High tech in de bouw Berserek gelooft in zijn Özlem Confectie Computer doet intrede in traditionele bedrijfstak ZATERDAG 14 MAART 1987 BEDRIJVEN PAGINA 35 Özlem Confectie, is de naam van het confectiebedrijfje dat vorige week ging draaien in het bedrijfsverzamel gebouw in de voormalige Marijke- school in Leiderdorp. R. Beserek is hiermee een van de weinigen buiten landers die het risico heeft genomen een eigen onderneming te beginnen. Een aanzienlijke investering voor de nodige apparatuur en de aanpassing van de bedrijfsruimte moeten op ter mijn rendabel blijken. Beserek ziet het wel zitten. De ondernemer, uit Turkije afkom stig, heeft met dit initiatief negen men sen aan het werk gezet. Reeds nu, een week na de opening van het bedrijf, wordt er druk gewerkt om de eerste or der, een produktie van 900 damesblou ses, op tijd af te krijgen. De naaimachi nes gonzen, en de negen werknemers razen met een enorme snelheid en vaardigheid over de lappen stof. De produktie verloopt in fases. Kragen, zakken en panden worden eerst afzon derlijk gestikt. De werknemers worden door twee zogenaamde loopjongens constant voorzien van een nieuwe voorraad van het nodige materiaal, zo dat er geen onnodig tijdverlies op treedt. Het werktempo is bijna evenre dig met het ritme van de snelle Turkse muziek op de achtergrond. Voorheen werkte Beserek in een confectiebedrijf van een vriend in Kat wijk. Toen deze zaak failliet ging, kwam hij op het idee zelf in de confec tie te gaan daar hij er inmiddels vol doende van afwist. "Ik startte in janua ri '8.6 een bedrijfje in 'Leiden, waar ik vier machines had en zodoende vier mensen in dienst kon nemen. Het luk- te. Daarom groeide ik na een tijdje het pand uit en ging op zoek naar grotere bedrijfsruimte. Na ongeveer een half jaar, in december, ben ik met hulp van stichting De Werkwijzer hier terecht gekomen", aldus Beserek. Het pand in de voormalige Marijke- school aan de Bernhardlaan mocht dan groter zijn, voldoende voorzieningen waren er niet. De stroomvoorziening was bijvoorbeeld niet toereikend voor tien naaimachines, strijkapparatuur en een knopenmachine. Ook moesten er aparte tafels worden gebouwd. Na een en ander veranderd te hebben, kon het bedrijf eind februari daadwerkelijk aan de slag. Discriminatie Beserek vertelt dat het geen pro bleem was werknemers te vinden. Een vereiste was wel dat alleen dié mensen -veelal vrienden- in aanmerking kwa men, die in het vak werkzaam waren geweest. Nu werken er acht vakmen sen van de Turkse nationaliteit en één van de Nederlandse. Beserek bena drukt dat deze Turkse meerderheid geen vorm van discriminatie is. "Het komt waarschijnlijk omdat mijn ken nissen voor het grootste deel landgeno ten zijn. Toch merk je dat de naam van je bedrijf in aanzien groeit als er ook Nederlanders werken. De geloofwaar digheid is voor buitenstaanders, onder wie de grote confectiebedrijven, met een groter", vertelt hij. Vier van de werknemers zijn full-time in vaste dienst, de rest werkt er op afroepbasis. "Ik heb niet het geld om iedereen door te betalen als er op sommige momen ten minder of geen werk is", legt Bese rek uit. Om klanten te krijgen heeft de on dernemer via adressen van de Kamer van Koophandel, een groot aantal kle- dingfirma's aangeschreven. Ook is hij persoonlijk de kwaliteit van zijn be drijf bij het confectie-centrum in Am sterdam aan gaan prijzen. Dit leverde hem zijn eerste opdracht op. Een voor lopige produktie van 350 blouses en als deze goed bleken, nog zo'n 900 stuks. De opdrachtgever vond het resultaat bevredigend, hetgeen Beserek de aan vullende order opleverde. De opdrachtgever levert de stoffen, Beserek laat ze door een bedrijf snij den en zorgt voor het eindprodukt. Nu heeft hij echter zelf een snijmachine aangeschaft, waardoor hij ook dit werk De Oegstgeester architect Van der Haar is laaiend enthousiast over het gebruik van zijn computer als tekenta fel. Zijn omzet verdriedubbelde erdoor. (foto Loek zuyderduin» laten uitrekenen". Maar ondanks al die onvolkomenhe den is het volgens Boesjes en Van den Heuvel heel belangrijk dat architecten, bouwkundigen en tekenaars de moge lijkheden van computers in hun vak le ren kennen. Sinds september vorig jaar organiseert het Cadlab daartoe cursus sen waarvoor veel belangstelling be staat. "Want we zeggen nu wel dat cad niet rendabel is, maar we weten het ei genlijk piet", stelt Boesjes. "Alleen erva ring kan dat uitwijzen en die is er nü eenmaal nog onvoldoende". Boesjes vergelijkt het huidige compu tergebruik in de bouw met de begintijd van de verbrandingsmotor. De eerste rij- tuigen-zonder-paard boden ook weinig comfort, waren onbetrouwbaar en moes ten nog helemaal hun nut bewijzen. Eerst moesten er meer toepassingen voor de verbrandingsmotor worden ont dekt en moesten de onvolkomenheden worden opgelost voordat het ding zijn nut kon bewijzen. "In de architectuur gaat het om heel grote veranderingen in het produktieproces. Architecten moe ten heel anders leren denken. Ze moeten rekening leren houden met het apparaat en daarvoor is een groot analytisch ver mogen nodig". Nu al lijkt Computer Aided Design wel voordelen te bieden als tekeningen dik wijls moeten worden veranderd. Dat gaat gewoon veel sneller dan, zoals vroe ger, met de hand. Ook in de presentatie van het uiteindelijke resultaat is er tijd te winnen. De gewijzigde, 'schone' teke ning kan immers zo naar de klant. Maar ook als er veel dezelfde zaken op een bouwtekening staan, is er tijdwinst te boeken. Om zijn woorden te illustre ren wijst Peter van den Heuvel uit het raam naar de roemruchte Stopera, aan de overkant van het Arsenaal. De rijen met allemaal dezelfde ramen op de ver diepingen van dit gebouw tekent de computer in een fractie van de tijd die de tekenaar daar vroeger voor nodig had. "Daarvoor gebruik je dan de kopieer functie, en dat is heel handig. Maar wel ke architect zou het accepteren als hij gedurende, laten we zeggen vijf jaar, slechts kan putten uit een bestand van zo'n 500 in zijn computer opgeslagen de tails? Geen enkele toch". Boesjes vat de huidige stand van za ken zo samen: "Computers kunnen nu alleen nog maar tekenen, dat wil zeggen, lijnen trekken. Maar ontwerpen kunnen ze beslist nog niet. In de toekomst zou den ze bij dat laatste moeten kunnen helpen. Maar dan moeten de tekenpro gramma's bijvoorbeeld eerst wel weten wat de binnenkant en wat de buitenkant van een gebouw is, om maar wat te noe- men. En als een architect een muur ver plaatst, moet het hierin ingetekende raam meeverschuiven. Allerlei basis kennis die de ontwerper gewoon van huis uit bezit* dient de computer dan ook te kennen. Maar voordat het zover is, zijn we volgens Boesjes decennia ver der. Want de hoeveelheid informatie waarover de computer dan moet be schikken, is zo massaal dat de huidige generatie die gewoon nog niet aankan. Een kijkje in het atelier, dat is gevestigd dorp. zelf kan doen. Het plan is dat het bedrijf over onge veer een jaar winst moet gaan maken. "Ik heb behoorlijk geïnversteerd in de ze zaak, zo'n 50.000 gulden. Voor je dat er uit hebt.... De eerste aanschaf van de naaimachines en de andere apparatuur de voormalige Marijkeschool in Leider- (foto Holvast was een behoorlijk bedrag. Die stofsnijmachine kostte me ook 3500 gulden. Dus het duurt wel even voor dat je jezelf kunt bedruipen, maar ik weet zeker dat het me lukt", besluit Be serek optimistisch. PIEN HEUT.Z Grote aannemers Bij de gróótste bouwonderneming in Leiden en omgeving, IBB Kondor groep NV, heeft de automatisering zo'n twee jaar geleden haar beslag gekregen met de komst van een mede daarvoor spe ciaal aangetrokken man, de adjunct-di recteur J.A.van Lit. Bij dit bedrijf, met zijn hoofdkantoor aan de Schipholweg, werken zo'n drie honderd mensen. In de aannemerij mo gen we dan gerust spreken van een groot bedrijf. Van Lit legt uit dat de automati sering bij IBB Kondor in eerste instantie een allesomvattend systeem behelsde. Calculatie, projectbewaking en de finan ciële administratie zouden worden on dersteund door het gebruik van compu ters. "Ik ben toen begonnen me duide lijk voor ogen te stellen wat we precies wilden en wat we ervoor wilden uitge ven. Al snel werd besloten om de finan ciële administratie bij het externe bu reau te laten waar het op dat moment al was. We besloten alleen de calculatie, dat is het opstellen van begrotingen voor bouwprojecten, en de tekstverwerking met behulp van de computer te doen. En dat was al ingewikkeld genoeg, in het begin". Vooral bij het maken van calculaties - volgens Van Lit is er geen bedrijfstak waar er zoveel moeten worden gemaakt- heeft de computer inmiddels zijn nut be wezen. Hij schat dat het opstellen van een begroting met behulp van de com puter 20 procent sneller gaat dan vroe ger. Het uitwerken van de zogenoemde werkbegrotingen, een volgende stap, gaat zelfs 50 tot 70 procent sneller. Be langrijkste voordeel van de computer bij het opstellen van de calculatie is, dat die achteraf niet nog eens behoeft te worden nagerekend. Bovendien kan er tot op het laatste moment informatie aan worden toegevoegd. De leesbaarheid van de be grotingen is duidelijk verbeterd en het aanbrengen van bezuinigingen, na over eenstemming over de prijs, is ook snel mogelijk. Van Lit stelt met nadruk dat IBB Kon dor tengevolge van de automatisering niet met minder calculators kon vol staan. De calculators kunnen wel meer werk aan. De volgende stap in de automatisering wordt de computermatige projectbewa king en -beheersing. Die worden dan geïntegreerd in het bestaande systeem. "Maar dat duurt nog wel een jaar of twee", aldus Van Lit, die de personal computer nog niet snel in de bouwkeet ziet verschijnen. Eens zal dat apparaat er net zo vanzelfsprekend zijn als de tele foon, maar Van Lit pleit voor grote voor zichtigheid: "Je zou je kunnen voorstel len dat de computer er het aantal manu ren bijhoudt of aangeeft wanneer de op drachtgever zijn termijnbetalingen moet voldoen. En zo is er nog veel meer denk baar. De computer biedt gewoon meer mogelijkheden dan we willen. Het moet bijvoorbeeld niet zo zijn, dat vanuit de bouwkeet het budget kan worden bijge steld". De hamvraag blijft daarom voor Van Lit: wat is het nut van de personal com puter op de werkplek? Pas als die vraag volmondig en van harte positief kan worden beantwoord, kan er met hem verder over worden gepraat. De computer rukt op. Niet alleen op universiteiten of in ontwikkelingscentra, maar ook om ons heen, in ons dagelijks leven. Een krant maken zonder computer is bijvoorbeeld al bijna niet meer mogelijk. Maar plotseling staat er ook 'zo'n ding' in de spreekkamer van de tandarts en pronken er beeldschermen op de tafeltjes van de kinderen van de basisschool. De rekeningen die we in de bus krijgen zijn duidelijk 'door de computer gegaan' en zo is het ook met onze salarisstrook. Zelfs een zo ambachtelijke bedrijfstak als de bouw lijkt er niet van 'verschoond' te blijven. Hoever is de computer opgerukt in die toch zo traditionele wereld? Staat de bouw voor een revolutionaire omwenteling of valt het allemaal wel mee? We maakten een inventarisatie en spraken met deskundigen en gebruikers. Sommigen bleken enthousiast en overtuigd van de grote mogelijkheden, anderen waren veel kritischer, om niet te zeggen sceptisch. Elke bouw begint met een ontwerp en een ontwerptekening die uitein delijk uitmondt in een bestek. De opsteller hiervan is de architect. De Oegstgeester architect H.G.M. van der Haar schafte zo'n tweeëneenhalf jaar geleden zijn eerste personal computer aan en is niet minder dan laaiend enthousiast. Geen wonder, want na de aanschaf van zijn com puter is zijn omzet dan wel niet ver viervoudigd, maar driemaal hoger dan voorheen is die toch zeker wel. "Ik moest destijds de sprong wel wa gen om de hoeveelheid werk te kunnen bijhouden", legt hij uit, vier maanden na de aanschaf van zijn tweede personal computer. Van der Haar weet zeker dat hij zonder zijn computer het werk niet had aangekund dat hij de afgelopen ja ren heeft verzet. Of hij had zes of zeven mensen extra in dienst moeten nemen. En dat zou weer onverstandig zijn ge weest, want als ontwerper van voorna melijk vrijstaande landhuizen en villa's zou hij het noodzakelijke persoonlijke contact met zijn klanten hebben verlo ren. Van der Haar en zijn medewerkers ge bruiken de computers vanaf de schetsfa- se totaan de uiteindelijke bestekteke ning voor de bouw. Alles wat op een tra ditionele bouwtekening staat aangege ven, staat ook op de computeruitdraai die uiteindelijk uit de printer komt. Elk detail, net als voorheen. Alleen veel snel ler. En bovendien veel gemakkelijker la ter weer te veranderen. Zo snel, dat Van der Haar er niet tegen opziet om nog wij zigingen aan te brengen zelfs als de bouw al in volle gang is. Een voorbeeld: een volledig bestek, een boekwerk van vaak vele honderden pagina's waarin het werk tot" in detail staat beschreven, loopt nu binnen een half uur van de printer. Dat karwei kostte vroeger zo'n twintig uur!. De Oegstgeester architect werkt, dit voor ingewijden, op Apple Macintosh computers met de wereldbekende Mac- Draw-, MacPaint- en MacDraft- pro gramma's, aangevuld met de Maclntosh- versie van het beroemde spreadsheet programma Lotus 1, 2, 3: Jazz. Van der Haar en zijn medewerkers zijn er zonder ingrijpende voorbereidingen gewoon mee begonnen. De architect roemt dan ook de grote gebruikersvriendelijkheid van het systeem. Een zeer omvangrijke opdracht als het ontwerpen van het luxe 'Morsebel' ap partementencomplex, dat volgend jaar. in de Oegstgeester nieuwbouwwijk Haaswijk moet verrijzen, had hij anders niet aangekund. De 52 appartementen in het woongebouw zijn namelijk alle ver schillend. De toekomstige bewoners hebben de afgelopen maanden afzonder lijk en op ongeregelde tijdstippen bij door Hans Sonders hem hun wensen op tafel gelegd. Met zijn computerscherm als tekentafel kon hij nu, met de klant op een stoel naast zich, de verlangde wijzigingen aanbren gen en meteen de gevolgen ervan duide lijk voor ogen krijgen. Of het nu ging om een andere indeling van de badkamer of van het hele appartement. Geen gekrioel van lijnen meer op het tekenpapier, zo als vroeger, waardoor eigenlijk niets meer duidelijk was. Maar met direct een kant en klare 'schone' tekening beschik baar die bij wijze van spreken zo het be stek in kan. Kleine aannemers In de aannemerij is het gebruik van computers nog verre van algemeen. Ruim zeventig procent van de aanne mersbedrijven in Nederland zijn bedrijf jes met minder dan tien man in dienst en daar is de automatisering nog praktisch nul. "Dat komt omdat men in de bouw zeer traditioneel is ingesteld", weet A.A. Pennings, hoofd afdeling verkoop van de stichting Computer Toepassing Bouwwezen (CTB) in Ede. Het CTB is een in 1977 door het Algemeen Verbond Bouwbedrijf (AVBB) opgerichte stich ting die aanvankelijk alleen de salaris- en financiële administratie voor haar le den verzorgde op een grote computer. Maar sindsdien is de ontwikkeling van computerprogramma's en de levering van microcomputers voor het bouwbe drijf daarbij gekomen. Zo heeft CTB computerprogramma's ontwikkeld voor de kostenbewaking bij grote en kleine aannemingsbedrijven en verzorgt het opleidingen in het gebruik van compu ters. Maar de acceptatie van het nieuwe ge reedschap gaat moeizaam. "Men geeft liever enkele tonnen uit voor een nieuwe bouwlift dan dat men de administratie automatiseert", legt Pennings uit. "Tot dat men inziet dat het gebruik van een computer het bedrijf beter bestuurbaar maakt. Daarbij kan helpen dat de afgelo pen jaren de concurrentie in de bouw sterk is toegenomen. Zeer scherp calcu leren werd noodzakelijk. De computer kan dat laatste beter dan wie of wat ook. Maar voordat een aannemer uiteindelijk overgaat tot de aanschaf van een compu ter, moet hij er winst in zien. En hij moet personeel hebben dat ermee om kan gaan. Bovendien kosten de opleidingen tweemaal zoveel als de aanschaf van het apparaat. En dat is een aannemer hele maal niet gewend", aldus Pennings. Maar volgens hem ziet toch ook de kleinere aannemer de noodzaak van au tomatiseren in. Deze aannemer moet im mers steeds, meer administratieve ver plichtingen nakomen om nog eenzelfde omzet te kunnen halen. Bijvoorbeeld bij het maken van aanbestedingsbegrotin- gen. Door de grotere concurrentie daar toe gedwongen moet hij er steeds meer maken en de computer blijkt hierbij een machtige hulp. Met een computer gaat het opstellen van zo'n begroting name lijk gewoon veel sneller. Toch ziet Pennings geen explosieve toename van het gebruik van de compu ter bij kleinere aannemingsbedrijven. Alleen al omdat de opleiding van aanne mers hierop niet aansluit. "Veel aanne mers begroten nog gewoon op hun ge voel en op de achterkant van een siga rendoos. En als hij begint met automati seren, dan wordt dat de facturenadmini- stratie die ook meteen kan bijhouden of de klant al dan niet heeft betaald. En die ook snel duidelijk moet maken of de baas zelf nog wat aan het bouwproject heeft verdiend". De stichting CTB wil daarom compu terprogramma's ontwikkelen die aan sluiten op de dagelijkse praktijk en daar nuttig en bruikbaar zijn. Om de accepta tie van de computer te versnellen, is het leren omgaan met de computer opgeno men in de kaderopleiding voor de bouw. "Maar door die automatisering mag het contact met de praktijk niet verloren gaan", waarschuwt Pennings. Hij vindt het bijvoorbeeld gevaarlijk worden als bouwers slechts bedieners van compu ters worden en de basiskennis van de bouwerij ontberen. Deskundigen Het leslokaal van het CAD-LAB in het historische gebouw het Arsenaal in Amsterdam: de modernste ontwerptechnieken onder 17-eeuwse hane- balken. (foto nw Deskundigen bij uitstek op het gebied van computergebruik bij het ontwerpen van huizen en gebouwen zijn Eimar Boesjes en Peter van den Heuvel van het Cadlab in Amsterdam. Zij leiden de Stichting Cadlab Academie van Bouw kunst, die zich sinds een jaar speciaal bezighoudt met het ontwerpen met be hulp van de computer. Vandaar de naam CAD, die staat voor Computer Aided Designing, ontwerpen met behulp van de computer dus. Boesjes en Van den Heuvel, van huis uit bouwkundige en medisch doctoran dus, zijn enthousiast, maar zij laten zich toch bijzonder kritisch uit over die be gripsomschrijving. Van ontwerpen met behulp van de computer zou volgens hen eigenlijk geen sprake zijn. "De com puter kan nog niet meer dan lijnen trek ken", weet Boesjes. Op de zolder van het Arsenaal, in het prachtig gelegen en ook prachtig gerestaureerde 17-eeuwse ge bouw van de Academie aan het Waterlo- oplein, blijken zij zeer kritisch over de mogelijkheden van CAD. "Er komen hier. architecten binnen, die zeggen dat zij een computer willen aanschaffen. Dan kunnen zij hun teke naars de deur uit doen. Die gedachte is onzinnig. Het is maar zeer de vraag of een computer de tekentijd op een archi tectenbureau versnelt. Het is zelfs zeer de vraag of zo'n apparaat op dit moment wel rendabel is. Met behulp van de com puter bouwtekeningen maken is in de meeste gevallen niet zo efficiënt als men denkt. Het werk gaat er maar in een zeer beperkt aantal gevallen sneller mee", al dus Boesjes. Hij legt uit dat de computer namelijk niet het denkproces van de ontwerper overneemt of zelfs maar ondersteunt. In tegendeel, hij belemmert dat volgens hem zelfs dikwijls. Én Van den Heuvel vult hem aan met de stelling, dat een beeldscherm niet eens een behoorlijk overzicht van de bouwtekening kan bie den. Zelfs hele dure beeldschermen to nen niet meer dan tien procent van de werkelijke bouwtekening. Boesjes: "De computer heeft bovendien geen enkele bouwkundige kennis in huis. Hij kent geen verschil tussen maatlijnen, arcerin gen en hulplijnen, om maar eens wat te noemen. Het is daarom bijvoorbeeld on mogelijk om de computer uit een teke ning de totale oppervlakte bouwmuur te

Historische Kranten, Erfgoed Leiden en Omstreken

Leidsch Dagblad | 1987 | | pagina 35