'Dieptepunt klein links nog niet bereikt'
'We zijn een sociale beweging'
'Paus Pius betrokken bij complot tegen Hitier'
Radicale partijen worstelen met somber toekomstperspectief
PAGINA 2
DINSDAG 19 MEI 1987
De PPR die het geitewol-
lensokkenimago inruilt
voor een snel, nieuw ge
zicht. Het enig overgeble
ven PSP-kamerlid Andrée
van Es morrelt wat aan het
orthodox-pacifistische
standpunt van haar partij
en voormalig PSP-voorman
Fred van der Spek kondigt
de oprichting van een nieu
we partij aan. Klein links is
weer eens volop in bewe
ging. Dat mag ook wel,
want klein links werd bij de
kamerverkiezingen van vo
rig jaar gereduceerd tot een
politieke curiositeit door
het verlies van vijf van de
acht kamerzetels.
door
Sjaak Smakman
En het dieptepunt is wellicht nog
niet eens bereikt. Volgens de Gro
ningse politicoloog Van der Eijk
heeft een aanzienlijk deel van de
klein-linkse stemmers lang geaar
zeld of ze toch maar niet op een an
dere partij - in de meeste gevallen
de PvdA - zouden stemmen, en een
deel van hen zal dat bij een volgen
de gang naar de stembus wellicht
ook doen. De stelling dat klein
links met de huidige drie zetels op
het absolute minimum zit, gaat dan
ook niet op, stelt Van der Eijk in
het net uitgekomen politieke jaar
boek 1986 van het Documentatie
centrum Nederlandse politieke
partijen (DNPP).
De gloriedagen van klein links,
toen de PPR 7 zetels had en in het
kabinet Den Uyl zat. zijn al lang
voorbij. De discussies over hoe het
verder moet teisteren de linkse ge
lederen al jaren en hebben diepe
wonden geslagen. Het eerst in de
CPN. waar de orthodoxe co
nisten zich in het Verbond van
Communisten in Nederland (VCN)
afscheidden van de moederpartij.
Daarna kwam de PSP aan de
beurt. Het politieke gezicht van de
pacifisten, Fred van der Spek. dolf
het onderspit in een stammenoor-
log over de pragmatische, op sa
menwerking met de andere kleine
linkse partijen gerichte koers die
zijn mede-kamerleden Andrée van
Es en Wilbert Willems wilden va
ren. Medestanders van Van der
Spek richtten de Partij voor Socia
lisme en Ontwapening (PSO) op,
maar dat initiatief liep in no-time
op de klippen wegens interne me
ningsverschillen.
Het PSP-kamerlid Van Es door
brak de stilte rond de pacifisten.
Aan de vooravond van het 30-jarig
bestaan liet ze weten dat wat haar
betreft de pacifisten aan een rege
ring moeten deelnemen ook als
Nederland dan (nog) lid is van de
NAVO. Gooide Van Es daarmee
het meest principiële uitgangspunt
van de pacifisten niet te grabbel?
Nee hoor. zei ze in een vraagge
sprek met de Volkskrant, want in
het regeerakkoord van een links
meerderheidskabinet moet wel op
genomen zijn dat Nederland uit de
NAVO stapt. "Als dat zou lukken,
vind ik dat een fantastisch succes
voor de anti-Navopolitiek van de
PSP", stelde ze.
Ex-PSP'er Van der Spek zorgde
ook voor enige opschudding door
zijn rentree in de politiek aan te
kondigen in een nieuwe pacifisti
sche politieke partij. Zelf wil hij
die partij niet oprichten en voorals
nog is het onduidelijk of en wan
Klein links in betere dagen: de partijraden van PPR en PvdA vergaderen broederlijk verenigd in de Amster
damse RAI, waar ze net een regeerakkoord hebben gesloten voor het kabinet-Den Uyl. Wim Duisenberg. Bas de
Gaay Fortman en Joop den Uyl vermaakten zich. er prima bij. (archieffoto anp>
neer die (nieuwe) tegenhanger van
de PSP er komt.
De PPR zorgde ook voor enig
vuurwerk. Zaterdag gingen de le
den in navolging an het bestuur ak
koord met een rapport van een in
terne werkgroep waarin radikaal
wordt gebroken met de partijcul
tuur van de Radikalen. Een politie
ke partij is volgens die werkgroep
een bedrijf dat een produkt aan de
man moet brengen. Voor 'softige
vrijblijvendheid' (zeg maar: het
geiteharenwollensokkensfeertje) is
geen plaats meer. De PPR heeft
een betere promotie, positieve
beeldvorming en een zakelijke
aanpak nodig. Op een 'energieke,
vrolijke en nuchtere' toon moet de
partij zelfbewustheid en betrouw
baarheid uitstralen en daarbij uit
dagend ('niet afzetten, wel de dis-
kussie zoeken') en relativerend
('het leven is meer dan politiek') te
werk gaan. "Waar de PPR van af
wil is het beeld van kneuterigheid
dat de focus op die geitewollensok-
ken oproept. De PPR heeft serieu
ze. zakelijk gemotiveerde ideeén
die voor de problemen van van
daag een oplossing kunnen bieden
Toch zoekt de partij het niet al
leen in verandering van beeldvor
ming. Intern moet zakelijker wor
den gewerkt. De partij wil af van
de vergadercultuur die wordt ge
kenmerkt door hobbyisme en vrij
blijvendheid". verduidelijkte sena
tor Bas de Gaay Fortman
Maar de vraag is of dat klein
links nog kan redden. De al eerder
genoemde politicoloog Van der
Eijk schetst in elk geval een som
ber perspectief. Voor de CPN ziet
het er nog het slechtste uit. Het is.
zo constateert hij, na de Tweede
Wereldoorlog nog nooit een poli
tiek partij die uit de TweedeKamer
verdween, gelukt om een come
back te maken.
Maar voor PSP en PPR zijn de
perspectieven nauwelijks beter. Ze
hoeven, aldus Van der Eijk, beslist
niet te denken dat ze met de huidi
ge drie zetels op een absoluut diep
tepunt zitten. Bij een verkiezings-
onder?oek op 21 mei zei 19 procent
van de klein-linkse stemmers dat
ze in de toekomst waarschijnlijk
wel eens op de PvdA zullen stem
men. en 9 procent ziet zich nog ver
der naar rechts afdwalen.
Maar helemaal hopeloos is de si
tuatie ook niet. Veel klein-linksers
hebben in '86 op de PvdA gestemd,
maar dat betekent niet dat ze nooit
meer naar PSP. PPR of CPN zul
len terugkeren. Ongeveer 15,5 pro
cent van alle Nederlandse kiezers i
sluit niet uit dat ze ooit op klein
links zullen stemmen. Alleen: vo
rig jaar deden ze dat niet. En dat
komt vooral, aldus Van der Eijk,
omdat de PvdA in de ogen van de
kiezers naar links is opgeschoven.
En dat terwijl de partij zelf zijn
best doet om naar het midden te
komen. De ideologische afstand
tussen de sociaal-democraten en
radicaal links werd zo klein, dat j
veel stemmers zwichtten voor het i
centrale thema in de PvdA-cam-
pagne dat de sociaal-democraten
weer in de regering moesten (en
dus zo groot mogelijk moesten
worden).
Maar hoe kan klein links die
stemmen terugwinnen? De groot
ste hobbel is volgens de Groningse
politicoloog dat klein links in de
ogen van de kiezer geen effectieve
politieke invloed heeft.
Een mogelijke uitweg uit de im
passe is volgens hem een bunde
ling van de krachten, waarmee de
vrees voor het weggooien van de
stem 'grotendeels zou komen te
vervallen'. Die mogelijkheid duikt
binnen alle partijen met hardnek
kige regelmaat op, maar heeft tot
niets geleid. Integendeel, het leid
de steeds tot diepe kloven en soms
(PSP/PSO) tot splitsingen. Maar
toch. Met een scheef oog naar het
succes van de Duitse Grünen stel
de Van Es dat 'groene politiek mij
als stragie wel aanspreekt', en in de
PPR is 'groen' al jaren een ver
trouwde term.
En inmiddels is groen een, zij het
uiterst bescheiden, politieke reali
teit. Roel van Duijn zit voor de
Groenen in de Amsterdamse ge
meenteraad, en bij de statenverkie
zingen deden de Groenen in
Noord-Holland. Zuid-Holland en
Gelderland mee. Alleen in Noord
Holland lukte het, in Zuid-Holland
bleven de Groenen ruim beneden
de kiesdrempel en in Gelderland
kwamen ze een paar honderd
stemmen te kort. De Groenen, een
alternatief in wording?
Groenen willen indeling bij klein links voorkomen
AMSTERDAM - "We wülen geen
dependance van de Duitse Grünen
worden. We hebben wel degelijk
een eigen invalshoek, en boven
dien kun je de situatie hier niet ver
gelijken met die in Duitsland. Je
hebt hier het hele klein-links ge
beuren waarin veel mensen zitten
die groene ideeën hebben. In
Duitsland heb je die keuze niet".
Arie van Genderen, oprichter
van de Alternatieve Konsumenten-
bond en tegenwoordig secretaris/
directeur van de stichting Keur
merk Alternatief voortgebrachte
Landbouwprodukten (SKAL), is
sinds een paar maanden het enige
groene statenlid van Nederland
Bij de provinciale verkiezingen
van maart werd hij in de Provincia
le Staten van Noord-Holland geko
zen en daarmee ook de hoogste po
litieke vertegenwoordiger van deze
politieke partij in oprichting. Want
de Groenen bestaan als landelijke
partij nog niet. Maar voor het einde
van het jaar moet het zover zijn.
Wat de Groenen precies zijn, is
niet makkelijk aan te geven. Een
diffuse club van mensen die vanuit
een ecologische visie politiek pro
beert te bedrijven, zegt hij zelf.
Toegespitst op de landbouw bete
kent een ecologische visie het ont
wikkelen van een 'duurzaam land
bouwsysteem met gebruik van zo
veel mogelijk natuurlijke hulpmid
delen en zo min mogelijk gif en
kunstmest'.
Wat voor de landbouw geldt,
geldt ook voor het economische
model dat de Groenen voorstaan:
binnen de randvoorwaarden blij
ven die de natuurlijke omgeving
biedt. Op energiegebied betekent
dat kiezen voor de energiedrager
die 'ook op termijn' de minste mi
lieuschade met zich meebrengt,
absolute voorrang voor grootscha
lige energiebesparingsprogram
ma's en verdere ontwikkeling van
zon- en windenergie en warmte/
Rijper
Nieuw is dat geluid niet: minis
ter Nypels (milieu) bracht zelfs on
langs een nota uit waarin het terug
dringen van het gebruik van land
bouwgif centraal staat, en Econo
mische Zaken stelde vorig jaar al
130 miljoen beschikbaar voor de
ontwikkeling van windmolens.
"Inderdaad", constateert Van Gen-
deren, "de tijd is voor een aantal
zaken rijper dan toen we begon
nen. We zijn altijd een soort voor
hoede geweest en het beleid begint
nu een beetje bij te draaien. Maar
op een aantal punten is het wel erg
laat. Als je bijvoorbeeld kijkt naar
het zure-regengebeuren. De scha
de van nu en de schade die ons de
komende tien. vijftien jaar nog te
wachten staat is enorm. De kans is
groot dat hij (wijst op zijn zoontje
Gied) nooit een echt bos zal kun-
"Waarom geven we die miljarden
die we straks moeten uitgeven om
de schade te herstellen, niet nu al
uit. Voer een katalysator verplicht
in voor alle auto's, verplicht de in
dustrie tot het bouwen van rook
gasinstallaties. desnoods met enor
me subsidies. Maar de meeste poli
tici kijken niet verder dan de vol
gende verkiezingen. Ze worden be
heerst door carrièredenken, dat
merk ik nu al in de Provinciale Sta
ten. Ze gebruiken de provincie als
opstapje: deze keer zijn 40 van de
79 statenleden nieuw. Er wordt
vaak geklaagd over de kwaliteit
van de Staten, maar als mensen de
provincie alleen als opstapje ge
bruiken, kun je natuurlijk ook niet
anders verwachten".
Koepel
min of meer alternatieve groepe
ringen, werden in korte tijd de der
de politieke partij van het land en
is dat ondanks grote interne tegen
stellingen nog steeds. Kunnen de
Groenen net zo'n overkoepelende
functie vervullen?
Van Genderen 'Het zou een
beetje arrogant zijn als ik 'ja' zeg.
maar ik denk wel dat we met men
sen uit klein links die discussie
moeten aangaan. Voor een deel ge
beurt dat ook al, vooral met men
sen uit de PSP en de PPR. Ik merk
dat dat CPN'ers, hoe aardig ik die
mensen ook vind. meer op de
PvdA-lijn zitten wat betreft de eco-
nomie. dan op de lijn van de Groe
nen. In de huidige situatie is bij
voorbeeld het CE-scenario (een
economisch scenario dat het Cen
trum voor Energiebesparing lan
ceerde bij de Brede Maatschappe
lijk Discussie en waarin wordt aan
getoond dat ook zonder noemens
waardige groei economisch herstel
en terugdringen van de werkloos
heid mogelijk is, red.) voor de CPN
onbespreekbaar".
"Het zou ons wat waard zijn als
we officieel met de PSP en de PPR
en andere clubs, bijvoorbeeld de
EVP. zouden kunnen praten zon
der dat alle oude rancunes en stok
paardjes een rol spelen. Waar we
nu constant tegenop lopen, is dat
er zoveel gevestigde belangen zijn
mensen met banen in de politiek
die ze niet willen opgeven voor een
Groene Partij. Voor mij is het een
voorwaarde dat alle mensen die nu
in die partijen actief zijn, hun eigen
functioneren en posities ter discus
sie moeten stellen. Ik zeg bijvoor
beeld niet dat Bas de Gaay Fort
man uit de Eerste Kamer moet.
maar als een grote groep mensen
zegt: Basje hebben we nu wel ge
zien, dan moet dat bespreekbaar
zijn".
- Leidt zo'n opvatting juist niet
"Ik wil met zeggen dat dat per sé
niet gebeurt. Maar we hebben wel
hoog in het vaandel staan dat we
juist vanuit een frisse, nieuwe
aanpak een bundeling willen berei
ken van alle groen-denkende men
sen. Niet alleen in klein links trou
wens. want ook in de grote partijen
zijn steeds meer mensen die zich
afvragen of hun partij nog wel het
goede antwoord op de hedendaags
problemen heeft. Het gaat toch om
honderdduizenden mensen".
- Stel dat je mensen uit PvdA,
CDAVVD of D66 krijgt. Krijg je
dan op termijn niet hetzelfde pro
bleem als de Grünen: op het mo
ment dat je echt moet kiezen krijg
je
"Dat risico lopen we inderdaad
net zo hard als de Grunen. In feite
heeft klein links die dilemma's de
afgelopen jaren aan den lijve on
dervonden. Wij moeten die probe
ren te vermijden door te leren van
de fouten die de andere partijen
hebben gemaakt. Welke dat zijn?
Noü, de PSP heeft zich bijvoor
beeld altijd buitenspel gezet door
haar rigoureuze pacifisme. D66
doet dat bijvoorbeeld juist door
een zeer onduidelijke opstelling
over het defensiebeleid. *Wij moe
ten daar een beetje tussenin gaan
zitten. Wij zeggen niet: Nederland
moet uit de NAVO, maar we moe
ten binnen die Navo wel een hele
dissidente rol spelen".
- Maar als je werkelijk wilt mee-
regeren, dan zul je toch wel dege
lijk grote concessies moeten doen.
"Als we naar ons gevoel teveel
compromissen zouden moeten
sluiten, dan zouden we niet mee
doen"
- Wat dus betekent dat jullie je in
de huidige politieke verhoudingen
al bij voorbaat buitenspel zetten,
net als de PSP.
"Ja ja. missschien moeten we
voorlopig maar accepteren dat we
binnen de huidige machtsverhou
dingen niet aan de bak komen. Ik
zie het inderdaad echt niet gebeu
ren dat we binnen drie jaar zo'n
krachtige politieke organisatie
kunnen opbouwen dat we de lan
delijke politiek daadwerkelijk
kunnen beïnvloeden. Maar we
moeten daar wel naar streven"
- Dan zullen jullie toch eerst het
klein-linkse imago van je af moeten
schudden.
egt: Basje hebben we r
nog eens heel uitdrukkelijk zeggen
dat we niet vanaf het begin willen
worden ingedeeld bij klein links.
Ondanks dat we veel gemeen heb
ben met klein links, zijn we geen
socialistische partij. We zijn meer
een sociale beweging dan een poli
tieke partij".
- Waar zetten jullie jezelf dan in
het politieke krachtenveld?
"We mikken op twee groepen
mensen. Als je praat over de op
bouw van een politiek kader, een
politieke infrastructuur, dan denk
ik dat we bij klein links het meeste
gehoor vinden en dat we daar als
eerste mee moeten gaan praten.
Maar als je praat over de kiezer
waar we op mikken, dan denk ik
dat we moeten blijven proberen
niet dat klein-linkse imago mee te
krijgen van root! met een groen
randje of groen met een rood rand-
- Die twee dingen lijken niet met
elkaar te verenigen. Je zult in je ka
der hoe dan ook kopstukken uit
klein links krijgen, en hoe kun je
dan dat klein-linkse imago voorko-
"Daarom moet ook de positie
van dié kopstukken ter discussie
staan".
"Dat zou wel mijn voorkeur heb
ben, ja. Maar in dat stadium zitten
we nog helemaal niet".
ROME (UPI) - Pius XII speelde
in 1940 een belangrijke rol in een
complot om Hitier de macht te
ontnemen. Dat schrijft de Engel
se hoogleraar Owen Chadwick in
de tweede druk van zijn boek
„Groot-Brittannië en het Vati-
caan in de Tweede Wereldoor
log". Pius XII was van 1939 tot
1958 hoofd van de Rooms-Katho-
lieke Kerk.
Hij is er vaak van beschuldigd
dat hij heeft gezwegen over de
gruwelen die het naziregime be
dreef. Chadwicks beweringen
zijn dit weekeinde bevestigd
door de Amerikaanse historicus
en jezuïet Robert Graham en de
Italiaanse minister van buiten
landse zaken Giulio Andreotti.
Paus Pius XII zou een groep
hoge Duitse officieren in 1940
hebben geholpen bij hun poging
Hitier af te zetten en met Groot-
Brittannië te onderhandelen
over een waardige overgave van
Duitsland. Chadwick baseert
zijn beweringen op documenten
van het ministerie van buiten
landse zaken en op dagboeken
Volgens de Engelse historicus
stemde de paus toe te bemidde
len tussen de Britse regering en
de Duitse officieren. Hij zou het
plan vervolgens hebben bespro
ken met de Engelse ambassa
deur bij de Heilige Stoel, sir
d'Arcy Godolphin Osborne,
waarna het opzij werd gelegd.
Pius XII is er door andere his
torici van beschuldigd te hebben
gefaald omdat hij de gruwelijk
heden van het naziregime niet
openlijk heeft veroordeeld en
zijn pauselijke macht niet heeft
gebruikt om tegen Hitier op te
treden. „Er zijn mensen die be
weren dat de paus Hitiers half
broer was. Belachelijk", aldus
Graham. „De paus wijdde zich
zelf aan het anti-Hitler-complot,
hoewel hem dat in een uiterst ha
chelijke positie bracht".
Andreotti verwees in zijn reac
tie op Chadwicks beweringen
naar een artikel in de Osservato-
re Romano van 11 februari 1946,
waarin de rol van Pius XII in het
complot tegen Hitler is beschre
ven. Volgens de minister zou er
meer bewijsmateraal zijn ge
weest als de paus uit voorzorg in
de oorlogsjaren niet een groot
deel van zijn persoonlijke docu
mentatie had verbrand.
Voorzitter Lutherse Wereld
federatie overleden. De voorzit
ter van de Lutherse Wereldfede
ratie, bisschop Zoltan Kaldy, is
in de nacht van zondag op maan
dag overleden. Hij is 68 jaar ge
worden.
Strakkere regelgeving voor
katholieke scholen te verwach
ten. De Nederlandse bisschop
pen zullen komende maand een
omschrijving geven van de voor
waarden waaraan een katholieke
school dient te voldoen. Tot voor
kort bepaalde de Nederlandse
Katholieke School Raad (NSKR)
dat. De Katholieke Onderwijs
Vakorganisatie gaat ervan uit dat
de katholieke scholen voortaan
met strengere regels te maken
krijgen.
Het nieuwe kerkelijke wet
boek, dat in 1983 van kracht
werd, schrijft voor dat wetgeven
de bevoegdheden tot de taken
van de bisschoppen behoren.
Met dat voorschrift werd het van
1968 daterende besluit van het
Nederlands episcopaat om alle
bevoegdheden met betrekking
tot het katholieke onderwijs aan
de NSKR te delegeren, als het
ware teruggedraaid.
Op verzoek van de bisschop
pen en de NSKR heeft een com
missie onder leiding van de Nij
meegse oud-hoogleraar dr
W.L.C. van der Grinten een rap
port samengesteld waarin wordt
aangegeven hoe de'verhouding
tussen het episcopaat en de
NSKR in de toekomst zou moe
ten zijn. De belangrijkste wijzi
ging die de commissie voorstaat:
in plaats van de NSKR dienen de
bisschoppen het beleid ten aan
zien van het katholieke onder
wijs te bepalen. De commissie
beklemtoont in haar rapport het
belang van een landelijke rege
ling van de voorwaarden waar
aan een katholieke school moet
voldoen. Naar de opvattingen
van de commissie-Van der Grin
ten is voor de religieuze identi
teit van een katholieke school
bepalend dat de onderwijskundi
ge inrichting recht doet aan de
inspiratie van waaruit wordt ge
werkt: de Heilige Schrift, de ker
kelijke leer en de traditie.
Zowel de NSKR als de KOV
(Katholieke Onderwijs Vakorga
nisatie) meent dat binnen de
nieuwe situatie niet zo veel ver
andert. „Doorslaggevend is de
uitwerking van de regelgeving
en dat blijft een taak van de
NSKR", merkt KOV-woordvoer-
der Kees van Kortenhof op. „Wat
we niet hopen is dat de diverse
bisschoppen zelf gaan bepalen
waaraan een katholieke school in
hun bisdom moet voldoen.
Mochten er toch problemen ont
staan omdat er bijvoorbeeld lera
ren worden ontslagen, dan blij
ven we onze leden steunen"
'Zingend Geloven-dienst'. In
de Vredeskerk aan de Katwijkse
Voorstraat wordt zondag 24 mei
vanaf 17.00 uur een 'Zingend Ge-
loven-dienst' gehouden. Ds. P.
van der Horst verkondigt de ver
bindende teksten tussen de lie
deren, die de Gemeente en het
Vredeskoor onder leiding van
Nan van Groeningen zullen zin
gen.
De liturgie bestaat uit psal
men, gezangen en geestelijke lie
deren. Op het repertoire van het
Vredeskoor staan onder meer:
'Denk dan aan ons Heer; Heilig,
heilig; De Heer is mijn leven"
De muzikale omlijsting wordt
verzorgd door organist Rob van
Efferink.
Nederlandse Hervormde
Kerk. Beroepen door de Genera
le Synode tot zendingspredikant
voor de arbeid ten dienste van de
predikantenopleiding van de
Iglesia Presbiteriana te Colom
bia: drs. G. van Ek, kandidaat te
Salamanca (Spanje). Bedankt
voor Katwijk aan Zee: A. de
Lange te Wekerom; bedankt
voor Stolwijk: J. P Nap te Hui-
Gereformeerde Kerken. Be
noemd tot geestelijk verzorger in
bejaardencentrum De Wissel te
Berkum, part-time: J. van Hou-
weling, emeritus-predikant te
Kootwijk, die deze benoeming
heeft aangenomen.
Gereformeerde Kerken Vrij
gemaakt. Beroepen te Arnhem
J. F. de Haan te Lutten
Christelijke Gereformeerde
Kerken. Beroepen te Veenen-
daal (Bethelkerk): A. van der
Veer te Zwolle.
Gereformeerde Gemeenten.
Beroepen te Randburg (Z-Afri-
ka) en te Waarde: C G. Vreug-
denhil, laatstelijk missionair pre
dikant in Indonesië, wonende te
Vlissingen; tweetal te Boskoop:
A. Bac te Bodegraven en C. G.
Vreugdenhil, laatstelijk missio-
nair-predikant in Indonesië, wo
nende te Vlissingen.
Baptistengemeenten. Beroe
pen te Delfzijl, tweede predi
kantsplaats: G. Leuvenink te Al-
melo-Geraniumstraat; beroepen
te Hoogezand-Woldwijck: A. Wij-
chers, kandidaat te Groningen,
die dit beroep heeft aangeno-
Beroepbaar gesteld: A. Wij-
chers te Groningen.
