Steeds bruter
geweld tegen
zwarte jeugd
in Z-Afrika
Scepsis overheerst
bij aanvang van
'milieujaar' in EG
Zending en Diakonaat stoten aandelen Shell en Philips af
PAGINA 2
VRIJDAG 20 MAART 1987
Neem Joseph. Net veertien jaar
oud, een zwart kind in Zuid-Afri-
ka. Hij was met z'n vriendjes
vlak bij huis aan het voetballen
toen soldaten langs reden en de
groep zonder enige reden oppak
ten en meenamen. Na negen da
gen was Joseph weer thuis. De
vingernagels aan één van zijn
handen waren krom en zwart,
het gevolg van elektrische
schokken. Zijn pols zat vol litte
kens van de brandwonden die
met een aansteker waren ge
maakt. Op zijn been zat een groot
litteken van een snijwond, door
een soldaat toegebracht met een
gebroken fles. Van de levenslus
tige Joseph was na negen dagen
niets meer over. Zijn ouders kre
gen een wrak terug.
door
Jaap Lodewijks
Joseph is één van de duizen
den zwarte kinderen die door de
blanke Zuidafrikaanse regering
korte of langere tijd zonder aan
klacht of vorm van proces in de
cel zijn gestopt en doelbewust
zijn gemarteld. En Joseph heeft
het dan nog overleefd, vele hon
derden kinderen hebben al de
dood gevonden door de wille
keur van het politie- en legerop-
treden, zoals de vieijarige Mitah
die door een rubberkogel werd
getroffen toen ze aan het spelen
was in de tuin van haar huis in
Atteridgeville. Hoewel rubber-
kogels zogenaamd niet dodelijk
zijn, overleed de kleuter aan
bloedverlies en beschadiging
van de schedel. En dit zijn dan
nog 'onschuldige' kinderen,
want velen hebben hun jeugd al
op tienjarige leeftijd achter zich
gelaten en vechten met de dood
in de ogen tegen de blanke over
macht. En om die vlam van ver
zet te doven, grijpt de blanke re
gering naar bruut geweld. Daar
om staat een volwassen mens in
een cel ergens in Zuid-Afrika -
ook nu - doelbewust en bij zijn
volle verstand een weerloos kind
te verminken.
Deze week bevestigde een de
legatie van de Internationale
Commissie van Juristen (ICJ)
het nog maar eens. Sinds in juni
1986 de noodtoestand werd afge
kondigd zijn zeker 885 kinderen
onder de achttien jaar opgepakt.
„Kinderen worden op grote
schaal onderworpen aan mishan
deling en marteling door de vei
ligheidstroepen", aldus de vier
juristen die het rapport opstel
den. De hervormingen in het
apartheidsbeleid hebben geen
verbetering gebracht in de situa
tie van de mensenrechten. Kin
deren worden nog steeds gemar
teld met kokend water en bran
dend plastic. De politieagenten
gaan vrijuit. „Zelfs de meest gro
ve misbruiken blijven onge
straft".
Helena Cook is lid van het
Amerikaanse comité voor de
mensenrechten en zij stelde vo
rig jaar al een rapport op over de
situatie van zwarte kinderen in
Zuid-Afrika. Het rapport ver
scheen deze week in Nederland
se vertaling.
„In het boek staat zo zakelijk
mogelijk wat er gaande is in de
afgegrendelde zwarte woonwij
ken en in de cellen van de veilig
heidstroepen. Maar het verzame
len van die informatie is moei
lijk. Door met slachtoffers te pra
ten, breng je ze misschien weer
in mbeilijkheden en voor de kin
deren is het heel erg zwaar om
over hun ervaringen te vertellen.
Ze zijn vaak erg in de war en
bang. Maar alle zwarte organisa
ties willen dat deze informatie de
buitenwereld bereikt, zodat het
leed niet verborgen blijft en dus
ontkend kan worden door de re
gering".
Uit een onlangs gehouden onderzoek van het Internationaal Comi
té van Juristen blijkt dat politiemensen en soldaten zwarte kinderen
en jongeren zonder aanleiding aan allerlei kwellingen blootstellen.
Veli Mnyandu (26) is leraar
boekhouden en economie aan
een middelbare school in de
zwarte woonwijk Soweto bij Jo
hannesburg. Hij is actief in ver
schillende onderwijs- en buurt
organisaties. „Het is een zaak
van leven of dood. Er is geen weg
terug. Dat weten de jongeren. Ze
hebben allemaal een soort per
soonlijke eed afgelegd, dat ze
vrijheid willen in dit mensenle
ven en of ze daar zelf ook getuige
van zullen zijn interesseert ze
niet. Ze zijn erg toegewijd en
.trotseren met hun lichaam de
pantserwagens van de blanke re
gering. Ze zijn erg jong en ener
giek en heel snel ontvlambaar.
De soldaten weten dat en ze pro
voceren de jeugd. Eén steen is
genoeg excuus voor een bloed
bad".
Machtsfactor
Sinds de scholierenopstand in
Soweto in 1976 is de jeugd in
Zuid-Afrika een machtsfactor
van betekenis geworden. Zoch
ten hun ouders en grootouders
vaak nog naar elk signaal dat tot
een dialoog met de blanken zou
kunnen leiden en putten zij zich
uit in vormen van geweldloos
verzet, de zwarte jeugd van nu
lijkt alle opgehoopte woede en
frustratie van decennia van on
derdrukking in zich te dragen en
vraagt niet langer om vrijheid,
maar eist het gewoon.
De blanke regering weet dat,
zegt Mnyandu, en daarom wor
den de jongeren zonder onder
scheid des persoons aangepakt.
De bedoeling is om de jeugd zo'
snel mogelijk te laten weten wie
de baas is in het land. „Ze probe
ren de jongeren te demotiveren,
want zij zijn de leiders van mor
gen. Maar dat lukt bij deze gene
ratie niet meer, dat snappen de
blanken niet en daarom wordt
het geweld steeds bruter".
Eén van de belangrijkste acties
van de jongeren in de afgelopen
jaren was de schoolboycot. In
1976 ontstond de eerste omdat de
regering zwarten wilde dwingen
Afrikaans te leren. Vorig jaar
kwam er een nieuwe golf van on
lusten, omdat het zwarte onder
wijs slecht is en er geen uitzicht
is op verbetering. In 1984 gaf de
regering 234 rand uit per zwart
kind en 1654 rand per blank
kind.
De boycots waren effectief,
maar zijn inmiddels gestopt. Niet
omdat de blanken dat hebben af
gedwongen, zegt Mnyandu, maar
omdat de zwarte bevolking on
derwijs nodig heeft. „Wy zitten
in een moeilijke positie. Onze
jeugd moet vechten voor haar
vrijheid, maar ze moet ook klaar
zijn als die vrijheid er is. We heb
ben dan tandartsen, boekhou
ders, journalisten en computer
deskundigen nodig. Dat begrijpt
de jeugd wel, maar het is moei
lijk".
Hoe zwak de greep van het
blanke bewind op de zwarte ge
meenschap eigenlijk is, bleek
toen de scholen op 5 januari weer
opengingen. De regering kwam
ineens met nieuwe maatregelen,
vertelt Mnyandu. Ouders moes
ten een papier tekenen waarin
stond dat zij geen schade konden
verhalen op de regering als hun
kind iets overkwam. Leerlingen
moesten een papier tekenen dat
zij zich aan de regels zouden hou
den. Welke regels dat waren
stond er niet bij. Een vrijbrief
voor de veiligheidspolitie derhal
ve, die vanaf dit jaar elke school
permanent bewaakt en door de
straten patrouilleert. De scholen
ging meteen weer dicht. Nie
mand tekende én de regering
trok de maatregelen in.
Mnyandu: „De situatie is de
laatste weken weer een beetje
normaal geworden, maar er is
wel sprake van een enorme span
ning. Ik bedoel, je zit in de klas
en je ziet buiten politie-auto's en
legervoertuigen. Leraren kun
nen hun leerlingen niet bescher
men. Vorige week kwamen sol
daten nog de school binnen op
zoek naar activisten en ze namen
er twee mee. Niemand weet waar
naartoe. Als je als leraar iets doet,
word je ook opgepakt. We probe
ren voor de toekomst te werken.
Maar het is moeilijk. In Soweto is
een huurdersboycot en de over
heid reageert daarop met het af
snijden van elektriciteit. Huis
werk kan er dan niet gemaakt
worden".
Terreur
Omdat het verzet van de jeugd,
hoewel simpel, volhardend' is,
wordt de onderdrukking steeds
verfijnder. Wie het rapport van
Helena Cook leest, krijgt de in
druk dat de politie overal is. Zo
riskeren kinderen, die door poli
tiekogels zijn geraakt arrestatie
als ze zich voor medische behan
deling bij een ziekenhuis mel
den. „Bij elke ingang staat politie
te kijken wie er naar bipnen gaat
en wie naar buiten komt".
Ze tekende het verhaal op van
de 12-jarige Miriam, die door een
kogel werd geraakt toen ze brood
aan het halen was. „Ik zag een
blanke politieman uit het huis
komen waar ik langs liep. Hij
had een groot geweer. Ik was al
leen op straat en begon harder te
rennen, het brood nog steeds in
mijn hand. Ik heb de politieman
niet horen roepen Ik hoorde
een luide knal en voelde ver
schrikkelijke pijn onder in mijn
rug". Miriam wordt door haar va
der naar het ziekenhuis ge
bracht. Daar wordt het meisje
formeel gearresteerd. Na een
maand ziekenhuis moet ze mee
naar het politiebureau, waar ze
vier dagen wordt vastgehouden.
Ze moet voor de rechter verschij
nen en krijgt te horen dat ze met
stenen heeft gegooid. Ontkennen
helpt niet, ze krijgt vijfjaar voor
waardelijke gevangenisstraf.
Nog steeds zit de kogel in haar
rug en die kan er niet uit. „De
dokter zegt dat ik verlamd kan
raken als ze hem eruit halen".
Het gevolg is dat ouders hun
kinderen niet meer naar een zie
kenhuis durven te brengen. „Ik
heb gevallen gedocumenteerd
van kinderen die daardoor zijn
overleden".
Is medische hulp moeilijk te
verkrijgen, juridische bijstand is
een schier onmogelijke zaak. He
lena Cook: „De meeste kinderen
zitten vast zonder aanklacht en
zij weten de weg niet. Ouders lo
pen stad en land af om te weten
te komen waar hun kinderen
zijn. Terwijl de politie overal aan
wezig is en ze rustig één agent
één kind laten bewaken, zeggen
ze als je op het politiebureau
komt, dat ze geen tijd hebben om
je te helpen. Als het in het gun
stigste geval wel tot een rechts
zaak komt, zorgen ze ervoor dat
het proces heel lang duurt en dat
de ouders op hoge kosten wor
den gejaagd. Daar komt bij dat
de rechters de politieverklaring
trouw volgen".
Als kinderen in de cel of in
kampen belanden zijn ze vaak
vogelvrij, zo is Helena Cook ge
bleken. Een 16-jarige jongen, vo
rig jaar juli gearresteerd: „Een
geüniformeerde agent deed een
autoband om mijn nek. Hij deed
er oude kranten in en goot toen
benzine over mijn hoofd. Toen
gaf hij mij lucifers en zei me me
zelf in brand te steken. Een ande
re geüniformeerde agent stak de
loop van zijn pistool in mijn
mond".
Helena Cook: „Kinderen wor
den zonder dat er aanleiding toe
is, geslagen, afgeranseld met
zwepen en aan andere kwellin
gen blootgesteld. Uit verschillen
de verklaringen blijkt dat politie
mensen en soldaten er een spel
van maken en elkaar aanmoedi
gen".
De Nederlandse vertaling van het
Amerikaanse onderzoeksrapport
heet: „Het is oorlog in mijn straat".
Uitgevers Goossens, Mets, Kairos en
Defence and Aid Fund Nederland.
Prijs 15 gulden.
BRUSSEL (GPD/ANP) - Neder
land gaat op eigen houtje maatre
gelen nemen om het gebruik van
milieugevaarlijke drijfgassen in
spuitbussen aan banden te leggen,
als daarover in EG-verband niet
gauw afspraken worden gemaakt.
Dat 'dreigement' uitte minister Ed
Nijpels (milieu) gisteren in Brus
sel, waar de milieuministers van de
12 EG-landen het Europese Jaar
van het Milieu inluidden.
Duidelijker kan haast niet wor
den aangetoond, dat er nogal wat
scepsis bestaat over de inhoud die
dat 'milieujaar' zal krijgen. De
milieuorganisaties in Nederland
hebben al laten weten dat de 12
landen harde politieke afspraken
moeten maken over de aanpak van
de vervuiling. „Als dat niet gebeurt
zullen we in maart volgend jaar
moeten terugzien op het jaar van
de ongeloofwaardigheid", zegt Pe
ter Nijhoff, algemeen directeur van
de Stichting Natuur en Milieu.
Juist bij die concrete maatrege
len wringt de schoen. Neem de
aantasting van de ozonlaag, die het
leven op aarde beschermt tegen ul
traviolette straling, door die drijf
gassen in spuitbussen. De EG-lan
den bleken het er gisteren wel over
eens dat dit probleem moet wor
den aangepakt, maar de door de
Europese Commissie (het dage
lijks bestuur van de gemeenschap)
voorgestelde maatregelen gaah
Nijpels al niet ver genoeg.
De EG-ministers willen de pro-
duktïe van deze stoffen de komen
de twee jaar bevriezen. In 1994 zou
de produktie vervolgens met 20
procent moeten zijn verminderd.
Nederland heeft er op aangedron
gen zoveel mogelijk met de VS, Ca
nada en Skandinavië op een lijn te
gaan zitten. Die landen kennen
voorschriften die veel verder gaan
dein de voorstellen die nu in de EG-
verband op tafel liggen.
Geloofwaardigheid
Nijpels heeft laten weten eenzij
dig verdergaande stappen te zullen
zetten, indien de andere EG-lan-
den over een maand niet bereid
zijn tot scherpere maatregelen, ook
hij vindt dat er daadkrachtige be
sluiten van de milieuministers no
dig zijn om de geloofwaardigheid
en doelmatigheid van het EG-mi-
lieubeleid in het Europese milieu-
jaar te bevorderen. „Laten we dan
beginnen bij zaken als de zure re
gen, de verontreiniging van de gro
te rivieren en de beheersing van
chemische afvalstromen", aldus
Nijpels.
Het wensenlijstje van Nyhoff
van de stichting Natuur en Milieu
gaat nog heel wat verdèr dan dat
van Nijpels. Ook hij acht een dras
tische beperking nodig van het ge
bruik van chloorfluorkoolwater
stoffen. Als drijfgas in spuitbus
sen, maar ook als koelvloeistof in
vriesinstallaties en als blaasmiddel
in piepschuim is. Voorts heeft de
verzuring van de bodem volgens
hem al dermate dramatische vor
men aangenomen, dat de uitstoot
van zwaveldioxyde in Europa met
90 procent verminderd zou moeten
worden. De uitstoot van stikstofo- I
xyden zal met 75 procent terugge-
bracht moeten worden, evenals die I
van ammoniak in gebieden met
veel vee.
Dit kan alleen als de Europese
landen hun energie-, landbouw- en
verkeersbeleid drastisch herzien,
aldus Nijhoff.
Vergaande saneringen zijn vol
gens de milieuorganisaties nodig
om de grote rivieren te verlossen
van de belasting met zware meta
len, landbouwvergiften en olieres-
ten. Daarnaast moeten de Europe
se landen duidelijke afspraken ma
ken over een doelmatige interna
tionale controle op de produktie,
opslag en het gebruik van milieu
gevaarlijke stoffen. Grove nalatig-
heid en illegale lozingen moeten
volgens de milieuorganisaties j
streng worden aangepakt.
Niet alleen de overheid maar ook
de burger kan meewerken aan het
oplossen van deze internationale
milieuproblemen, meent Nijhoff.
Hij hoopt dan ook dat het Europe
se milieiyaar de burger bewust
maakt dat hij een bijdrage kan le
veren aan de bestrijding van de
verzuring door meer de fiets of het
openbaar vervoer te kiezen in
plaats van de auto.
Statiegeld
Als iedereen voortaan fosfaat
vrije wasmiddelen koopt zal dat de
grote rivieren in niet onbelangrijke
mate ontlasten van fosfaten. Aan
de bescherming van de ozonlaag
kan elke burger meewerken door
geen spuitbussen met CFK's als
drijfgas te kopen en ervoor te zor
gen dat afgedankte koel- en vries
installaties niet op de afvalhoop te
recht komen, maar worden ingele
verd bij hergebruikbedrijven. De
invoering van statiegeld op koel
en vrieskasten zou een welkome
stimulans zijn, meent Nijhoff.
Dergelijke maatregelen lijken er
vooralsnog niet in te zitten. Wat zal
er wel gebeuren dit actiejaar? Van
de 200 projecten die de Nederland
se bedrijven, milieu-organisaties
en andere instellingen in het kader
van het milieujaar hebben inge
diend, zijn er veertig gehonoreerd
met een financiële bijdrage uit de
kas van het nationaal comité. De
Europese Gemeenschap had hierin
ruim acht ton gestort. Nijpels heeft
dat bedrag verdubbeld. Het natio
nale comité voor het Europese mi
lieujaar is nu bezig twee projecten
op te zetten over de verontreini
ging van de Noordzee en de Rijn,
eventueel in samenwerking met
omringende landen.
Projecten, voorlichting en goede
wil. Maar geen wetgeving of an
derszins drastische maatregelen
Volgens commissaris S. Patijn van
Zuid-Holland, voorzitter van het
nationaal comité, moeten er geen
wonderen worden verwacht van de
gemeenschappelijke actie om het
milieubewustzijn van de bevolking
op te vijzelen. „Toch moeten we el
ke kans aangrijpen om de mensen
duidelijk te maken dat de bescher
ming van de natuur en het milieu
ieders individuele verantwoorde
lijkheid is", aldus Patijn.
De Raad voor de Zending en de
Generale Diakonale Raad van de
Nederlandse Hervormde Kerk
zullen hun aandelen Shell en
Philips afstoten. Als teken van
'diepe verontrusting' over de toe
stand in Zuid-Afrika en over de
steun die Nederlandse bedrijven
direct of indirect geven aan het
in stand houden van de apart
heid.
De twee raden voeren hiermee
een besluit uit van de hervormde
synode, die zich in november vo
rig jaar uitsprak voor een selec
tief afstoten van aandelen van
ondernemingen die vestigingen
hebben in of handel drijven met
Zuid-Afrika. De Raad voor de
Zending (Oegstgeest) heeft aan
delen Shell en Philips, de Gene
rale Diakonale Raad alleen aan
delen Shell.
In een gezamenlijke verklaring
wordt gezegd, dat de oproep van
Zuidafrikaanse kerken en chris
tenen van grote invloed op dit
besluit is geweest. Zij drongen
aan op economische maatrege
len "die tot werkelijke verande
ringen in dit land kunnen lei
den". Maar het gaat er ook om,
dat kerken bij het beleggen van
gelden behalve met rendement
ook rekening houden met de
ethische kant van de zaak. Het
besluit houdt, naar de beide ra
den verzekeren, geen veroorde-
ling in van de werknemers bij de
ze bedrijven.
Bij het beraad werd gelet op de
omvang van de investeringen
van bedrijven in Zuid-Afrika, de
levering van goederen en dien
sten in het belang van de apart
heid, het belang van leger en po
litie bij die levering en het aantal
keren dat het bedrijf al was ge
vraagd zijn economische steun
aan de apartheid te beëindigen.
Uit een hoorzitting van de Raad
van Kerken in Nederland over
Zuid-Afrika werd duidelijk, dat
Shell en Philips aan deze voor
waarden voldoen.
De Raad voor de Zending en
de Generale Diakonale Raad zul
len volgende week donderdag de
hervormde synode over de be
sluiten verslag doen. Zij zullen
dan de synode ook voorstellen,
zoveel mogelijk eenheid te be
trachten in de uitwerking van
het synodebesluit tot afstoting
van aandelen.
De meeste hervormde instan
ties staan niet onwelwillend te
genover terugtrekking van in
vesteringen uit bedrijven die
banden met Zuid-Afrika hebben.
De Raad voor de Predikantspen
sioenen heeft het er wel moeilijk
mee; hij denkt dat zo'n maatregel
schadelijk kan zijn voor het ren
dement.
Oecumene
Voorzitter prof. dr. D. C. Mul
der van de Raad van Kerken in
Nederland (zelf gereformeerd)
kan de negatieve reacties van
sommige protestanten op de oe
cumenische brief van eind janua
ri van de rooms-katholieke bis
schoppen niet delen.
"Ik vind in deze brief een dui
delijke uiteenzetting van de
rooms-katholieke visie, inclusief
alle openheid die daarin is geko
men na het tweede Vaticaans
concilie, en alle geslotenheid die
samenhangt met het zelfverstaan
van de Rooms-Katholieke
Kerk". Schrijft Mulder vandaag
in het blad 'Evangelisch Com
mentaar'.
"Er worden deuren openge
houden voor oecumenische sa
menwerking en samenspraak,
ook in het verband van de Raad
van Kerken in Nederland. Het
lijkt me dan ook onjuist te stel
len, dat de Rooms-Katholieke
Kerk met deze brief haar oecu
menische agenda aan de andere
kerken in Nederland wil opleg
gen. Men zou zich kunnen voor
stellen, dat alle in de oecumeni
sche beweging deelnemende
kerken hun visie zouden formu
leren en dat daarover vervolgens
een intensieve discussie zou
plaats hebben".
Een dergelijke discussie gaat
in de Raad van Kerken nu begin
nen. De bisschoppelijke brief
staat op de agenda. Naar aanlei
ding van een nota over de toe
komst van de oecumene - die al
met alle lid-kerken is besproken
- komt dan ook de fundamentele
vraag aan de orde hoe de kerken
de weg en het doel van de oecu
mene op korte en langere termijn
Mulder: "Men kan daarover
van mening verschillen en toch
bijeen blijven in samenspraak en
samenwerking. Dat heeft de ge
schiedenis van de oecumenische
beweging, wereldwijd en natio
naal, voldoende bewezen".
Met betrekking tot het vraag
stuk van de 'gezamenlijke eucha
ristie' merkt prof. Mulder op, dat
in de Randstad Holland het aan
tal kerkelijk gemengde huwelij
ken zeer hoog is. "Is hier niet een
noodsituatie ontstaan, als beide
partners hun kerkelijke verbon
denheid ernstig nemen maar
toch ook in het kerkelijk leven
van de ander willen delen?"
Mulder erkent, dat hij in de
brief van de bisschoppen nog
geen spoor van een nieuwe ont
wikkeling heeft kunnen vinden.
"Maar het komt mij voor, dat de
Nederlandse bisschoppen moei
lijk op eigen houtje een nieuw
standpunt kunnen innemen. Zij
kunnen nu eenmaal niet los ope
reren van de Rooms-Katholieke
wereldkerk".
Moker
Leiden. Moker, het 'Media
Overleg van Kerken in Rijnland',
is met ingang van 25 maart ook
via de ether te beluisteren, en
wel op 105.7 FM, elke tweede en
vierde woensdag van de maand
van 7 uur tot half 8 's avonds. Via
de kabel op 88.1 FM.
In de uitzending van volgende
week woensdag komen drie on-
de orde: een ten
toonstelling in de Hooglandse
kerk (Leiden) - waartoe enkele
protestants-christelijke jonge
renorganisaties het initiatief heb
ben genomen -, predikant-zijn in
de krijgsmacht (een gesprek met
de vlootpredikant Verseput van
het marinevliegkamp Valken
burg) en ais derde punt actie in
Leiden tegen de apartheid (waar
aan ook de plaatselijke Raad van
Kerken meedoet).
Hervormde Kerk: bedankt
voor Leeuwarden H. Mast De
Lier; aangenomen naar Veen-
wouden (Fr.) kandidaat K. van
Marrum Kollum.
Gereformeerde Kerken: be
roepen te Geldermalsen A. G.
Bosma Den Helder.
Gereformeerde Gemeenten in
Nederland: bedankt voor Leth-
bridge (Canada) A. van Straalen
Barneveld.
Zaterdag. Het opperrabbi
naat voor Nederland heeft be
zwaren tegen openstelling van
het Joods Historisch Museum op
de sjabbat (zaterdag). Op 3 mei
betrekt het museum zijn nieuwe
behuizing aan het J. D. Meijer-
plein m Amsterdam. Nu is het
nog in het Waaggebouw en ook
op zaterdag open. Wie religieuze
bezwaren heeft om op de sjabbat
geld uit te geven, heeft straks
vrije toegang.
Rabbijn M. Just heeft als voor
zitter van het opperrabbinaat
voor Nederland het museumbe
stuur de vraag voorgelegd of het
juist is een "permanente ontwij
ding van de sjabbat in het vroe
gere synagogecomplex in te stel
len, waar eeuwenlang beroemde
voorzangers de sjabbat hebben
bezongen en rabbijnen vanaf de
kansel de heiligheid van de sjab
bat hebben geschetst". Just zal
niet lijdzaam kunnen toezien als
het museumbestuur zijn
men ten uitvoer brengt.
