan te con
stateren dat daarachter de 32ste de
cember zit".
„De Fledermaus wordt vaak ge
speeld met teksten waarin alleen
de pointe van een witz is gehand
haafd. Dat maakt het onbegrijpe
lijk of flauw. Ik ga uit van de origi
nele tekst en trek het geheel zoals
bij een goed blijspel betaamt in het
extreem komische".
„Oostenrijks of Weens laat ik
niet meer spreken. Dat verstaat
niemand. U zult IJslands horen, en
Arabisch, Nederlands en Engels,
het is allemaal zeer internationaal
geworden. Aan de speeltafel is het
ook vaak een internationaal gezel
schap. Natuurlijk verstaan de men
sen dan niet letterlijk meer wat er
gezegd wordt, maar wanneer er in
het Arabisch gezegd wordt: laten
we roulette spelen, dan is het
woord roulette duidelijk en daar
mee de hele handeling. Ik heb geen
coupures aangebracht".
Johannes Schaaf is in Stuttgart
geboren. Hij begon met medicij
nen te studeren maar stapte over
naar het theater. Zijn carrière
bracht hem snel aan de top: via
Stuttgart naar Ulm, Bremen, in
1967 de speelfilm Tatowiering (Bu-
nesfilmpreis), tv-produkties, to
neelstukken, dan de Salzburger
Festspiele, Wiener Burgtheater,
Wiener Volksoper, Covent Garden,
Deutsche Oper Berlin.
Kassucces
De geschiedenis van Der Fleder
maus (eerse opvoering in Wenen
1874) begint in Parijs, waar twee
oude rotten in het vak, Meilhac en
Halévy, een kassucees hadden
gschreven, het toneelstuk Le Re-
veillon, hetgeen hier zoveel bete
kent als rotzooiierige straatfeesten
en gemaskerde bals ter gelegen
heid van het kerstfeest. Zoiets kon
je een Wener te enen male niet
voorzetten. Dat besefte de direc
teur van het Theater an der Wien
Max Steiner ook.
Steiner gaf de oorspronkelijke
tekst aan twee andere oude rotten,
nu echter in de Weense sfeer, Ri
chard Genée en Karl Haffner. Die
gooiden Kerstmis er ogenblikke
lijk uit.
Het gemaskerd bal bleef, com
pleet met souper. De geschiedenis
eromheen is tamelijk banaal. Een
meneer, Falcke, is door zijn vriend
na een feest dronken op straat ach
tergelaten in het pak van een vleer
muis. De volgende morgen liep hij
dus voor gek over straat.
Hij neemt wraak door zijn
vriend, Eisenstein, mee te nemen
naar een gemaskerd bal, dat gege
ven wordt door een rijkaard, Or
lowsky, die toch niets anders te
doen heeft. Deze wordt door Falc
ke in het complot opgenomen, zo
dat hij zich weer eens ergens mee
kan amuseren. Vriend Eisenstein
komt inderaad, maar zijn vrouw is
er ook zonder dat hij het weet. Die
mag komen kijken wat haar man in
zijn eentje allemaal uithaalt. Eisen
stein maakt zonder dat hij er erg in
heeft zijn eigen vrouw het hof.
Maar die heeft ook weer boter op
haar hoofd, want zij wordt door de
gevangenis directeur ontdekt als
ze in een pikante situatie met een
oude vriend, de zanger Alfred
wordt ontdekt, die dan maar net
doet alsof hij de heer des huizes is
en deswege dan ook maar gaat
brommen. Enzovoorts.
Diepzinnig? Nee. Maar het is wel
een verhaal dat mogelijkheden
biedt om de karakters te profileren
en daarvan heeft Strauss op een ge
niale manier gebruik gemaakt.
Verder krijgt ook de roes van de
champagne als het goed is een be
langrijke rol toebedeeld.
Ernstige mensen hebben zich
het hoofd gebroken over de vraag
of Johann Strauss met een profeti
sche blik heeft gezien, dat de perio
de waarin de bourgeoisie het voor
het zeggen had aan z'n laatste stuk
begonnen was. „Glücklich ist, wer
vergisst, was doch nicht zu andern
ist", wordt in deze graag geciteerd.
Voor de kijker en luisteraar doet
het niet terzake. Hij kan zich het
beste laten meeslepen door de mu
ziek. Bij een goede produktie zal
hem dat niet moeilijk vallen.
Franz Marijnen
gaat niet naar
Vlaamse Opera
BRUSSEL (ANP) - De ook in Ne
derland bekende Belgische toneel-
en operaregisseur Franz Marijnen
heeft het aanbod om intendant te
worden van de vernieuwde Vlaam
se operastichting afgewezen. Hij
vindt de beschikbare financiële
middelen te gering „om een werk
bare structuur op te zetten die ga
rant zou kunnen staan voor de ge
wenste kwaliteitsverbetering".
Ook de bedenkelijke staat van de
operagebouwen in Gent en Ant
werpen zou een rol hebben ge
speeld bij zijn beslissing.
LONDEN (AFP) - De Britten eren
deze week nog meer dan voorheen
Lord Olivier, een van hun grootste
toneelspelers van de twintigste
eeuw, die ruim tien jaar nadat hij er
het toneel aan moest geven, ook af
scheid neemt van de film.
Lord Olivier, die morgen 80 jaar
wordt, moest zijn toneelloopbaan
er aan geven omdat hij aan een
pijnlijke spierkwaal leed. Zijn
landgenoten zullen hem nu ook
niet meer zien in filmrollen, maar
aan zijn roem kan het geen afbreuk
meer doen; hij was en is "de groot
ste acteur van alle tijden".
Rogj Wieg
voorgedragen
voor prijs
LEIDEN - De Commissie voor
schone letteren van de Maatschap
pij der Nederlandse Letterkunde
heeft de dichter Rogi Wieg voorge
dragen voor de Van der Hoogt-
prijs 1987. De prijs bedraagt 5000
gulden.
Volgens de jury, bestaande uit
Adriaan van Dis, Willem G. van
Maanen, Willem van Toorn en Ed
dy van Vliet, is zijn bundel Tover-
draad van dagverdrijf een opval
lend debuut in het rijke, maar vaak
wat eenvormige landschap van de
Nederlandse poëzie - een poëzie
waarin soms de vormbeheersing
belangrijker lijkt dan persoonlijk
heid en bewogenheid. "De gedich
ten van Wieg wijken af van deze
hoofdstroom door hun persoonlij
ke toon", aldus een citaat uit het
jury-rapport.
Het bestuur van de Maatschappij
der Nederlandse Letterkunde be
slist over de voordracht op de jaar
vergadering, die zaterdag 13 juni in
Leiden wordt gehouden.
Geld
voor
musea m
Zuid-Holland
KATWIJK - Dè Stichting Steun
fonds Musea in Zuid-Holland heeft
gisteren in het Katwijks museum
de eerste subsidies uit het fonds
toegekend aan twee in Zuid-Hol
land gelegen musea. Het streekmu
seum Crimpenerhof uit Krimpen
aan de IJssel ontving 1300 gulden
ter bestrijding van houtworm in
een nieuwe depotruimte en de
Stichting Trompmuseum uit Den
Bnel kreeg 1000 gulden als bijdra
ge in de aanschaf van een zilveren
18e eeuwse schuttersbeker.
De Stichting Steunfonds is vorig
mei opgericht en is bedoeld om
aanvullende subsidies te geven die
noodzakelijk zijn voor de uitvoe
ring van projecten. De 130 in Zuid-
Holland gelegen musea ontplooien
een groot aantal aktiviteiten op het
gebied van verzamelen, behoud
van collecties, tentoonstellen, edu
catie en public relations. Niet altijd
zijn er in de vele, niet door de over
heid gesubsidieerde, musea vol
doende financiële middelen. In het
bestuur van de stichting hebben
zowel vertegenwoordigers uit het
bedrijfsleven als de museumwe
reld zitting.
Voor het instandhouden van het
fonds wordt een beroep gedaan op
particuliere donateurs en op het
bedrijfsleven. In november zal een
grote kennismakingsmanifestatie
tussen bedrijfsleven en de Zuid-
Hollandse musea worden georga
niseerd.
Ook de overkoepelende organi
satie, de Federatie van Musea in
Zuid-Holland, werd gistermiddag
verrast met een geldbedrag. Na
mens de Stichting Zomerpostze-
gels kreeg de provinciaal museum-
consulente, Margriet Lestraden,
4000 gulden overhandigd voor de
aanschaf van een tekstverwerker
ten behoeve van de musea in Zuid-
Holland.
