'Fantastische mogelij kheden
voor krankzinnig gezelschap'
Schrijver Ersldne
Caldwell overleden
Gallotta: grootse finale van tam Spring Dance
Operazangeres Anni Frind (87) overleden
In 'Caoutchouc' het oog te veel verwend
MAANDAG 13 APRIL 1987
KUNST
PAGINA 23
Carel Biraie over nieuw onderkomen Nederland Danstheater
ARIZONA (AFP) - De Amerikaan
se schrijver Erskine Caldwell is za
terdagavond op 83-jarige leeftijd
overleden aan longkanker.
Caldwell, de laatste overlevende
van de „grote vijf' met Dos Passos,
Faulkner, Hemingway en Stein
beck van voor de oorlog, werd
vooral beroemd door zijn werken
over de armoede in landbouwge
bied in het zuiden van de VS. De
voornaamste daarvan zijn „Tobac
co Road" uit 1932 en „Gods Little
Acre" uit 1933. „Ik heb mensen
grond zien eten en zien leven met
zijn vijftienen opgepropt in hut
ten", zei hij eens.
Zijn beschrijvingen van het arme
plattelandsleven in het zuiden van
de Verenigde Staten wekten de
woede van talloze zuiderüngen,
maar maakten Caldwell tot een van
de bekendste zuidelijke schrijvers.
Caldwells vader was predikant.
Zelf werkte hij als katoenplukker,
zeeman en football-prof voor hij
aan zijn schrijverscarrière begon.
Hij heeft zo'n 50 boeken en 150 kor
te verhalen geschreven.
In Tobacco Raod en God's Little
Acre schetste Caldwell de wrede
strijd om het bestaan van arme, on
geletterde landarbeiders en hun
gezinnen in de staat Georgia. Zijn
hoofdpersonen waren amorele,
zeer sexueel gerichte karakters,
wier grove taalgebruik velen een
doorn in het oog was. Veel
zuiderlingen waren woedend om
tegenover de wereld afgeschilderd
te worden als de grove figuren Jee-
ter Lester, Ty Ty Williams en Dar
ling Jill. Een Congreslid uit Geor
gia noemde het toneelstuk op basis
van Tobacco Road „een onbe
schaamde, slechte en niet waar
heidsgetrouwe" beschrijving van
zijn kiesdistrict. Hij trachtte, overi
gens zonder succes, het Huis van
Afgevaardigden een verbod te la
ten uitspreken op uitvoering van
het stuk in het Nationaal Theater.
Sommige bibliotheken weigerden
zijn boeken in hun collectie op te
nemen.
Elders werd Caldwells werk ech
ter zeer populair. Van Tobacco
Road werden meer dan 3,5 miljoen
exemplaren verkocht. De toneel
versie, waarin vooral het komische
element benadrukt werd. liep 7 1/2
jaar op-Broadway. Van God's Little
Acre werden ruim acht miljoen ex
emplaren verkocht. De twee boe
ken werden gezamenlijk in 40 talen
vertaald en Caldwell werd een
veelgelezen schrijver in de Sovjet-
Unie.
Op 22 mei gaat het gezelschap
over. Vanaf 1 juni verdwijnt ten
slotte ook het kostuumatelier uit
het saneringspand en heeft het in
ternationaal befaamde NDT einde
lijk zijn definitieve stek gevonden.
En voor buitengewoon weinig
geld: Knopper en Birnie worden
niet moe te melden dat het theater
is neergezet voor een prijs die de
helft bedraagt van de overschrij
ding van het bedrag waarmee de
Amsterdamse Stopera is gebouwd.
Dat wil zeggen: voor 20 miljoen
gulden, waarvan 13 miljoen door
de overheid is gesubsidieerd.
Birnie, die volgens Knopper der
tig jaar lang „volstrekt mesjogge is
geweest van het idee van een nieu
we lokatie", heeft in die periode
naar eigen schatting 150 mogelijke
behuizingen bestudeerd en 9 cul
tuurwethouders „versleten". Tot
dat hij een jaar of 6 geleden de man
ontmoette met wie hij zaken kon
doen, de architect Rem Koolhaas.
Met hem zat hij onmiddellijk op
juiste golflengte. Birnie: „We wil-
NEW ORLEANS - Anni Sperling,
een operazangeres die in de jaren
twintig onder haar meisjesnaam
Anni Frind triomfen vierde als so
praan in de opera's van München,
Dresden en Berlijn, is op 87-jarige
leeftijd in haar woonplaats New
Orleans overleden.
Ze genoot lange tijd een grote in
den iets dat gezien het beschikbare
budget eigenlijk onmogelijk was.
Daardoor is een gebouw ontstaan,
waaruit alle franje is weggelaten:
geen drempels, geen gangen, geen
balcons. Geen meter is onbenut ge
laten; veel ruimten hebben een
dubbelfunctie. Er is een theater
ternationale faam door haar opna
me van het Mannenkoor uit .Casa
nova'. Naast haar serieuze opera-
werk vertolkte Frind ook zo'n 200
maal de rol van Adèle in de
Strauss-operette ,Die Fledermaus'.
Nadat Hitler in 1933 aan de macht
was gekomen verruilde zij haar
carrière voor een baan als ver
van de grond gekomen waarin het
NDT zich ideaal kan ontwikkelen
(er zijn drie grond-verwarmde stu
dio's), dat qua toneelafmetingen
(32 meter breed en 20 meter diep)
geschikt is voor bijvoorbeeld de
produkties die in het nieuwe Am
sterdamse Muziektheater (óók:
pleegster omdat zij niet met de na
zi's wilde collaboreren.
Na de oorlog trouwde zij met Jo
seph Sperling, een Oostenrijkse
vluchteling die onder de nazi's ge
vangen had gezeten. In 1951 emi
greerde het echtpaar nar de Ver
enigde Staten, waar Anni Sperling
zanglessen gaf.
opera's!) worden gegeven en waar
in het publiek op alle 1001 plaatsen
een even perfect zicht krijgt op het
gebodene.
Joop Caboort van de technische
dienst van het NDT heeft zijn erva
ringen, opgedaan tijdens bezoeken
aan theaters overal in de wereld, in
de technische voorzieningen voor
„de blauwe engel", zoals het thea
ter vanwege de blauwkleurige bui
tenkant van het gebouw al wordt
genoemd, geinvesteerd. Hij heeft
het maximale onder de geldende
financiële omstandigheden trach
ten te bereiken en dat is hem „voor
99,9 procent gelukt". Hij verzekert
dat het theater kan wedwijveren
met de modernste theaters in de
wereld en zeker met het Amster
damse Muziektheater.
Volgens Rem Koolhaas die - sa
men met de Amerikaan Meier -
ook op de nominatie staat om het
belendende Haagse stadhuis te
bouwen, is het voor hem als archi
tect wel eens moeilijk geweest om
steeds met de „verwennerij voor
de dansers" rekening te houden
„Hoe meer het NDT zijn zin kreeg,
hoe meer ik moest inkrimpen", al
dus Koolhaas.
Saillant aan het gebouw is dat de
scheiding tussen de twee verschil
lende gezelschappen die het bevol
ken (NDT en Residentie Orkest), is
gerealiseerd door middel van een
7,5 meter brede gang die tegelijker
tijd foyer (ontmoetingsplaats) is.
Met een plein voor het theater, een
groot hotel ernaast en ruime par
keergelegenheid in een onder
grondse garage „is er iets verwe
zenlijkt dat net zo onmogelijk leek
als destijds de oprichting van het
NDT", merkt Birnie op.
DEN HAAG (GPD) - Carel Birnie is een gelukkig man. Hij
heeft er voor het eerst van zijn leven zelfs een colbert bij
aangetrokken en is naar de kapper geweest. Zijn droom is
na een gevecht van dertig jaar vervuld: een eigen onderko
men voor het gezelschap waarvan hij al zo lang de zakelij
ke leider is, het Nederlands Danstheater. „Ik heb geen
wensen meer en doe nu alleen nog wat anderen zeggen.
Mijn einde moet wel nabij zijn", schertst hij.
Op een vrijdag gehouden persconferentie in de overbevolkte bouwkeet
aan het Haagse Spui legt hij uit dat het nieuwe theater dat uniek in de
wereld is en aan alle eisen voldoet - en Birnie heeft in het algemeen nogal
wat noten op zijn zang - „fantastische mogelijkheden biedt voor dit
krankzinnige gezelschap
Het zeer
grote toneel
van het
nieuwe
danstheater in
aanbouw.
De enorme chaos in het gebouw en het omliggende terrein geeft duide
lijk aan dat er nog erg veel moet gebeuren voordat daadwerkelijk de
eerste balletten gedanst kunnen worden. Op 9 september wordt het thea
ter officieel geopend, tegelijk met de „doop" van de aangrenzende nieu
we behuizing van het Residentie Orkest. Artistiek directeur en choreo
graaf Jiri Kylian zal daarvoor een avondvullende produktie maken, geba
seerd op een muziekcollage van het werk van Luciano Berio.
Caldwell, de nestor van de Amerikaanse literatuur, werd vooral bekend
door zijn boeken over de armoede in het zuiden van de Verenigde Staten
Nestor Amerikaanse literatuur
Verheugd is ook Jan Knopper, voorzitter van de stichting NDT, dat er
zoveel schot in de zaak zit. Over drie weken kan de technische dienst al
verhuizen van de sombere Koningstraat 118, een krakkemikkig schoolge
bouw dat in de jaren vijftig al op de nominatie stond om afgebroken te
worden, naar Birnie's droom in het Spuikwartier.
Compagnie Larsen in 'Dédouble'. ifoto Martme Arguiiere)
'Napoleon', bedacht en gespeeld
door Kees Hulst, Patrice Kennedy,
Helga langen. Ton Lutgerink en Har
ry de Wit. Muziek: Harry de Wit; de
cor: Tom van den Haspel. Gezien op
9 april in het Akademietheater,
Utrecht.
Compagnie Larsen met 'Dédou
ble'. Choreografie: Stéphanie Aubin;
gedanst door Aubin en Lila Greene.
Gezien op 10 april in bet LAK, Lei
den.
Group Emile Dubois met 'Les Lou-
ves Pandora'. Choreografie: Clau
de Gallotta; muziek: Henry Torgue;
decor: Léo Standard. Gezien op 11
april in de Stadsschouwburg,
Utrecht.
UTRECHT/LEIDEN Het
Spring Dance Festival in Utrecht
heeft dit jaar op het podium am
per nieuwe gezichtspunten opge
leverd. Stephan Petronio, Grou-
pe Emile Dubois en Anne Teresa
de Keersmaeker voldeden aan de
hooggespannen verwachtingen,
maar de jonge groepen uit het
buitenland konden amper hun
'Caoutchodc' door Het Grifthea
ter. Spel en script: Hanninka Luit-
wieier en Kika Groszkopf. Lichtont
werp en constructie: Rob Looman,
regie: Frits Vogels.
LEIDEN - Vroeger op de
speelplaats van de lagere school
'elastiekten' de meisjes. Twee
meisjes gingen tegenover elkaar
staan en spanden een elastiek
tussen de vier benen. Een derde
meisje ging in de rechthoek
staan en maakte ingewikkelde
patronen. En de jongens? De jon
gens liepen erdoorheen en lieten
het elastiek tegen de meisjesbe
nen kletsen. Spel, fantasie en
wreedheid ook in Caoutchouc.
(Frans voor rubber) van Het Grif-
theater. waarin twee actrices een
voorstelling lang elastieken. Het
was prachtig om naar te kijken,
vaak zeer spektaculair en boven
al erg grappig. Als kijker kreeg je
zin om mee te doen, niet om er
dwars doorheen te lopen maar
gewoon om te proberen.
In het eerste deel is de vloer
bespannen met rubberdraden,
op die draden rust een zandkleu
rig laken, onder dat laken bewe
gen twee actrices. Heuvels van
zand worden gevormd, de ribbel
structuur van een strand, een be
slapen bed. Het laken verdwijnt
en op subtiele wijze wordt water
gesuggereerd waarin men zwemt
en bijna verdrinkt. In het tweede
deel is er de gevlochten muur
van rubber waar tegenop geklau
terd wordt. Men verdwijnt erin,
men komt eruit tevoorschijn.
Een reusachtige klapkauwgom
keuze rechtvaardigen en de bin
nenlandse produkties getuigden
niet van opperste bevlogenheid.
Als er al verrassingen waren, dan
scholen die vooral in het bij pro
gramma. De vaderlandse dans-
critici vlogen elkaar in een fo
rumdiscussie enthousiast in de
haren over de criteria die volgens
hen gelden bij het schrijven over
dans. Tijdens een afsluitende
reeks lezingen sprak zaterdag
Eva van Schaik, dansrecensente
van dagblad Trouw, haar mis
noegen uit over de toenemende
verzakelijking van de podium
kunsten, terwijl de Belgische
professor in de economie Paul de
Grauw een pleidooi hield om bij
het subsidiëren van kunst vooral
de publieke belangstelling zwaar
te laten wegen.
Mocht De Grauw onverhoopt
zijn zin krijgen, dan zou het er
voor 'Napoleon' waarschijnlijk
somber uitzien. Voor deze pro
duktie hebben vijf ervaren thea-
die armen, benen, hoofden en
mensen opslokt. Schitterend is
het beeld van de haardos die in
het rietwerk van de muur ge
vlochten wordt en dan wordt te
ruggetrokken. Een reusachtige
spin komt tot leven die oplost in
het niets.
Basisgegeven van de voorstel
ling is de korte, zeer cryptische,
tekst 'A Quarreling Pair' van Ja
ne Bowles. Het is een dialoog ge
schreven voor twee poppen. De
beide actrices bewegen zich in
de voorstelling ook als een soort
trekpoppen en praten met
vreemd verdraaide stem. Caout
chouc is een voorstelling in het
nauwelijks te definiëren genre
van het 'beeldend' theater. Vi
suele effecten, licht, mime en to
neelbeeld staan centraal. Objec
ten worden bezield, mensen wor
den dingen. Taal is eerder een rij
klanken dan drager van beteke
nis. Beeld stapelt zich op beeld.
suggestie op suggestie. Het man
co van Caoutchouc is dan ook de
abstractie. Niets is zo snel ver
went als het oog. De kijker in het
theater gaat al snel op zoek naar
conflict, spanning, concreetheid
wat willen die twee actrices pre
cies, in welke verhouding staan
ze tot elkaar? Op die vragen
krijgt de kijker geen antwoord
waardoor gaandeweg de wonder
lijke rubberwereld z'n betover
ing verliest en steeds sterker de
contouren krijgt van een nieuwe
topattractie in een toekomstig
pretpark
RADBOUD ENGBERSEN.
termakers de koppen bijeen ge
stoken: muzikant/componist
Harry de Wit, Ton Lutgerink van
Onafhankelijk Toneel, Helga
Langen en Patrice Kennedy van
Vals Bloed en voormalig Globe-
acteur Kees Hulst. En zoals al zo
vaak bleek: een bundeling van
talent is absoluut geen garantie
voor een bezienswaardig resul
taat. In tegendeel, 'Napoleon'
verraadt aan alle kanten het ge
touwtrek tussen het vijftal om
het eigen stempel op de voorstel
ling te drukken. Het is duidelijk
dat uiteindelijk Harry de Wit aan
het langste eind heeft getrokken.
Zijn bulderende muziek domi
neert de voorstelling. Sterker
nog: hij is tot Napoleon gebom
bardeerd.
Meest teleurstellend is dat er
met het gegeven bitter weinig
wordt gedaan. Het schitterende
decor roept met speren, houts
nippers op de vloer, krijgsattri
buten aan de zoldering en een
zwartgrijs achterdoek een tijds
beeld op. Het spel doet niet veel
meer dan een schetsmatig ver
dubbeling van dat realisme.
Hulst en Lutgerink zijn bijna on
zichtbaar, de eerste als tragiko
mische zonderling, de tweede als
trekkebenende held. De dames
van Vals Bloed hebben hun ko
ketterie in de tijdmachine gezet.
De Wit, de enige met-acteur,
staat meestal in het centrum. On
danks zijn uiterlijke gelijkenis
met Napoleon weet hij zijn rol
weinig reliëf te geven. De soms
prachtige scènes - zoals de grim
mige krijgsdans en de woeste
rondrit met een strijdwagen -
kunnen de leegte van 'Napoleon'
niet verhullen. Wellicht had de
voorstelling erbij gewonnen als
de onderlinge strijd van de spe
lers erin was verwerkt.
Larsen
Compagnie Larsen is één van
de twee Franse voorstellingen,
die ook in het LAK in Leiden te
zien was. 'Dédouble' is een licht
voetige choreografie voor twee
danseressen. Het eerste deel,
zonder muziek, is een spel van
verschijnen en verdwijnen,
waarbij de danseressen eikaars
bewegingen overnemen, voort
zetten of aanvullen, in symme
trie of als eikaars spiegelbeeld.
Daarna volgt een deel waarbij de
relatie tussen dans en muziek
een rol speelt. De 'manorine'
wordt gebruikt; een elektronisch
apparaat dat met geluiden rea
geert op door de danseressen ge
maakte bewegingen. De strijd
om het eerstgeboorterecht tus
sen dans en muziek loopt het ge
vaar het publiek te ontgaan om
dat die vernuftige machine heel
in het geniep wordt gebruikt.
Aan het slot wordt gevarieerd op
thema's uit het eerste deel.
In 'Dédouble' wordt mooi ge
danst. Er zijn sierlijke, kleine ge
baren en de enigszins relative
rende ondertoon wordt knap vol
gehouden. Maar de delicate frag
menten vormen samen geen
spannend geheel. Dat ligt aan het
al te bescheiden gebruik van de
manorine, aan de raadselachtige
en daardoor irritante teksten in
Engels en Frans door elkaar,
maar toch ook aan de kwaliteit
van de bewegingen. 'Dédouble'
is zo licht als een veertje, en
waait helaas de verkeerde kant
op.
Gallotta
Groupe Emile Dubois zorgde
zaterdag voor een daverende af
sluiting van Spring Dance. De
extreme dramatiek van artistiek
leider Claude Gallotta heeft bij
tal van Franse moderne dans
groepen sporen achtergelaten.
Maar geëvenaard is hij nog niet.
Met zijn gebruik van kitsch en
barokke overdrijving dwingt hij
zijn publiek tot nadenken over
wat 'goede smaak' is.
De twee stukken 'Les Louves
Pandora' vormen samen een
geheel. Ze spelen zich af in het
zelfde decor: klassieke zuilen
voor een bladderende achter
wand met een smeedijzeren ven
ster waaruit rookwolken komen.
Vooraan op het podium zit ach
ter een zwarte vleugel de pianist,
die met zwaar-romantisch spel
de geluidsband aanvult.
Beide stukken hebben een ver
gelijkbare opbouw. Uit de aan
vankelijk over het podium ren
nende groep spelers blijft steeds
een centraal trio over, om wie het
verder draait. In 'Les Louves' (de
wolvinnen) zijn dat twee vrou
wen en een man. De man oogt
binkerig, de ene vrouw is een
langbenige vamp, de andere een
kleiner, moederlijk type. Uit zijn
houding spreekt een diepe be
langstelling, een groot ontzag en
een volledig onbegrip voor het
mysterie vrouw. Hij wordt door
hen dan ook, zeer tot zijn genoe
gen, compleet ingepakt. Het
prachtigste beeld is als de grote
zwarte vrouw op haar rug lig
gend beide benen in de lucht
steekt en de man ze zachtjes
'wiegt, als een verlegen stuur-
'Pandora' draait om twee man
nen en een vrouw, die alle drie
wat ouder zijn en tamelijk alle
daagse kleding dragen. Pandora
is de naam van de vrouw achter
wie de mannen als zotten aanlo
pen. Een veelbetekenende naam,
want in de Griekse mythologie
bestond het mysterie van de
doos van Pandora uit tal van
rampen. De mannen zijn eikaars
rivalen, maar zoeken noodge
dwongen ook steun bij elkaar.
Hun strijd is tegelijk tragisch en
komisch. Drama en humor zyn
geent op die van neo-realistische
Italiaanse films.
De groep van Gallotta bestaat
net als die van bijvoorbeeld Pina
Bausch uit dansers met de zeg
gingskracht van acteurs. Maar
het mooie is dat alles wat ze te
vertellen hebben door middel
van dans gebeurt, door neuroti
sche, hectische, intense dans.
Dat laat de toeschouwer een gro
te mate van vrijheid bij de inter
pretatie.
Gallotta kan worden verfoeid
om zijn schaamteloze pathetiek,
maar ook worden bewonderd
omdat hij al balancerend de
grenzen van de overdrijving ver
legt en aan het begrip pathos een
nieuwe inhoud geeft. In mijn
ogen is hij één van de zeer weini
ge nieuwe choreografen met een
volstrekt authentieke danstaal.
Zijn optreden vormde precies de
controversiële afsluiting die een
festival als Spring Dance nodig
heeft.
ARIEJAN KORTEWEG
