'Hervorming Hongarije hard nodig'
Interview
mi
Voormalige
premier en
stalinist
Hegedüs
'bekeerd'
tot rol van
opposant
Houben wil 'bruggen
bouwen' in Brabant
Kerk mag homofiel niet dwingen tot doorlopend toneelspel
PAGINA 2
MAANDAG 6 APRIL 1987
door
Hans Geleijnse
BOEDAPEST - Zijn handte
kening onder een regeringsver-
zoek om 'broederlijke bijstand'
leverde de Sowjets het excuus
om de Hongaarse opstand van
'56 in bloed te smoren. Ruim der
tigjaar later houdt de voormalige
premier Andras Hegedüs vanuit
een gerieflijke woning in de Boe-
dapester heuvels zijn opvolgers
voor, dat het de hoogste tijd is
het socialisme in Hongarije
duchtig te hervormen.
Van overtuigd stalinist toen tot
'constructieve opposant', zoals
hij zichzelf nu ziet. Een bekering
die hij graag vergelijkt met die
van Saulus de christenvervolger
tot Paulus de apostel.
Net als de heiden Saulus was
voor de eerste christenen, \yas de
boerenzoon Hegedüs met zijn
stalinistische leermeesters en
vrienden in het Hongarije van na
de oorlog een ware schrik voor
de vele Hongaren die weinig za
gen in de hen opgedrongen com
munistische heilsleer. Hegedüs
nu: „Ik was een gelovige, dat is
een persoonlijke verantwoorde
lijkheid die ik heb te dragen".
Toch gaat de kleine, wat ge
kromde 65-jarige niet gebukt on
der schuldbesef, althans maakt
niet de indruk. Hij weet dat hij
als hoge partijfunctionaris mede
verantwoordelijk was voor dood
vonnissen en vervolging.
Makkelijk praten over zijn ge
voelens kan hij echter niet. Het
antwoord op de vraag daarnaar
blijft beperkt tot: „Bij mijn poli
tieke bankroet in 1956 was ik 34.
Rakosi (de Hongaarse Stalin tot
'56 - red.) en de zijnen waren
toen al bejaard. Ik ben sociologie
gaan studeren, onder invloed
van de marxistische filosoof
Lukacs gekomen en heb uitein
delijk leren begrijpen hoe ik in
de oorlogsjaren van boerenjon
gen tot stalinist ben geworden".
Diepe val
Hegedüs' geschiedenis is er
een van snelle opkomst en diepe
val. Van het platteland komend
studeert hij in de oorlogsjaren
natuurkunde en sluit zich aan bij
de ondergronds opererende
communistische partij. Direct na
de oorlog wordt hij naar het plat
teland gestuurd om de landher
vormingen voor te bereiden en
later onder dwang uit te voeren.
In 1949 is de dan 27-jarige He
gedüs lid van het centraal comi
té. Twee jaar later, als de commu
nisten de touwtjes stevig in han
den hebben, zit hij in het almach
tige Politburo en is minister voor
staatseigendommen. In april '55
bereikt hij het toppunt van zijn
carrière: op aanwijzing van Mos
kou wordt de dan 32-jarige Hege
düs premier.
Achttien maanden later wordt
hij, eveneens op 'advies' van
Moskou afgelost door Imre Na-
gy. Hij wordt tijdens de opstand
met de rest van de partijtop geë
vacueerd naar Moskou, keert
twee jaar later terug en wordt uit
eindelijk. na een protest tegen de
Sowjet-inval in Tsjecho-Slowa-
kije uit de partij gestoten en dis
sident.
Hegedüs over zijn 'glorieperio
de': „Ik werd gedreven door am
bities. Als ik toen al twijfels had,
bijvoorbeeld over het schijnpro
ces in 1949 dat leidde tot de exe
cutie van minister van buiten
landse zaken Laszlo Rajk, dan
werden die gedwongen door de
aantrekkingskracht van de
macht. Ik was partijfunctionaris,
voor zo iemand bestond er
weg terug".
Burgeroorlog
Hoe kijkt deze Hegedüs aan te
gen het Hongarije van nu? Een
land van staatssocialisme en
kleine particuliere bedrijven,
van bureaucraten en gewiekste
zakenlieden. Van armoede voor
velen, tegenover westers aan
doende welvaart voor een kleine
groep bevoorrechten.
Hegedüs: „Hoewel het econo
misch slechter gaat hier, zie ik
nog geen crisis. De grote massa
van de arbeiders kan nog steeds
profiteren van de hervormingen.
Zeker nu in de Sowjet-Unie een
soortgelijke politiek wordt ge
voerd, is de situatie wat dat be
treft voor Hongarije gunstiger
geworden".
r geen
„Je moet niet vergeten, de ech
te armoede in Hongarije wordt
geleden door groepen die zich
niet kunnen organiseren: gepen
sioneerden, zigeuners. De arbei
ders zien geen reden tot opstand.
Hongarije is open naar het Wes
ten. Wie hard werkt kan zich de
luxe veroorloven van goederen
die hij hier of in het buitenland
bewondert".
Ook al is Janos Kadar, de Hon
gaarse partijleider de populairste
communist in het oostblok, He
gedüs beseft zeer wel dat de par
tij weinig populariteit geniet.
„Als hier vrije verkiezingen zou
den worden gehouden, kregen
de communisten nog geen tien
procent van de stemmen. Dat
komt vooral omdat de partij, spe
ciaal de middenkaders wier posi
tie altijd in het geding is, geen
bondgenootschap op basis »van
gelijkwaardigheid met organisa
ties als de vakbonden aandurft".
Toch is dat de enige marsroute
die Hegedüs voor de socialisti
sche landen voor mogelijk
houdt. Met verwijzing naar wat
hij noemt de 'opstand van 1956'
(voor de partij nog altijd de con
trarevolutie) zegt hij: „Gezien de
internationale verhouding is het
onmogelijk dat Hongarije zich
losmaakt uit het Warschaupact.
Dat zou tot een levensgevaarlijke
situatie kunnen leiden. Imre Na-
gy maakte die fout wel: hij kon
digde in 1956 verkiezingen aan
en het uittreden uit het War
schaupact. Dat leidde uiteinde
lijk tot het ingrijpen van de Rus-
Hegedüs is het dan ook niet
eens met de (stilzwijgend getole
reerde) 'democratische opposi
tie', een kleine verzameling intel
lectuelen die in Hongarije een
parlementair systeem naar wes
ters model wil. „De Joegoslavi
sche politicus en dissident Djilas
heeft eens gezegd dat dat van
zijn land een Libanon zou ma
ken. Voor Hongarije geldt pre-
cies hetzelfde".
„Wat in het Westen nog al eens
wordt onderschat, is dat de
machthebbers in de socialisti
sche landen steunen op de 'ware
gelovigen', de communistische
idealisten die vooral in het mili
taire en politieapparaat zitten.
Zij zullen nooit toestaan dat aan
hun posities wordt geknabbeld.
Wij moeten daarom een andere
weg zoeken"
Autonomie
Hegedüs gelooft in de dichoto
mie: een een-partij-staat, maar
wèl op basis van gelijkheid tus
sen partij en sociale organisaties,
zoals vakbonden en belangen
groepen. „Het monolitische sys
teem is verkalkt, heeft zichzelf
overleefd"
„Maar socialisme hoeft geen
doctrinair systeem te zijn. Socia
lisme kan ook solidariteit van
mens tot mens betekenen.
Werkelijk autonome vakbonden
en belangenorganisaties kunnen
de macht controleren, voor ver
anderingen van het beleid zor
gen. Zoals het met Solidariteit in
Polen leek te gaan. De partij
moet tolerant zijn tegenover deze
autonome groepen, en die orga
nisaties moeten duidelijk maken
dat zij niet de macht willen, maar
met de macht willen samenle-
Hegedüs gelooft dat dit „pluri
forme socialisme" en hét kapita
listische systeem zoals dat in
West-Europa functioneert, naar
elkaar kunnen toegroeien. „Dat
is onze enige overlevingskans. In
alle Warschaupact-staten heeft
zich een militair-industrieel com
plex gevormd dat, tegen kosten
die nauwelijks meer zijn te dra
gen, het militair evenwicht met
het Westen wil handhaven. Daar
om hoop ik dat een toenadering
tussen beide systemen, mede als
gevolg van hervormingen hier.
gepaard gaat met een werkelijk
defensieve strategie van onze
kant. Dat kan tot grote bezuini
gingen leiden".
Het zijn deze ideeën die Hege
düs (met de eveneens 'politiek
omgevallen' Pool Cyrankiewicz
de laatste nog levende onderte
kenaars van het verdrag van
Warschau waarmee in 1955 het
Warschaupact werd opgericht)
de titel 'dromer' hebben bezorgd.
De democratische oppositie
noemt hem een 'conformist' en
een 'reformist'. Zijn oude kame
raden zien in hem, zegt hij zelf,
een anti-communist, op zijn best
een irrealist. Druk maakt hij er
zich niet om. Deze vriendelijke
oude man, van wie het uiterst
moeilijk is voor te stellen dat hij
30 jaar geleden een staalharde
'apparatsjik' was, windt zich pas
op als de interviewer hem be
langstellend vraagt of hij zich
niet wat geisoleerd voelt in de
Hongaarse samenleving.
„Als politicus ben ik in okto
ber 1956 gestorven. Ik wilde
daarna alleen nog denker zijn,
een zelfstandige denker. Daarbij
past geen plaats in de staatsorga
nisaties en ook niet in de opposi
tie. Ik heb overal goede contac
ten, ik wil niemand voor het
hoofd stoten. Laat men mij voor
al kritiseren, zolang ik maar mijn
mening kan-geven".
Boek
Gedreven werkt hij aan zijn
memoires, die de werktitel heb
ben: „In de ban van de macht".
Vorig jaar verscheen een inter
view-boek (bij de Zwitserse uit
gever Amman Verlag), dat een
indringend en gedetailleerd
beeld geeft van Hegedüs' erva
ringen in de stalinistische top,
een groep van de gewone maat
schappij vervreemden, levend in
een adembenemende sfeer van
onderling wantrouwen.
Dat boek is, zij het in het Duits,
ook in Hongarije te koop en aan
te raden voor iedereen die het
naadje van de kous wil weten
over bijvoorbeeld 'Hongarij
1956'.
Voor wie heeft Hegedüs het ei
genlijk geschreven?
„Niet voor Westerse linkse in
tellectuelen die in leninistische
modellen geloven. Die zullen
nooit, zoals ik, werkelijk aan de
macht komen en fouten maken
die grote gevolgen hebben voor
maatschappij en individu. Maar
in de Derde Wereld ligt de situa
tie anders. Voor de linksen daar,
die wèl aan de top kunnen ko
men, moet mijn boek een waar
schuwing zijn".
Opvolger Van Agt minder reislustig
ETTEN-LEUR (ANP) - "Ik ben
vol vertrouwen dat ik mijn nieu
we taak met volledige inzet kan
vervullen, alhoewel het geen si
necure zal zijn Van Agt op te vol
gen. Die man heeft zijn voetspo
ren heel duidelijk achtergelaten
in Noord-Brabant. Ik wil mijn
nieuwe functie op een heel eigen
wijze vervullen. Ik zie mijn taak
als een opdracht om dienstbaar
te zijn aan de gemeenschap. In
ieder geval wil ik het elan dat in
Brabant is gestart vasthouden en
voortzetten, uiteraard met eigen
accenten".
Dat zegt de nieuwe commissa
ris van de koningin in Noord-
Brabant, mr. Franciscus Joannes
Maria Houben (48). Vrijdag
avond om half acht kreeg hij het
verlossende telefoontje uit Den
haag en kon hij zijn dankbaar
heid uiten "jegens Hare Majes
teit koningin Beatrix, het kabi
net en de brede Brabantse
steun". Houben, tot 21 april nog
burgemeester van Etten-Leur,
wil in 'zijn nieuwe functie her
kenbaar zijn, een bruggenbou
wer en een intermediair, zoals hij
het zelf uitdrukt.
Herkenbaar
"Ik hoop in mijn nieuwe func
tie zoveel mogelijk herkenbaar te
zijn voor de mensen die de
heid dikwijls
miteit. De
•koningin is de representant bij
uitstek van de hele provincie.
Het is een uitdaging ook daaraan
een herkenbaar gezicht te ge
ven", aldus Houben. Hoogste
prioriteit krijgen van hem de be
strijding van de werkloosheid en
het stimuleren van de economie.
"Het milieu, de natuur en het
landschap moeten daar wel inte
graal onderdeel van uitmaken".
Tijdens zijn eerste ontmoeting
met de pers wilde Houben niet
inhoudelijk ingaan op beleidsza
ken. "Ik ben niet van plan nu al
iets te zeggen over het beleid dat
Provinciale Staten in het verle
den heeft gevoerd en in de toe
komst zal gaan voeren. Te zijner
tijd zal ik in collegiaal overleg
met Gedeputeerde Staten mijn
standpunten wel duidelijk ma
ken".
Houben erkende dat hij pas
heeft gesolliciteerd naar zijn
nieuwe functie toen duidelijk
werd dat hij een brede steun ge
noot in Brabant. Hij is ook ge
vraagd te solliciteren, bekende
hij vrijdag. Door wie werd niet
duidelijk. Houben zei zeer terug
houdend te zijn met het vervul
len van nevenfuncties. Die moe
ten volgens hem een zeer duide
lijke relatie hebben met zijn
hoofdfunctie. Momenteel heeft
hij twaalf nevenfuncties.
Ambassadeur
Hij denkt niet zoveel te zullen
reizen als zijn voorganger. "Van
Agt was niet alleen commissaris,
maar ook oud-premier. Dat is
een groot verschil. Ik denk niet
dat ik snel zal worden gesiena-
leerd in Japan, maar daar heb
ben wé in de persoon van Van
Mr. J. M. Houben.
Agt al een uitstekende ambassa
deur voor Brabant".
Politiek Noord-Brabant heeft
tevreden gereageerd op de be
noeming van Houben. De woord
voerders van de Statenfracties
reageerden overwegend in lo
vende bewoordingen voor de
persoon van Houben. Werkge
vers- en werknemersorganisaties
in Brabant hebben de kandida
tuur van Houben eveneens on
dersteund. "Dat legt een nog
zwaardere verantwoordelijkheid
op mijn schouders", is wellicht
de enige verzuchting van de
Gedeputeerde A. Brugman
(PvdA) is een van de weinigen
die heeft laten weten dat oud
staatssecretaris Brokx voor Bra
bant wat hem betreft een betere
keus zou zijn geweest. "Ik kan
het goed met Brugman vinden.
Ook hij heeft recht op zijn me
ning", is het enige wat Houben
daar over kwijt wil.
Ondeugden
Algemeen is bekend dat de
nieuwe Brabantse commissaris
niet rookt en geen alcohol ge
bruikt. Op de vraag welke on
deugden hij mogelijk dan wel
heeft reageerde hij laconiek. "Ik
zou dat geen ondeugden willen
noemen. Daar zou ik het bij wil
len laten".
Mr Houben en zijn gez
"De vijandigheid en afkeuring
waarmee homofielen in kerken
worden bejegend maakt hen aan
de ene kant eenzaam en drijft
hen aan de andere kant naar el
kaar toe. Werkelijke communica
tie met anderen is haast niet mo
gelijk. Maakt het homofiele kerk
lid zijn gerichtheid bekend, dan
wordt hij al snel buitengesloten".
Zaterdag hield de 'Vereniging
van ouders en vrienden van ho
mofiele broeders en zusters in de
Christelijke Gereformeerde en
Nederlands Gereformeerde Ker
ken' in Utrecht haar eerste 'open
ontmoetingdag'. Spreker was de
zenuwarts P. L. Bos. Hy zei, dat
in geen enkele intermenselijke
relatie de seksualiteit totaal af
wezig is. Dat kan variëren van
aardigheid, genegenheid en inti
miteit tot diepe erotische gevoe
lens.
Het waarde-oordeel over ho
mofiele relaties kan het best wor
den overgelaten aan de betrok
kenen zelf. Volgens Los heeft de
kerk het Sodom-verhaal uit Ge
nesis 19 - waarin mannen uit de
stad Sodom aandringen op sek
suele contacten met andere man
nen - misbruikt om homofielen
aan de galg te hangen. Remloze
vormen van seksualiteit - homo
én hetero - doen de naaste
kwaad, de echte liefde doet dat
niet.Hij waarschuwde dat vijan
digheid in de kerk homofielen
kan dwingen tot 'doorlopend to
neelspel'. De uiterste consequen
tie daarvan is dat men tegen be
ter weten in toch maar een huwe-
lyk aangaat. Dat is geen oplos
sing. Het verhindert de homofie
le medemens zichzelf te zijn en
de ander lief te hebben als zich
zelf.
Zowel de Christelijke Gerefor
meerde als de Nederlands Gere
formeerde Kerken - niet te ver
warren met de grote Gerefor
meerde Kerken in Nederland -
wijzen de homoseksuele levens
wijze af. In een recente 'pastorale
handreiking' worden zulke han
delingen uitdrukkelijk bestem
peld als in striid met Gods wil.
De vereniging van ouders en
vrienden onthoudt zich van een
standpunt. Ze legt zich praktisch
toe op 'pastorale hulp' aan kerk
leden die hieraan behoefte heb
ben. Zoals een deelnemer zater
dag zei: "Als je je kind ten doop
houdt, ben je welkom. Maar o
wee als later blijkt datje kind ho-
mofied het zogeheten 'tweespo
renbeleid' in de vrijzinnigheid;
daarin hebben én de vrijzinnig-
christelijke traditie én andere re
ligies een plaats. "Dat leidt tot
identiteitsverlies". Wel wilde hij
streven naar samenwerking waar
dat mogelijk is.
Ir. H. Borleffs, voorzitter van
de Nederlandse Protestanten
bond, kon Schneider er niet van
overtuigen dat die twee sporen
dezelfde oorsprong hebben, na
melijk God. Hij pleitte voor een
sluiten van de rijen "tèr verster
king van het vrijzinnige volks
deel". In de Nieuwe Vrijzinnige
Omroep zag hij daartoe een goe
de kans. Schneider gaf dat toe.
Erg somber over de vrijzinnige
toekomst was Borleffes niet. "De
behoefte aan geestelijke verdie
ping is onder jongeren best wel
groot, al richt die zich niet alleen
op de christelijke traditie". "Zo
lang er mensen zijn die heel be
wust kiezen voor vrijzinnigheid
trekt dat ook anderen aan".
"Het ontbreekt de vrijzinnig
heid aan een moderne gemeen
schappelijke geloofsovertui
ging", zei een 'Waakt en Weegt'-
lid. "Onze formulering is te vaag
om er wat mee te doen". Schnei
der erkende dat. "Wij moeten on
ze schroom overwinnen".
Afscheid
Zaterdag heeft professor dr.
J. Reiling afscheid genomen als
rector van het baptisten-semina
rium in Bosch en Duin. Na 28
jaar droeg hij het rectoraat over
aan dr. O. H. de Vries.
Reiling heeft de predikanten
opleiding van het begin af geleid.
Wat hem, zo zei hij, vooral voor
ogen stond was de emancipatie
van het Nederlandse baptisme.
Dat zou vrijer moeten worden te
genover oecumenische gesprek
ken en meer bewust van de waar
de van de eigen theologie. Die
waarde ligt vooral in het feit dat
ze zonder een bepaalde leertradi
tie 'waarlijk bijbelse theologie'
kan zijn. "In de ruimte van de ge
meente, als dynamische gemeen
schap, komt deze theologie tot
stand".
Reiling constateerde echter bij
een aantal gemeenten de neiging
om die ruimte in te perken.
"Soms gaat dat zelfs gepaard met
een beroep op de Schrift-be
schouwing zoals die in de statu
ten der gemeenten is vastge
legd". De scheidende rector
noemde dat een novum in de ge
schiedenis van het baptisme.
De daaruit voorvloeiende kri
tiek op de koers van het semina
rie wierp ontegenzeggelijk een
schaduw over zijn vertrek. In 28
jaar mocht dr. Reiling zo'n 45
predikanten opleiden. Blij was
hij met het applaus voor zijn op
volger. "Maar", zo voegde hij er
aan toe, "dat moet wel in klin
kende munt worden omgezet".
(De financiële bijdragen van de
gemeenten aan het seminarium
lopen namelijk terug).
Hervormde Kerk: beroepen
te Ede D. C. Floor Rouveen; aan
genomen naar Dokkum kandi
daat mevrouw J. L. Falkenburg
(deelwerk).
Gereformeerde Kerken: aan
genomen naar Klundert J. Grif
fioen Herwijnen, naar Nijverdal
S. Poelman Damwoude; bedankt
voor Sint Pancras mevrouw L. A.
Burggraaff Gauw-Terzooi (Fr.).
Gereformeerde Kerken Vrij
gemaakt: bedankt voor Mariën-
berg en voor Spakenburg H. J.
Siegers Leek-Roden; aangeno
men naar De Lier-Maassluis kan
didaat J. Wesseling Arnhem, die
daarmee bedankte voor o.a. Bo
degraven-Woerden en Lisse-
Christelijke Gereformeerde
Kerken: bedankt voor Tholen-
Oud-Vossemeer M. van der
Sluys Kerkwerve, voor Vlaardin-
gen C. Westerink Den Helder.
Gereformeerde Gemeenten:
bedankt voor Middelburg en
voor Slikkerveer J. J. van Ecke-
veld Zeist, voor Zoetermeer L.
Blok Nunspeet.
