'Als het niet meer We moeten van de
hoeft, liever niet' gebaande paden af
'Bepaalde groepen
zeker niet treffen'
Enneüs Heerma (CDA): Pol de Beer (WD): Jan Schaeffer (PvdA):
ZATERDAG 7 MAART 1987
EXTRA
PAGINA 31
Pessimisten voorspellen dat de parlementaire
enquête naar de bouwsubsidiefraude het einde
van de volkshuisvestingssubsidies zal inluiden.
En de tekenen zijn inderdaad niet hoopgevend. Er
werd al eerder geroepen om forse bezuinigingen in
met 1,7 miljard gulden snoeiend
Het ministerie van financiën kwam vorig jaar met
een heroverwegingsrapport, waarin men grote
mogelijkheden tot miljardenbezuinigingen op het
departement van volkshuisvesting zag. Daarbij
kwam zelfs een variant ter sprake waarbij ervan
erd uitgegaan dat de overheid geen cent meer in
de bouw zou steken. Ook prof. dr. F.W. Rutten,
secretaris-generaal van het ministerie van
door Runa Hellinga
Als óp zo'n moment ook nog in het nieuws k
dat miljoenen, zo niet miljarden, te veel a
subsidies zijn uitbetaald door frauduleu
praktijken van beleggers, is dat olie op het vr
van diegenen die graag schermen met termen
/reëlere (lees: hogere) huren' en 'terugdringen van
Bnp 11 4
de overheidsinvloed in de volkshuisvesting'.
Hebben zij gelijk en moeten de
volkshuisvestingsubsidies op de helling? Kunnen
we op het gebied van de woningbouw zonder
overheid? Of keren we dan terug naar de situatie
van vóór de Woningwet, toen de armsten uit de
samenleving opeengepakt in ellendige krotten en
klamme kelders onder zulke slechte
omstandigheden leefden dat de burgerij hun
bestaan als een gevaar voor de eigen gezondheid
ging beschouwen? Is de welvaart voldoende
gegroeid om de markt zijn werk te laten doen? En:
is volkshuisvesting niet méér dan alleen het
erschaffen van een dak boven het hoofd? Een
politieke rondgang.
Staatssecretaris Heerma: "We hebben het huursubsidiesysteem dus ge- Pol de Beer: "De helft tot driekwart zou zonder subsidie kunnen wonen". *Jan Schaeffer: helemaal niet praten over bezuinigingen op dit terrein,
woon nodig". i'»"'» «o'™11 de
Staatssecretaris Enneüs Heerma
(CDA) heeft zijn eerste honderd da
gen op volkshuisvesting eroj> zitten.
De voormalige staatssecretaris van
economische zaken heeft „drie
maanden de gordijnen dichtgetrok
ken en heel hard gewerkt" om zich
in zijn nieuwe departement in te
werken.
'Fraude' en 'onvoldoende controle'
waren de steekwoorden waarmee hij die
eerste weken te maken kreeg. Boven
dien moet er op zijn departement 1,7
miljard bezuinigd worden, waarvan 1,4
miljard op zijn beleidsterrein. Toch ziet
Heerma de toekomst van de volkshuis
vesting met vertrouwen tegemoet.
Ondanks de bezuinigingen en de pro
blemen over de bouwsubsidiefraude ziet
hij veel positieve ontwikkelingen voor
zijn departement: de koopkracht van de
meeste huurders en kopers stijgt, de ren
te daalt zodat de bouwsubsidies omlaag
kunnen, woonconsumenten (huurders
en kopers) krijgen meer inspraak, de
stadsvernieuwing gaat gestaag door en
particuliere investeerders krijgen ver
trouwen in de stad en zijn bereid daar
geld in te steken.
Nuchter
Over de uitkomsten van de parlemen
taire enquête wil de staatssecretaris niet
speculeren, maar over de gevolgen voor
zijn beleidsterrein is hij niet bezorgd:
„Ik heb de neiging daar rustig en nuch
ter onder te blijven. Het beleid voor het
departement is vastgelegd in het regeer
akkoord en de meerderheid van de Ka
mer staat daar achter. Daar staan een
aantal zaken heel duidelijk in".
Hij somt op: „We voeren een beleid
dat uitgaat van het handhaven van de
prioriteit van de stadsvernieuwing.
Daarvoor wordt jaarlijks 5,3 miljard gul
den uitgetrokken, dat is een halve Oos-
terscheldedam per jaar. Andere belang
rijke punten zijn het bewaken van de
kwaliteit van de woningvoorraad en een
beleid dat er blijvend op is gericht om
ook de laagste inkomensgroepen goed
en betaalbaar te laten wonen".
Hij wil niet uitsluiten dat' bepaalde
ontwikkelingen, zoals de economische
opleving en de rentestand, tot vermin
derde uitgaven van zijn departement
zullen leiden, maar dat zal niet ten koste
van deze beleidspunten gaan.
Er is, zeker na de ABP-zaak, veel kri
tiek geweest op de wijze waarop het mi
nisterie de subsidiestromen controleert
en beheerst. Heerma ziet het dan ook als
een van zijn belangrijkste taken om de
beheerstaken van het departement de
komende één a twee jaar te versterken
en ervoor te zorgen dat de accountants
dienst van het departement eindelijk de
accountantsverklaring weer eens zal
goedkeuren.
Verwonderd
ren hun werk niet goed hebben gedaan.
„De aandacht voor de beheerskant is
ook politiek niet geweldig groot ge
weest. Het ging vooral om het vervullen
van de bouwprogramma's, het oplossen
van de woningnood. Door de bezuinigin
gen en de RSV-enquête is de aandacht
voor beheersing van de uitgaven toege-
Als kersverse volkshuisvester kijkt de
staatssecretaris met een frisse en soms
ook verwonderde blik om zich heen. Hij
stoort zich aan het zwart-wit denken dat
hij aantreft en aan de schuttersputjes
waarin mensen zich verschuilen: „Men
sen betrekken stellingen. Ze zijn bij
voorbeeld of voor huren, of voor kopen,
maar voor allebei schijnt niet te kunnen.
We moeten naar een nieuwe dialoog toe.
Wat dat betreft vind ik het heel verfris
send dat de PvdA tijdens de begroting
zo duidelijk opkwam voor kopers".
Dat zwart-wit denken blijkt voor hem
duidelijk uit de telkens terugkerende
discussie over huursubsidie. Een debat
daarover was het hoogtepunt van zijn
eerste optreden in de Kamer: „Ik heb in
middels begrepen dat dat bij de steeds
terugkerende folklore hoort".
Voor Heerma is huursubsidie niet iets
om voor of tegen te zijn: „Het is een mid
del om een doel te bereiken en dat doel
is goed en betaalbaar wonen voor de la
gere inkomensgroepen. Als je mij
vraagt: zou je eraf willen, dan is het ant
woord natuurlijk 'ja'. Als iemand een
systeem weet te bedenken dat beter
werkt, of als de inkomens pakweg 20
procént zouden stijgen zodat mensen
hun huur zonder subsidie kunnen beta
len, dan zou dat prima zijn".
Nodig
De WD heeft nooit onder stoelen
of banken gestoken dat wat haar be
treft een groot aantal subsidies dras
tisch verminderd kunnen worden.
De volkshuisvesting is wat dat be
treft voor deze partij zeker geen uit
zondering.
Maar de Tweede Kamei;-specialist op
dat terrein, de Rotterdammer Pol de
Beer, heeft de indruk dat zijn partij er
wel eens van beschuldigd wordt onbe
zonnen in de poten van het volkshuis
vestingsgebouw te willen zagen. Dat
beeld wil hij graag wegnemen: "Als je
over snijden praat, lijkt dat net alsof het
zonder doel is. Wij vinden inderdaad dat
er bezuinigd kan worden op subsidies,
maar dan wel op voorwaarde dat daar
een lastenverlaging voor de burger te
genover staat. Zonder die lastenverla
ging kan het niet". Bovendien, zo bena
drukt hij, mag bezuinigen niet ten koste
van de kwaliteit van de woningbouw
Keuzevrijheid
„Maar dat is op dit moment niet zo, en
we hebben het systeem dus gewooh no
dig. Je kunt Wat doen aan de beheers
baarheid ervan. Daar is in het verleden
door mijn voorganger ook veel aan ge
daan, maar je kunt op dit moment niet
zonder. Als je naar het buitenland kijkt,
naar landen als Engeland en Duitsland,
daar speelt huursubsidie trouwens net
zo'n grote of zelfs een grotere rol dan in
Nederland".
Blijft huursubsidie dus nodig, heel an
ders staat het met de bouwsubsidies.
Dank zij de dalende rente lopen de sub
sidies voor nieuwbouw van woningen
op dit moment fors terug. Juist deze ob
jectsubsidies zijn onderwerp van kri
tisch onderzoek door de parlementaire
enquêtecommissie. Heerma: „Als onze
verwachtingen uitkomen, zullen de ob
jectsubsidies aan het eind van deze re
geerperiode teruglopen tot nul".
Dat vindt hij niet alleen verheugend
omdat dat geld oplevert, maar ook om
dat de overheidsbemoeienis met de wo
ningbouw daardoor kleiner wordt. Ook
dat is een streven uit het regeerakkoord.
Heerma: „Die overheidsinvloed in de
volkshuisvesting kon niet anders, gezien
de woningnood na de oorlog. Maar als
het niet meer hoeft, dan liever niet. Daar
mogen we als samenleving best naar kij
ken".
De WD'er vreest discussies over het
subsidiestelsel in de volkshuisvesting
niet, integendeel: "Als je als volkshuis
vester met oogkleppen naar die volks
huisvesting kijkt, zie je alleen de rampen
die uit zo'n dicussie kunnen voortko
men. Ik denk dat de huidige gebeurte
nissen het denken over subsidies zullen
bevorderen, en ik moet zeggen: ik vind
dat helemaal niet erg. We moeten van de
gebaande paden af'.
Hij legt uit wat hij WD'ers op partij
bijeenkomsten ook altijd probeert dui
delijk te maken: "Dertig jaar geleden ge
bruikte het rijk ongeveer een derde van
het hele nationale inkomen van Neder
land, vijfjaar geleden was dat meer dan
het dubbele, 71 procent. Wat wij willen,
is het aandeel van de overheid terug
dringen tot het niveau van de ons omrin
gende landen, zo'n 50 tot 60 procent".
Dat betekent dat de burger minder be
lasting hoeft te bptalen en dus een groter
deel van zijn bruto-inkomen in eigen zak
houdt. Daar staat tegenover dat hij voor
allerlei zaken, van wonen tot theaterbe
zoek, zelf meer zal moeten betalen om
dat de subsidies daarvoor worden ver
minderd of zelfs afgeschaft. Dat laat
mensen een grotere keuzevrijheid, vindt
De Beer. Wie bijvoorbeeld kiest voor een
goede woning, zal daarvoor meer moe
ten betalen. Maar wie zijn geld liever aan
vakanties uitgeeft en genoegen neemt
met een klein krotje, moet via de belas
ting niet hoeven mee te betalen aan de
goede woning van een ander.
Fraude
Afgezien van minder keuzevrijheid
heeft een grote collectieve sector vol
gens De Beer nog een aantal nadelen. Er
is een reusachtig en geldverslindend
ambtenarenapparaat nodig om alle rege
lingen uit te voeren en veel controle om
te zorgen dat subsidies goed besteed
worden. Bovendien verhoog je het risico
van fraude. De subsidiefraude in de
bouw is daar het levende bewijs van,
maar volgens De Beer blijft er ook bij
andere subsidies regelmatig wat aan de
strijkstok hangen.
Hij is er bovendien van overtuigd dat
subsidies in de woningbouw kostenver
hogend werken: "Niemand heeft belang
bij lage stichtingskosten van woningen:
de gemeente wil geld verdienen aan de
grond, de bouwer hoeft zijn prijs niet zo
scherp te stellen en de opdrachtgever
weet toch dat hij subsidie krijgt. En de
consument krijgt huursubsidie".
Het tij mee
De WD heeft het tij mee met haar
ideeën, want de bouwsubsidies zijn
dank zij de dalende rentestand al tot een
zeer laag niveau gedaald. Bij een stijgen
de rente, zo erkent De Beer, zal enige
subsidiëring nodig blijven om rendabel
te kunnen bouwen. Maar op dit moment
is het volgens hem mogelijk om zonder
subsidie woningen te bouwen met een
buur van 550 gulden per maand.
Voor minima zijn zulke huren onbe
taalbaar, zo geeft de WD'er toe: "Het
staat als een paal boven water dat er
voor 20 tot 25 procent van de huurders,
de laagste inkomensgroepen, een of an
dere blijvende vorm van huursubsidie
nodig is. Maar het is ook zo dat de helft
tot driékwart van alle bewoners, huur
ders en kopers, zonder subsidie zou kun
nen wonen zonder daarvoor ook maar
iets te hoeven inleveren". Volgens De
Beer is op dit moment 80 tot 90 procent
van de Nederlanders afhankelijk van
een of andere volkshuisvestingsubsidie.
In een van de tien rijkste landen ter we
reld moet dat volgens hem anders kun-
Kostenverhogend
Hij denkt daarbij niet alleen aan een
forse vermindering van de bouwsubsi
dies, die er dank zij de dalende rente op
dit moment toch al in zit, maar wel dege
lijk ook aan bezuinigingen op de huur
subsidie, Daarbij stelt hij voorop dat de
lastenverlichting voor de burgers er ook
echt komt. Maar de WD'er heeft ook
kritiek op het functioneren van het hui
dige stelsel.
Volgens hem werkt de huidige subsi
dieregeling kostenverhogend voor de
overheid omdat mensen met een mini
muminkomen nauwelijks gestimuleerd
worden een goedkope woning te zoeken.
De huursubsidie neemt immers het
overgrote deel van de huur van een
duurdere woning van hen over. Het ver
schil tussen de goedkoopste subsidiabe
le woning en de duurste is voor een ge
zin met een minimuminkomen zo'n 80
gulden. De Beer pleit ervoor om dat ver
schil in elk geval groter te maken.
Hij geeft-toe dat de veranderingen die
hem voor ogen staan de kloof tussen ho
ge en lage inkomens zal vergroten. Voor
hem is dat geen probleem: "Denivelle
ring is niet het beoogde effect, maar wat
ons betreft wel mooi meegenomen".
„Het gaat er natuurlijk om of je
volkshuisvesting puur ziet als het
huisvesten van mensen of dat je via
die volkshuisvesting ook nog in
vloed wilt uitoefenen op de moge
lijkheden die je mensen in hun da
gelijks leven geeft".
Voor PvdA-Tweede-Kamerlid Jan
Schaeffer is er nog genoeg te bouwen in
Nederland om eigenlijk helemaal niet te
willen praten over bezuinigingen op dit
terrein. De ex-wethouder van Amster
dam heeft nog tal van wensen op woon
gebied en in de dalende rente ziet hij een
mooie kans om daar eindelijk eens gel
den voor vrij te maken,
Dat de volkshuisvestingssubsidies
drastisch omlaag kunnen, gaat er bij
hem absoluut niet in. Zeker, er is meer
controle nodig om misstanden als de
bouwsubsidiefraude te voorkomen,
maar: „De volkshuisvesting is noodza
kelijk. Er is nog steeds een aantal meri-
sen dat niet voorzien is in hun woonbe
hoefte, kwantitatief of kwalitief. Er wo
nen nog steeds mensen in te kleine of
slechte woningen. Voor die mensen
moet je als overheid wat doen, voor die
mensen is de overheid destijds in de
volkshuisvesting gestapt".
Opvallend
Hij wijst ook op de naar schatting 40
miljard aan achterstallig onderhoud
waarmee de Nederlandse woningvoor
raad te kampen heeft. De zorg daarover
wordt trouwens door alle partijen in de
Tweede Kamer gedeeld.
Schaeffer onderschat de roep om forse
ingrepen in de volkshuisvestingssubsi
dies niet: „Brokx en Heerma hebben
zich beiden tegen het heroverwegings
rapport van het ministerie van financiën
uitgeproken. Maar waar ik bang voor
ben, is een sluikse invoering. Je ziet af
en toe veranderingen in regelingen die
toch opvallend zijn. De invoering van al
lerlei eenmalige bijdragen ter vervan
ging van meerjarige subsidies is toch
een teken dat de overheid zich langzaam
uit de volkshuisvesting probeert terug te
trekken".
Bezuinigingen op dit terrein treffen
onherroepelijk de bewoners, en dan
vooral de mensen met de lage inkomens.
Bezuinigen als maatregel tegen fraude
zou Schaeffer dan ook een heel slechte
zaak vinden: „Je loopt het gevaar dat de
rekening straks gepresenteerd wordt
aan mensen die aan de hele zaak part
noch deel hebben gehad. Versnelde af
bouw treft de laagste inkomens en als je
over bezuinigen praat, moet je in elk ge
val hele duidelijke inkomensgrenzen
treffen, heel duidelijk groepen aanwij
zen die niet getroffen mogen worden".
„Natuurlijk moet je geen subsidie ge
ven waar het niet nodig is, maar de
volkshuisvesting dient een heel duide
lijk doel. Kijk, het klopt dat de rente
daalt en daar kun je dan uit concluderen
dat je minder geld hoeft uit te geven.
Maar je kunt de vrijkomende middelen
ook gebruiken om bijvoorbeeld i
uit de laagste inkomensgroepen einde-1
lijk ook eens de kans te geven een eigen j
huis te kopen".
Ondoorzichtig
Dat het subsidiestelsel op zich aange
pakt moet worden, staat voor Schaeffer
overigens buiten kijf. Maar dan niet van
wege bezuinigingen: „Het is zo'n on
doorzichtig systeem met zulke onbegrij
pelijke regelingen, daar moet iets aan ge
daan worden. De parlementaire controle
en het maatschappelijke draagvlak van
de huidige regelingen is te klein. Daar
om moeten de subsidieregelingen dui
delijk vereenvoudigd worden".
Schaeffer pleit ook voor een andere rol
van de beleggers in de volkhuisvesting:
„Zij zijn belangrijk als financiers, maar
ze zouden niet het beheer over de wonin
gen moeten hebben. Daar hebben we
uitstekende, daarop helemaal ingespeel
de instellingen voor in de vorm van wo
ningbouwverenigingen".
Onbespreekbaar zijn voor hem bezui
nigingen op de individuele huursubsi
die: „Daar is al voor miljarden op bezui
nigd, terwijl iedereen weet dat huursub
sidie nu juist een subsidievorm is die te
rechtkomt bij de mensen die hem het
hardst nodig hebben: de woningzoeken
den met het laagste inkomen. Inderdaad
komen mensen met een zeer laag inko
men met huursubsidie wel eens in dure
huizen, maar dat was de bedoeling van
het systeem ook: zorgen dat mensen
kunnen wonen naar behoefte".
In de lastenverlichting die de WD be
pleit, ziet Schaeffer niets als oplossing
voor de woonlastenproblematiek: „Zo'n
lastenverlichting komt nauwelijks ten
goede aan de laagste inkomens, want die
betalen toch al weinig belasting. Voor
die groepen is huursubsidie gewoon
noodzakelijk".
Bouwbesluit
Een ontwikkeling waarover hij zich
ernstig zorgen maakt, is het bouwbesluit
dat binnenkort van kracht wordt. Hij
deelt de zorg van velen dat daarmee de
mogelijkheid geschapen wordt om on
bewoonbare kippenhokken te bouwen:
„Daarmee kun je terug naar de tijd van
voor de Woningwet". Hoewel het Bouw
besluit nergens positief ontvangen is, is
hij toch bang voor de gevolgen. Bij ver
dergaande bezuinigingen loop je het ge
vaar dat opdrachtgevers wel volgens de
normen van dat Bouwbesluit zullen
gaan bouwen, omdat ze nu eenmaal niet
anders kunnen.
In de PvdA is op dit moment een
werkgroep bezig met het opstellen van
een alternatieve bouwverordening. Wat
Schaeffer betreft worden daarin heel an
dere dingen geregeld dan in de huidige
regelingen. Ontwerpers moeten volgens
hem een veel grotere vrijheid krijgen om
woningen te bouwen die afwijken van
het huidige type: „De woningen worden
gebouwd volgens een plattegrond die
nog uit 1901 stamt. Als je wilt inspelen
op de veranderingen in de samenleving,
dan moet je ook de mogelijkheden heb
ben om anders te bouwen".
