'Stress zeker geen managerskwaal'
Synode: geen lijst 'besmette' bedrijven
Interview
'Optimisme is nodig
om starheid te
kunnen doorbreken'
PAGINA 2
VRIJDAG 27 MAART 1987
DOORN (ANP) - De Hervormde
synode heeft gisteren een voor
stel afgewezen om een lijst op te
stellen van Nederlandse bedrij
ven die onvoldoende medewer
king verlenen aan de uitoefe
ning van economische druk op
Zuid-Afrika.
Wel sprak de synode zich uit
voor krachtige druk op de orga
nen van de kerk om selectief aan
delen van „besmette" bedrijven
te verkopen. Vorig jaar novem
ber had de hervormde synode
met ruime meerderheid hiertoe
besloten. Inmiddels hebben de
raad voor zending en het wereld-
diakonaat hun aandelen Shell en
Philips verkocht.
Tegen
De raad voor de predikants
pensioenen is echter fel gekant
tegen het afstoten van aandelen
omdat de raad een eigen verant
woordelijkheid heeft en „geen
rekening heeft te houden met
normen van maatschappelijke
aanvaardbaarheid". Volgens de
generale financiële raad van de
Nederlandse hervormde kerk is
een dergelijk besluit een „loos
gebaar", waarmee de solidariteit
met de christenen in Zuid-Afrika
in hun strijd tegen de apartheid
„op geen enkele wijze wordt ge
steund".
Het is de eerste keer sinds de
Nederlandse Hervormde Kerk
zich in 1973 met Zuid-Afrika be
zig houdt, dat de synode een be
leid afremt dat is gebaseerd op
de gedachten van onder meer de
Zuidafrikaanse Raad van Ker
ken en de niet-blanke zusterker
ken in Zuid-Afrika.
Vorig jaar november sprak de
synode uit "dat zij thans de tijd
gekomen acht voor het stellen
van tekens die duidelijk maken
dat de kerk in al haar geledingen
zelf consequenties wil verbinden
aan de weigering van onderne
mingen om voldoende afstand te
nemen van de apartheid doordat
zij in Zuid-Afrika blijven investe
ren of daarmee handel drijven".
De synode droeg toen de betrok
ken instanties en organen in de
kerk op zich over de consequen
ties van dit besluit te beraden en
zoveel mogelijk gezamenlijk
maatregelen te nemen, waarover
op deze maartvergadering gerap
porteerd diende te worden.
'Afstraffing'
Behoudende synodeleden
voerden gisteren tijdens de dis
cussies aan dat de Hervormde
Kerk bezig is "haar roeping pro
fetisch te spreken in te ruilen
voor profaan machtsdenken" en
dat "de kerk oproept tot een eco
nomische oorlog tegen een land
dat wil leven naar Gods Woord;
in Zuid-Afrika zijn ook echte
kinderen van God". G. Boer van
het hervormd werelddiakonaat
zei daarop: "In Zuid-Afrika mar
telen christenen andere christe
nen en schieten christenen jonge
demonstranten in koelen bloede
dood. Een zich christelijk noe
mende overheid grijpt naar mid
delen die omschreven kunnen
worden met geweld en oorlog.
Daar staat het christelijk getuige
nis zelf op het spel".
Na afloop van de stemming
spraken de behoudenden van
„een mooie afstraffing" voor het
moderamen, terwijl medewer
kers van de werkgroep Kairos
(christenen tegen apartheid) zei
den dat de hervormde synode de
Zuidafrikaanse Raad van Ker
ken als een baksteen heeft laten
vallen.
In eerste instantie had de syno
de (met 31 stemmen voor) het be
sluit van het moderamen aange
nomen. Daar er aan die uitslag
werd getwijfeld, vond een her
stemming plaats, waarbij 22 sy
nodeleden voor en 29 tegen het
voorstel waren. Secretaris-gene
raal dr. R. J. Mooi zei dat hierdoor
een bijzonder ernstige situatie
was ontstaan, waarbij de zorg
vuldigheid van het synodebeleid
in het geding was. Daarop schor
ste praeses ds. H. Huting de ver
gadering tot hedenochtend.
De synode van de Neder
landse Hervormde Kerk heeft
gisteren ds. H. Huting uit Rot
terdam herkozen als voorzitter.
Ds. B. Wallet uit Utrecht werd
herkozen als eerste assessor en
ds. R.H. Kieskamp (Leerdam)
werd tweede assessor. Tot nieuw
lid van het moderamen (bestuur)
werd donderdag gekozen ouder
ling mevrouw M. Baldee-Hordijk
(59) uit Stadskanaal. Zij volgt in
het moderamen mevr. J. Salver-
da-Lems op, die volgens rooster
als lid van de hervormde synode
is afgetreden.
Huting kon worden herkozen
omdat hij nog geen vier achter
eenvolgende jaren de functie van
voorzitter heeft vervuld. Omdat
hij geen afgevaardigde is van een
classicale vergadering heeft ds.
Huting tijdens de vergaderingen
van de synode alleen een advise
rende stem.
De synode koos in het breed
moderamen (uitgebreid bestuur)
zes nieuwe leden: de predikan
ten A.J. Bijl (Meppel) en G. Bos
(Urk), het nieuwe moderamenlid
mevr. Baljee-Hordijk, ouderling
mevr. A. Hoffius (Delft), ouder
ling-kerkvoogd mevr. A.S. van
Paassen (Amstelveen) en diaken
W.A. Blaas (Tholen).
De landelijke financiële ac
tie Kerkbalans heeft blijkens de
voorlopige cijfers over 1987 tot
een lichte stijging van de in
komsten in de Nederlandse Her
vormde Kerk geleid. Op basis
van de resultaten van 527 ge
meenten (60 procent van de deel
nemende hervormde gemeen
ten) is er een toename van 2,02
procent. Vorig jaar bedroeg de
stijging 1,51 procent.
De centrale kerkeraad van
de hervormde gemeente van
Amsterdam zal zich binnenkort
buigen over een voorstel het
aantal predikantsplaatsen in
vier jaar terug te brengen van
25 tot 15,5. Bezuinigen als gevolg
van de vermindering van het
aantal hervormden in Amster
dam dwingen ertoe flink te snij
den in de predikantsplaatsen.
Gospelgroep in lutherse
kerk. De Alphense gospelgroep
'His Revelation' werkt zondag 29
maart om 19.00 uur mee aan een
dienst voor belangstellenden in
de lutherse kerk aan de Hoog
landse Kerkgracht in Leiden.
Ds. A.H. Agetereek, baptisten
predikant in Leiden, zal e
Nederlandse Hervormde
Kerk: Beroepen te De Meern: G.
Hamoen te 's-Gravenzande; be
roepen te Streefkerk: W. Arke-
raats te Giesendam-Nederhar-
dinxveld. Aangenomen naar Op
en Neder-Andel: P. C. van Keu
len, kandidaat te Houten; aange
nomen naar Woerden: M. van
Campen te Vlaardingen.
Gereformeerde Kerken: Be
noemd te Nieuwegein-Noord
(pastoraat Sint-Antoniuszieken-
huis): G. Los, emeritus predikant
te Zwijndrecht-Groote Lindt, die
deze benoeming heeft aangeno-
Christelijke Gereformeerde
Kerken: Beroepen te Amersfoort
(artikel 6 K.O., als predikant met
bijzondere opdracht, hoofd van
de pastorale dienst van verpleeg-
en rusthuis De Lichtenberg): T.
Harder, aldaar, die dit beroep
heeft aangenomen.
Gereformeerde Gemeenten:
Beroepen te Leerdam: J. Mijn-
ders te Veenendaal; beroepen te
Rotterdam-IJsselrnonde: J.- J.
van Eckeveld te Zeist, die be
dankt voor 's-Gravenzande.
LEIDEN/NIJMEGEN De
Leidse psycholoog Frans
Marcelissen heeft een wel
opmerkelijke conclusie ge
trokken: werkstress is aller
minst een managerskwaal,
zegt hij in zijn onderzoek
'gangmakers van het stress-
proces', waarop hij gisteren
in Nijmegen promoveerde.
Marcelissen deed dit onder
zoek in samenwerking met
de bedrijfsgezondheids
dienst in oost-Gelderland.
Juist werknemers in een
voudige functies ondervin
den de meest nadelige ge
volgen van stress, stelt hij
hierin. De eigen persoon
lijkheid en de collegiale
steun hebben meer invloed
op het ontstaan van stress
dan de eisen die de werkor
ganisatie stelt.
door
Jan Westerlaken
Frans Marcelissen over zijn bevin
dingen: "Je verwacht, dat stress
iets is van mensen die overal tus-
sen zitten en tegen wie zowel van
boven als van onder wordt getrapt.
Wat bleek? De stress kwam vooral
voor bfj allerlei lagere functies en
zeker niet, zoals altijd werd be
weerd, bij de hogere. In deze cate
gorie was het lang niet zo sterk als
ik had verwacht". De psycholoog
keek in zijn onderzoek vooral naar
de nadelige effecten op de gezond
heid van langdurig werken onder
stress.
Vooral in het onderwijs is die
werkstress heel hoog. Frans Mar-
Volgens onderzoek lopen vooral werknemers in lagere functies risico's
celissen spreekt zelfs van een alar
merende situatie. Volgens hem zul
len de problemen nog groter wor
den als de vervangingsregeling bij
ziekte - die inhoudt dat een leer
kracht pas na de tweede dag dat hij
ziek is mag worden vervangen -
van kracht wordt.
Bronnen
Marcelissen vond duizend werk
nemers in 22 bedrijven gedurende
drie jaar bereid om een aantal vra
genlijsten in te vullen en zich licha
melijk te laten onderzoeken. Vra
gen die onder meer betrekking
hadden op de bronnen van de
stress en wat daarop de lichamelij
ke reacties waren. Dat leverde de
conclusie op, dat het weerbaar ma
ken van mensen en het scheppen
van de mogelijkheden om moei
lijkheden op te lossen, de beste
preventie vormen tegen het ver
schijnsel stress.
Frans Marcelissen: "Vooral men
sen wier gedrag wordt gekenmerkt
door agressiviteit, jachtigheid en
een sterke betrokkenheid bij het
werk, lopen in eenvoudige functies
een verhoogde kans op stresspro
blemen: En zeker als een machine
het werktempo bepaalt of wanneer
er vele uren achtereen geconcen
treerde aandacht is vereist, blijken
die eigenschappen contra-produk-
tief uit te werken. Dergelijke men
sen zijn beter uit als ze zelf hun
werktempo kunnen bepalen".
Het viel de onderzoeker op, dat
steun van de chef een positiever ef
fect heeft dan steun van collega's
onderling. "Die onderlinge steun
van de collega's blykt minder te
worden als de gezondheid van de
werknemer terugloopt", zegt Mar
celissen. "Naarmate de gezondheid
achteruit ging, nam de stress toe.
Hoe dat komt? Tja, daar kun je van
alles bij verzinnen. Maar dat is gok
ken. Het zou best wel eens kunnen
zijn, dat de mensen niet zoveel met
elkaar op hebben als iemand in
problemen raakt. In elk geval is de
behoefte om te helpen dan klei-
Overigens werd ook vastgesteld,
dat er in het verband tussen per
soonlijkheid en werkproblemen vi
cieuze cirkels voorkomen: de per
soonlijkheid veroorzaakt werkpro
blemen en de werkproblemen
beïnvloeden de persoonlijkheid
Hoofdpijn
Mensen die last hebben van
stress, blijken te lijden onder psy
chosomatische zaken als hoofdpijn
en andere lichamelijke pijnen. De
onderzoeker vond geen merkbare
veranderingen in de hoogte van de
bloeddruk, het lichaamsgewicht of
cholesterolgehalte in het bloed.
Het Instituut voor Preventieve Ge
neeskunde in Leiden hoopt bin
nenkort antwoord op die vraag te
kunnen geven. Dit rondt dan een
onderzoek naar deze door stress
veroorzaakte klachten af.
De onderzoeker stelt, dat de
werknemers in die lagere functies
jeen mogelijkheid hebben om de
moeilijkheden op te lossen. "Wan
neer je ergens tegenaan kunt
schoppen loop je misschien een
paar dagen met hoofdpijn rond,
maar dan ben je alles kwijt. In een
hogere functie kun je de spanning
veel gemakkelijker ontladen. Bij
een lagere baan ligt dat anders. De
gewone werknemer is hier een
stuk afhankelijker. Er is te weinig
aandacht voor zijn problemen".
Stress, hoe gaan de mensen daar
mee om? De. Leidse psycholoog:
"Tamelijk constant. Je hebt twee
soorten stress die je niet door el
kaar mag gooien. Stress, die je, bij
voorbeeld, hebt vóór het leveren
van een sportprestatie en stress die
optreedt als je de controle over een
bepaalde situatie dreigt te verlie
zen. Komen die twee tegelijk dan
onstaan er grote moeilijkheden. In
Zweden hebben onderzoekers aan
getoond. dat dit soort patiënten -
bij wie de stress in het weekeinde
eveneens hoog bleef - een grotere
kans op lichamelijke klachten heb
ben".
Ontspannen
In het kader van het onderzoek
van Marcelissen heeft men onge
veer honderd mensen die mee
werkten hele simpele ontspan
ningsoefeningen geleerd. Als voor
beeld nam de Leidse psycholoog
een Amerikaans onderzoek. Hier
uit kwam naar heel duidelijk naar
voren, dat de stress was afgeno
men als zij actief bezig waren ge
weest. De oefeningetjes die Marce
lissen de mensen liet doen, waren
eenvoudig. Maar ze hielpen wel.
"Er was", vertelt hij, "grotè belang
stelling voor. Aanmerkelijk groter,
dan ik ooit had durven verwach
ten. Je kon ze overal en op elk ge
wenst moment toepassen. Al zat je
op de fiets, geen enkel punt. Ze wa
ren louter gericht om problemen
gemakkelijker aan te kunnen".
Heeft de Leidse psycholoog ook
onderzocht wat de gevolgen kun
nen zijn als een werknemer lang
durig onder stress moet werken?
Marcelissen: "We hebben niet
onderzocht of de gevolgen daarvan
tot ernstige consequenties leiden.
Wat we dus wel zijn nagegaan is of
er sprake was van bloeddrukver
hoging, hoofdpijn of een stijging
van het cholesterolgehalte in het
bloed. We hebben meer naar de
psychische reacties gekeken, dan
naar de ernstige. We weten niet of
langdurig onder stress werken uit
eindelijk tot een hartinfarct zou lei
den".
Marcelissen zegt, dat de uit
komst van het onderzoek hem toch
wel een paar dingen heeft geleerd.
Dingen die in de praktijk - ook ^1
gaat het hier om een wetenschap
pelijk onderzoek - kunnen worden
gebruikt. Een organisatie moet, als
zij in een bepaalde situatie wil in
grijpen, rekening houden met de
belangen van de werknemer.
Oplossen
De onderzoeker zegt er dit over:
"De organisatie moet ervoor zor
gen, dat mensen hun problemen
kunnen oplossen. Natuurlijk, je
kunt proberen de moeilijkheden te
voorkomen, maar beter is, dat ze in
staat zijn ze op te lossen. Wat wel
kan is, datje voorkomt dat ze erger
worden. Zoiets kun je bereiken
door rekening met de mensen te
houden als er veranderingen in de
organisatie worden doorgevoerd.
Je moet ze in staat stellen hun pro
blemen op tè lossen".
De Leidse oud-hoogleraar J. Bas-
tiaans heeft ooit eens beweerd, dat
stress kanker veröorzaakt. Hoe
denkt Marcelissen daarover?
De psycholoog: "Er zijn inder
daad duidelijk aanwijzingen dat er
verband tussen stress en kanker
bestaat. Maar het zijn slechts aan
wijzingen. Je mag hieruit niet de
conclusie trekken, dat dit ook het
geval is. Er is ooit een onderzoek
gedaan naar de relatie stress en
borstkanker bij vrouwen.Uit dat
onderzoek bleek, dat bij vrouwen
die onder stress leefden vaker een
gezwel voorkwam in de borst. De
interpretatie is moeilijk. Iemand
kan stress en kanker krijgen. Maar
de kanker hoeft dan nog geen ge
volg van die stress te zijn".
De gegevens van prof. Bastiaans
noemt de Leidse psycholoog 'inte
ressant'. "Niet meer dan dat",
voegt hij er nadrukkelijk aan toe.
"Er is geen enkele aanleiding om te
beweren, dat mensen met stress
kanker krijgen. En ook niet als de
stress afneemt, dat de kans op kan
ker daalt. Bij ernstige stress neemt
de gevoeligheid voor lichamelijke
klachten aanzienlijk toe. Ernstige
stress kan een hartinfarct tot ge
volg hebben. Die relatie is veel dui
delijker aangetoond, dan de relatie
ernstige stress en kanker".
Scheidende ombudsman Rang:
DEN HAAG (GPD) - Wie jarenlang bereid is op de deur te
kloppen en zelden of nooit wordt binnengelaten, moet uit
bijzonder hout gesneden zijn. Rang moet zich in een der
gelijke positie wanen als hij de balans opmaakt van vijf
jaar functioneren als Nationaal Ombudsman. Maar als we
hem daarnaar vragen in zijn bureau aan het Haagse Stad
houdersplantsoen, blijken we toch op een verkeerd spoor
te zitten. Want het is maar de vraag wat je onder bereiken
verstaat.
Van de ruim 15.000 klagers die zich
in al die jaren bij zijn bureau meld
den, heeft hij er veel kunnen hel
pen. Hij voorzag ze van informatie
die ze elders niet kregen, gaf ant
woord van de een of andere over
heid waar ze al een jaar achteraan
zaten en noem maar op. In dat
soort zaken is heel veel gebeurd.
Maar als je kijkt naar wat de poli
tiek ermee gedaan heeft, dan is de
opbrengst schraal te noemen.
Iemand die veel klopt en altijd
een dichte deur vindt, haakt af.
Rang niet. Bij Rang gaat kloppen
meestal gepaard met veel publici
teit en dat verzacht voor een deel
de pijn. Want de burgers weten dan
dat hij bezig is en hij kan duidelijk
maken waarmee hii bezig is.
door
Yvette Lichtenberg
De publieke opinie mobiliseren
is voor de Nationale Ombudsman
van levensbelang. Politici zijn ge
wend te werken met groepen die
macht uitoefenen, maar niet met
een meneer Rang die met een pro
bleem komt. In zijn spel met de pu
bliciteit heeft Rang in die vijf jaar
dat hij deze voor Nederland nieu
we baan heeft uitgeoefend, ge
scoord. Dat is een ding dat zeker is.
Rang gaat per 1 april om gezond
heidsredenen weg. Wat er precies
aan schort, houdt hij voor zich. Hij
had nog graag één periode - de om
budsman wordt voor zeven jaar be
noemd - erbij gedaan. In de zin van
eerst zaaien, dan oogsten. Want aan
actief onderzoek is hij naar zijn ei
gen zeggen te weinig toe gekomen.
Wie echter denkt een gefrustreerde
man achter zijn bureau aan te tref
fen heeft het mis. Onvermoeibaar
betoogt hij: „Als je niet gelooft in
zo'n klus, moetje het absoluut niet
doen. Maar ik geloof er heilig in.
Omdat het a nodig is en b, omdat
het werkt. Voor mij is het steeds
maar weer herhalen de spreek
woordelijke druppel die uiteinde
lijk toch een gaatje in een steen-
maakt".
Zou Rang niet meer bevoegdhe
den willen, zodat hij eens wat zou
kunnen afdwingen en niet altijd
maar weer alles hoeft te herhalen
en beargumenteren?
„Je kunt je afvragen of uitspra
ken van de Ombudsman afdwing
baar moeten zijn. Bijvoorbeeld in
de zin van een vonnis. Dan zeg ik
nee. Het moet in de overlegsfeer
blijven. De Ombudsman geeft een
waardeoordeel dat verband houdt
met de burger eri dan gaat het om
het vertrouwen dat je over en weer
moet hebben. Als je geen afdwing
bare middelen hebt, moet je het
hebben van de kracht van je argu
menten, van je overtuiging. Het
hangt dus. in hoge mate van de per
soon van de Ombudsman af of er
iets van z'n werk terechtkomt. Je
wordt er bijna verlegen van als je
ziet welke eisen er gesteld worden
aan de functie".
Wat het in Nederland zo moeilijk
maakt volgens Rang, is de onge
looflijk starre bureaucratie die we
hebben. „We hebben om een aantal
redenen een hele ingewikkelde sa-
menleving. Een klein landje met
enorme milieuproblemen, grote
problemen om het beheersbaar te
houden. Daarnaast wil iedereen
nog zijn eigen plaats onder de zon
en moet iedereen tot achter de
komma krijgen waar hij recht op
heeft. Dat leidt tot moeilijke uit
voering en als zo'n systeem een
keer bestaat, woekert het maar
voort".
Rang moest in het begin hele
maal alleen zijn weg vinden. Het is
hem achteraf gezien niet tegenge
vallen. Hij zegt veel steun gehad te
hebben aan ombudslieden uit an
dere landen. Vooral in de Scandi
navische landen is het instituut
ombudsman (de benaming is afge
leid van het Deense woord) al jaren
bekend en Rang heeft zich vooral
het eerste jaar vele malen over de
grens begeven om raad te vragen.
„Hier in Nederland kan ik altijd
terecht, bijvoorbeeld bij de heer
Pesschar van de Rekenkamer of
bij de heer Scholten van de Raad
van State. Maar als het erop aan
komt zeggen ze: het uiteindelijke
advies moetje zelf schrijven. In het
buitenland zitten mensen die al ja
ren met dat bijltje hakken en daar
heb je Gan veel steun aan". Dat op
timisme houdt je op de been, zegt
Rang, want optimisme in deze
baan, die naar zijn zeggen licha-
meljk en emotioneel veel van een
mens vergt, is bitter hard nodig.
Optimisme om taai te kunnen vol
harden.
„Als je als voorbeeld het feit
neemt dat een overheid op een hele
rare manier brieven met vragen
van burgers beantwoordt. De auto
riteiten beargumenteren niet waar
om ze iets doen. Ze stellen in een
brief het criterium dat in de wet
staat. Zo'n antwoord krijg je soms
na een jaar. En aan dat antwoord
heb je dus helemaal niets. Zoiets is
een systeem geworden. Het kost ja
ren om die denkwijze te verande-
Die overheid moet volgens Rang
weer een gezicht krijgen, moet aan
spreekbaar zijn en zich niet onfat
soenlijk opstellen. Rang zegt het
allemaal recht op de man af.
Rang zoekt zoals gezegd altijd de
openheid, want die heeft hij hard
nodig in zijn werk. Soms breekt
hem dat op, want recht op de man
af gaan wordt hem door vooral po
litici lang niet altijd in dank afge
nomen. In Nederland kunnen ka
merleden volgens Rang dan ook
een totale openheid nog lang niet
aan. Diezelfde kamerleden benoe
men overigens wel Rangs opvol
ger.
„Ik hoop dat ik iets van mijn be
leid in hem terugvind en dat hij of
zij niet totaal het roer omgooit. Dat
is niet goed voor ons bureau, waar
we toch allerlei ideeën hebben ont
wikkeld. Dat is ook niet goed voor
de burger die zo langzamerhand
ongeveer een idee heeft gekregen
waar de Ombudsman voor is en
waar hij warm voor loopt".
De Nationale Ombudsman dr.
J.F. Rang. (fotoANPi
