Korte- afstandsraketten
een gecompliceerde familie
Derde-Wereldtractor schot in de roos
Achtergrond
t
Hoger beroep tegen uitspraak in zaak Simonis
DINSDAG 17 MAART 1987
ALKMAAR - De middellange-afstandsraketten (de Intermediate Nuclear Forces - of
INF-wapens) zijn nog weg, of alle Westeuropese regeringen maken zich al weer zorgen
over een andere categorie: de 'korte-afstandswapens'. De NAVO heeft er daarvan acht
keer zo weinig als de Russen en de Europese NAVO-bondgenoten zijn er niet gelukkig
mee dat de Russen na de verwijdering van SS-20, Pershing-2 en kruisraketten op dit
terrein een flink overwicht overhouden.
De term zelf is verwarrend, want kort blijkt in sommige gevallen nog flink lang. Ook is
onduidelijk wat er uiteindelijk met deze wapens gaat gebeuren in het geval van een
INF-akkoord. Volgens de Amerikaanse INF-onderhandelaar Glitman zullen de Russen
dan een aantal van deze wapens moeten ontmantelen. Partijleider Gorbatsjov bood aan
diezelfde raketten terug te trekken uit de DDR en Tsjechoslowakije en ze alleen nog op
Russisch grondgebied op te stellen.
Hoewel men spreekt over raketten
voor de korte afstand, wordt in
werkelijkheid een onderverdeling
gemaakt in raketten met een be
reik tot vijfhonderd kilometer en
die met een actieradius van vijf
honderd tot duizend kilometer. De
verwarring begint bij de naamge
ving van de 500- tot 1000 km-raket-
ten. Bij de Amerikanen heten die
middelkorte-afstandswapens. of
SRINF (Short Ranged Intermedia-
te Nuclear Forces). Washington
ziet ze dus als famiüeleden van de
middellange-afstandsraketten
door
Gert van der Maten
(LRINF, Longer Ranged...) zoals
de kruisraketten, de Pershings II
en de SS-20's. Deze INF-familie be
strijkt 500 tot 5000 kilometer. Mos
kou onderscheidt daarentegen
'slagveldwapens' (0 tot 1000 kilo
meter) en raketten voor de middel
lange afstand (1000 tot 5000 kilo
meter).
mm m-kmmi m-
mwim niet OM OM.
Typen
De NAVO heeft niet veel korte-
afstandsraketten (om de inburger
de term maar te gebruiken). Het
zijn alleen de Pershing IA en de
Lance-raket. Van de eerste staan er
72 in West-Duitsland en van de
laatste 90. De uit 1967 stammende
en verouderde Pershing IA kan
doelen tussen de 160 en 720 kilo
meter raken en wordt niet tot de
INF-wapens gerekend. De Lance is
van 1972 en schiet 110 kilometer
ver. Tot voor kort beschikte de NA
VO ook nog over de Nike-lucht-
doelraket, die met een kernkop
was uitgerust. Inmiddels zijn deze
echter vrijwel allemaal vervangen
door de veel sneller en betere Pa
triot, die echter een 'conventionele'
lading heeft.
De opsomming voor de Sowjet-
kant is langer. Allereerst hebben
de Russen FROG-raketten met een
bereik van zeventig kilometer. Die
worden momenteel vervangen
door de SS-21 die tot 120 km ver
komt. Hun aantal samen is 600.
1 Een stukJe groter zijn de SCUD's,
die doelen tot op driehonderd kilo-
meter kunnen bereiken. Ook deze
wapens worden vervangen door
De Nike-raket van de NAVO. Een van de korte-afstandskernwapens aan Europese zijde. De Nike is inmiddels modernere: de SS-23. De SCUD is
goeddeels vervangen door de veel beteremaar niet-nucleaire Patriot. Ook Nederland heeft een aantal Patriots met 300 kilometer een typisch kor-
aangeschaft. <rotoANP> te-afstandswapen, maar de SS-23,
die 500 kilometer kan vliegen, zou
tot de middelkorte-afstandswa
pens gerekend moeten worden. In
totaal staan 500 a 600 SCUD's en
SS-23's opgesteld.
De grootste van de serie zijn de
honderd SS-12's en de vijftig SS-
22's, ook wel Scaleboard genaamd.
De eerste hebben een bereik van
500 kilometer de laatste van 900.
De Russen hebben in de afgelopen
jaren deze korte-afstandsraketten
opgesteld in met name de DDR en
Polen. Opmerkelijk daarbij was
dat van meet af aan in Oost-Duits-
land veel oppositie - ook in de rege
rende SED van Honecker - tegen
de opstelling van deze wapens is
geweest. De 74-jarige partijleider
heeft zich er herhaaldelijk tegen
uitgesproken.
Terug
Terug naar Glitman en Gorbats
jov: de Amerikaan wil door middel
van een INF-verdrag niet alleen de
kruisraketten, Pershings II en SS-
20's schrappen, maar ook de SS-
23's, SS-12's en SS-22's. De Russi
sche partijleider wil ze naar de
Sowjet-Unie terughalen, zodat ze
West-Europa vrijwel niet kunnen
bereiken. Alleen de SS-22 zou met
zijn bereik van 900 kilometer ook
vanuit de Sowjet-Unie nog een
paar delen van West-Duitsland
kunne bereiken. Dat stuit echter
op westerse weerstand met als ar
gument dat de Russische korte-af
standswapens mobiel zijn en in
oorlogssituaties snel weer vooruit
geschoven kunnen worden.
De belangrijkste Westeuropese
bezwaren tegen een 'aanblijven'
van de korte-afstandswapens van
de Sowjets zijn vooral militair-stra
tegisch. De regeringen achten het
niet waarschijnlijk dat Washington
bij een Russische aanval op West-
Europa met korte-afstandsraket
ten bereid zouden zijn hun stragi-
sche wapens, de zware interconti
nentale raketten, in te zetten, hoe
wel dat in het NAVO-handvest wel
wordt beloofd. Die twijfel aan de
Amerikaanse 'atoomparaplu' was
in feite aanleiding voor het dubbel-
besluit van 1979 om in West-Euro
pa middellange-afstandswapens te
plaatsen. De dreiging om in geval
van een Russische aanval Pershing
II of kruisraketten af te vuren is
een stuk geloofwaardiger, dachten
de Europese bondgenoten.
Nu die raketten mogelijk ver
dwijnen, dreigt een herhaling van
de situatie voor voor het dubbelbe-
sluit. Een mogelijkheid om een 'ge
loofwaardige afscrhrikking' in
stand te houden is om ook aan NA
VO kant een flink aantal korte-af
standswapens op te stellen, maar
daar durft geen westerse regerings
leider mee aan te komen. De ene
soort kernraket weg, en een andere
soort erin, dat valt niet te verko
pen.
De Amerikanen denken daar iets
anders over, die hebben al gezegd
dat ze dat recht in elk geval wél
vastgelegd willen zien in een ak
koord. Maar dan zal het vooral die
nen als wisselgeld bij de door de
Russen toegezegde onderhandelin
gen over de terugtrekking van de
Russische korte-afstandwapens.
Verrassing
Een tweede bezwaar is dat de
Russische raketten kunnen met
conventionele of chemische kop
pen worden uitgerust. Ook dan
kunnen ze effectief worden ingezet
voor een verrassingsaanval op ver
bindingen en commandocentra.
Dat zou de westerse verdediging
geneel ontregelen, nog voor zij op
gang was gekomen. West-Europa
wil daarom dat niet alleen de kern
koppen worden wegonderhandeld,
maar ook de korte-afstandsraket
ten zélf, inclusief dè lanceerinstal-
laties.
Tot voor .kort werden oplossin
gen via de onderhandelingstafel
beschouwd als utopieën. De NA
VO studeert dan ook al jaren op'de
verbetering van een luchtverdedi
ging. In de jongste gedachten
speelt een soort Europees SDI te
gen deze categorie raketten een be
langrijke rol, maar erg reeël is dat
nog niet.
Maar welke oplossing ook wordt
gekozen, Europa stevent ontegen
zeglijk af op een situatie waarin de
aantallen tanks en manschappen
weer van groot belang zijn.
de olie weer terug naar het reser
voir. Een gesloten kringloop dus".
DRONTEN - Hoewel Nederland
één van de grootste exporteurs in
de wereld is op agrarisch gebied, is
in ons land pas vier jaar geleden de Vliegtuigen
eerste en tot nu toe enige tractorfa-
briek opgericht. Nog opvallender
is dat deze fabriek speciaal voor de
Derde Wereld een trekker heeft
ontwikkeld, die nu een schot in de
roos blijkt te zijn op de westerse
markt.
door
Margot Bosman
De ENTI (Eerste Nederlandse
Tractor Industrie) staat in de Fle-
vopolder en is opgezet door H. de
Roos, vier jaar geleden nog coördi
nator ontwikkelingsprojecten op
het ministerie van landbouw. Hij
richtte de ENTI op met dè bedoe
ling een tractor te ontwikkelen die
geschikt zou zijn voor gebruik in
de Derde Wereld.
"Wij hebben hier geen uitvindin
gen gedaan die wereldschokkend
zijn", zegt De Roos bescheiden.
"We hebben gekeken naar hoe je
een tractor kunt bouwen die an
ders is dan andere tractoren en
daarbij zijn we gestoten op het zo
geheten hydrostatische aandrij
vingssysteem. Dat betekent dat de
dieselmotor een pomp aandrijft die
uit een reservoir olie zuigt. Die olie
wordt onder druk naar de achter
wielen gestuurd. In die wielen zit
een soort schoepenrad dat de olie
opvangt en daardoor worden de
wielen aangedreven. Daarna vloeit
Dit hydrostatische aandrijvings
systeem is op zich niets nieuws.
Combines en ook vliegtuigen wor
den hydrostatisch aangedreven.
Wat wel nieuw is, is de toepassing
van dit systeem op tractoren. Door
dit aandrijvingssysteem zijn on
derdelen als koppelingsplaten, een
versnellingsbak, een steekas en
een achterbrug overbodig.
De Roos heeft die constructie
vrijheid benut. Het model en de
uitvoering van de tractor zijn uit
zonderlijk. Zo is de motor van de
tractor niet voorin het voertuig ge
plaatst maar achterin. Het ver
plaatsen van de motor maakte het
mogelijk de aftak-as, waaraan de
werktuigen vastgemaakt worden,
naar voren te plaatsen. Dat bete
kent voor de bestuurder dat hij
niet meer achterstevoren op de
trekker hoeft te zitten en dus een
beter overzicht heeft op wat hij
doet.
Een tractor die weinig onder
houd behoeft, lijkt geschikt voor
gebruik in landen als Afrika. Azië
en Zuid-Amerika, waar in geïso
leerde gebieden geen reparatiemo
gelijkheden zijn. Toch verloopt de
export naar die landen moeizaam.
In ontwikkelingslanden is door
gaans geen geld voor de aanschaf
van tractoren. De landen zijn af
hankelijk van externe bronnen, zo
als de Nederlandse ontwikkelings
hulp.
Woestijn
Desalniettemin verwacht hij
geen enthousiaste medewerking
van het ministerie. "Binnen dat mi
nisterie bestaan uiteenlopende ge
dachten over het gebruik van trac
toren in ontwikkelingslanden. En
als blijkt dat er veel stemmen zijn
die zeggen dat ze het niet moeten
doen, dan financieren ze niet één
trekker. Ik denk dat het best moei
lijk zal worden". Per jaar worden
er nu zo'n vijftig tractoren naar
ontwikkelingslanden geëxpor
teerd.
Het moeizame verloop van de ex
port naar armere landen levert
geen problemen op voor de ENTI.
Het bedrijf heeft inmiddels een
tweede afzetmarkt gevonden.
Vooral groentetelers in Amerika,
Canada en Duitsland hebben be
langstelling voor de tractor. Vanuit
die landen is er vooral interesse
voor de mogelijkheden die de trac
tor biedt bij onkruidverdelging.
Doordat er schoffels voor de
trekker geplaatst kunnen worden,
is het voertuig zeer geschikt voor
het bestrijden van onkruid zonder
gebruik van chemicaliën. Het ge
bruik van onkruidbestrijdingsmid
delen wordt namelijk steeds duur
der, omdat het onkruid na verloop
van tijd immuun wordt voor een
bepaald gif. Volgens De Roos moe
ten er legértjes deskundigen inge
schakeld worden om research te
doen naar nieuwe middelen. Dat
kost handen vol geld en de boer be
taalt. Want tachtig procent van de
chemicaliën die een boer gebruikt
zijn bestemd voor onkruidvernieti
ging. Met de ENTI-tractor kan het
onkruid op de paden tussen de
groenten makkelijk weggeschof-
feld worden.
Minder goed gaat het op de bin
nenlandse markt. In Nederland
slijt de ENTI maar 20 tractoren van
de 150 die er jaarlijks gemaakt wor
den. Volgens De Roos ligt dat in de
eerste plaats aan de achterdocht
die er in Nederland heerst. "Trek
kers zijn in Nederland nog nooit
gemaakt, dus iedereen denkt dat
dat niet kan. Vernieuwingen op
landbouwgebied worden in Neder
land heel langzaam ingevoerd".
Een tweede reden voor de gerin
ge afzet in Nederland, is dat de be
drijven in Nederland veel klein
schaliger zijn dan die buiten onze
grenzen. Het gemiddelde groente-
teeltbedrijf hier is nog geen vijf
hectare groot. Voor deze bedrijven
is een investering van 35.000 gul
den een zware last. De Amerikaan
se bedrijven met zo'n honderd hec-
tare hebben daarentegen geen en
kele moeite met een dergelijke uit
gave. Deze firma's hebben het be
drag er in een jaar uit.
Toekomst
Voor de toekomst heeft het, 16
personeelsleden tellende, bedrijf
in Dronten grootse plannen. Zo
moet volgend jaar de jaarlijkse pro-
duktie zijn verdubbeld van 150
tractoren naar 300. Dat zal een
drastische groei van het perso
neelsbestand met zich meebren
gen. Bovendien is er nog een gat in
de Nederlandse markt te vullen.
De Roos ziet mogelijkheden voor
gemeentelijke bedrijven om sport
terreinen, parken en plantsoenen
te gaan verzorgen met een ENTI-
tractor.
Verder verwacht De Roos in de
toekomst wel enige concurrentie.
Hij heeft zich daartegen al enigs-
ENTl-directeur De Roos: 'Onze tractor moet zich in de Derde Wereld kunnen bewijzen
zins beschermt door het model van
de tractor te laten registreren. Maar
het gevaar wijkt niet. De Roos vat
het allemaal postief op: "Tegen de het misschien wel een prettig pro-
tijd dat we met een concurrentie- bleem, want dan hebben we al een
probleem te maken krijgen, wordt behoorlijke afzet".
Het LIO (Landelijk Interdisci
plinair Overleg Feminisme en
Theologie) en de Amerikaanse
feministische theologe Mary Da
ly gaan in hoger beroep tegen de
uitspraak in het kort geding dat
zij tegen kardinaal Simonis had
den aangespannen. Zij hadden
de kardinaal gedaagd wegens
'overtreding van de auteurswet
en discriminatie van vrouwen',
maar de president van de recht
bank in Utrecht verklaarde het
LIO en Mary Daly niet ontvanke
lijk.
De president achtte het LIO in
geen enkel opzicht representa
tief voor de feministische theolo
gen. En mevrouw Daly werd niet
ontvankelijk verklaard onidat de
kardinaal had aangeboden in het
eerstvolgende nummer van het
blad 'Communio' de van haar af
komstige citaten te vermelden.
(Aanleiding tot het kort geding
was een kritisch artikel van
aartsbisschop Simonis over fe
ministische theologie in de Ne
derlandstalige uitgave van het
internationale rooms-katholieke
tijdschrift).
LIO en Mary Daly zijn van oor
deel dat de rechter zich met zijn
niet-ontvankelijk-verklaring veel
te gemakkelijk van de moeilijke
materie heeft afgemaakt. Het
voornaamste is niet, dit hoger be
roep te winnen, "maar er moet
van deze procedure een opinië
rende werking uitgaan, zodat
over de zaak op een zo hoog mo
gelijk niveau wordt nagedacht
en geschreven".
De schending van de auteurs
wet door de kardinaal - bij zijn
citaten verzuimde hij de bron te
vermelden - duidt, volgens het
LIO en de Amerikaanse theolo
ge, op een veel wezenlijker
schending, namelijk van het cul
turele bezit van vrouwen in voor
aanstaande en vernieuwende we
tenschappelijke posities. "Het
gaat hier uiteindelijk om discri
minatie. Daarom dient dit vraag
stuk in een verdere juridische
procedure aan de orde te ko-
Stille wake
De Franciscaanse samenwer-
king houdt in de nacht van don
derdag op vrijdag een 'stille wa
ke' bij de kerncentrale in Borsse-
le, die op de 19de wordt opge
start. Het thema van de wake is:
"samen waken tot behoud van
Moeder Aarde en haar bewoners
op de plaats waar angstaanjagen
de risico's worden genomen".
Het is de bedoeling dat de wa
ke begint met een bijeenkomst
bij of in de hervormde kerk van
Borssele. De kerkeraad moet nog
besluiten over het verzoek de
kerk voor dit doel te mogen ge
bruiken. Vervolgens wordt er in
groepjes bij de kerncentrale ge
waakt.
De centrale heeft enige tijd stil
gelegen nadat het internationale
bureau voor kernenergie in We
nen tekortkomingen had ont
dekt. Sommige gemeenten en
politieke partijen vinden dat de
centrale pas mag worden opge
start als het aanpassingspro
gramma dat het Weense bureau
heeft voorgesteld volledig tot uit
voering is gekomen. In dat geval
zou het bedrijf een tot twee jaar
buiten werking moeten blijven.
Leiden-Sharpeville. De
Leidse Raad van Kerken houdt
zaterdag 21 maart om half 8 een
korte dienst in de Hooglandse,
kerk ter herdenking van het feit
dat op 21 maart 1960 in Sharpe-
ville meer dan zestig vreedzaam
demonstrerende zwarten, onder
wie veel vrouwen en kinderen,
door de Zuidafrikaanse politie
werden gedood.
Thema van de dienst is: 'Verzet
tegen apartheid als uitdaging
voor het kerk-zijn in Nederland'.
Medewerkenden zijn: S. Nada-
sen uit Zuid-Afrika, lid van de
'Belijdende Kring', ds. B. Koek.
voorzitter van de Leidse Raad
van Kerken, en de cantorij van
de Studentenekklesia.
Aansluitend aan de dienst be
gint om kwart over 8 op het plein
bij de Hooglandse kerk een fak
keloptocht door de stad met de
Burcht als eindpunt.
Leiden-Stille Omgang. Dit
jaar is de jaarlijkse Stille Om
gang naar Amsterdam in de
nacht van 21 op 22 maart. Deel
nemers uit Leiden en omgeving
kunnen zich opgeven op donder
dag 19 maart tussen 7 en 8 uur in
de Romanuszaal aan de Mare,
achter de Hartebrugkerk. Uit Ha-
zerswoude, Katwijk, Rijnsburg,
Voorhout en Warmond kunnen
deelnemers zich aanmelden bij
de plaatselijke besturen.
Romero-herdenking. In de
Keizersgrachtkerk in Amster
dam (Keizersgracht 566) is zater-
dag de landelijke herdenking
van bisschop Oscar Romero, de
op 24 maart 1980 vermoorde
aartsbisschop van San Salvador.
Van half 11 tot half 2 staat een
studiebijeenkomst op het pro
gramma, waarna het middagpro
gramma begint met een viering
om 2 uur die omstreeks half 4
wordt besloten met een stille
tocht naar het Weteringplanl-
Thema van deze herdenking is:
de opdracht van de christelijke
basisgemeenschappen in El Sal
vador en Guatemala die streven
naar fundamentele veranderin
gen in hun land. Er komen twee
sprekers uit Midden-Amerika.
Ander geluid
Studentenekklesia. Komen
de zondag, 22 maart, houdt de
Leidse Studentenekklesia een
dienst in de Marekerk (12 uur)
over het thema "En God zag dat
het goed was.....J' Het gaat dan
over liefde tussen vrouwen en
liefde tussen mannen, 'een ander
geluid uit de Schriften'. De medi
tatie wordt verzorgd door dr. Th.
Beemer. lector in de moraaltheo
logie aan de universiteit van Nij
megen en lid van het werkver-
is-katholieke ho-
band
mo-pastores.
Na de dienst is er gelegenheid
tot gesprek. Ook op dinsdag 24
maart om 8 uur in het huis van de
Studentenekklesia, Rapenburg
100. Studentenpastor Jac. van
der Hoeven, Lage Rijndijk 35, te
lefoon 123551, kan nog meer inli-
chingen geven.
Leiden. Morgenavond
(woensdag 18 maart) om 8 uur
wordt in de Bethlehemskerk aan
de Lammermarkt 57 de film 'Cry
from the mountain' van de Billy
Graham-organisatie vertoond.
Noordwijk. Deze maand- is
het 80 jaar geleden dat de afde
ling Noordwijk van de Neder
landse Protestantenbond werd
opgericht. De dienst van aan
staande zondag, 22 maart om half
11 in de aula aan de Oude Zee
weg, zal in het teken hiervan
staan. Voorganger is ds. L. H. C.
Friederich uit Oegstgeest. Na de
dienst is er koffiedrinken.
Hervormde Kerk: beroepen
te Lunteren A. van Brummelen
Huizen: aangenomen naar Hei
louw kandidaat M. A. Kuyt Lis-
se; bedankt voor Bergen op
Zoom T. J. de Heer Apeldoorn,
voor Putten L. Wüllschleger Den
Haag.
Gereformeerde Kerken: be
roepen te Klundert Jac. Grif
fioen Herwijnen; bedankt voor
Apeldoorn C. van de Velde Haar
lem.
Christelijke Gereformeerde
Kerken: beroepen te Tholen/
Oud-Vossemeer M. van der
Sluys Kerkwerve.
Baptistengemeenten: aange
nomen naar Dordrecht G.
Pflaum VroomshooD.
Open dag. Op zaterdag 28
maart (volgende week dus)
houdt de Katholieke Theologi
sche Hogeschool in Amsterdam,
Keizersgracht 105, een open dag
van 11 tot 3 uur. Er is een folder
gemaakt over de school met het
volledige programma van die
dag en een routebeschrijving.
Voor belangstellenden: postbus
19481, 1000 GL Amsterdam, 020-
272621.
