de vingers bij af te likkei
Rijnwater om
ABP-beerput blijft nog wagenwijd open
Maar zelfe aan de bron
past men op z'n tellen
JL
Hotel-café Rheinquèlle, een eenzame voorpost
in het Zwitserse Gotthardt-massief, ligt op
lechts luttele kilometers van het Toma-meer,
de oorsprong van de Voorrijn. Restaurant De
Blaasbalg in Hoek van Holland is de laatste
bewoonde stek voordat het Rijnwater zich
mengt met het zilte nat van de Noordzee. Tussen
die twee etablissementen speelt zich het drama
van de vervuilde rivier af. In dat eerste huis aan
ier begint de tweede aflevering
serie over de Rijnvervuiling.
.:.:y
ZATERDAG 16 MEI 1987
g
"ft De twee gezinnen die Hotel Rhein-
quelle beheren, vormen met z'n ach-
ttt; ten precies de helft van de bevol-
king van Tschamut, een Rhetoro-
maanse nederzetting bestaande uit
een paar huizen, slordig neerge-
kwakt in de barre witheid, die de
oorsprong van de Rhein Alteriur
i B| zo'n acht maanden per jaar ver-
>B bergt.
door Joop Holthausen
De oorsprong van de Rijn bij de nederzetting Tschamut.
dingsmiddelen in de landbouw, zoals
atrazine en endosulfan".
Dat laatste middel veroorzaakte in
1969 na een lozing door het Hoechst-
concern een massale vissterfte in de
Rijn. Volz: "In Nederland wordt endo
sulfan nog steeds toegepast. In 1984 trad
er nog een grote vissterfte op in de
Noordoostpolder. Het was daar op het
land gemikt en de sloten in gespoeld. In
de champignonkwekerijen in het Maas-
stroomgebied wordt het voor de grond-
ontsmetting gebruikt. De chemie moet
toch middelen kunnen bedenken die
hetzelfde effect hebben voor de land
bouw zonder dat het milieu daar last van
heeft?".
Meer en meer maken milieudeskundi
gen en de verantwoordelijken bij de wa
terleidingbedrijven zich zorgen over de
verwoestende werking van landbouw-
bestrijdingsmiddelen. Luister maar naar
Klaus Lindner van de Arbeitsgemein-
schaft Rhein-W asserwerke in Keulen.
"Dertigduizend ton van hetgeen in de
landbouw aan bestrijdingsmiddelen
wordt gebruikt, komt uiteindelijk in het
water terecht. Het risico dat de land
bouw oplevert, mag niet worden onder
schat. Er zijn plaatsen waar het Rijnwa
ter van betere kwaliteit is dan het grond
water, en dat wil toch wel wat zeggen".
Grenswaarden
De waterleidingbedrijven, internatio
naal verenigd in de Internationale Ar-
beitsgemeinschaft der Wasserwerke ïm
Rheinschutzgebiet (IARW) hebben op de
minstersconferentie van de Rijn-oever-
staten geëist dat de productie van gifti
ge, natuurvreemde stoffen dient te wor
den verboden.
Professor Malle, woordvoerder van de
chemische industrie in West-Duitsland,
heeft daar zo zijn eigen ideeën over. "In
levensmiddelen wordt ook een zekere
mate van giftigheid geduld. Er worden
grenswaarden vastgesteld. Bij water
wordt gezegd: alle natuurvreemde stof
fen moeten er voor honderd procent uit.
Dat is een stelling waarvan de waterlei
dingbedrijven op zekere dag afscheid
zullen moeten nemen. Men zal daar ook
met grenswaarden moeten werken".
En dus meer risico's moeten nemen?
Malle glimlacht: "Neen, niet meer risi
co's. Wat nu in het drinkwater zit, was er
vroeger ook al in aanwezig. Alleen: toen
wist men het niet".
De chemische industrie gaat kennelijk
uit van het standpunt: wat niet weet, dat
niet deert.
gentig procent van die stoffen kenne we
de aanwezigheid, maar we kunnen ze
niet benoemen. Dat is onze grootste
zorg. We hebben er te weinig greep op.
We weten niet om welke stoffen het gaat.
En je kunt pas dan wat over het gevaar
van chemische stoffen zeggen als je weet
waarover het gaat".
Verstoppertje
De vraag dringt zich op: worden we
bedonderd door de industrie? Volz:
"Het is een soort verstoppertje spelen
met de chemische wereld. De bedrijven
weten natuurlijk in grote trekken wat er
in hun afvalwater zit. Wij moeten meten
met gigantische verdunningen. Maar zij
houden hun lozingsgegevens zoveel mo
gelijk achter. Bedrijfsgeheim, zo heet
het dan. Het zou heel wat eenvoudiger
zijn als we precies wisten wie wat loos
de. Dan kun je je maatregelen daarop af
stemmen. Als wij wat in het water vin
den weet je nog niet waar het vandaan
komt. Er zijn zeshonderd grotere en klei
nere bedrijven. Al heb je het grootste ge
nie ter wereld in dienst, al heb je de be
schikking over de beste computer, dan
nog kun je niet precies bepalen waar ie
dere stof vandaan komt".
Een gedeelte van de afvalproducten
van de chemische industrie bevat stof
fen die de erfelijkheid kunnen beïnvloe
den of die kankerverwekkend zijn. In de
rivier zelf ontstaan chemische reacties
doordat stoffen met elkaar in aanraking
komen. Volz: "Wij vinden natuurvreem
de stoffen die niet in het water thuis ho
ren. We realiseren ons datje geen enkele
stof voor de volle honderd procent kunt
verwijderen".
Dat betekent dus dat we voortdurend
risico's moeten nemen, ook met het
drinkwater? Volz: "Ja, maar we leven nu
eenmaal met risico's. Wij proberen dat
risico zo laag mogelijk te houden. Maar
te stellen dat er geen risico is, nee, dat
kunnen we niet".
Ondanks alles is het verhaal dat Volz
nu houdt aanzienlijk rooskleuriger dan
hetgeen hij vijftien jaar terug had moe
ten vertellen. "Er zijn successen be
haald. De zuurstofhuishouding in de
Rijn is hersteld. De lozing van zware me
talen is afgenomen en een aantal lokale
problemen is opgelost".
"De Rijn is niet zo slecht als zijn faam
doet vermoeden", zegt Gerold Damm.
"Maar toch moeten we oppassen met de
uitspraalf dat de Rijn veel beter is ge
worden".
Jurgen Volz verduidelijkt dat. "Er
wordeh nog wel wat zware metalen ge
loosd, maar daar lig ik niet echt wakker
van. Slapeloze nachten krijg ik van de
lozing van organisch moeilijk afbreek
bare stoffen. Die zijn voor het hele ecolo
gische systeem veel bezwaarlijker om-
datje er minder greep op hebt. De huidi
ge afvalwaterzuiveringen helpen niet
echt tegen de lozing van giftige organi
sche stoffen".
Verbieden
Wat moet er dan dan gebeuren? "Als je
het goed wilt aanpakken moetje de che
mische industrie gewoon verbieden om
bepaalde producten nog te maken. En
dan heb ik heb met name over bestrij-
Gulastia en Jakob Peder, woonachtig aan de oorsprong van de Rijn: "Eén
glas kan misschien geen kwaad".
voerd, wordt in het meer afgebroken".
Heel wat anders is het bij de Samen
werkende Rijn- en Maaswaterleidingbe
drijven (RIWA) in Amsterdam. Alle ver
vuilende ellende die zich tussen het Bo-
denmeer en Nieuwegein voordoet dient
hier overwonnen te worden voordat -
bijvoorbeeld - in Amsterdam de kraan
met een gerust hart kan worden openge
draaid. "Een van de grote problemen",
zegt Jurgen Volz van de RIWA, "is dat
we wel enorm ons best doen, maar dat
we niet op alles vat kunnen krijgen. Er
wordt gemeten bij het leven, we hebben
duizenden gegevens per jaar. Maar er
zijn tienduizenden stoffen in de Rijn ter
wijl we maar op zo'n 500 of 1000 een
naambordje kunnen plakken. Van ne-
Gulastia Peder, een kromgewerkte
boerin, is met haar 78 jaar de oudste in
woner van Tschamut. Vroeger ja, toen
deed ze de was nog in de rivier, die hier
als een pril beekje oostwaarts kabbelt.
"Maar", zo zegt echtgenoot Jakob Josef
1 Rieori, "dat kan niet meer. Sinds een
I jaar of twintig is de streek ontdekt door
I de toeristen. En die smijten alles in het
I Toma-meer. De Rijn is de Rijn niet meer.
Uit de rivier drinken? Nou ja, een glas
kan misschien geen kwaad. Maar meer
zou ik niet aandurven".
Tja, als er hier nu al problemen zijn...
Grillig
Op naar Juf, dat op 2126 meter het
hoogstgelegen dorp van Europa is. Hier
ontspringt de Juferrhein, die zich in gra
nieten rotspartijen zo'n dertig kilometer
lang een grillige weg heeft uigeslepen al
vorens uit te monden in de Achterrijn.
Drie families, samen zeventien mannen
en vrouwen sterk, bewaken de maagde
lijke stroom die via de Achterrijn bij Rei-
chenau samenvloeit met de Voorrijn en
dan richting Bodenmeer trekt.
Een verwende Zwitser mag hier dan
zo zijn bedenkingen hebben tegen het
drinken van een glas puur Rijnwater, in
de ogen van de waterleidingbedrijven
die honderden kilometers stroomaf
waarts op dezelfde rivier zijn aangewe
zen is de kwaliteit van het water hier om
de vingers bij af te likken. Gerold Damm
van de Arbeitsgemeinschaft Wasserwer
ke Bodensee-Rhein boft. En met hem
zo'n drieëneenhalf miljoen Duitsers,
Zwitsers en Fransen die het water uit
het kristalheldere Bodenmeer halen.
"De vervuiling die hier wordt aange-
Méér strafzaken,
schadevergoedingsprocedures,
meineed-affaires en
lasterklachten: het lijkt alsof de
ABP-affaire pas begint na het
vonnis tegen hoofdverdachte E.
Masson, volgende week
donderdag. Zijn maandenlange
proces trok natuurlijk de meeste
aandacht, hij was een van de
topmensen van het grootste
ambtenarenpensioenfonds,
verdacht van fraude op grote
schaal. Maar met het vonnis tegen
Masson is de beerput bij lange na
niet leeggezogen.
door Madeleen Wesseling
Bij het optillen van de deksel in 1983
had niemand het flauwste vermoeden
van de stinkende massa die zich daaron
der bevond. Het ene onderzoek lokte het
andere uit. Van steekpenningen stuitte
men op mogelijk geknoei met onkosten-
declaraties van ABP-medewerkers. Om
oer de hele subsidiezaak nog maar te
zwijgen.
Dapper begon de overbelaste recht
bank in Maastricht begin 1986 met de
processen tegen de hoofdverdachten,
het duo Van Zon-Masson. Nu, ruim een
jaar later, blijkt pas het topje van de ijs
berg eraf te zijn. Masson kreeg alweer
een nieuwe dagvaarding in huis. Nu we
gens het aannemen van steekpenningen
in de vorm van huizen. Een uitspraak in
de zaak Van Zon laat voorlopig nog op
zich wachten.
Het Openbaar Ministerie beslist bin
nenkort over het al dan niet vervolgén
van nog eens dertig verdachten: AB-
P'ers wegens het innen van valse onkos-
tendeclaraties, bouwbedrijven die steek
penningen zouden hebben betaald aan
ABP-functionarissen, rechtspersonen
en anderen die mogelijk bij diezelfde
rechtbank terecht zullen moeten staan.
Daarnaast zette de affaire kwaad bloed
bij tal van mensen. Er lopen verscheide
ne civiele schadevergoedingsprocedu
res, vooral tegen het ABP. Er zijn pro
cessen wegens laster en smaad aange
kondigd en sommigen overwegen een
klacht wegens meineed.
Hoger beroep
Niet alleen de rechtbank in Maastricht
krijgt met het ABP-vervolgverhaal te
maken. In Den Bosch bereidt een aparte
kamer bij het gerechtshof zich voor op
het hoger beroep in de zaak Masson. De
Hoge Raad is druk in de weer met het
bezwaarschrift dat Masson indiende te
gen zijn nieuwe dagvaarding. Op alle
fronten duiken magistraten in de hoe
langer hoe dikker wordende brij van fei
ten, verdenkingen en meningen.
De lijst strafzaken op het bureau van
de Maastrichtse officier van justitie mr.
H. Laumen telt nog 29 verdachten, ex
clusief Masson en Van Zon. Onder hen is
een aantal ABP'ers, mindere goden bin
nen de organisatie die worden verdacht
van knoeien met onkostendeclaraties.
Daarnaast is er bijvoorbeeld het Rotter
damse bouwbedrijf Kruithof dat steek
penningen zou hebben betaald aan Mas
son in ruil voor de financiering door het
ABP van bouwprojecten.
De gerechtelijke vooronderzoeken in
deze zaken zijn inmiddels bijna allemaal
afgesloten. De komende weken moet het
Openbaar Ministerie beslissen wat er
verder met de verdachten gebeurt. Er
zijn drie mogelijkheden. De eerste is dat
de zaak wordt geseponeerd. Ook kan de
officier een schikkingsvoorstel doen,
meestal in de vorm van een boete. Gaat
de verdachte hiermee niet akkoord, dan
volgt alsnog een rechtszaak. Dagvaar
den is de laatste mogelijkheid. Laumen
sluit een aantal dagvaardingen niet uit.
Welke zaken er worden uitgevist wil hij
echter nog niet zeggen.
Naast de strafzaken zijn er de al lopen
de en nog komende civiele schadever
goedingsprocedures. Met name het ABP
blijkt daarbij „de gebeten hond". Cura
tor mr. Stoffels in het faillissement van
Sport en Spel BV, de onderneming van
tennishallenexploitant A.F. Poot die
door toedoen van het ABP failliet zou
zijn gegaan, wil twaalf miljoen gulden
van het pensioenfonds hebben. Stoffels
wacht met het instellen van zijn vorde
ring op het vonnis van Masson.
Aanleiding
De affaire Poot was in 1983 de directe
aanleiding tot de ABP-affaire. Poot zou
aan J. van Zon, de zakenvriend van Mas
son, geld hebben betaald in ruil voor het
bekende goede woordje' dat Van Zon
vervolgens via Masson bij het ABP zou
doen voor de financiering van tennishal
len die Poot wilde bouwen. Toen Poot
zich .financieel uitgekleed' voelde en
weigerde nog meer steekpenningen te
betalen, staakte het ABP de financiering
en ging Poot failliet.
Poot, inmiddels weer uit de financiële
problemen en eigenaar van een leerbe
drijf, heeft zelf ook nog een appeltje van
15 miljoen gulden te schillen met het
ABP. „De 12 miljoen die mijn curator
vordert is de boedelschade die Sport en
Spel leed door het stopzetten van de fi
nanciering door het ABP. Privé ben ik
voor 15 miljoen gulden het schip in ge
gaan", aldus de voormalige tennishal
lenexploitant uit Nuenen. Ook hij wacht
op het vonnis in de zaak Masson met het
definitief instellen van zijn klacht.
W. Meijer, de zakenman die indertijd
de claim van Poot op het ABP voor een
gedeelte overnam, claimt tien miljoen
gulden van burgemeester Gruijters van
Lelystad, ex-minister van Volkshuisves
ting. Gruijters bracht drie jaar geleden
in opdracht van wijlen minister Riet
kerk rapport uit over onrechtmatighe
den met betrekking tot onroerend
goedtransacties bij het ABP. Daarbij
noemde Gruijters Meijer een chanteur,
omdat deze van Masson geld had willen
lospeuteren. Door die betiteling zou
Meijer zijn goodwill als zakenman zijn
kwijtgeraakt en aan de bedelstaf zijn ge
raakt.
In eerste instantie ving Meijer bot met
zijn claim: de rechtbank in Zwolle vond
dat Gruijters een juist oordeel had gege
ven en wees de schadeclaim af. Op 19
mei dient bij het gerechtshof in Arnhem
de zaak in hoger beroep.
Van de gemeente Nieuwegein kan het
ABP op korte termijn een claim van bij
na een miljoen gulden tegemoet zien, al
dus een woordvoerder van die gemeen
te. Het ABP zou de verplichting tot de
bouw van 120 parkeerplaatsen bij het
centrum Cityplaza niet zijn nagekomen.
ABP-woordvoerder Jadoul reageert
laconiek op de dreigende vorderingen.
„We wachten rustig af totdat de proce
dures bij de rechtbank worden inge
steld". Volgens hem is de organisatie
van het Algemeen Burgerlijk Pensioen
fonds inmiddels dusdanig verbeterd dat
fraudes zoals die in de tijd van Masson
vrijwel niet meer mogelijk zijn. Masson
was indertijd directeur beleggingen en
had in veel zaken vrij spel. In de nieuwe
structuur wordt de supervisie over het
beleggingenbeleid verspreid over drie
directeuren, die ieder een deel beheren.
„Solistisch optreden is bijna onmogelijk
geworden", aldus Jadoul.
Het ABP heeft ook zelf een schade
claim ingediend. Het fonds vordert ruim
vier ton van de Rotterdamse onroerend
goedhandelaar Niels Hemmes omdat de
ze, volgens het ABP ten onrechte, dit
geld inde als provisie bij de verkoop van
het Weena-gebouw in Rotterdam. Hem
mes verdiende destijds in één dag vijf
miljoen gulden aan de verkoop van het
gebouw, dat voor 55 miljoen gulden
door het ABP werd aangekocht. Daarby
bracht hij het ABP 412.000 gulden „be-
middelingskosten" in rekening hoewel
hij als verkoper optrad en derhalve geen
recht op provisie kon doen gelden. Hem
mes werd, als eerste in de serie verdach
ten in de ABP-zaak, al veroordeeld tot
vier maanden voorwaardelijke gevange
nisstraf en een boete van 50.000 gulden.
Zijn hoger beroep tegen het vonnis dient
binnenkort in Den Bosch.
Ook het Openbaar Ministerie kreeg de
laatste jaren een flinke portie kritiek
voor de kiezen. De bouwgroep Nelissen-
Van Egteren voelt zich door officier van
justitie Laumen beledigd en geschaad.
Laumen zou tegen verslaggevers tijdens
het proces Masson hebben gezegd dat
Nelissen-Van Egteren het ABP oneerlijk
heeft behandeld door opdrachten niet
Masson: 'bedrogen, verbijsterd en
aangeslagen'. <rotoANP>
uit te voeren of die twee keer te laten
betalen. Of rectificatie of een schadever
goeding wordt gevraagd wordt no& be
keken.
'Bedrogen'
De schijnwerpers in de ABP-affaire
zijn voorlopig gericht op het vonnis te
gen Masson. De officier eiste viereneen
half jaar cel, een ton boete en terugbeta
ling van ruim twee ton aan steekpennin
gen. Masson voelt zich „bedrogen, ver
bijsterd en aangeslagen". Na ruim acht
maanden van zittingen is het woord aan
de rechtbank. Masson heeft al negen
maanden in voorlopige hechtenis door
gebracht. Gezien het hoger beroep dat,
afhankelijk van het vonnis, door het
Openbaar Ministerie dan wel Masson
wordt ingesteld, kan het nog maanden,
zo niet jaren duren voordat er een defini
tief rechterlijk oordeel ligt over de
schuld of onschuld van de voormalige
ABP-topman. (ANP)
