'Lochem' leeft
op in Nijmegen
Helder als glas: Melodrama
KLASSIEK
Vitaliteit
verbluffend
Verwachtingen
overtroffen
Muziek bij
«en ballet
Jonge dirigent
blijft boeien
ZATERDAG 25 APRIL 1987
KUNST
PAGINA 33
Na 23 jaar heeft de NCRV
besloten een punt te zetten
achter de traditie van
grote televisiespelen.
Gisteravond was Zeskamp
voor de laatste maal op de
televisie te zien. Gebrek
aan geld is hiervan de
oorzaak, want één
uitzending komt de NCRV
te staan op ruim een half
miljoen gulden. En dat is
veel te duur in een tijd,
waarin de omroepen
structureel naar het rode
potlood moeten grijpen.
Grote man achter de
NCRV-spelprogramma's
als Spel Zonder Grenzen
en Zeskamp is Dick van
Bommel (59). Begonnen als
regisseur, opgeklommen
tot hoofd van de afdeling
amusement en sinds kort
adviseur van de
programmaleiding.
Van Bommel praat over
bijna een kwart eeuw
spelletjes bedenken: over
de legendarische
zeephellingen
waterpartijen, over 150
vrouwen, die in de
stromende regen zaten te
breien voor de eer van hun
dorp en over dat ene bed,
dat na een weddenschap in
Katwijk eenzaam
achterbleef op het
marktplein. Hij vertelt ook
over het eeuwige
geldgebrek van de
programmamaker: „We
hebben altijd voor een
dubbeltje op de eerste rang
moeten zitten".
door
Renate van Iperen
HILVERSUM (GPD) - Eén Tegen
Allen, Spel Zonder Grenzen en
Zeskamp. Groots opgezette spel-
programma's waarmee de NCRV
zich vanaf 1964 een plaats verover
de in menige huiskamer. Want wat
is leuker dan als bruidpaar verkle
de deelnemers een zeephelling te
zien beklimmen of in het water te
zien vallen? Een succesformule die
gebaseerd is op een mengeling van
leedvermaak en de spanning,
waarmee competitie altijd gepaard
gaat.
De opzet van de spelprogram-
ma's houdt het midden tussen een
groots volksfeest en de echte
Olympische Spelen. Koekhappen.
zaklopen en mastklimmen. Niet
langer in de achtertuin, maar opge
blazen tot een massaal festijn in
grote sporthallen.
De eerste jaren keken zeer velen
naar dit spelprogramma, later was
het nieuwtje er vanaf. Toch was
Zeskamp nog steeds goed voor
tenminste drie miljoen kijkers en
dat, zoals dit seizoen, tegenover
een absolute topper als de Sound
mix Show. Wat is nu precies het
geheim van Zeskamp en zijn voor
gangers? „Mensen houden al zo
lang de wereld bestaat van spelen.
We hebben het alleen een officiëler
tintje gegeven", zegt Dick van
Bommel, eindredacteur van Zes
kamp. „Het is bovendien een heel
bijzondere vorm van televisie,
want de mensen uit het dorp bou
wen het zelf op. Wij reken slechts
de gegevens aan. bedenken het".
Wanneer een dorp of stad uit de
omvangrijke stapel kandidaten is
uitverkoren, komt een enorme ma
chinerie op gang. De kijkers zien
slechts een uurlang aardige, span
nende televisie, maar de deelne
mers hebben daarvóór al vele
maanden getraind. Van Bommel:
„Vlak voor de uitzendingis het
heel gewoon als de kandidaten vier
maal per week aan conditietrai
ning doen. Zij krijgen van ons de
ruwe opzet van de spelen en kun
nen dus hun trainingsmateriaal
daarop aanpassen. Daar betaalt de
NCRV geen cent aan. Er kan ook
helemaal niets verdiend worden.
De winnaars krijgen een medaille
en de superwinnaar neemt die wal
gelijk grote beker mee naar huis"
De aanloopkosten tot het sport
festijn moeten de deelnemede ge
meenten dus zelf betalen. En dat
zijn bedragen, die volgens Van
Bommel variëren van enkele dui
zenden guldens tot wel 30.000 gul
den aan toe. Overigens zijn de deel
nemende gemeenten zelden groter
dan 60.000 inwoners. De ervaring
heeft geleerd dat in kleinere ge
meenschappen met meer gemak
een gevoel van saamhorigheid is
op te roepen, compleet met sup
porters en speciaal uitgegeven
kranten.
Stadionnetje
Cornelissen laat achterkant zien
'Helder als glas' een John van de
Rest theaterproduktie. Tekst: Phil
Young, regie: Jo Dua, spelers: Hans
Cornelissen, Dorijn Curvers en Ellis-
signe Kraaykamp. Gezien op 24 april
in de Leidse Schouwburg.
LEIDEN - De toneelvoorstelling
'Helder als glas' bood de gelegen
heid eens nader kennis te maken
met de jonge acteur Hans Corne
lissen, één van de spilfiguren uit
de populaire Vara-televisiesene
'Zeg eens AA'. In het fraai geïllu
streerde en verzorgde 'John van
de Rest'-programmablad van de
voorstelling lezen we dat de ma
nager van de acteur het stuk in
Londen had gezien en geconclu
deerd had dat het 'geknipt was'
voor Hans Cornelissen. De jonge
acteur moest zijn manager gelijk
geven, het stuk bood de gelegen
heid 'weer eens een heel andere
kant van zichzelf te laten zien'.
Welke kant van zichzelf toont
Hans Cornelissen in 'Helder als
Glas' die tot nu toe verborgen is
gebleven in het televisiefeuille
ton 'Zeg eens AA'? De bezoeker
van de voorstelling weet het ant
woord: zijn achterkant. Hans
Cornelissen liet het publiek ruim
getuige zijn van zijn blote kont.
Blinden mogen zich de laatste
tijd koesteren in
langstelling van theatermakers.
Het kassucces 'Kinderen van een
mindere God' is dit seizoen door
'Godfather' van de vrije produk-
ties John van de Rest weer op
nieuw voor het voetlicht ge
bracht. 'Helder als Glas' gaat ook
over blinde mensen, het is een
toneeltekst waarvan de maker
enigszins de proporties uit het
oog heeft verloren. De hoofdper
soon is eerst diabeet, later blind
en diabeet en alsof dan nog niet
genoeg is krijgt hij een relatie
met een blind meisje. Daarnaast
heeft de hoofdpersoon ook een
relatie met iemand die hem niet
begrijpt.
Hans Cornelissen doet zijn
best er wat van te maken maar
aan een dergelijk stuk is natuur
lijk geen eer te behalen. Het is
melodrama ontleend aan handi
caps, véél te grof geschut wordt
in stelling gebracht. De blinde
ninstituten in Nederland moeten
voor enige tijd maar hun poorten
sluiten voor acteurs die voor 're
search' aankloppen. Een stuk als
'Helder als Glas' gebruikt blin
den voor dramatische effecten.
Twee blinden schuifelen over
het toneel en een zaal kijkt, tegen
wil en dank, sensatiebelust toe
RADBOUD ENGBERSEN
NIJMEGEN (GPD) - Met de verhuizing van het Lochemse Openluchtfes
tival naar Stadspark De Goffert in Nijmegen wordt in één klap ook de
programmering van het jaarlijkse openluchtfestival een stuk beter. De
organisatie heeft niet alleen met Tina Turner en UB 40 twee toppers in
huis weten te halen, ook de gecontracteerde groepen 'Curiosity Killed the
Cat', 'Cameo' en 'The Blow Monkeys' zijn niet bepaald onbekende nieuw
komers.
Van Bommel legt er de nadruk
op dat alle deelnemers goed ge
traind zijn. „Ze zijn voor één keer
topsporter in hun genre. Want ach
ter alle dwaze aankleding en komi
sche valpartijen op de zeephelling
zit een wezenlijk sportieve presta
tie. De sporters moeten ook stress
bestendig zijn, want spelen in een
sporthal met 3000 man... Dat is
echt een stadionnetje hoor, dat
brengt grote spanningen met zich
Ondanks al die spanningen ge
beurt het volgens Dick van Bom
mel hoogstzelden dat mensen tij
dens de wedstrijd instorten. „Het
gebeurt weieens dat deelnemers
aan Denkkamp, het onderdeel
waarin vragen beantwoord moeten
worden, op blank gaan. Gaat er één
vraagje mis en dan hoor je ze ver
der niet meer. Ach, en soms storten
ze na een sportonderdeel in. Maar
toch zijn ze dan na een minuut
weer helemaal bij de tijd".
Wanneer jé thuis vanuit je luie
stoel al die halsbrekende toeren ga
deslaat, kun je je haast niet voor
stellen dat er niet af en toe mensen
ongenadig hard vallen, met alle ge
volgen vandien. In de praktijk
blijkt dat de wedstrijden vrijwel
nooit in fysieke gevolgen van blij
vende aard hebben geresulteerd.
Er zijn in al die 23 jaar natuurlijk
wel wat blessures voorgekomen,
maar die waren nooit veel erger
dan een gebroken been, wat kneu
zingen of een gebroken rib. „Nee,
ik heb nog nooit meegemaakt dat
er iemand een hartstilstand kreeg.
Dat zou vreselijk zijn, het definitie
ve einde van het spel. Overigens
zou men het bij elke andere sport
wel accepteren, maar dit is spel en
dan mag het niet gebeuren".
Om het zekere voor het onzekere
te nemen is tijdens de wedstrijden
altijd een sportarts aanwezig, Ab
Rozijn. Met hem wordt onder meer
overlegd of de spelletjes niet te
veel vergen van de deelnemers.
Van Bommel: „We zijn dan wel
aardige programmamakers, maar
niet capabel op het gebied van
blessures". Rozijn heeft het echter
heel wat drukker met de zorg voor
zenuwachtige dames en heren, die
hem de nacht voor de wedstrijd om
een pilletje tegen de slapeloosheid
vragen, dan met blessures. Want
meedoen aan Zeskamp blijkt een
zenuwslopende affaire.
Zeskamp vindt zijn oorsprong in
'Eén voor Allen', dat voor het eerst
te zien was in 1964. Het was een
rechtstreeks programma vanaf een
marktplein ergens in een stad of
dorp. De gehele bevolking uit zo'n
plaats speelde tegen één iemand,
die de vreselijkste weddenschap
pen afsloot. De eerste gemeente
was Bolsward, zorgvuldig uitver
koren door de programmamakers
Want: in het zuiden zijn de mensen
wel spontaan en vrolijk, maar je
kunt niet echt van hun beloftes
opaan
In Friesland daarentegen kun je
blind varen op beloftes, maar daar
zijn ze weer veel stijver. „Bolsward
is een katholieke, gemeente in
Friesland en daar hebben we heel
bewust voor gekozen. Toen bleek
al direct dat Nederlanders hele
maal niet zo gereserveerd zijn als
wij wel eens geneigd zijn te den
ken". Het eerste programma was
onmiddellijk een succes. Eén van
de weddenschappen ging over
breien. En binnen de kortste keren
zaten ze te breien: 150 vrouwen op
stoeltjes in de stromende regen. En
dat allemaal voor de eer va hun
dorp. Dolle scènes, waarover heel
Nederland de volgende dag sprak.
Want iedereen had zitten kijken
naar die ene televisiezender, die
toen in de lucht was.
Katwijks bed
Als de dag van gisteren herinnert
Dick van Bommel zich ook nog die
uitzending vanuit het ingetogen
Katwijk. De weddenschap daar be
trof het bijeenbrengen van een zo
groot mogelijk aantal bedden.
Geen huis in Katwijk bleef veilig
voor de deelnemers. Uit dakramen,
voordeuren en over muren werden
bedden getakeld, gesleept of ge
sjouwd. na afloop van de uitzen
ding werden alle bedden naar hun
oorspronkelijke rustplaats gere
tourneerd. Op één na. Eenzaam
bleef het ledikant op het plein ach
ter. Er moet die nacht een Katwij-
Dick van Bommel: 'Zeskamp is veel te duur geworden'.
ker geweest zijn, die iets miste. Het
raadsel is nooit opgehelderd.
Na drie jaar vol dorpswedden
schappen ontstond het idee voor
Zeskamp dat meer toegespitst was
op sportieve prestaties. De markt
pleinen werden ingeruild voor
sporthallen, mede doordat de men
sen zich steeds opdringeriger gin
gen gedragen. Bleven ze in de be
ginjaren van de televisie nog eer
biedig achter de dranghekken
staan, later probeerden ze, soms
voorzien van spandoeken, ongege
neerd in beeld te komen. Soms met
succes, tot ongenoegen van de pro
grammaleiding.
Een aardig aspect van program
ma's maken buiten de Hilversum-
se studio is dat mensen de televisie
van nabij kunnen meemaken.
„Vroeger dachten de mensen: die
jongens van de televisie zitten daar
in het Gooi in een ivoren toren. Dat
is iets heel aparts. Dan ging je het
land in en dan ontdekten ze dat we
best heel aardige mensen zijn, die
heel hard werken".
Na 23 jaar spelletjesprogramma's
te hebben gemaakt, houdt Dick
van Bommel het voor gezien. „Ik
heb mijn tijd wel gehad. Het was
zeker heel boeiend, meaar het wa
ren vermoeiende jaren. Voor amu
sementsprogramma's moetje alles
zelf bedenken, er is geen materiaal
voorhanden. En je moet het serieus
doen, want anders kunnen er ook
nog ongelukken gebeuren".
Wat hem in al die jaren van tele
visiemaken flink heeft dwarsgeze
ten is het chronische gebrek aan
geld bij de omroep. „Terugkijkend
op 35 jaar televisie vindt ik het ge
woon triest dat we als programma
makers altijd voor een dubbeltje
op de eerste rang hebben moeten
zitten. We hebben ons, zeker in ver
gelijking met het buitenland, altijd
moeten behelpen. Natuurlijk: tech
nisch gezien is het grandioos wat
er tegenwoordig allemaal mogelijk
is. Als ik zie hoe de Elfstedentocht
in beeld gebracht wordt, ben ik dol
op dit vak. Het barst van de moge
lijkheden, maar financieel kan er
niets".
Volkscultuur
Van Bommel is echter realist ge
noeg om te beseffen dat geld alleen
niet zaligmakend is. Een program-
mamaken met een onbeperkt bud
get garandeert nog niet automa
tisch topkwaliteit. „Je moet altijd
onder druk staan, anders wordt het
te gemakkelijk. Ik herinner me een
Duits programma, dat naar het
Gouden Roos-festival in Montreux
was gestuurd. Het kostte 4 miljoen
gulden, in een tijd dat wij een bud
get hadden van 70.000 gulden. En...
het was een van de slechtste pro
gramma's. Het zag er prachtig uit,
maar er was geen fluit aan. In dat
jaar won Rudi Carrell met dat een
voudige programma met Esther
Ofarim als zeemeermin de Zilveren
Roos".
Elke aflevering van Zeskamp
komt de NCRV te staan op een be
drag van ruim een half miljoen gul
den. Veel te duur in een tijd waarin
bezuiniging het stopwoord van alle
omroepen blijkt te zijn. „Natuur
lijk kun je Zeskamp voor veel min
der geld maken. Je huurt een hal
af, plaatst er wat dranghekken om
heen en zet er wat toestellen neer.
Maar dan zet je de klok wel erg ver
terug!"
Toch voorspelt Van Bommel dat
een soortgelijk programma als Zes
kamp ooit zijn rentree zal maken
op het Nederlandse scherm. Wel
licht mede betaald door een of an
der bedrijf. „Want misschien vindt
minister Brinkman van WVC wel
dat het onder volkscultuur valt en
dan mogen we met sponsors in zee
gaan".
het Nijmeegse Stadspark De Goffert e
Over ruim een maand is het zover. Dan beleeft de Nijmeegse versie van
het Lochemfestival haar eerste editie. Festivalgangers wordt de mogelijk
heid geboden om met speciale treinen van de NS naar Nijmegen te rei
zen. Op een Belgisch podium met een dakhoogte van liefst 14 meter,
komt de grootste geluidsinstallatie (100.000 Watt) die in ons land werd
gebruikt, te staan. Het festival gaat onder alle weersomstandigheden
door.
De poorten van het terrein gaan open om 12 uur. 'Curiosity Killed the
Cat', bekend van de hit 'Down To Earth' bijt om 13 uur het spits af
Daarna staan achtereenvolgens op de planken: Blow Monkeys (14 uur).
Cameo (15.30 uur), Tina Turner (17.30 uur) en UB 40 (20.15 uur).
Residentie Orkest
Mahler: Symfonie nr. 3 - Wag
ner: Wesendonk-Lieder. Jard
van Nes (alt), Residentie Ka
merkoor, Rotterdams Kamer
koor, Jongenskoor van de Koor
school St. Bavo te Haarlem, Re
sidentie Orkest o.l.v. Hans Vonk
(Mahler) en Ferdinand Leitner
(Wagner). Uitgave Residentie
Orkest. CD 420 054-2 (2 cd's).
De vitaliteit van het Residentie
Orkest is verbluffend, zeker als
men de lijdensweg van dat en
semble in het onbespeelbare
Congresgebouw in aanmerking
neemt. Het einde van een lang
gevecht lijkt echter in zicht en de
opening van de "eigen" dr Anton
Philipszaal aan het Haagse Spui
zal in september een welverdien
de kroon zetten op een periode
van extra inspanningen om dit
project te bekostigen.
Zolang er nog geld nodig is,
blijkt er in Den Haag echter geen
gebrek aan nieuwe initiatieven
Aansluitend op de platenserie
werd nu een begin gemaakt met
een reeks compact discs, waar
van er in eerste instantie tien
werden uitgebracht, o.a. dit dub-
belalbum met naast het orkest
ook het warme timbre van Jard
van Nes als verbindende scha
kel. Haar aandeel verleent deze
uitgave een grote aantrekkings
kracht, maar toch verdient de
aandacht vooral uit te gaan naar
het orkest en zijn chefdirigent
Hans Vonk, die ook deze symfo
nie van Mahler monumentaal
hebben neergezet.
Nog sterker dan bij de Tweede
Symfonie ontstaat hier aanvan
kelijk de indruk van afstande
lijkheid, alsof Vonk in dit hon
derd minuten durende werk zijn
kruit niet al te vroeg wil ver
schieten uit angst de greep op de
materie en/of de toehoorder
voortijdig te verliezen. Maar ook
horen we hier weer hoe hij erin
slaagt fraai uitgebalanceerde cli
maxen op te bouwen, waardoor
hij het slot van zowel het eerste
als het laatste deel een grootse al
lure weet te geven waarbij het or
kest hem op bewonderenswaar
dige wijze volgt
De opname klinkt warm en
helder, al moet het volume wel
flink opengedraaid worden, en
de presentatie volgt die van de
sfeervolle platenhoezen. Alleen
wordt de achterhaalde, modieu
ze spelling die het RO nog steeds
hanteert, wel erg inconsequent
als we in dezelfde alinea "kon-
cert" aantreffen naast "project"
en zelfs "productie".
Bijdragen Paul Korenhof
In bepaalde
kringen is het mo
de om de overstap
van Haitink naar
de opera niet hele
maal serieus te
Bernard Haitink
Mozart: Cosi fan tutte. Carol
Vaness, Delores Ziegler, Lillian
Watson, John Aler, Dale Due-
sing, Claudio Desderi, Glynde-
bourne Chorus, Londen Philhar
monic Orchestra o.l.v. Bernard
Haitink. EMI CDS 7477278 )3
cd's), 157-2705403 (3 Ip's).
Vers van de pers: de vierde ope
ra-opname van Haitink en tevens
de tweede in de serie van drie
Mozart-opera's die hij in samen
werking met het Glyndebourne
Festival hoopt te realiseren. Het
blijft in bepaalde kringen mode
om de overstap van Haitink naar
de opera niet helemaal serieus te
nemen, maar zijn prestaties op
dat terrein getuigen van een be
trokkenheid. dre ook de grootste
scepticus de ogen zouden moe
ten openen. Wat hij in deze 'Cosi
fan Tutte' weet te bereiken, is
niets meer of minder dan een
triomf van het ensemblespel en
daarmee van het artistieke beleid
zoals dat al ruim een halve eeuw
in Glyndebourne gevoerd wordt.
Grote vocale sterren ontbre
ken, maar het resultaat overtreft
de stoutste verwachtingen. De
zes solisten komen zelfs tot indi
viduele prestaties die men niet of
nauwelijks van hen verwacht
zou hebben. Het belangrijkste
element - en daarin herkent men
het visitekaartje van zowel Hai
tink als het Glyndebourne Festi
val - is echter een allesoverheer
sende homogeniteit in de inter
pretatie en een minitieuze aan
dacht voor details.
Men zou kunnen aanvoeren
dat Haitink over het geheel geno
men misschien iets meer aan
dacht lijkt te hebben voor het
spelletje dat hier met menselijke
gevoelens gespeeld wordt, dan
voor de wrange conclusies die
daaruit getrokken kunnen wor
den, maar dat gebeurt wel met
een schier onuitputtelijke hoe
veelheid kleurschakeringen, die
van deze 'Cosi' een vocaal en or
kestraal Mozarts-festijn maken.
Orpheus Chamber
Orchestra
Beethoven: Die Geschopfe des
Prometheys, op. 43 Orpheus
Chamber Orchestra. DG 419
608-1 (lp), 419 608-2 (cd).
Voor menigeen zal het misschien
als een verrassing komen, dat
'Die Geschopfe des Prometheus'
geen fragmentarisch opgebouw
de hoeveelheid toneelmuziek is,
maar de muziek vormt bij een
ballet dat in 1801 in Wenen in
première ging. Geen groot ballet,
de ouverture en de twee bedrij
ven duren samen net iets meer
dan een uur, en van veel gevoel
voor drame getuigt deze parti
tuur evenmin, maar het verhaal
van Salvatore Viganó bood daar
voor ook weinig houvast.
De belevenissen van twee door
Prometheus uit klei gemaakte
mensen, die door goden onder
richt worden in de schone kun
sten om een verdiepte gevoels-
en gedachtenwereld te krijgen,
lopen immers niet over van hart
stochten en andere dramatische
drijfveren. Als muzikaal schil
derwerk van een componist die
een jaar eerder zijn eerste grote
symfonie had afgeleverd, is deze
muziek echter niet van belang
ontbloot, en ook vroeg ik me tij
dens het luisteren herhaaldelijk
af waarom maar zo weinig ervan
op het repertoire is gebleven.
Maar ere wie ere toekomt de
uitvoering door het jeugdige,
zonder dirigent operende Or
pheus Chamber Orchestra heeft
in hoge mate bijgedragen tot
mijn enthousiasme. (Hun ko
mende bezoek aan Nederland zal
moeten bewijzen of zij in de zaal
dezelfde graad van afwerking
kunnen laten horen als op de
plaat).
Esa-Pekka Salonen
Messiaen: Tu range lil a-symfo
nie. Paul Crossley (piano), Tris
tan Murail (Ondes Martenot),
Philharmonica Orchestra o.l.v
Esa-Pekka Salonen. CBS 12M
42126 (2 lp's), M2K 42271 (2cd's -
met Lutislafski: Symfonie nr. 3
- Les Espaces du
Oliver Messiaen 'in', maar dat
zijn huidige populariteit ver
diend is, kan niet ontkend wor
den. Hoewel deze in 1908 gebo
ren musicus behoort tot de kring
katholieke, religieus denkende
Franse componisten aan wie een
zekere mate van conservatisme
niet vreemd is, gaat bij hem een
groot vakmanschap samen met
een onophoudelijk zoeken naar
nieuwe muzikale kleuren, dik
wijls aangewend om de natuur
muzikaal uit te beelden (Mes
siaen is een vogelkenner bij uit
stek).
Het belangrijkste element is
- echter zijn 'inspiratie', de kenne
lijk bij hem onontkoombare
drang om door middel van zijn
muziek met zijn toehoorders te
communiceren. Op dat punt
neemt zijn tachtig minuten du
rende, op Indische motieven
geïnspireerde Turangalila-sym-
fonie uit de jaren onmiddellijk
na de oorlog een centrale plaats
in zijn oeuvre in. De door de jon
ge Finse dirigent Esa-Pekka Sa
lonen gerealiseerde uitvoering is
een monumentaal gebeuren ge
worden en houdt door alle tien
delen een voldoende spanning
om te blijven boeien. Van groot
belang is bovendien de techini-
sche kwaliteit van de opname,
die het mogelijk maakt het kleu
renpalet van Messiaen (met de
beroemde 'Ondes Martenot') tot
in de kleinste details te onder
gaan.
