De patiënt als proefkonijn
in onderzoek trombosedienst
Vijfjarig bestaan
Konsumentenbond
Maria-verering centraal in pauselijke encycliek
PAGINA 2
DONDERDAG 26 MAART 1987
Interview
Miifc WtwcT-:
- >V;
De Federatie van Nederlandse
Trombosediensten is met een lan
delijk onderzoek begonnen naar
de werkzaamheid van bloedver-
dunnende (marcomar, sintrom)
middelen. Medicamenten die
worden toegediend als de bloed
vaten vernauwd zijnna een
hartaanval bijvoorbeeld. Ze moe
ten dan de kans op een tweede in
farct verkleinen.
Omdat de specialisten niet vol
doende zekerheid hebben of van
een langdurige behandeling met
anti-stollingsmiddelen inder
daad een gunstige invloed uit
gaat, heeft de federatie samen
met een groot aantal ziekenhui
zen (waaronder die in de Leidse
regio) tot dit onderzoek besloten.
De eerste resultaten worden over
een jaar of drie verwacht.
De helft van de vierduizend pa
tiënten die aan het onderzoek
meedoet, krijgt gewoon de bloed-
verdunner; het andere deel krijgt
een placebo. Zeg maar een mid
del, dat uiterlijk precies lijkt op
het echte medicament, maar de
werkzame stoffen niet bevat. De
patiënten weten niet wat zij krij
gen. Hup. specialisten en
huisartsen ook niet. Bewust niet.
Omdat alleen op die manier een
objectieve indruk kan worden
verkregen over het nut van an
tistolling na een hartaanval.
Overigens, de patiënten kunnen
zich op elk gewenst moment te
rugtrekken.
Tweeduizend hartpatiënten
zullen gedurende drie jaar
een placebo (middel zonder
werkzame stof) slikken. De
risico's kennen ze. Daarover
zegt de internist J. Jonker,
voorzitter van de stuur
groep die het onderzoek
doet: "Acht tot twaalf pro
cent van de patiënten die
een hartinfarct hebben
doorgemaakt en niét wor
den behandeld, zullen vol
gens onze gegevens in die
drie jaar overlijden".
door
Jan Westerlaken
Kille cijfers. Maar er is ook een vei-
ligheidsgrens ingebouwd. Een
grens die niet mag'worden over
schreden. Als op de duizend pa
tiënten die het placebo slikken er
vijftien overlijden en drie in de
normale groep, dan stopt het on
derzoek. En hetzelfde gebeurt als
er sprake is van een oversterfte van
26 patiënten in totaal. Een onaf
hankelijke commissie van toezicht
zal die cijfers heel nauwlettend in
de gaten houden.
Dokter Jonker beseft het ter de-
ge. Hij zegt: "De trombosediènst
steekt haar nek ver uit. Als wij in
derdaad aantonen, dat het gebruik
van bloedverdunners niet nuttig
zou zijn, dan zaag je een belangrij
ke poot onder de trombosedienst
weg. Daarom heeft het ook jaren
geduurd alvorens er een begin met
dit onderzoek kon worden ge
maakt. Als antistolling niet nood
zakelijk zou zijn, betekent dit een
omzet-daling van rond de dertig
procent. Ik moet daar direct aan
toevoegen, dat er streken in Neder
land zijn waar dit percentage aan
merkelijk hoger ligt dan bij ons in
Rotterdam".
Overleven
Over het waarom dit onderzoek
uiteindelijk toch is gaan lopen, ver
telt Jonker: "Het gaat om overle
ven. Ik ben van mening, dat dit on
derzoek gewoon om ethische rede
nen moet plaats hebben. Je moetje
kop niet in het zand steken en zeg
gen: 'Behandel maar veel patiën
ten. dan verdienen we lekker ons
brood'. Op die manier ben je onver
antwoord bezig. Want als je an
tistolling slikt, loop je een verhoog
de kans op bloedingen. Kleinere
(bloedneus, rood oog, bloed in de
urine) en grotere (hersenbloeding,
maagbloeding). Die grotere kun
nen levensbedreigend zijn. Daar
om mag een behandeling met
bloedverdunnende middelen ei
Dokter Jonker:kop niet in het zand steken
Landelijke proefneming met bloedverdunnende middelen
genlijk pas dan worden gegeven
als onderzoek heeft aangetoond,
dat daardoor de levensverwach
ting toeneemt"
De patiënt zelf als proefkonijn.
Daar komt het eigenlijk toch wel op
neer. Kan dat zo maar?
Dokter Jonker: "Ja, dat kan. Dit
soort zaken is in de akkoorden van
Helsinki geregeld. Maar je moet je
als onderzoeker wel aan de strakke
richtlijnen houden. Zo moet de pa
tiënt uitvoerig worden geïnfor
meerd aan wat voor onderzoek hij
zijn medewerking verleent alsme
de 'de risico's die daaraan zijn ver
bonden. Vooral de nadruk leggen
op het feit, dat hij vijftig procent de
kans loopt een middel toegediend
te krijgen waarvan geen enkele ge
neeskrachtige werking uitgaat. Als
de patiënt die informatie goed be
grijpt en de consequenties over
ziet, dan mag je hem volgens die
akkoorden van Helsinki aan het
onderzoek laten meedoen".
Eén procent
Eén procent van de Nederlandse
bevolking - ongeveer honderdvijf
tigduizend landgenoten - slikt anti-
coagulantia, zoals de bloedverdun
ners in de medische wereld wor
den genoemd. Voor een groot aan
tal verschillende oorzaken. Nooit is
er zo'n groot onderzoek verricht
naar de werkzaamheid van an
tistolling bij hartpatiënten. Daar
om is het niet zo verwonderlijk, dat
er in die medische wereld zoveel
verschil van mening bestaat over
het gebruik van marcomar of sin-
trom na het hartinfarct. Er zijn uit
gesproken voorstanders die zwe
ren bij het middel, maar lijnrecht
tegenover hen staan de tegenstan
ders. Nimmer zullen ze hun patiën
ten het medicijn voorschrijven.
Dokter Jonker: "Je hebt heel
duidelijk bolwerken van geloof en
ongeloof. Bolwerken van antistol
ling doen het, wat medewerking
aan het onderzoek betreft, heel wat
beter dan Amsterdam en Rotter
dam. Hier hoeft men niet zo nodig.
Wat dit onderzoek betreft: er zijn
ziekenhuizen (zoals het Acade
misch Ziekenhuis in Utrecht), die
niet meedoen, omdat ze het organi
satorisch en om financiële redenen
niet aankunnen. Een paar zieken
huizen doen niet aan het onder
zoek mee, omdat ze de vraagstel
ling niet modern genoeg vinden".
Jonker voegt er nog aan toe, dat
daarom boven de twee miljoen gul
den subsidie die het ministerie al
heeft toegekend, nog eens om een
extra bijdrage van een klein half
miljoen gulden is gevraagd. Geld,
dat wordt aangewend om juist die
ziekenhuizen over de streep te
trekken. De farmaceutische indus
trieën geven geen baar geld, maar
verstrekken wél de medicamenten.
Zowel het echte middel als het
(duurdere) placebo. Omgerekend
dragen de fabrieken een bedrag
aan het onderzoek bij, dat ligt tus
sen de twee- en tweeëneenhalf mil
joen gulden.
Oude zaak
Antistolling. Eigenlijk is het al
een heel oude zaak. Zeker veertig
jaar geleden was de Utrechtse
hoogleraar Jordan grondlegger
van de trombosedienst. Hij ont
dekte hoe je trombose in de benen
kon behandelen. Een aandoening
waarmee de patiënt in die tijd zes
tot acht weken in het ziekenhuis
moest worden opgenomen. Overal
in het land ontstonden successie
velijk trombosediensten. Alleen
Apeldoorn beschikt nu nog altijd
niet over zo'n voorziening.
Het onderzoek dat op dit terrein
werd gedaan, deden de ziekenhui
zen. Trombose was het sleutel
woord. Iedereen kreeg het middel.
Of het nu om circulatiestoornissen
in het hart. de benen of halsslaga
ders ging, het maakte weinig uit.
Het middel hielp. Dus dacht men,
het helpt ook bij alle aandoeningen
die met trombose te maken heb
ben.
Maar in de jaren zeventig ging ie
dereen zich er uitgebreid mee be
moeien. Er kwamen kritische op
merkingen los, omdat sommige be
weringen onvoldoende waren be
wezen. De onderzoeken die tot dan
waren verricht, waren veelal klein
van omvang en soms niet dubbel
blind gedaan. De conclusies kwa
men dus op losse schroeven te
staan. De medische wereld viel in
twee kwampen uiteen: gelovers en
niet-gelovers. Dat leidde tot merk
waardige situaties. De ambulance
chauffeur bepaalde of de patiënt
antistolling zou krijgen of niet.
Reed hij naar ziekenhuis A, dan
krèeg de zieke het middel wel,
maar werd de patiënt naar zieken
huis B vervoerd, dan kreeg hij het
medicament niet.
Onderzoek
Het deel van de medische we
reld, dat heilig in anti-coagulantia
geloofde, besloot tot een onder
zoek onder zestig-plussers. Men
koos bewust voor de zestig-plus
ser, omdat de gedachte leefde, dat
het gebruik van het geneesmiddel
voor hen gevaarlijker was dan voor
jongere mensen. De opzet was het
zelfde als waarvoor nu is gekozen:
de ene helft van de hartpatiënten
kreeg de bloedverdunner, de ande
re helft een placebo.
Het onderzoek, dat onder meer
in Leiden werd uitgevoerd, kreeg,
nadat de resultaten bekend waren
gemaakt, veel lof. Wat toonde dat
onderzoek aan? Antistolling lever
de voor zestig-plussers geen extra
gevaar op. Daarentegen kwam wel
vast te staan, dat stoppen met het
slikken van het middel, wél nadeli
ge gevolgen opleverde. In de groep
van de placebo-gebruikers kwa
men aanmerkelijk meer herha
lingsinfarcten met dodelijke afloop
voor, dan in de groep die gewoon
de bloedverdunners had gekregen.
De strijd tussen de voor- en te
genstanders laaide opnieuw op. De
gelovers stelden zie je wel, als je
stopt komen de infarcten terug. De
niet-gelovers riepen, dat het onder
zoek die conclusie niet toeliet, om
dat de hele groep al langdurig anti-
coagulantia had gebruikt.
Nu dus weer een onderzoek naar
de werkzaamheid van bloedver
dunnende medicijnen. De trombo
sediensten in Amsterdam, Gronin
gen, Den Haag, Enschedé, Leiden,
Lichtenvoorde, Rotterdam en
Utrecht zijn druk doende om daar
voor, in samenwerking met de re
gionale ziekenhuizen, vierduizend
patiënten in het onderzoek op te
nemen. De kans bestaat, dat er in
een later stadium nog andere trom
bosediensten en ziekenhuizen bij
het onderzoek moeten^Worden be
trokken om de beoogde vierdui
zend patiënten bij elkaar te krij
gen.
Om negatieve berichtgeving te
voorkomen, heeft de organisatie
van het onderzoek samen met een
hartpatiëntenvereniging voor Am
sterdam en omgeving een folder
uitgegeven waarin het onderzoek
uitgebreid uit de doeken wordt ge
daan. Een groot aantal ethische
commissies heeft zich over het on
derzoek uitgesproken alvorens er
een begin mee kon worden ge
maakt. Hoewel economische mo
tieven er weinig mee te maken
hebben, spelen ze wel een rol. Jaar
lijks wordt er niet minder dan der
tig miljoen gulden aan behande
ling met bloedverdunners uitgege-
Aantonen of antistolling wel of
niet helpt. Dat is het doel van het
onderzoek. Dokter Jonker is er
haast van overtuigd, dat wanneer
men erin slaagt om heel zorgvuldig
de patiënten te anti-stollen, het
aantal sterfgevallen met minstens
een kwart zal dalen. "We verwach
ten", zegt hij, "dat het percentage
nog hoger zal uitvallen. De schat
tingen liggen tussen de dertig en
veertig procent".
AMSTERDAM - Milieubehoud is
steeds het belangrijkste uitgangs
punt geweest van de Alternatieve
Konsumenten Bond. En zal dat
ook altijd blijven, zegt voorzitter
Stefan Kleintjes bij het eerste lus
trum van zijn bond dat zaterdag
een beetje symbolisch (de werkelij
ke oprichtingsdatum lag in april
'82i bi j het begin van de lente werd
gevierd.
door
Jeichein de Graaff/ANP)
De AKB vertaalt het milieube
houd in gebruik: hoe gebruik je de
natuur het best zonder haar aan te
tasten? De AKB richt zich dan ook
op de produkten die mens-milieu-
vriendelijk of dier-milieuvriende-
lijk zijn. "Wij zijn ook geen consu
mentenorganisatie die zich spe
ciaal bezighoudt met de voorlich
ting aan alle consumenten, zoals de
andere twee consumentenorgani
saties. De AKB is er speciaal voor
consumenten die milieuvriendelij
ke produkten willen gebruiken.
Verder willen wij laten zien wat dat
voor produkten zijn en waar ze te
krijgen zijn. Weer dat milieube
houd", aldus Kleintjes.
De AKB is in 1982 ontstaan uit
twee alternatieve landbouworgani
saties, de bd-organisatie (biolo-
gisch-dynamisch) en de eco-bewe-
ging (ecologie). "Bij de eco-bewe-
ging werd alles in één hand gehou
den: produktie, handel, afzet, con
trole en vóórlichting. Dat kon na
tuurlijk niet. Dan krijg je een enor
me verstrengeling van belangen.
De voorlichting, informatie en een
gedeelte van de ontrole werden on
dergebracht in de AKB".
Kleintjes is vrijwel vanaf het be
gin bij de AKB betrokken geweest,
al snel in de rol van voorzitter. Hij
noch de anderen bij de AKB wor
den betaald voor Hun inspannin
gen. Het is allemaal vrijwilligers
werk. Behalve de vrijwilligers, die
met behoud van uitkering bij de
bond mogen werken, zijn er bij de
AKB altijd wel een paar stagiaires
te vinden.
Kratmium
De Alternatieve Konsumenten
Bond telt nu in Nederland zo'n
1350 leden en in België 200. Verder
worden er nog zo'n 700 'DAK'jes'
in de losse verkoop verspreid, wat
staat voor De Alternatieve Konsu-
mentengids, het blad van de AKB.
In DAK publiceert de bond zijn
onderzoeken. De AKB houdt zich
voornamelijk bezig met onderzoe
ken haar voedsel, hoewel hij zich
daar niet toe beperkt. Ook tandpas
ta's, knoflookpillen, kachels, en
wasmiddelen kunnen de revue
passeren. Verder worden in DAK
boeken, restaurants en milieu
vriendelijke bedrijven besproken.
Incidenteel sluit de bond zich aan
bij acties die al door anderen ge
voerd worden. Zo steunde de bond
de 'kratmium-actie', die gericht
was tegen het gebruik van cad
mium in onder andere kratten.
Met politiek houdt de AKB zich
nauwelijks bezig. Een lezersonder
zoek heeft uitgewezen dat de leden
daar ook helemaal niet op zitten te
wachten. Toch zal in het eerstvol
gende nummer van DAK aandacht
worden geschonken aan in ieder
geval de provinciale politiek nu de
penningmeester van de bond, Arie
van Genderen, voor de Groenen in
de Provinciale Staten van Noord-
Holland is gekozen. Volgens Ste
fan Kleintjes zit de bond ook 'in de
groene hoek, als er al een politieke
kleur aan gegeven moet worden'.
Een lidmaatschap van de AKB
kost iets meer dan 30 gulden. Van
dit geld, samen met giften en in
komsten uit losse publikaties (bij
voorbeeld resultaten van onder
zoeken) moet alles betaald worden.
De bond krijgt niet elk jaar een
vast bedrag aan subsidie, zoals de
andere twee consumentenorgani
saties.
Dat zal overigens ook wel nooit
gebeuren. Een vertegenwoordig
ster van Economische Zaken die
bij het lustrum aanwezig was bena
drukte nog eens de politiek van het
ministerie: een geïntegreerd con
sumentenbeleid, een van de rede
nen waarom de Consumentenbond
en Konsumenten Kontakt samen
moeten gaan. Het ministerie is vol
gens haar best bereid incidentele
activiteiten te steunen maar het be
staan van een organisatie
rechtvaardigt nog niet dat die orga
nisatie ook subsidie krijgt.
Eén van die incidentele projec
ten is SKAL, stichting Keur Alter
natief voortgebrachte Landbouw-
produkten. De bedoeling daarvan
is een keurmerk in te voeren die de
consument een alternatieve pro
duktie garandeert. In deze stich
ting zitten behalve de AKB de an
dere twee consumentenorganisa
ties, de reformhandel, het landelijk
milieuoverleg, de producenten van
alternatieve landbouwprodukten
en het ministerie van landbouw.
Het zit er wel in dat het keur
merk nog dit jaar ingevoerd wordt.
De enigen die nog niet echt willen
meewerken zijn de handelaren,
maar Kleintjes heeft goede hoop
dat ook dat wel voor elkaar komt.
Overigens wil hij wel praten over
een eventuele samenvoeging met
de andere twee consumentenorga
nisaties. "Dan zouden we eindelijk
eens wat meer geld krijgen. En het
is toch veel leuker om voor een half
miljoen mensen te schrijven dan
voor ruim 2000".
ROME (GPD) - De zesde ency
cliek van Johannes Paulus II
s gaat, zoals de naam 'redemptoris
mater' (moeder van de verlosser)
aangeeft, over de rooms-katho-
lieke Maria-verering. Het pause
lijk rondschrijven, dat gisteren
in het Vaticaan werd gepubli
ceerd, volgt op een trilogie over
Christus, God de Vader en de
Heilige Geest, een encycliek over
de arbeidsethiek en één over het
eeuwfeest van de heilige Cyrillus
en Methodius, die Oost-Europa
tot het christendom bekeerden.
De band met Oost-Europa,
voor de Poolse paus vanzelfspre
kend zeer belangrijk, neemt ook
in de jongste encycliek een grote
plaats in. De paus herinnert aan
de Maria-verering in alle oosterse
kerken en aan het eeuwfeest van
de kerstening van Rusland, dat
volgend jaar wordt gevierd en
dat misschien een aanleiding zou
kunnen worden voor een pause
lijk bezoek aan de Sowjet-Unie.
waarover de laatste tijd druk
wordt gespeculeerd.
„Gedurende dit jaar", schrijft
de paus, „willen wij ons in het
bijzonder verenigen in gebed
met al degenen, katholieken en
orthodoxen, die dit eeuwfeest
vieren. Ook al ervaren wij de
droevige gevolgen van de schei
ding, die enkele' decennia na de
kerstening plaatsvond, we mo
gen zeggen dat we ons voor het
aanschijn van de Moeder Gods
waarlijk broeders en zusters voe
len". Hij geeft zich er rekenschap
van, dat de Maria-verering nog
aanleiding geeft tot 'diepe me
ningsverschillen met de protes
tanten van het Westen', maar
vraagt zich af: „Waarom zouden
we niet allen tezamen naar haar
opzien als naar onze gemeen
schappelijke moeder, die bidt
voor de eenheid van Gods gezin
en allen voorgaat in de lange
stoet van getuigen van het geloof
in de enige Heer?"
'Mariajaar'
Aan het eind van de encycliek,
die bestaat uit een bijbels-theolo
gische meditatie over de plaats
van Maria in de heilsgeschiede
nis en in het leven van de kerk,
roept de paus de periode tussen
het aanstaande pinksterfeest (7
juni) en het feest van Maria He
melvaart van volgend jaar (15 au
gustus 1988) uit tot 'Mariajaar'.
ter voorbereiding op 'het derde
christelijke millennium' dat in
het jaar 2000 begint.
Een van de vraagstukken die
de Maria-verering in onze tijd on
der katholieken oproept, name
lijk de plaats van de vrouw in de
kerk, wordt in de encycliek
slechts terloops aangestipt, met
de belofte dat het 'bij een andere
gelegenheid kan worden uitge
diept". Wel geeft het de paus aan
leiding tot een lyrische lofzang:
„In het licht van Maria ziet de
kerk op het gelaat van de vrouw
de weerschijn van een schoon
heid die de spiegel is van de
hoogste gevoelens waartoe het
mensenhart in staat is: de opoffe
rende totaliteit van de liefde, de
kracht die de ergste pijnen kan
weerstaan, de onbegrensde
trouw en de onvermoeibare
werkkracht, het vermogen om
doordringende intuïtie te verbin
den met woorden van steun en
bemoediging".
HBV trekt ten strijde tegen
„links-materialistisch getij".
Het opkomend links-materialis
tisch getij in de Nederlandse
Hervormde Kerk kan niet wor
den gekeerd met rechtse zelfge
noegzaamheid, maar door men
sen met een diepe overtuiging en
een strijdbare inzet. Het Her
vormd Beraad Vredesvraagstuk
ken wil daartoe verheldering
brengen in de ideologische ver
warring, wil een valse leer en on
heus beleid in de Nederlandse
Hervormde Kerk bestrijden en
wil sympathisanten en mede
standers aanmoedigen te blijven
vechten voor ombuiging van de
kerkelijke koers. „Het belang
rijkste is niet wat we afwijzen,
maar wat we ervoor in de plaats
stellen: de visie van een ander
kerkelijk beleid, waar het evan
gelie weer hoofdzaak is". Dit
staat in de beleidsnotities, die
het bestuur van het HBV heeft
aanvaard.
Het HBV ziet als gevaar dat de
Nederlandse Hervormde Kerk
het evangelie inwisselt voor een
politieke ideologie. Niet de heils
boodschap voor het gemeentelid
persoonlijk, maar het aanspre
ken van mensen op hun politieke
en sociale verantwoordelijkheid
staat centraal. Dat schaadt men
sen, de kerk en de samenleving,
aldus het HBV.
Het bestuur verwacht dat na
het besluit tot plaatsing van
kruisraketten er vanuit de linker
vleugel meer druk zal komen om
de kerk tot een totaal-pacifisti
sche houding te bewegen. Ook
verwacht het HBV een sterkere
druk op de Hervormde Kerk om
in politieke en sociale conflicten
partij te kiezen voor nogal selec
tief aangewezen onderdrukten.
Als laatste tactische verschui
ving van „ideologisch-links" ziet
het HBV pogingen om de funda
mentele ideologische verschillen
tussen Oost en West onschade
lijk te maken. Steeds zal getracht
worden de steun van de kerk te
krijgen voor een in wezen mar
xistische revolutie, gebaseerd op
de loze fundamenten van mense
lijke verontwaardiging en bitter
heid, van naïef idealisme en bro
ze solidariteit.
Nieuw Israelistisch Week
blad lanceert felle aanval op CI-
DI. In de jongste editie lanceert
het Nieuw Israëlitisch Weekblad
een felle aanval op het in Den
Haag gevestigde Centrum Infor
matie Documentatie Israël CIDA.
In een commentaar meent ^et
blad dat het CIDI zich z'n ver"'ar\\-
woordelijkheid bewust mJoc-t
zijn. Het NIW komt tot dat stand
punt met het oog op het door CI
DI uitgegeven rapport 'Antise
mitisme in Nederland 1986'
waarin 76 gevallen zijn opge
somd. Een meerderheid heeft
volgens het NIW echter met van
dalisme te maken of met aanval
len op etnische minderheden.
Het NIW vindt het kwalijk dat
het CIDI als antisemitische inci
denten meetelt een hakenkruis
op een videoband, het bekladden
van een moskee, het ingooien
van ruiten bij een Turks café en
andere voorvallen die niet met
joden uitstaande hebben. „Het is
een raadsel", schrijft het NIW,
„waarom het CIDI jaarlijks de in
druk wil wekken dat uitingen
van baldadigheid en aanvallen
uitsluitend gericht op etnische
minderheden vormen zijn van
antisemitisme".
Het jaarlijks overzicht van CI
DI over antisemitisme schept
volgens het blkad elke keer ver
warring „omdat het zich bezon
digt aan vermenging".
Dat verwondert het NIW niet:
„Zou het CIDI alleen de antise
mitische incidenten tellen, dan
zou het uitbrengen van een rap
port overdreven zijn".
Nederlandse Hervormde
Kerk. Beroepen te Dokkum,
part-time: mevr. J.L. Falken-
burg, kandidaat te Delft.
Toegelaten tot evangeliebedie
ning en beroepbaar: L.D. Burger,
Roemer Visscherstraat 14, Wad-
dinxveen; F. Schipper, Stelling
molen 29, Papendrecht.
Gereformeerde Gemeenten.
Bedankt voor Enschede: A. Hof
man te Aalburg.
