'Voorop staat de zorg voor mensen'
Bisschop Ernst (Breda) 70 jaar
PAGINA 2
GEESTELIJK LEVEN
ZATERDAG 11 APRIL 1987
BREDA (GPD) - Bisschop H. Ernst - deze week 70 jaar
geworden - staat open voor discussie over de kerkleer wat
betreft de homofilie. De kerk laat haar leer weliswaar niet
gemakkelijk onder kritiek stellen, maar het kan niettemin
nodig zijn als er door wetenschappelijk onderzoek een an
der inzicht in dit verschijnsel zou ontstaan.
Ten aanzien van de positie van de vrouw in de kerk staat
bisschop Ernst een heel wat helderder discussie voor ogen
dan de manier waarop dit nu gebeurt. Kardinaal Simonis
heeft, volgens hem, in zijn veelbesproken artikel te veel
thema's bij elkaar gebracht. Die kunnen beter afzonderlijk
door deskundigen worden behandeld. Dan wordt de dis
cussie veel duidelijker.
(Van een medewerker)
De Bredase bisschop reageert op
vragen over dergelijke kwesties zo
als men van hem gewend is. Hij
laat zich niet verleiden tot ondoor
dachte uitspraken, maar geeft in
weloverwogen woorden zijn me
ning. Duidelijk is wel, dat zijn be
nadering anders is dan van sommi
gen van zijn mede-bisschoppen.
"Voorop staat de zorg voor men
sen", zegt hij als hem wordt ge
vraagd naar de houdbaarheid van
het kerkelijk standpunt over ho
mofilie. Het is zelfs een 'dubbele
zorg'. "Ten eerste gaat het om de
plaats van de homoseksuele mens
in de kerk. Ook zij moeten daarin
volgens hun geweten kunnen le
ven. Daarnaast is er de bijdrage
aan de maatschappelijke aanvaar
ding. Die kan je als kerk leveren,
ook al heb je het conflict tussen de
hedendaagse wetenschap en de
kerkordening nog niet opgelost".
Wel is, ook volgens bisschop
Ernst, de kerkleer gebaseerd op ge
gevens van de Heilige Schrift. "Die
leer heeft een lange traditie en laat
zich dus niet gemakkelijk verande
ren. Bovendien bestaat bij mensen
die geroepen zijn de kerkleer te be
waken de vrees dat bij het prijsge
ven daarvan de ordening van het
leven verloren gaat. In wezen is dat
de kern van het probleem. Een op
lossing zou pas gevonden kunnen
worden als over de homofiele aan
leg en geaardheid nieuw weten
schappelijk inzicht zou ontstaan.
Dan ook komen er nieuwe vragen
met betrekking tot de kerkelijke
leer".
Ervaringen
De bisschop van Breda is inge
nomen met de zijns inziens goede
manier waarop in parochies en an
dere pastorale verbanden met ho
mofilie wordt omgegaan.
"De ervaringen daarin zijn waar-»
devol voor het bezien van de leer".
Hij verwijst dan naar het Tweede
Vaticaans Concilie. Dat sprak uit,
dat geloofservaringen van gelovi
gen van belang zijn voor de ont
wikkeling van de leer.
"De kerk verbindt seksualiteit
en huwelijk aan elkaar. Dat is haar
leer. In de wereld van de hetero's
wordt daar evenveel tegen gezon
digd als in die van de homo's. Met
andere woorden: het pastorale pro
bleem begint niet bij de homo's.
Het is een algemene zaak".
"De kerk heeft daarop een visie
die zij niet wil prijsgeven. Ze is er
van overtuigd, dat ze daarmee een
grote waarde in de samenleving in
brengt. Dat wil niet zeggen, dat er
soms niet wordt bijgestuurd. Vroe
ger zei de kerk ook nee tegen ge-
boortenregeling. Nu keert zij zich
nog tegen bepaalde methoden
daarvan. Maar altijd als de kerk
een leer voorhoudt blijft tegelijk de
omgang met mensen die, om welke
reden ook, vanuit hun diepste
overtuiging niet met die leer ak
koord kunnen gaan. Die moet je
niet uit de kerk bannen, maar juist
daarin integreren".
Toch wordt de homo in het stuk
van de congregatie voor de geloofs
leer apart gezet.
"Ja, dat is zo. Maar een andere
keer komt er een document over
het huwelijk of over genetische
manipulatie. Wat ik persoonlijk
wel zou doen is, dit probleem in
een breed verband plaatsen. Ik
denk dat het dan ook veel beter op
losbaar is".
Wat de bestrijding van de ziekte
aids aangaat denkt bisschop Ernst
aan een eigen bijdrage van de kerk.
"De regeringen willen vooral pre
ventief werken vanuit het stand
punt van de gezondheidszorg. De
kerk kan een eigen bijdrage leve
ren door aandacht te vragen voor
de gezindheid van de mens en een
levensstijl volgens het evangelie.
Natuurlijk moet zij ook bevorde
ren dat slachtoffers niet in de steek
worden gelaten".
Persoonlijk
De kritiek van aartsbisschop Si
monis op de 'feministische theolo
gie'. Heeft de kardinaal niet dezelf
de fout gemaakt als indertijd zijn
collega Ratzinger van de congrega
tie voor de geloofsleer in het stuk
over de 'bevrijdingstheologie'?
Daarin konden de bevrijdingstheo
logen zelf zich niet herkennen.
Bisschop Ernst: "Wat kardinaal
Simonis schreef, is zijn persoonlij
ke visie. Hij baseerde zijn argu
menten op biologische gegevens
en de positie van man en vrouw in
de samenleving. Die verbond hij
met theologie. Dat is voor zijn re
kening. Als je allerlei thema's bij
elkaar brengt en verschillende
theologen die daarover uitspraken
doen citeert, kan het gemakkelijk
gebeuren dat mensen - in dit geval
feministische theologen - zich in
dat beeld niet herkennen. Daarom
is het mijns inziens veel beter, de
diverse thema's apart te nemen en
met de afzonderlijke theologen
daarover te spreken. Dan is de dis
cussie veel helderder".
Veel gelovigen hebben afge
haakt en hun toevlucht gezocht in
groepen als 'Mariënburg' en '8
Bisschop Ernst: ,Als je besluit i
Mei'. Hoe kon het toch zover ko-
Ernst: "De bisschoppen ten tijde
van het Pastoraal Concilie hebben
geprobeerd een stijl van gezagsuit
oefening te ontwikkelen waarin
ruime plaats zou zijn voor pastores
en gelovigen. De gezagsuitoefe
ning in de kerk was ook het eerste
onderwerp van dit concilie".
"Ik heb al eerder geschreven, dat
wij dit niet grondig genoeg hebben
bekeken. Het bewuste rapport
kreeg niet de instemming van het
Pastoraal Concilie. Zonder een
grondige, ook theologisch verant
woorde behandeling heeft men het
daarbij gelaten. Men heeft het al
leen praktisch beoefend, waardoor
wij niet genoodzaakt werden om
dit vraagstuk diepgaand vanuit het
Tweede Vaticaans Concilie te ver
antwoorden en zonodig bij te stu
ren. Dat nu is ons duur te staan ge
komen. Het was inderdaad een»
grote tegenvaller dat wij niet in
staat zijn gebleken de gemeen
schap bij elkaar te houden en de
verbinding te behouden met de
wereldkerk. Dat is heel treurig".
"In de tijd van het Pastoraal Con
cilie was er in de Verenigde Staten
een zogenaamde ondergrondse
kerk van mensen die vonden dat ze
onvoldoende de ruimte kregen. Wij
wilden dat hier vermijden, en daar
in zijn we niet geslaagd. Er is een
geweldige polarisatie ontstaan,
waardoor mensen zich geroepen
voelden zich buiten de kerkelijke
structuren te organiseren".
it elkaar te gaan, komt het meestal i
Het contact met deze groepen
vindt bisschop Ernst 'de grote op
dracht van nu'. "Maar het is moei
lijk. Natuurlijk is dit een weder
zijdse verplichting. Het blijvend
uiteengroeien gaat ten koste van
de kerk en het geloof. En dat mag
niet. We zullen dus tot elkaar moe
ten komen, ondanks alle taaiheid
die onderhandelingen nu eenmaal
met zich brengen. We moeten
doorgaan, niét opgeven".
Ernst geeft toe, dat als voorwaar
de voor dit contact niet kan wor
den geëist, dat men het al met el
kaar eens zou zijn. "Dat doén de
bisschoppen ook niet". Maar de
commissie die het gesprek Voorbe
reidt heeft die eis toch gesteld?
"Nee, slechts één man uit die com
missie". De bischoppen volgen die
ene man dan toch maar. "Dat is
niet waar. Wij hebben ons ver
plicht tot contact. Éérst eisen dat
over bepaalde zaken, ook al zijn die
van fundamenteel belang, eensge
zindheid zou bestaan is onzinnig.
Contact is er juist om elkaar te le
ren kennen, tot elkaar te komen en
dan de verbindingen te onderhou
den. Waar gaat het nou precies om
en wat is nu eigenlijk de bedoe
ling".
Of een bisschop volgende maand
gaat naar de manifestatie van de '8
Mei-beweging' in Zwolle?
"Bij dit soort zaken heeft de lo
kale bisschop altijd wel de grootste
rol. Maar hij moet dat in landelijke
kwesties wel doen in verstandhou
ding met de bisschoppenconferen-
>oit meer goed"
tie. Niettemin heeft hij een eigen
verantwoordelijkheid. Wat dat be
treft is de plaats waar de bijeen
komst wordt gehouden niet onbe
langrijk".
Twee polen
Is echte discussie nog wel moge
lijk als het pastorale model is inge
ruild voor het dicterende?
"Wat wij op het ogenblik zien -
en de tegenwoordige paus is daar,
denk ik, een uitgesproken voor
beeld van - is de zorg voor de iden
titeit van de kerk. Die zorg bepaalt
ook het beeld van de bisschoppen
conferentie en komt in de publici
teit ook zo naar buiten".
"Maar het feitelijke kerkelijke le
ven speelt zich af in de parochies,
in allerlei pastorale verbanden en
in de bisdommen. Welnu, dat prak
tische pastoraat is rijker dan het
beeld dat de bisschoppenconferen
tie in de publiciteit krijgt. In dat
praktische pastoraat kom je niet de
vrees tegen dat het uitnodigende,
het wervende ten koste gaat van de
kerkleer. De vrees dus dat de kerk
haar eigenheid zal verliezen".
"Een goede pastoraal moet altijd
uitgaan van twee polen. Het«geloof
van de kerk en de kerkelijke orde
ning aan de ene kant, en de men
sen, hun geweten, hun situatie aan
de andere kant. Het is heel moei
lijk, daar evenwicht in te vinden.
Maar aan de basis zie ik, dat met
beide factoren heel goed rekening
wordt gehouden. Daar is dat even
wicht, die uitnodigende pastoraal
gebleven".
"Ik herhaal: als je het pastorale
beleid wilt beoordelen, dan zul je
moefen kijken naar wat in de bis
dommen gebeurt. De bisschoppen
zullen dus evenwicht moeten vin
den tussen de plicht tot onderlinge
samenwerking en de eigen verant
woordelijkheid in het eigen bis
dom. En daar doen we zo goed mo
gelijk ons best voor".
Het blijft dan vreemd, dat pasto
res en leken aan de basis niet met
de bisschoppen in de pas lopen.
"Daar ligt inderdaad een pro
bleem. Daarom is gesprek nodig
met de daarvoor bestemde orga
nen. Een goed voorbeeld daarvan
is de manier waarop bisschop Bar
van Rotterdam op het laatste Lan
delijk Pastoraal Overleg de kwes
tie van de liturgie behandelde. Hij
probeerde te bemiddelen tussen de
verlangens en aanbevelingen van
het LPO en het standpunt van de
bisschoppen over hoe liturgie vol
gens de kerk moet zijn".
"Feit is dat die twee sterk tegen
gestelde keuzen er zijn en dat et
ook onder de bisschoppen ver
schillen in aanpak bestaan. We zul
len moeten nagaan hoe wij er op
constructieve wijze verder mee
kunnen komen, net als tijdens het
Pastoraal Concilie kort na Vatica-
num II".
Beproeving
Welke mensen zullen de bis
schoppen op den duur weten te be
houden? Alleen de kritieklozen?
"Ik geloof het niet. Je kunt twee
cirkels onderscheiden in de kerk.
De bredere, die er wel bij wil horen
maar niet actief is en alleen op be
paalde momenten aanspreekbaar.
En een binnencirkel van actieven
en betrokkenen, die weten dat de
kerk alleen samen in stand kan
worden gehouden. Deze mensen
moeten door heel wat beproevin
gen heen. Ze hebben het niet ge
makkelijk. Dan blijven niet de kri
tieklozen over maar juist degenen
die door deze beproeving heen zijn
gegaan en daardoor wijs en sterk
zijn geworden".
En de polarisatie dan?
"Je hebt dan te maken met een
kerk waarin niet alle mensen gelijk
zullen denken, dat is zeker. Maar je
kunt daarin wel met elkaar leven,
zoals in een gezin waar kinderen
anders denken dan huri ouders.
Als je besluit uit elkaar te gaan,
dan komt het meestal nooit meer
goed. Dat moet dus worden voor
komen. Ik realiseer me, dat dit van
velen nogal wat .uithoudingsver
mogen vraagt".
Als het aan bisschop Ernst zelf
ligt, blijft hij residerend bisschop
van Breda tot zijn 75ste. Op die
leeftijd moet een bisschop aftre
den.
Alleen onvoorziene omstandig
heden of een dringend verzoek in
die richting van het kapittel zou
den oorzaak kunnen zijn van eer
der aftreden. Die afspraak heeft hij
vijfjaar geleden, toen hij 65 werd,
gemaakt. Gezien zijn goede ge
zondheid is vervroegd vertrek niet
te verwachten.
Niemand hoopt dat ook. Bis
schop Ernst ligt overal en bij ieder
een goed.
Vloeken. 'Ongehoorde vormen'
heeft het 'misbruik van Gods
naam' via radio, tv en pers aange
nomen, zegt de Bond tegen het
Vloeken in een verklaring naar
aanleiding van het 70-jarig bestaan.
"Omroepen die zich daaraan
schuldig maken trekken zich over
het algemeen niets aan van protes
ten. Maar als de naam van een
'machtig persoon' in het geding is,
kan er blijkbaar nog wél wat wor
den bereikt. Zoals bij de dreige
menten van Iran, die zelfs de Vara
ervan weerhielden een omstreden
persiflage over de ayatollah Kho
meini uit te zenden. Die naam boe
zemt blijkbaar meer ontzag in dan
de naam van de Almachtige".
Handreiking. De dekens van
het bisdom Groningen hebben de
'Katholieke raad voor kerk en sa
menleving' gevraagd eens aan te
geven hoe pastores in hun werk
jnoeten handelen met de laatste
Vaticaanse documenten over ho
moseksualiteit en 'genetische ma
nipulatie'. Over deze zaken bestaan
nogal uiteenlopende commentaren
en dat geeft, volgens de dekens,
problemen in de gewetensvorming
van gelovigen. "Pastores hebben
een hanteerbaar commentaar no
dig om met zaken die in de samen
leving grondig in discussie zijn te
kunnen omgaan".
Secretaris dr. P. A. van Gennip
van de raad voor kerk en samenle
ving heeft al laten weten dat de
raad zeker positief op het verzoek
zal reageren.
Onderscheiding. Kardinaal J.
Willebrands, voorzitter van het Va
ticaanse secretariaat voor de een
heid onder de christenen, is onder
scheiden met de 'Fitzgerald'-prijs
voor oecumene. Die gaat uit van de
Amerikaanse vereniging van dio
cesane medewerkers voor oecume
ne. Pater James Fitzgerald behoor
de tot haar oprichters. De onder
scheiding wordt op 5 mei in Atlan
ta uitgereikt. Kardinaal Wille
brands zal dan een inleiding hou
den over de bijdrage van zijn kerk
aan de oecumene.
Alphen aan den Rijn. De wijk
West van de hervormde gemeente
in Alphen aan den Rijn (Opstan-
dingskerk) bestaat 25 jaar. Dat
wordt morgen gevierd met een
dienst om 5 uur. Daarin gaan de
oud-predikanten voor: W. Verweij
uit Krimpen aan den IJssel, M.
Fokkema uit Drachten en J. J. van
der Heiden uit Haarlem.
Noordwijk. Morgenavond om
7 uur is er in de Vinkenlaankerk in
Noordwijk-Binnen een muzikale
vesper met medewerking van het
vesperkoor onder leiding van Jaco
van Leeuwen, cantor-organist van
de Grote Kerk. Dat zingt een deel
van het evangelie van deze zondag
als motet en in wisselzang met de
gemeente. Ds. W. van der Lee is
voorganger.
LEIDEN: Herv. Gem. Hoogl. kerk 10
kand. R. P. Oosterdijk, 11.45 studente-
nekklesia; Marekerk 10 prof. dr. v.d.
Beek, Valkenburg, 5 ds. Trouwborst,
Vlaardingen; Maranathak. (L. Morsweg)
10 ds. Kramer en ds. Koolstra, belijde
nis; Oecumenische geloofsgemeen
schap De Regenboog (Merenwijk) 9.30
H. J. van Casteren en pastoor v. Well,
11.15 pastoor v. Well; Bethlehemkerk
(Driftstr.) zie Petrakerk; Bevrijdingsk.
(Montgomerystr.) 10 ds. Rietveld, 5 ds.
Hortensius; Vredesk. (Burggravenl.) 10
ds. Nauta; Waalse kerk (Breestr.) 10.30
ds. Ribs. Wyk 'Stevenshof zie na geref.
kerk. Acad. Ziekenhuis 9 rk. dienst,
10.15 ds. Bovenberg. Diakonessenhuis
elke zat. 10.30 rk. dienst, morgen 10.30
ds. v. 't Hof. Endegeest zie Oegstgeest.
Geref. Kerk Vredeskerk zie herv. gem.;
Petrak. (Surinamestr.) 10 ds. Horten
sius, gezam. opendeurdienst, 10.30 (zij
zaal) dovendienst, hr. B. Grandadam;
Oude Vest 10 ds. Hemmes; Maranathak.
zie herv. gem.; Bevrijdingsk. zie herv.
gem.; bejaardenhuis Groenhoven 10 ds.
Verdoorn; Merenwijk zie herv. gem.
Wijk Stevenshof, gebouwtje 'Dijkhof
(Rijndijk) 10 ds. Jansen. Geref. K. Vrijg.
(Herengr.) 10 en 5 ds. Houtman. Chr. Ge
ref. K. (Steenschuur) 10 en 5 dr. Brie-
nen, Gorinchem. Geref. Gem. (N. Rijn)
10 en 4.30 ds. Boogaard. Geref. Gem. in
Ned. (Bethlehemkerk Driftstr.) 11.30 en
5.30. Evang.-Luth. Gem. (Hoogl.
Kerkgr.) 10.15 ds. De Mey-Meulendijk.
Doopsgez.-Remonstr. Gem. (Lokhorstk.
Pieterskerkstr.) 10.30 ds. Koek (mmv
kerkkoor). Baptistengem. (O. Rijn 3) 10
ds. Reiling, A.dam. Evang. Gemeen
schap (Middelstegr. 3) 9 en 10.30 evang.
T. Korff. Evangeliecentrum-Pinkster-
bew. (Bethlehemskerk Lammermarkt)
10 evang. Zijlstra, do. 10 open dag. Pink-
stergem. (O. Vest 13) 10 evang. W. Oo-
stra. Leger des Heils (hoek Vestestr./
Groenesteeg) 10 en 7. 'De Christenge
meenschap' (beweging tot religieuze
vernieuwing) 9.45 mensenwijdings-
dienst in oud-kath. kerk Zoeterw.singel.
Oud-Kath. K. (Zoeterw.singel) zat. 7.30
nam. gez. oud-kath.-anglicaanse dienst.
Rooms-Kath. K. Haagweg zat. 7, zo. 11;
Herensingel zat. 7, zo. 9.30 en 11; Rijn
dijk (Leiden-V.schoten) zat. 7, zo. 9.30;
Steenschuur zat. 7, zo. 8.30, 10, 11.30, 6
en 7 (lof); Boshuizerkade zat. 7, zo. 9.30
en 11; Lammenschansweg zat. 7, zo. 9 en
10.30; Haarl.straat zat. 7, zo. 9.30, 10.45
en 12.15; Merenwijk zie herv. gem.; H.
Rijndijk (zie Zoeterwoude).
ABBENES: Herv. Gem. 9.30 kand. J
Verwey, A.dam.
AARLANDERVEEN: Herv. Gem. 10
ds. v. Driel, belijdenis, 7 dr. Zwanen
burg, Ede. Geref. Kerk 10 ds. v. Wijn
gaarden, 6.30 ds. Modderaar, ha. Chr.
Geref. Kerk 9.30 en 4 ds. v.d. Groep, Aal
ten. Rk Kerk zat. 7. zo. 10.30.
ALPHEN AAN DEN RIJN: Heiv. Gem.
Adventskerk 10 ds. Jonkman, belijde
nis, 5 dienst met verstandelijk gehandi
capten, met doop; Kruiskerk geen
dienst; Opstandingskerk 10 ds. Lans, St.
Michelsgestel, 5 bijz. dienst tgv 25-j. be
staan wijk West, ds. W. Verweij, ds. M.
Fokkema en ds. J. v.d. Heiden; G. Her
derkerk 10 en 7 ds. Taselaar, ha; De
Bron 9.15 ds. Nieuwenhuis, 10.15 en 6.30
ds. Verheul, ha, op 13,14 en 15 apr. 7.30
nam. oecum. gebedssamenk.; Ashram
(Marsdiep) 10 dr. v. Santen, Zutphen,
ha; Oudshoomse kerk 10 ds. Ter Bals;
Sionskerk (Meteoorlaan) 9.30 ds. Ou-
wendijk, 6.30 ds. Vlok. Gouderak. Ge
ref. Kerk Mar.kerk 10 ds. Wilschut (oe
cum. woorddienst), 6.30 leervicaris
mevr. M. Lourens; Salv.kerk 10 ds.
Boer, 6.30 ds. v. Wijngaarden. Geref. K.
Vrijg. (aula school Bospark) 9.30 en 5 ds.
Room. Ned. Geref. Kerk (school Wil-
lemstr.) 9.30 ds. M. de Jong, 4.30 stud. A.
Boshuizen, Houten. Chr. Geref. Kerk
(Grypensteinstr.) 9.30 en 4.30 ds. v.d.
Meij. Oud-Geref. Gem. (Hooftstr. 240)
9.30 en 4. Bapt.gem. (Molenwerfstr. 1) 10
en 6.30 ds. Koekkoek. Bapt.gem. Noord
(school Kalkovenw. 62) 10 ds. A. v.d.
Berg, 6.30 hr. R. Mentink. Volle-evang-
.gem. ('De Ark', Pr. Hendrikstr. 54) 10
hr. D. Sikkens. Pinkstergem. (school
Batestein 16) 10. Christengemeente 'De
Hoeksteen' (geb. 'Bethel', hoek Emma-
laan) 10. Leger des H. (Zonneweg 3) 10
en 7. Rk Kerk: Bonifaciusk. zat. 7, zo.
9.45 en 11.30; Piusk. zat. 7. zo. 9 en 10.30;
De Bron zat. 7, zo. 9 en 11.
BENTHUIZEN: Herv. Gem. 9.30 ds
Boer, 6 ds. v.d. Kamp, Bleiswijk. Geref./
Herv. Gem. (dorpshuis 'De Tas') 10.30
ds. Pera. Geref. Gem. 9.30 en 6 ds. v.
Aalst
BODEGRAVEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 10 en 6.30 ds. Wieman. ha; Salv
.kerk 10 ds. Jansen, Gouda, 6.30 ds.
Vlasblom, Boskoop; Bethl.kerk (Nieu-
werbrug) 10 en 6.30 ds. v.d. Hoef. Geref.
Kerk 10 ds. Elderman, 6.30 ds. Wigbol-
dus, Voorburg. Geref. K. Vrijg. (Ich-
thusk.) 9.30 leesdienst, 3 ds R. Houwen.
Geref. Gem. (Stationsweg 17) 10 en 6.30
ds. Bac. Evang.-Luth. Gem. 10.30 mevr.
H. W. Muller, A.dam.
BOSKOOP: Herv. Gem. Dorpskerk 9.30
ds. v.d. Pol en ds. Vlasblom, belijdenis,
6.30 dr. Haitsma; De Stek 9.30 ds. G. de
Jong. Geref. Kerk 9.30 ds. v. 't Hoff, 5 ds.
G. de Jong. Chr. Geref. Kerk 9.30 en 5
ds. Ribbers. Geref. Gem. 9.30 leesdienst,
3 ds. Bac.
HAZERSWOUDE Herv. Gem. 9.30 (be
lijdenis) en 6.30 (ha) ds. De Graaf. Geref.
Kerk 10 hr. Brouwer, Katwijk, 5 mevr.
ds. T. Bergsma, Den Haag. Rk Kerk.
dorp zat. 7, zo. 10 en 11.30; Anker zat. 7.
zo. 8.45 en 11.15; Rijndijk zat. 7, zo. 10.
OEGSTGEEST: Herv. Gem. Groene of
Will.kerk zo. geen dienst, ma., di. en wo.
7.30 oecum. avondgebed, pastor Koster
en ds. Vegter; Pauluskerk 10 ds. J. Slob;
Gemeentecentrum (Lijtw.) 10-ds. Koo-
man, maaltijddienst voor jong en oud, 7
hr. W. Schot. Geref. Kerk 10 ds. Plomp.
Geref. Kerk Vrijg. (aula Dr. Schilder
school) 9.30 en 4.30 leesdienst. Ned. Ge
ref. Kerk (Gem.centrum) 8.45 ds. Kra
nenburg, Groningen, 4 ds. De Lange, ha.
Van Wijckerslooth 4 ds. Plomp. Ende
geest 10 pater Boshouwers. Volle-evan-
geliegem. (Gem.centrum) 4. Rk Kerk
Will.kerk zat. 7, zo. 9 en 10.30.
OUD-ADE: Rk Kerk zat. 7. zo. 8.30 en
10.30.
OUDE EN NIEUWE WETERING:
Herv. Gem. 9.30 ds. De Korte. Geref. K.
9.30 mevr. ds. v.d. Kooi-Dijkstra, 6.30 ds.
v.d. Kooi, beiden Leimuiden, ha. Rk
Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
ROELOFARENDSVEEN: Rk Kerk
Mar. Pres. zat. 7, zo. 9 en 11; Petrus-B.
zat. 7. zo. 9.30 en 11.30.
RIJNSATERWOUDE: Herv. Gem. 9.30
ds. v.d. Kamp, 7 ds. Terlouw, 't Woudt-
Den Hoorn. Chr. Geref. K. 9.30 lees
dienst, 2.15 ds. Bouw.
RIJNSBURG: Herv. Gem. Laurentius-
kerk 9.30 ds. v. Niel, ha, 5 ds. Smaling,
ha; Bethelkerk 9.30 ds. Smaling, belijde
nis. Geref. Kerk Petrakerk 9.30 ds. Rib-
berink, belijdenis, 5 ds. Huisman; Imm-
kerk 9 en 10.30 dr. Feenstra, R.dam, 5
ds Snel; Mar.kerk 9.30 ds. Snel, 5 ds.
Ribberink. Geref. Kerk Vrijg. 10 en 5.15
ds. Grutter. Chr. Geref. K. 9.30 en 5 ds. v.
Sorge. Evang. Christengem. (aula mavo)
10 br. J. Gernts, Den Haag. Rk Kerk zo.
10.30;
RIJPWETERING: Rk Kerk zat. 7, zo. 9
en 10.30.
SASSENHEIM: Herv. Gem. 9 en 10.30
(belijdenis) ds. Germans, 7 zie geref.
kerk. Geref. Kerk 9.30 ds. Bras, 7 ds. v.
Winterswijk, 't Harde, opendeurdienst,
mmv jongerenkoor uit Katwijk. Chr.
Geref. K. 10 ds. Aarnoudse, 5 ds. v.
Langvelde. Rk Kerk zat. 7, zo. 9.30 en 11
TER AAR: Herv. Gem. 9.30 ds. Stam,
6.30 ds. v. 't Hof, Woubrugge. Geref.
Kerk 9.30 ds. Jeroense, Hoofddorp, 6.30
ds. Nieuwenhuis, Alphen. Rk Kerk Aar-
dam zat. 7, zo. 9 en 12; kerk Langeraar
zat. 7, zo. 9.30 en 11.30.
VALKENBURG: Heiv. Gem. 10 'dr.
Vermeulen, 6.30 prof. dr. v.d. Beek. Ge
ref. Kerk 9.30 ds. Veenstra, Leiden, 6.30
ds. Baas, S.heim. Geref. K. Vryg. 9.30
leesdienst, 4 ds. Heida.
VOORHOUT:.. Herv./Geref. Kerkge
meenschap 10 hr. Hoffenaar. Rk Kerk
zat. 7, zo. 9.30 en 11.
VOORSCHOTEN: Herv. Gem. Dorps
kerk 10 ds. De Zeeuw, 7 ds. v.d. Schoot;
De Ontmoeting (Noordhofland) 9.30 ds.
A. de Kuiper. Hulp en Heil (Schaken-
bosch) 10 ds. Honig. Herv. evang. op ge
ref. grondslag (kerkgeb. 'Rehoboth', A.
v. Leeuwenhoekkade/hoek ijsbaan) 9.30
ds. Koorevaar, R.dam, 4.30 ds. v.
Schoonhoven, Giessendam. Geref.
Kerk 9.30 ds. v.d. Schoot. Geref. K.
Vrijg. (Bachlaan) 10 ds. J. Groeneveld, 3
ds. Grutter. Aulagemeenschap Noord
hofland 10.30 gespreksdienst. Rk Kerk
Laur.kerk zat. 7, zo. 11; M. Godskerk.
zat. 7, zo. 9.30. Kerk van Engeland (Bri
tish school in The Netherlands, J. v.
Hooflaan 3) 10.15 anglicaanse dienst.
WADDINXVEEN: Herv. Gem. Brugk.
9.30 ds. Kunz, 5 ds. Schipaanboord.
Hoeksteen 9.30 ds. Schipaanboord, 6.30
ds. Goossen; Bethelk. 9.30 ds. Goossen,
5 ds. Kunz; Imm.kerk 9.30 ds. Posthu
mus Meyes, Bunnik, 7 ds. J. v. Vliet,
A.foort. Geref. Kerk Kruisk. 10 30 ds.
Koekkoek, R.dam, 5 ds. Noordam,
Bleiswijk; Ontm.kerk 10 ds. Bongers.
Geref. K. Vryg. (Kruiskerk) 8.45 kand.
P. v.d. Horst, Kampen, 2.45 ds. v.d. Wal,
Vlaardingen.
WARMOND: Herv. Gem. 10 ds. Muis.
Rk Kerk zat. 7, zo. 8.30, 10 en 11.30.
WASSENAAR: Herv. Gem. Dorpsk. 10
ds. Steenstra, 4.30 ds. Vergunst, Zoeter-
meer, 7 ds. v.d. Woude, opendeurdienst;
Kievietk. ('Samen op weg') 10 ds. J. Vis
ser; Messiask. 10 ds. v. Waasbergen;
Dorpscentrum 9.30 kand. v. Dis. Geref.
Kerk Zijllaan 10 ds. v.d. Woude, 7 zie
Dorpskerk. Ned. Prot. Bond (Kerkdam)
10.30 ds. Fockema Andreae.
WOUBRUGGE: Herv. Gem. 9.30 ds. v. 't
Hof, belijdenis, 6.30 ds. Stam, Ter Aar.
Geref. Kerk 9.30 en 6.30 ds. Aalders, ha.
Ned. Prot. Bond (De Wyk) 10.30 dr.
Meyering, O.geest. Rk Kerk zat. 7, zo.
10.
ZEVENHOVEN: Herv. Gem. 9.30 ds.
Kielder, Vianen, 7 ds. H. van Oostende,
Veenendaal. Geref. Kerk 9.30 hr.
Schreuder, 7 ds. Dronkert, Gouda.
ZOETERWOUDE: Herv. Gem. 10 ds.
Wolthaus, wo. 7.30 avondgebed. Rk
Kerk St. Jan zat. 7.30, zo. 9.30; Chr. Die-
naark. zat. 7, zo 10; Meerburgkerk H.
Rijndijk zat. 7. zo. 10 en 11.30.
ZWAMMERDAM: Herv. Gem. 10 ds.
Eijsenga, 6,30 ds. Wegerif. Geref. Kerk
10 ds. Buikema, belijdenis, 6.30 mevr. H.
M. v.d. Meeberg, mmv huiskoor 'Hooge
Burch'.
HILLEGOM: Herv. Gem. 10 ds. Mul
ders, Haarlem, 7 ds. Dondorp, IJmui-
den. Geref. Kerk ('Hoeksteen') 9.30 be
vestiging en intrede ds. J. Hofland. Chr.
Geref. Kerk 10 ds. v. Langevelde, 5 ds.
Aarnoudse. Rk Kerk: Mart. zat. 7, zo. 9
en 11; Jozefk. zat. 7, zo. 10 en 11.30.
HOOGMADE: Herv. Gem. 10 ds. Boon
stra (belijdenis). Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
DE KAAG: Herv. Gem. 10 ds. Kolde-
wijn. Rk Kerk zat. 7. zo. 9.30.
KATWIJK AAN DEN RIJN: Herv.
Gem. Dorpsk. 10 ds. Aarents, belijdenis,
6 ds. v. Niel; Ontm.kerk 10 ds. Sloof,
6.30 hr. Hoffenaar. Voorhout, interk.
evangelisatiedienst. Herv. Gem. 'De
Rank' (P. Groen-college) zie Katwijk
aan Zee. Geref. Kerk 9.30 ds. M. C
Kersten. Scheveningen, 5 ds. A. C.
Kersten. Rk Kerk zat. 7, zo. 10.
KATWIJK AAN ZEE: Herv. Gem.' N.
Kerk 10 ds. Hovius, ha, 6 ds. Sjollema;
O. Kerk 10 ds. Juckema, Leerdam, ha. 6
ds. De Jong, ha; Ichthusk. 10 ds. Drie
bergen, ha, 5 kand. M. Kuijt, Lisse;
Pniélk. 9.30 ds. De Jong, ha, 6 ds. Wuis-
ter, Schiedam, ha; Maranathakerk
(Rijnsoever) 10 ds. Schuurlma. Elis.zie-
kenhuis 9.30 ds. Brommet, 11 hoogmis.
Bapt.gem. (wijkgeb. Ziilkw.) 10 hr. J. de
Vries. Rk Kerk zat. 7. zo. 10 en 11.30.
LEIMUIDEN: Herv. Gem. 9.30 ds.
Schilt. Geref. Kerk 9.30 ds. v.d. Kooi, 7
kand. P. J. Aartsen, A.dam. Rk Kerk zat.
7, zo. 7.30, 9.30 en 11.15.
LISSE: Herv. Gem. Dorpskerk 10 ds. 't
Hooft, 7 ds. De Gelder; Pauluskerk 10
ds. De Gelder, belijdenis. Geref. Kerk 10
ds. Weggemans, Harderwyk, 7 ds. Bras,
S.heim. Geref. K. Vryg. 9.30 en 4.30 ds.
De Putter. Ned. Geref. Kerk (Salvatori)
10 ds. Vos, 5 br. G. J. Rietkerk, lees
dienst. Chr. Geref. Kerk 10 en 4.30 ds. v
Dijken. Geref. Gem. 10 en 4 ds. Den
Boer. Evangeliegemeente (Heereweg
52a) 9.45 hr. J. Spaargaren. Rk Kerk:
Agathakerk zat. 7, zo. 10 en 11.30; Poel
polder zat. 7, zo. 9 en 11.30; Mariakerk
zat. 7. zo. 9 en 10.30; Engelbew. zat. 7, zo.
9.30 en 11.
NIEUWKOOP. Herv. Gem. 9.30 ds.
Wegerif, 6.30 ds. Eijsenga. Geref. Kerk
9.30 en 5 ds. Nooteboom. Chr. Geref.
Kerk 9.30 leesdienst, 2.15 ds. v.d. Meij.
Remonstr. Gem. 10 prof. dr. J. van Gou
doever. Evang. gem. (Kruispunt, Ken-
nedylaan 33) 9.30. Rk Kerk zat. 7, zo. 9
en 10.45.
NIEUWVEEN: Herv. Gem. 9.30 ds. De
Graaff, 6.30 ds. De Boo, Uitwijk. Geref.
*Opstan-
dingsk erk in
Alphen aan den
Rijn.
(foto Wim Dijkman)
Kerk 9.30 ds. Baane, 7 ds. De Lange,
Aalsmeer, ha. Rk Kerk zat. 7, zo. 9 en 11.
NIEUW-VENNEP: Herv. Gem. 9.30 ds.
Ten Voorde, 7 ds. Germans, S.heim. Ge
ref. Kerk 9.30 ds. Wijngaarden, 6.30
kand. J. Wielsma, Uithoorn. Chr. Geref.
Kerk 9.30 ds. Steenbergen, Den Haag,
4.30 ds. Visser. Rk Kerk zat. 7, zo. 10
NOORDEN: Herv. Gem. 9.30 en 7 ds.
Geuze. Geref. Kerk (W. Verlaat) 9.30 hr.
P. Koenes, A.dam, 7 hr. M. Schreuder.
NOORDWIJK: Herv. Gem. Grote of St.
Jeroensk. (Binnen) 10 ds. v.d. Lee, 5 ds.
Abma, Gouda; Hoofdstr. (Zee) 10 ds. v.
Achterberg, Leiden, 5 drs. G. A. Schol-
te; De Rank (Golfbaan) 10 ds. Vroegm-
deweij, Katwijk aan Zee. Sole Mio 9 ds.
Kuiper. Geref. Kerk Buurtkerk (Hoofd
str.) 10 ds. Kuiper; Vinkenl. (Binnen) 10
drs. Scholte, 7 ds. v.d. Lee, vesper;
Stichtingskerk 11 hr. P. C. v.d. Bos.
Evangeliegemeente 'Shalom' (geb. 'Bui
tenzorg', Zeereep) 7 nam. Rk Kerk Zee
zat. 7. zo. 10.30; Binnen zat. 7. zo. 10 en
11.30.
NOORDWIJKERHOUT: Dorpsk. 10 ds
v.d. Mey, belijdenis. Rk Kerk Victork.
zat. 7, zo. 9 en 11; Jozefk. zat. 7, zo. 9 en
10.30: De Zilk zat. 7. zo. 10 en 11.30.
