Keukenhof, een gesloten bolwerk
ÜÜJV "I
n JjÉ2| f
i «'{'li
p
4 if
- i
Imp!
ZATERDAG 4 APRIL 1987
extba
PAGINA 29
Voor de 38ste keer
heeft De Keukenhof
in Lisse, 's werelds
meest bekende
bloemenexpositie, de
poorten geopend.
Onder leiding van
tuinarchitect Henk
Koster gingen er ruim
zes miljoen bollen in
de grond. Met een
jaarlijks gemiddeld
bezoekersaantal dat
ligt tussen 850.000 en
900.000 scoort
Keukenhof bijzonder
hoog gezien de
beperkte
openingsduur: 60
dagen.
Achter de
bloemenpracht in
Lisse werkt een
onderneming die
geleid wordt door de
Raad van Beheer van
de Stichting
Keukenhof. Elf
bestuursleden, die op
het bedrijfsterrein 31
werknemers onder
zich hebben. „Dat is
een merkwaardige
constructie", vindt
ook voorzitter Ir. H.
van Os. Een portret
van een gesloten
bolwerk.
Tekenend voor de wijze waarop de
verantwoordelijke bedrijfstop van
de firma Keukenhof (een onderne
ming waarin zo'n 7 miljoen gulden
omgaat) werkt, is het ontbreken van
een directeur.
door Peter Heerkens
De Raad van Beheer van 'De Stichting
Nationale Bloemententoonstelling De
Keukenhof, wenst de zaak geheel en al
zelf te leiden. Er zijn er in de bollen
streek die dat een feodaal overblijfsel
noemen uit de tijd dat de grote bollen-
boeren de streek' regeerden vanuit kapi
tale villa's en degenen waren die werk
gelegenheid konden verschaffen.
De positie van directeur heeft overi
gens wel bestaan, maar die werd in de
drang naar alleenheerschappij door de
Raad van Beheer afgeschaft toen de tijd
daarvoor rijp was: de pensionering van
directeur-tuinarchitect Willem van der
Lee. Zijn opvolger als tuinarchitect van
Keukenhof, de thans nog in dienst zijn
de Henk Koster, kreeg niet de titel van
'directeur'.
De huidige voorzitter van Keukenhof,
ir. H. van Os: „Weet u, zo'n directeur
gaat een eigen leven leiden. We vonden
dat niet zo.....niet zo wenselijk. We wil
den het in eigen hand houden, anders
kom je er als bestuur naast te staan.
Maar in de praktijk is de heer Koster
toch wel méér dan alleen tuinarchitect".
Zo gaf het bestuur aan Koster professio
nele apparatuur om zijn kwaliteiten als
fotograaf te kunnen aanwenden voor op
namen van de bloementuin, die gebruikt
worden als illustraties voor het propa-
ganda-materiaal. „Hij doet dat heel ver
dienstelijk", zegt Van Os.
Merkwaardig
Keukenhof wordt dus dagelijks geleid
door de Raad van Beheer (het bestuur),
wat voorzitter Van Os zelf ook „een
merkwaardige constructie" vindt. Im
mers: in elke bedrijfsstructuur is dit een
toezichthoudend college. Van Os óm-
schrijft de Keukenhof-leiding dan ook
treffend als een "doe-het-zelf bestuur".
Hij, en zijn mede-leden, zouden niet an
ders willen.
„Natuurlijk niet", zegt een van de vas
te exposanten (in vakjargon: inzenders)
op de Keukenhof, „want ze willen de
kring gesloten houden. Vooral geen in
menging. Wat dat betreft is het een auto
ritaire, conservatieve club. Vriendelijk
autoritair en conservatief met goede be
drijfsresultaten, da't zeker, maar: autori
tair en behoudend".
„Het is een club", zegt Ton Tibboel -
de voorzitter van de overkoepelende
Lisser ondernemersvereniging Alvera -
„met een houding van: wij de baas en
alles onder ons". Een structuurwijziging
- waarbij de Raad van Beheer gewoon
Raad van Beheer wordt - zit er niet in.
„De huidige constructie", aldus voorzit
ter ir. Van Os, „is de kracht van Keuken
hof. Wij draaien op de enorme betrok
kenheid van de bestuursleden".
De bestuursleden worden aangezocht
door de zittende bestuursleden en be
noemd door de gemeenteraad van Lisse.
Het verloop is nihil. Voorzitter Van Os
kan zich niet herinneren dat er ooit eer
der vacatures zijn geweest dan door
overlijden of door de statutaire leeftijds
grens (lid 6, artikel 3) van 70 jaar. De tijd
dat een aftredend bestuurslid een zoon
(van vrouwen is geen sprake in de ge
schiedenis van het Keukenhofbestuur)
in het beleidscollege manoeuvreerde
(ongeschreven erfrecht) is voorbij. De
tijd die Van Os omschrijft met: „Als er
iemand uit het bestuur ging die zei: ik
heb 'n zoon... En als 't dan een aardige
vent was... Leden worden nu gekozen op
persoonlijke titel.
Dat het begrip 'persoonlijke titel' be
trekkelijk is, moge blijken uit een anek
dote. Toen Madurodam-secretaresse,
mevrouw De Jong, tijdens een Keuken
hof-ontmoeting haar beklag deed over
een hinderlijke wegenreconstructie
rond het Haagse park gedurende het sei
zoen, kreeg ze als antwoord: "Bij ons zit
ten de burgemeester en gemeentesecre
taris in het bestuur. Die, laten het wel uit
hun hoofd om wegen op te breken als de
Keukenhof open is". Wie verder op per
soonlijke titel in het bestuur zitten verte
genwoordigen de volgende sectoren:
drie bollenkwekers en/of exporteurs,
twee gepensioneerde bollenkwekers en/
of exporteurs, een veilingdirecteur, de
directeur van een reisbureau, een rent
meester, en de directeur van de Bloem
bollen Keurings Dienst (ir. H. van Os, de
voorzitter).
Op het Keukenhof-complex zelf zijn
drie coördinatiepunten: de tuinarchitect
(Henk Koster) voor het terreinwerk, de
administrateur (Nico den Hoed) onder
wie personeelsbeleid en financiën val
len, en de publiciteitsman (Cees van der
Groen). Keukenhof heeft 31 mensen in
vaste dienst en ruim 60 „seizoenkrach
ten".
Over het Keukenhofbeleid is aan het
eind van de jaren zeventig nogal wat te
doen geweest in de gemeenteraad van
Lisse. Drs. A. J. Berends stond daarbij
voor de opgave zijn burgemeestersambt
en zijn op persoonlijke titel verleende
voorzitterschap van Keukenhof te schei
den. „Een onmogelijke combinatie"
vond de oppositie, aangevoerd door
PvdA'er Frans Prins. Het doet Prins dan
ook deugd dat de huidige burgemeester
geen voorzitter is. „Misschien heeft mijn
kritiek doorgewerkt".
Niet waar. Conform de interne regels
zit de heer Van der Kroft (sinds 1985 in
Lisse) nog in zijn proeftijd als Keuken
hof-bestuurslid.
Geen inspraak
In zijn aanval op de Keukenhof sprak
raadslid Prins indertijd over „een weinig
democratische en ondoorzichtige situa
tie". Prins zei (raadsvergadering 13 de
cember 1978) bij die gelegenheid ook:
„De gemeenteraad benoemt de be
stuursleden van Keukenhof. We zijn dus
enigszins medeverantwoordelijk voor
de gang van zaken binnen die stichting.
Maar die verantwoordelijkheid heeft
geen inhoud omdat we geen recht heb
ben op inzage in de stukken".
Dat laatste klopt. De gemeenteraad
krijgt het jaarverslag van Keukenhof
niet te zien, zoals buiten' de Keukenhof-
top en de accountant niemand dat te
zien krijgt „omdat wij een stichting zijn
en we het jaarverslag daarom niet open
baar hoeven te maken. Dus doen we dat
niet" (PR-functionaris Van der Groen).
Wat Frans Prins - nieuwkomer in de
plaatselijke politiek toen hij met zijn kri
tiek voor tumult zorgde - niet begreep,
was dat de plaats van de gemeenteraad
in relatie tot Keukenhof slechts een for
mele positie is die stoelt op een fiscale
basis. Door de benoeming van de be
stuursleden via de gemeenteraad te la
ten lopen, is de stichting vrijgesteld van
vennootschapsbelasting, een slimmig
heid die voortspruit uit overleg met de
belastingdienst in de beginjaren van de
Keukenhof. In ambtelijke taal wordt die
constructie als een „publiekrechtelijk
karakter" aangeduid. De gemeenteraad
draagt daarbij geen enkele verantwoor
delijkheid, zodat zé zich bij Keukenhof
geen zorgen hoefden maken toen Frans
Prins van leer trok. En dat is ook niet
gebeurd. Vanuit de interne discussie
herinnert zich een betrokkene: „We heb
ben meteen gezegd: niks mee te maken.
Natuurlijk niet. Men wilde gaan meebe
slissen, men wilde een vinger in de pap.
Kom nou. Er is toen binnen het bestuur
gesteld: we hebben geen inspraak nodig,
die tent draait voortreffelijk".
Meer begrip
Toch liet de storm in de gemeenteraad
het bestuur van Keukenhof niet hele
maal onberoerd. Er werden voorlich
tingsbijeenkomsten op de Keukenhof
belegd voor de politici; toespraken, vi
deo-opnamen en ander aanschouwelijk
materiaal. Dat heeft geholpen. Prins zegt
nu: „Ik heb meer begrip gekregen voor
het Keukenhofbeleid. Misschien zette ik
me indertijd te veel af tegen de persoon
van burgemeester Berends in zijn relatie
tot het voorzitterschap van Keukenhof.
Ik vond hem een regent die te weinig
tegenspel kreeg".
Het begrip is intussen wederzijds. De
indertijd aan oppositie onwennige Lis
ser bestuurders benoemden Frans Prins
als financieel vertegenwoordiger in het
zwembadproject „De Lis" en de PvdA
krijgt tegenwoordig de besluitenlijsten
Met uitzondering dan van het beginjaar
1949 toen er kredieten (totaal 310.000
gulden) nodig waren voor de aanleg op
het verwaarloosde landgoed 'Zandvliet',
ooit de kruidentuin van Jacoba van
Beieren. Die schulden konden snel wor
den voldaan dank zij bezoekersaantallen
die ver uitstaken boven de verwachtin
gen. Met een schatting van 40.000 voor
het eerste jaar lag de prognose laag. Een
vernietigend rapport over het perspec
tief voor Keukenhof drukte de bereke
ning. Van alle groeperingen die het plan
niet zagen zitten, had de Algemene Ver
eniging Voor Bloembollencultuur een
commissie van deskundigen aan het
werk gezet. Hun eindoordeel: „Het ter
rein waarop Keukenhof moet komen is
totaal ongeschikt voor beplanting met
bollen".
De 'busjongens'
Maar burgemeester Lambooy (initia
tiefnemer van Keukenhof) drukte door.
Samen met tuinarchitect Willem van der
Lee haalde hij zijn gelijk bij de eindtel-
ling van het openingsjaar 1950: 236.000
bezoekers. Sinds 1967 ligt het aantal be
zoekers van Keukenhof boven de
800.000 met een record in 1978 (944.000).
Het gemiddelde schommelt tussen
850.000 en 900.000. Afgezet tegen de be
perkte openingsduur van 60 dagen
scoort Keukenhof bijzonder hoog tegen
over de 2,2 miljoen van De Efteling en de
2 miljoen van Madurodam over een pe
riode van 7 maanden.
Ruim de helft van de Keukenhofbe
zoekers wordt aangevoerd als groep; in
totaal 12.000 autobussen per seizoen
waarmee de touroperators („de busjon
gens" genoemd) een uitermate belang
rijke schakel vormem. Het bestuur van
Keukenhof beloont ze goed voor die
klandizie. De commissiegelden variëren
van 10 procent van het entreegeld (10
gulden; kinderen en 65-plussers 5 gul
den) voor een groep boven 20 personen,
tot maximaal 25 procent bij aflevering
van meer dan 1000 bezoekers gedurende
het seizoen. Keukenhof keert naar schat
ting 4 ton uit aan provisie voor de tour
operators bij wie de pr-man van de stich
ting met persoonlijke bezoeken en fol
ders, de belangstelling warm houdt. In
clusief mediareclame, staat er - los van
die 400.000 gulden - een miljoen gulden
voor pr op de begroting.
Behalve entreegelden, heeft Keuken
hof inkomsten van de parking (gemid
deld 130.000 auto's 2 gulden) die overi
gens op procentenbasis is verpacht.
Daarnaast zijn er inkomsten van het res
taurantgedeelte waarvan sinds het ont
staan in 1949 brouwerij Oranjeboom de
vaste pachter is. Zelf drijft Keukenhof -
op een boekje over de tuin na - geen
handel.
Commercieel zou er aanzienlijk meer
uit te halen zijn dan de in totaal onge
veer 7 miljoen die er nu in omgaan, maar
die uitbuiting is in strijd met stichtings
bepalingen. Niet alleen daarom houdt
het bestuur de zaken af. Ook commercie
die past binnen de doelstelling, wordt
geweerd. Er staan geen reclameborden
in de bloementuin, op de parking zijn
het er maar een paar en er mogen.geen
pamfletten worden uitgedeeld. Voorzit
ter ir. H. van Os: „We willen er geen ker
mis van maken. Men moet bij ons rustig
naar bloemen kunnen kijken zonder
hinderlijke commerciële achtergron
den".
Inzendersfeest
Met het jaarlijks opnieuw inrichten
van de tuin en het onderhoud aan ge
bouwen zijn miljoenen gemoeid die sa
men met BTW en toeristenbelasting de
bruto-opbrengst omlaag jagen tot een
tmmm
-
De ex-burgemeesters Berend (links) en Gerrits (derde van links) van Lisse
flankeren prinses Margriet bij een openingsceremon ie. (archieffotoi
netto bedrag van rond 600.000 gulden.
Daarvan investeert het bestuur in en
om de tuin. Zo gingen er kapitalen op
aan de parkeervoorzieningen, drainerin
gen, het Beatrix paviljoen en afgelopen
winter een nieuw kantoorgebouw (met
VIP-room) dat een half miljoen gulden
kostte. „Nou is het potje echt leeg", zegt
voorzitter Van Os. „We hebben dit jaar
verschillende punten van ons verlang
lijstje moeten opschuiven. Het is wikken
en wegen geweest. En lenen doen we
niet. Dat hebben we na het wegwerken
van de startschuld nooit gedaan. Heel
ouderwets dus: alleen geld uitgeven dat
je hebt en sparen voor wat je wenst. Ik
wil maar zeggen: men moet niet denken
dat wij per jaar een paar miljoen aan de
Keukenhof-expositie overhouden. Als
de exposanten niet gratis meewerkten,
konden we morgen de boel sluiten".
In totaal gaan er per seizoen tussen de
6 en 7 miljoen bollen in de grond van het
28 hectare grote expositieterrein, aange
voerd door 90 kwekers en kwekers/ex
porteurs. Van Os schat de totale waarde
van de geschonken bollen op 1,5 miljoen
gulden. Tegenover die vorm van subsi
die (de enige subsidie) stelt het bestuur
jaarlijks een feest voor de bollenexpo-
santen en hun aanverwanten (het z.g. 'in
zendersfeest') in wat omschreven wordt
als 'een Hiltonachtige gelegenheid'. En
snel rekenen leert dat dergelijke evene
menten in een dergelijke ambiance de
Keukenhof-kas naar schatting plusmi
nus 25.000 gulden moet kosten.
De bezittingen van Keukenhof be
staan uit een paar huizen in Lisse, ooit
gekocht als lokkertje voor personeel, en
een effectenportefeuille van ruim 2 mil
joen gulden als vaste reserve voor cala
miteiten. „Stel je voor", zegt voorzitter
Van Os, „dat Keukenhof eens een jaar
niet open kan. Zonder die reserve zou
den we dan in één klap failliet zijn".
Schoon opleveren
Waar het bestuur ook rekening mee
moet houden, is een clausule in het
huurcontract met de eigenaar van het
landgoed, de thans 74-jarige graaf J. C.
E. van Lynden (spreek uit: Van Linden)
die verhuisd is naar het Brabantse St.
Michielsgestel. Die clausule verplicht
het bestuur om bij beëindiging van de
huurovereenkomst Keukenhof 'schoon'
op te leveren. Zo eenvoudig als dat lijkt,
is het niet. Voorlopig bestaan daarover
geen zorgen. In 1985 werd het contract
verlengd tot 2003.
Toch is er een bange vraag: wat gaat er
gebeuren na het overlijden van de graaf?
Ir. van Os: „We weten dat niet. Het is
gissen naar wat de erfgenamen dan zul
len doen". Binnen het bestuur is de aan
koop van het landgoed wel eens ter spra
ke geweest, maar met de eigenaar werd
dat onderwerp nooit aangeroerd. „Mis
schien komt dat nog", zegt Van Os.
De economische betekenis van Keu
kenhof voor Lisse manifesteert zich bo
venal bij de gemeente. Meer dan bij de
horeca en beduidend meer dan bij de
middenstand die verhoudingsgewijs
weinig van de bijna 900.000 bezoekers in
het centrum van Lisse ziet. „Ze zouden",
zegt een autoriteit, „het liefst hebben dat
al die auto's en bussen voor hun stoep
parkeerden, maar zo werkt dat nou een
maal niet. Wat nadelig is voor de mid
denstand: de nabije ligging van Amster
Tuinarchitect Henk Koster.
(foto archief)
dam. Toeristen combineren Keukenhof
met Amsterdam en niet met de binnen
stad van Lisse".
De voorzitter van de ondernemersver
eniging, Ton Tibboel, meent dat het een
stuk beter zou kunnen gaan met de trek
naar het centrum wanneer het bestuur
van Keukenhof zich wat bereidwilliger
opstelde. „Die mensen werken niet mee.
Men zou propaganda voor ons kunnen
maken op het terrein of in de folders,
maar daar willen de heren niets van we
ten". Ed Annaert, voorzitter van Toeris
tisch Overleg Lisse (TOL): „We zouden
graag meer samenwerken met het be
stuur van Keukenhof, maar ze preken
daar alleen voor eigen parochie. Ze hou
den ons af. Erg moeilijk allemaal".
Goudmijntje
Keukenhof-voorzitter Van Os verwijst
naar de samenwerking die er wel dege
lijk is via de VW (speciale Keukenhof-
arrangementen die meegaan in de mai
ling). „En verder kan ik niets bedenken
waarmee we ze zouden kunnen dienen.
We hoeven als Keukenhof toch zeker
niet de middenstand van Lisse te pro
moten? Dat moeten ze zelf maar doen".
Voor de gemeente Lisse is Keukenhof
een goudmijntje dank zij de toeristenbe
lasting waarvan de opbrengst jaarlijks
rond de vier ton schommelt; in 1986 om
precies te zijn 432.546 gulden. Tegenover
die inkomsten staat gemiddeld 30.000
gulden aan Keukenhof-uitgaven voor
extra verkeersvoorzieningen en politie
kosten. Mede door de toeristenbelasting
van Keukenhof konden riante voorzie
ningen worden opgezet: een gemeente
huis van 12,3 miljoen gulden, een zwem
bad van 3 miljoen, nieuwbouw en reno
vatie van sportcomplex Ter Specke voor
7 miljoen, een bibliotheek van 1 miljoen
en thans in aanbouw het gemeenschaps
huis ,,'t Poelhuys" waarmee 1,5 miljoen
is gemoeid.
„Dank zij die toeristenbelasting", zegt
woordvoerder S. P. Broersen (gemeente
secretaris en secretaris van Keukenhof)
„hebben we voor voorzieningen kunnen
zorgen die ons streven ondersteunden
om Lisse een prominente plaats te geven
in de bollenstreek. Ik denk dat we kun
nen zeggen: het is gelukt".
iI-
De Keukenhof in Lisseeen bedrijf waarin jaarlijks voor 7 miljoen omgaatkent merkwaardig genoeg geen directeur. "We vinden dat niet zo wenselijk".
