Wij zijn 'n noodzakelijk goed'
Dood van minister Wiley blijft Zuid-Afrika bezig houden
De onkreukbare objectiviteit van de Radionieuwsdienst ANP
ZATERDAG 18 APRIL 1987
EXTRA
PAGINA 27
De radionieuwsdienst van het
ANP is ondergebracht in de kelder
van het Muziekpaviljoen in het Hil-
versumse NOS-complex. Daar ze
telt de redactie. Middenin die kel
derruimte staat een blok van drie ra
diocellen. Vandaaruit gaat het
nieuws de lucht in. „Die huisvesting
hier is symbolisch voor onze posi
tie", zegt hoofdredacteur Rien Hui
zing met licht sarcasme in zijn stem.
„Zo van: jullie horen er niet echt
bij".
door Ko van Leeuwen
Huizing maakte in oktober 1984 de
overstap van het NOS Journaal naar de
Radio Nieuwsdienst, een medium met
een onkreukbare positie in omroepland.
Vanwege de gedegenheid die de nieuws
uitzendingen op de radio kenmerken
wordt er door criticasters wel over kleur
loosheid gesproken. En daar is Huizing
het minder mee eens. „De kleur zit in je
eigen kwaliteit. Als je niet kiest voor een
belichting vanuit een bepaalde invals
hoek, dan heet je al gauw kleurloos. Ik
zou het anders zeggen. Wij brengen het
nieuws heel doorzichtig...zoals water
doorzichtig is. Kleurloosheid heet dan
helder. Helder als water. Ons karakter
ligt in het hanteren van onze eigen jour
nalistieke normen. Maar je kunt met dat
radionieuws méér doen. Toeters en bel
len ja, en allerlei jingles eronder. Wij pro
beren ons goed staande te houden aan
de top van de omroepjournalistiek. De
kwaliteit van ons werk moet overeind
blijven. Ik ben blij dat het publiek dat
ook zo ervaart. Ik zeg altijd: bij al dat
rumoer op de radio nemen wij een zeer
te waarderen plaats in. Ik denk dat het
goed is dat wij in die rust te werk gaan.
Natuurlijk hebben wij er ook wel eens
aan gedacht om iets een beetje eh... met
bij voorbeeld een pieps ertussendoor te
brengen. Maar dan geeft dat een teveel
aan emotionaliteit mee. D?t moetje ver
mijden. Al dat soort elementen die de
aandacht van het feitelijke nieuws weg
halen horen bij ons niet thuis. Ik geef
toe, als een omroep zo zou werken zou
dat heel saai worden. Maar er is toch
vaak wel erg véél kabaal".
Apart
Als hoofdredacteur leest Huizing geen
nieuws voor de microfoon. Vroeger deed
hij dat wel. Zijn loopbaan begon op 1 ja
nuari 1958 bij de Radio Nieuwsdienst.
Als nieuwslezer. Later vertrok hij naar
de televisie, naar het NOS Journaal. Ook
daar werd hij weer nieuwslezer, maar
ook verslaggever. De laatste jaren voor
zijn terugkeer naar de Radio Nieuws
dienst was hij eindredacteur bij het
Journaal. Hij is blij met z'n huidige func
tie en spreekt van 'een interessante club
mensen', als hij het over zijn redactie
heeft, In de nieuwswereld, maar ook
binnen het omroepbestel neemt de Ra
dio Nieuwsdienst een heel aparte positie
Huizing: „Wij zijn onderdeel van het
ANP, het Algemeen Nederlands Persbu
reau, waarvan het hoofdkantoor in Den
Haag zit. Daar wordt het nieuws verza
meld. Wij zijn in feite een herschrijvende
redactie. Formeel ben ik als hoofdredac
teur van de Radio Nieuwsdienst ook nog
adjunct-hoofdredacteur van het ANP.
Maar als radiomensen vallen wij weer
onder de arbeidsvoorwaarden van de
omroep. Het is zo dat de gezamenlijke
binnenlandse omroep, vertegenwoor
digd door de NOS, aan het ANP op
dracht geeft de dagelijkse nieuwsdienst
te verzorgen. Binnen die omroepen be
taalt de NOS de kosten daarvan. We zijn
dus naar twee kanten verantwoording
schuldig, we hebben in feite twee bazen:
de hoofdredactie van het ANP en ook de
programmacommissarissen van de
NOS. Dat is niet altijd even gemakkelijk.
Je bent op afstand een stukje ANP en je
behoort ook weer niet echt tot de om
roep. Door de opdracht van de NOS
maakt onze zendtijd ook onderdeel uit
van de zendtijd van de NOS-radio. En
omdat onze zendtijd eigenlijk van de
NOS is, is die ook continue onderwerp
van onderhandeling. In 1984 en ook in
'85 hebben we tot ons grote verdriet nog
al wat zendtijd moeten inleveren. De
NOS is een zendgemachtigde die nogal
dure programma's maakt. Om financieel
wat meer armslag te krijgen werd er op
onze zendtijd gekort. Want als zij meer
zendtijd voor zichzelf hebben, krijgen zij
ook meer geld van de overheid".
In 1985 werd Veronica A-omroep en
omdat er voor het geheel niet méér zend-
„Acht uur, radionieuwsdienst,
verzorgd door het ANP". Zo klinkt de
aankondiging op de radio van wat een
gewoon mens 'de nieuwsberichten'
noemt. Daarna Leest de stem in
algemeen zéér beschaafd Nederlands
op wat er in de wereld gebeurd is. Een
heren- maar ook een damesstem, maar
altijd een stem die de gemiddelde
luisteraar vertrouwen inboezemt. Die
stem geeft de korte nieuwsfeiten weer
op een strikt zakelijke manier.
Onpartijdig en zo objectief mogelijk.
Zó zorvuldig wordt het nieuws de
ether in gesproken dat je zelfs de
spaties tussen de letters ANP kunt
horen. Dat alles is wel in flagrante
tegenstelling met al het overige dat
via de radio tot ons komt. Want de
gewone omroepen wedijveren met
elkaar in versieringen, toeters en
bellen die aan vrijwel ieder
programma worden opgehangen om
maar zoveel mogelijk op te vallen.
Juist daardoor zijn het de
uitzendingen van de radio
nieuwsdienst geworden die opvallen.
Vanwege hun rustgevende karakter,
ook al is dat nieuws zelf'nog zo
onrustbarend.
Rien Huizing: „De kleur zit in je eigen kwaliteit'
tijd bij kwam, betekende dat voor alle
andere omroepen een beetje inschikken.
Ook voor de NOS. Voor een goed deel
verhaalde de NOS dat op de Radio
Nieuwsdienst, die alles bij elkaar per
week nog 18 uur en vijf minuten mag
uitzenden. Dat betekent een korting van
anderhalf uur per week.
Huizing: „Bijna alles werd op ons ver
haald. Hier kan nu niets meer af zonder
de voorziening zelf aan te tasten. Het
nieuws op de radio is een basisvoorzie
ning, en ook met minder zendtijd volde
den wij volgens de NOS aan onze op
dracht. En toen eenmaal Radio 1, 2, 3, 4
en 5 kwam kreeg je weer een heel andere
verdeling van de uitzendingen. Nou, er
is ons opgedragen het publiek dat naar
de radio luistert van nieuws te voorzien.
Mijn grootste gram is de grote hoeveel
heid uitzendingen van maar twee minu
ten. Waarom niet iets langere bulletins
waarin je met een paar zinnetjes méér
veel betere achtergrondinformatie kunt
geven? Er zijn nu nog maar twee uitzen
dingen van tien minuten over de hele
dag, 's middags om één uur en 's avonds
om zes uur. Die zitten dan ook nog op de
niet zo best beluisterde Radio 5. En op
Radio 1, wat toch de informatiezender is,
zijn maar vier bulletins van vijf minuten.
Naar mijn gevoel horen op zo'n nieuws-
en informatiezender veel meer uitzen
dingen van vijf en tien minuten. Wat
raak je nou kwijt in zo'n bulletin van
twee minuten... drie zinnetjes".
Maar over de luistercijfers is de hoofd
redacteur toch niet ontevreden. Met ge
noegen deelt hij mee dat zelfs die slecht
beluisterde Radio 5 goed is voor een
flink luisterpubliek. Huizing: „Maar
meer dan honderdduizend zullen het er
toch nooit worden. Er zou een herverde
ling van onze zendtijd moeten komen,
wij zijn nog altijd bereid daarover te pra
ten. Maar ja, er zijn allerlei belangen in
het spel".
Rust
Wordt de Radio Nieuwsdienst binnen
de omroep gezien als een noodzakelijk
kwaad? Huizing: „Nou, kwaad, ik zou
zeggen: een noodzakelijk goed. Maar
omdat je geen zendmachtiging hebt,
moeten jouw belangen verdedigd wor
den door de mensen die ook tegengestel
de belangen hebben. Maar gelukkig, de
laatste tijd is er weer wat rust. Misschien
dat we nu eens zouden kunnen komen
tot een hergroepering van de uitzendin
gen. Want aan echt moeilijke zaken kom
jc in die korte bulletins niet toe. Neem
nu dat aftreden van Willy Brandt, je mag
daarmee niet volstaan met een kort be
richt, je moet iets over de levensloop van
zo'n man kunnen vertellen. Over wat hij
in de Tweede Wereldoorlog deed. Dat op
zich vraagt al gauw drie minuten".
Het gesol met de Radio Nieuwsdienst
is nog niet ten einde. Want waarschijn
lijk al in oktober zal de uitzending van
17.00 uur op Radio 1 verschuiven naar
18.00 uur. Dat heeft te maken met de uit
zendingen van de regionale omroepen
die op deze zender driemaal daags een
programmablok hebben. Huizing: „Dan
zijn wij weer het kind van de rekening.
Je went mensen eerst aan 17 uur en dan
haal je het vervolgens weer weg om het
naar 18 uur te verplaatsen. Onze erva
ring is dat er na half zes niet meer naar
de radio geluisterd wordt".
Dat zijn zo de problemen van een
hoofdredacteur. Hoe staat het met die
van de nieuwslezer zelf? Die nieuwsle
zer is met de toegenomen vrijmoedig
heid van de Hilversumse disc-jockey
voor een deel uit de anonimiteit gehaald.
We kennen bijvoorbeeld nu de namen
van Donald de Marcas, van Hans Blan-
kensteyn of een Hans van Zijl. Maar een
jolige aankondiging van een disc-jockey
schiet bij de gemiddelde nieuwslezer al
gauw in het verkeerde keelgat. Hoe
komt dat nou, kunnen ze niet tegen een
grapje?
Rien Huizing neemt zijn mensen in be
scherming en zegt: „Meestal gebeurt het
zo flauw. En ze weten dat onze mensen
niet in dezelfde positie verkeren om op
datzelfde niveau, die zogenaamde vlotte
manier te reageren. Niet dat ze het niet
zouden kunnen hoor, maar ze mogen het
niet. Daar heeft de luisteraar geen be
hoefte aan. Ik zal je een voorbeeld ge
ven. Vroeger hadden we tussendoor ook
steeds die verkeersinformatie. Vreselijk
om te doen, maar het moest gebeuren.
Gelukkig doet Driebergen dat nu. Maar
dan hadden we bijvoorbeeld een spook
rijder te melden. Wij vinden het dan van
belang daarvoor zo gauw mogelijk te
waarschuwen, voor zo'n gevaar. Goedje
meldt dat dan, je wilt snel de uitzending
in. Donald de Marcas heeft mij eens ver
teld hoe hij door zo'n disc-jockey voor
de radio bejegend werd. Dat ging als
volgt (hü spreekt nu even op een geëxal
teerd toontje): 'Oh, kijk eens. daar zie ik
bij de nieuwsdienst Donald de Marcas
zitten met een wit laken om zich heen.
Zou die soms een spookrijder te melden
hebben?' Zoiets is niet leuk. Je wordt
dan duidelijk in de maling genomen. He
lemaal niet vreemd als je dan even van
slag raakt".
Instelling
Het nieuwslezen eist een bepaalde in
stelling. Er moet grote accuratesse zijn
en een enorme concentratie op het mo
ment van lezen, want de nieuwslezer van
het ANP verdraagt van zichzelf geen en
kele hapering. En een nieuwslezer die
verkouden is, is die uitgeschakeld? Hui
zing: „Het leest moeilijk als je verkou
den bent, maar de luisteraar merkt dat
niet. Maar het is lastiger als je je concen
tratie helemaal moet wijden aan het ver
doezelen van je verkoudheid".
Het zijn altijd van die smetteloze stem
men, ze klinken nogal gelijkvormig. Hoe
streng is de selectie? „Wij vragen toch
zeker dat onze mensen ABN spreken.
Liever geen streekaccent. En ja, gelijk
vormig, ik denk dat het door de stijl
komt, die is misschien wat eenvormig.
Ik denk ook dat je oren ernaar gaan
staan, de luisteraar is als het ware voor
geprogrammeerd. Want het zijn toch
heel verschillende stemmen, we hebben
ook drie vrouwen die nieuwslezen".
Een apart probleem is de invulling van
de tijd. Soms komt er plotseling nieuws
bij, dan komt de nieuwslezer in tijdspro
blemen. Zoiets moet hij tijdens de uit
zending zelf oplossen, want de nieuw
suitzendingen zijn altijd rechtstreeks.
Huizing: „Dat betekent dan vertragen of
versnellen. Ze hebben de tekst altijd op
speciaal papier. In een bulletin van 2 mi
nuten gaan precies dertig getikte regels.
Vroeger was het helemaal erg. Die eerste
tijd van Radio 1 moesten we precies tot
op de seconde twee minuten lezen, geen
seconde korter, geen seconde langer.
Daarna was er nog twee minuten tijd
voor andere berichten zoals verkeersin
formatie en precies na vier minuten
werd de Sterreclame gestart. Tegen
woordig start die twee minuten na het
einde van ons bulletin. Nee, vroeger was
het een ramp. Ik vind dat radio een
beetje flexibel moet zijn. De ene nieuws
lezer maakt ook heel andere pauzes tus
sen de woorden of de zinnen dan de an
dere. Dat kan een bericht schelen. Zes
regels is een kleine halve minuut, die
kan je verliezen door je pauzes".
Stemtechniek
Het nieuwslezen vereist dus een be
paalde instelling maar ook een bepaalde
stemtechniek. De nieuwslezers die ik
deze middag spreek lijken ook in het ge
wone gesprek voortdurend bezig met
zorgvuldig articuleren. Donald de Mar
cas: „Ik ben me er wel van bewust dat ik
in het dagelijks leven slordiger spreek.
Maar over het algemeen, je let goed op je
uitspraak, een automatische klemtoon,
dat heb je wel".
Rien Huizing: „Er wordt wel eens ge
dacht dat een acteur dit ook kan. Toch
blijft het dan buitenkant. Als nieuwsle
zer breng je ook je journalistieke ftijk
mee en dat moet in het lezen doordrin
gen. Het is wel eens gebeurd in een tele
visiestuk waarin een stukje nieuwsbe
richten voorkwam. Dat lieten ze eerst
door een acteur doen. Dat lukte niet.
Vervolgens door een echte nieuwslezer
en dat werkte. Het is niet aan te leren, als
je het niet hebt kun je er beter niet aan
beginnen".
Hoe gaat het met de voorbereiding?
Leest de nieuwslezer de berichten eerst
een paar maal hardop voor zichzelf?
Hans van Zijl: „Heel verschillend. Ik zit
altijd wel wat te pruttelen, moeilijke
woorden vier of vijf maal uitspreken".
Donald de Marcas: „En dan nog... hoe
vaak gebeurt het niet dat ik uit de cel
kom en denk: verdorie!"
Huizing: „Voorbereiding is toch niet
het echte hè, the real thing is in de cel".
Wippertje
Tegenwoordig zijn er verschillende
nieuwslezers die veel op elkaar lijken,
maar vroeger, toen was het toch eigen
lijk één stemgeluid? Rien Huizing
schudt van nee: „Toen ik in 1958 begon
waren ze ook al met z'n drieën. En drie
heel verschillende stemmen hoor".
Hans van Zijl: „Maar je kunt toch niet
ontkennen, vroeger was er wel iets van
een school! Dat wippertje dat wij in onze
stem hebben... dat komt toch uit de
school van de AVRO, dat zijn géén ma
niertjes".
De dood van de Zuidafrikaanse mi
lieu-minister John Wiley blijft de
gemoederen in Zuid-Afrika bezig
houden. De 60-jarige Wiley werd
zondagochtend 29 maart dood aan
getroffen op het bed in zijn luxueu
ze huis te Noordhoek, bij Kaapstad,
met een pistool (een familie-erfstuk)
in de hand. Direct nadat het lijk was
ontdekt, gaf de politie een verkla
ring uit, dat het om zelfmoord ging
en dat er geen aanwijzingen waren
dat er misdrijf in het spel was. In
deze lezing is officieel nog geen ver
andering gekomen.
door Ruud de Wit
Maar onmiddellijk na het bekend wor
den van de dood van Wiley begonnen de
telefoons op de kranteredacties te rinke
len. Hoewel de regering-Botha, de Zuid
afrikaanse politie en ook de familie blij
ven benadrukken dat alle geruchten on
waar zijn en 'bedoeld zijn om de persoon
van Wiley na zijn trieste heengaan te be
kladden', is het laatste woord over de
mysterieuze affaire nog niet gevallen.
De politie kreeg genoeg van de ge
ruchten en de talrijke vragen waarmee
zij door de kranten werd opgezadeld en
verstuurde een telex met een dreige
ment. Dat kwam erop neer dat de dag
bladen werd opgedragen niets over de
kwestie-Wiley te publiceren.
Beerput
Vandaar dat niet de verkiezingen van
6 mei a.s. voor de blanke volksraad deze
dagen het belangrijkste gespreksonder
werp zijn op de krantenredacties, maar
de vraag: 'Wie durft het aan om als eerste
deksel te lichten van wat wel eens
een enorme beerput zou kunnen zijn,
met de nodige consequenties voor de re
gerende Nationale Partij van Botha'?
Dat zo'n dreigement van de politie
werkt zal niemand verbazen. De zater
dag- en zondagbladen publiceerden wel
grote verhalen over de opvallend snel
gecremeerde Wiley, maar durfden zich
niet te wagen aan een analyse, of een op
somming van de geruchten en verden
kingen die over hem in Zuid-Afrika de
ronde doen.
De 60-jarige Wiley was ongetwijfeld
een 'kleurrijk' persoon in de blanke
Zuidafrikaanse politiek. Zijn politieke
carrière was misschien niet zo stormach
tig als zijn persoonlijke leven, maar on
opgemerkt was dat beslist niet gebleven.
Aanvankelijk bewoog hij zich in de op-
positiebanken. Eerst als lid van de Unity
Party en later als een van de initiatiefne
mers van de conservatieve South Afri
can Party, welke slechts een kortstondig
leven was beschoren.
Affaire
In de jaren zestig maakte hij als En
gelstalige een verrasssende politieke
ommezwaai door over te stappen naar
de hoofdzakelijk Afrikaanstalige Natio
nale Partij van Botha. Een ommekeer
die werd beloond met een kandidatuur
voor het traditionele NP-kiesdistrict Si
mon's Town, bij Kaapstad, en later met
het ministerschap voor milieuzaken.
Hoewel er op hem als milieu-minister
niet veel viel af te dingen, haalde hij me
nigmaal de pers door zijn uiterst conser
vatieve en twijfelachtige uitspraken in
het parlement. Zo stelde hij eens voor
om 'alle verkrachters wettelijk te laten
castreren' en sprak hij zich uit voor straf
maatregelen tegen 'sportlui die elkaar
tijdens een wedstrijd om de hals vallen'.
De zaak-Wiley richtte andermaal de aandacht op de perscensuur in Zuid-
Afrika.
Ook was bekend dat hij een grondige he
kel had aan de 'liberale Engelstalige'
pers.
Vriendschap
Zijn persoonlijke leven was mi
zo vaak in opspraak. Opvallend
minstens
1 genoeg
bleek hij daarin veel minder last te heb
ben van zijn conservatieve en puriteinse
opvattingen. Zo trouwde hij driemaal en
had hij, terwijl hij nog getrouwd was,
een langdurige en nadrukkelijk in de
pers uitgekamde affaire met de filmster
Linda Christian uit Hollywood.
Het zijn echter niet deze feiten die nu
voor zo'n opschudding hebben gezorgd.
Wat iedereen zich afvraagt is: 'Waarom
(foto ANP.
pleegde deze politicus zelfmoord, zo
vlak voor de verkiezingen, waarbij hij
opnieuw in Simon's Town kandidaat
zou staan. En waarom werd vanaf het
begin zonder meer aangenomen, dat het
zelfmoord was?
Een belangrijk onderwerp in de ge
ruchtenstroom was Wiley's vriendschap
met de diepzeeduiker, David Allen, die
zich precies vier weken voor Wiley's
dood eveneens door het hoofd schoot.
Pas deze week werd bekend dat Allen
dat heeft gedaan enige uren voordat hij
voor de rechtbank moest verschijnen
omdat hij was aangeklaagd wegens ho-
mosexuele contacten met 'kleurling-kin
deren'. Ook zou Allan gechanteerd zijn
door de ouders van deze kinderen.
De cruciale vraag is, in hoeverre Wiley
(en andere kabinetsministers) van deze
sexuele activiteiten van Allen op de
hoogte was. Of, 'dat hij daarbij betrok
ken was geweest'. Het antwoord op die
vragen moet ongetwijfeld terug te vin
den zijn in de brieven die Allen vlak
voor zijn dood heeft geschreven, of in
zijn dagboék, dat in handen van de poli
tie is.
Belangen
Andere bronnen wijzen op de zakelijke
,belangen die Allen had en die weer in
verband met Wiley kunnen worden ge
bracht. De 37-jarige Allen was niet alleen
een bekend diepzeeduiker, die interna
tionaal een reputatie had opgebouwd,
met het opsporen van historische
scheepswrakken voor de kust van de
Kaapprovincie. Hij was ook mede-eige
naar van een kunstmest-firma, die over
exclusieve ghwano-concessies beschik
te op het Bird-eiland voor de kust van
Port Elizabeth. En nog niet zo lang gele
den wist Allen eveneens de exclusieve
rechten te verwerven voor nieuwe mos
selactiviteiten voor de kust.
Ofschoon in regeringskringen nu
wordt voorgesteld dat Wiley en Allen
louter zakelijke contacten hadden, twij
felen maar weinig personen er aan, dat
Allen deze consessies slechts te danken
had aan zyn vriendschappelijke banden
met de verantwoordelijke minister Wi
ley.
Maar er zijn de afgelopen dagen meer
vraagtekens geplaatst. Iedereen in Wi
ley's woonplaats Noordhoek was ervan
op de hoogte dat het derde huwelijk van
de minister met Jeanne Niehaus, een
dochter van een vooraanstaand voorma
lig NP-policus, op de klippen was gelo
pen en dat zij niet meer bij hem woonde.
Waarom wordt er nu met zoveel na
druk verklaard dat zijn vrouw die nacht
wel in het huis van Wiley heeft geslapen,
terwijl alles er op wijst dat zij pas laat op
de bewuste zondagochtend aldaar is
gearriveerd om te ontdekken dat haar
man dood was? Van de kant van depoli-
tie is eveneens geen afdoend antwoord
gekomen op de vraag of het waar is dat
twee hooggeplaatste politieofficieren
enige dagen voor zijn dood een bezoek
aan de minister hebben gebracht.
Tenslotte zijn er nog de nodige ge
ruchten die willen dat Wiley financieel
garant moest staan voor zijn zoon Jere
my, wiens project-ontwikkelingsmaat
schappij De Goede Hoop in de proble
men was gekomen.
Antwoord
Kortom, deze vragen - al dan niet ge-
baseerd op geruchten - eisen een ant
woord en om die reden heeft de PFP
de belangrijkste oppositiepartij in het
blanke parlement, aangedrongen op een
snelle afhandeling van het politieonder
zoek. Dat is inmiddels door de politie
toegezegd, maar gezien het delicate ka
rakter van de materie én de mogelijke
negatieve consequenties die de uit
komst op het succes van de NP in de
komende verkiezingen kan hebben
vraagt menigeen zich in Zuid-Afrika af
of de uitkomst wel op alle vragen ant
woord zal geven.
Gezien de perscensuur kan de Zuid
afrikaanse pers moeilijk worden verwe
ten dat zij zich met de uiterste omzich
tigheid met de dood van Wiley bezig
houdt. Misschien ligt hier een taak voor
een schrijver van een politieke thriller.
De stof voor een succesvolle roman ligt
in elk geval voor het oprapen.
