Moeder heeft
de broek aan
ZATERDAG 7 MAART 1987
PAGINA 25
Amerikaanse presidentsvrouwen hebben meer in
de melk te brokkelen dan menigeen zou kunnen
vermoeden. Zo is het voor tal van ingewijden
zonneklaar dat Nancy Reagan het politieke einde
van Donald Regan heeft bewerkstelligd. Maar
vorige presidentsvrouwen konder er ook wat van.
Een terugblik op hét reilen en zeilen van de
Machtige Moeders van de bv Het Witte Huis.
door Wim Meiners
Half oktober, vorig jaar. Aan de
rand van de IJslandse hoofdstad
Reykjavik staat Donald Regan in
een zwarte oveijas voor villa Höfdi
Handen in zijn zakken. Hij grijnst
Donald Regan grijnst.
Dat komt niet vaak voor. De man, die
zichzelf tot president-directeur van de
bv Het Witte Huis heeft verheven, of
schoon hij door president en bij na-
naamgenoot Reagan eigenlijk tot staf
chef was benoemd, een soort bedrijfslei
der, staat bekend als een nors man. Nors
en streng. Lachen is er niet vaak bij. Zui
nig kijken wel. Dat dateert nog uit zijn
tijd als directeur van een beleggings
maatschappij en naderhand als minister
van financiën.
Stralend
Maar in Reykjavik straalt Donald Re
gan. Het is de dag voordat de topont
moeting tussen Reagan en Gorbatsjov
begint. Donald Regan komt bij villa Höf
di poolsoogte nemen. Om te kijken of al
les naar zijn zin is.
Ik vraag hem of dat inderdaad het ge
val is. Zijn stralende gezicht spreekt
boekdelen. „Meneer", zegt hij, „het ziet
er allemaal uitstekend uit". De villa be
valt hem, de omgeving is goed, het weer
valt ook niet tegen, alleen de afloop van
de besprekingen is nog ongewis. Maar
dat lijkt Regan voorlopig allerminst te
deren. Hij heeft de zaak onder controle.
Half oktober, nog geen vijf maanden
geleden. Het is hem aan te zien: Don Re
gan bevindt zich op het toppunt van zijn
macht. Hij heeft een optimale controle
over de president. Vooral ook in Reykja
vik. Zijn voornaamste rivale is thuisge
bleven. Op zijn voorspraak is Nancy
Reagan niet meegekomen. Het betrof
immers geen echte topconferentie, doch
slechts^ een werkbespreking. Dat Gor
batsjov er anders over dacht, en Raisa
wel degelijk meenam, lapte hij aan zijn
laars.
Twee dagen later zet de ommekeer
zich in. Donald Regan heeft een ernstige
taxatiefout gemaakt. Het was helemaal
niet zomaar een werkbespreking. De
Russen waren naar IJsland gekomen
voor een heuse topconferentie, en daar
op had de president-directeur van bv
Het Witte Huis zijn president niet voor
bereid. In villa Höfdi moesten de Ameri
kanen improviseren, met alle gevolgen
vandien. Er kwam geen akkoord uit de
bus, en voor het oog van de wereld wa
ren de Russen de
Opruimen
Donald Regan probeerde nog de
schuld op zijn baas af te schuiven. „Ik
ben niet meer dan de chef van een
schoonmaakploeg", zei hij tegen de
pers. „Net als na een parade". Met ande
re woorden: de president komt met veel
bombarie brokken maken die Regan
vervolgens kan opruimen.
Thuis is Nancy Reagan woedend. Ze
heeft toch al niet veel op met die nieuwe
bedrijfsleider, die de baas speelt en haar
man probeert te koeioneren. Nu heeft hij
hem ook nog eens een pleefiguur laten
slaan. En CJorbatsjov lacht in zijn vuist
je. „Hij moet eruit", zou Nancy Reagan
op die gedenkwaardige zondagavond in
oktober hebben uitgeroepen. Voor insi
ders een teken dat de dagen van Donald
Regan geteld waren.
Critici noemen haar een oude opge
verfde barbiepop. Anderen zien haar als
een mager speenvarken, te broos om te
benaderen. Maar de kenners weten be
ter: Nancy Reagan heeft thuis de broek
aan. Haar invloed op sommige staatsza
ken is groter dan die van wie ook. Vooral
als het om benoemingen en (met name)
ontslagen gaat. Vraag het maar aan hoge
pieten als Alexander Haig, Richard Al
len en ex-minister James Watt.
Nancy Reagan heeft het politieke ein
de van Donald Regan bewerkstelligd.
Minder snel dan ze waarschijnlijk had
gehoopt, maar dat kwam door de tussen
tijdse ziekte van haar man. Zijn operatie
in januari stond een sneller handelen in
de weg. Alhoewel, het droeg mede tot
Regans val bij. Diens aandringen om in
diezelfde maand toch nog de jaarlijkse
troonrede door de president zelf te laten
uitspreken, was tegen Nancy's zere
been. „Ronnies gezondheid gaat voor",
brieste ze.
Opgehangen
Direct na het debacle van Reykjavik
werd het Iran-schandaal onthuld. Dat
bevestigde Nancy alleen maar in haar
oordeel. Tijdens het daarop volgende
onderzoek belde ze naar Regan met het
dringende verzoek de president in de
komende tijd beter terzijde te staan. Re
gan werd kwaad en hing halverwege het
gesprek op.
Naar verluidt vertelde ze het niet
rechtstreeks aan haar man, maar liet ze
het uitlekken naar de pers. Daardoor
kwam de president er alsnog achter. En
hoewel hij met plezier las dat in een vol
gend telefoongesprek, waarin Regan
zijn excuses aanbood, Nancy op haar
beurt de hoorn erop smeet, was de
vriendschap tussen Don en Ron naar de
knoppen.
Regan moest eruit. Het wachten was
alleen nog op de goede aanleiding. Die
zat, zo werd al snel duidelijk, in het rap
port over de Iran-zaak, dat vorige week
werd uitgebracht. De tekst daarvan was
duidelijk genoeg: Regan had er een
potje van gemaakt. Vorige week vrijdag
bood hij via een éénregelig briefje zijn
ontslag aan. Nancy had gezegevierd.
Een gevaarlijk precedent?
Nancy Davis, de tweede echtgenote
van Ronald Reagan, is bepaald niet de
eerste presidentsvrouw met grote in
vloed achter de schermen. De Ameri
kaanse geschiedenis kent meer van zul
ke voorbeelden, soms met verstrekken
de gevolgen.
De positie van een presidentsvrouw is
een bijzondere. Zoals de monarchie een
prins-gemaal heeft, met een eigen inko
men voor de betrokkenen, zo is aan de
presidentsvrouw geen enkele status toe
gekend. En dat terwijl ze wel degelijk
een functie heeft. Ze doet meer dan be
langrijke dames op de thee ontvangen.
Nancy Reagan over Donald Regan: "Hij moet eruit!"
Jimmy Carter kon nauwelijks een stap verzetten zonder zijn Rosalynn.
«foto's AP»
Ze is officiële gastvrouw van de natie,
met de officieuze titel van First Lady, de
Eerste Dame. Zonder haar zijn staatsbe
zoeken niet af, mèt haar winnen ze aan
luister.
Jacqueline
Het meest oogstrelende voorbeeld
daarvan was Jacqueline Kennedy, die
gaandeweg een geheel eigen rol vervul
de als haar echtgenoot staatshoofden
ontving of in het buitenland op bezoek
ging. Speciaal voor de Franse president
De Gaulle studeerde Jacky een extra
woordje Frans in, waarmee ze de knorri
ge generaal voor zich wist te winnen.
Het maakte dat de Fransen vooral
geïnteresseerd raakten in de echtgenote
in plaats van de echtgenoot. En het
bracht John Kennedy ertoe om bij thuis
komst uit Parijs tegenover de pers te
verklaren: „Ik ben de man die Jacky
Kennedy vergezelde op het staatsbezoek
aan Frankrijk".
Voor dit soort taken heeft de Ameri
kaanse presidentsvrouw een onkosten
vergoeding gekregen. Geen salaris, maar
een tegemoetkoming in de kosten voor
representatie en het daarbij behorende
eigen secretariaat.
Sommige echtgenotes hadden daar
aan niet genoeg. Dat gold voor Jacky,
die veel meer uitgaf dan haar door het
Congres was toegewezen, hetgeen John
soms danig.in verlegenheid bracht. Maar
het gold een eeuw eerder ook voor Mary
Lincoln, die veel meer jurken, snuisterij
en en serviesgoed kocht dan het onder
oorlogslasten gebukte vaderland zich
kon veroorloven. Daartoe sloot ze me
nige lening af bij louche geldschieters,
hetgeen de kopzorgen van de veel ge
plaagde Abraham in ernstige mate gro
ter maakte. Na zijn dood werd het tekort
door de staat in mindering gebracht op
de erfenis.
Twee bedden
De rol van de presidentsvrouw gaat,
zoals gezegd, verder dan die van char
mante verschijning. Dat is afhankelijk
van de invulling die ieder er afzonderlijk
aan geeft. De dames Harding, Coolidge,
Hoover, Eisenhower, Johnson en Nixon,
om het tot deze eeuw te beperken, vol
stonden met een minimale taakopvat
ting. Zij zorgden er vooral voor dat hun
echtgenoot op tijd te eten kreeg en een
schouder had om in tijden van narigheid
Nixons vrouw Patricia koesterde een minimale taakopvatting.
op uit te huilen. Van dat laatste maakten
ze allemaal gebruik, behalve Nixon,
want die sliep zelfs al jarenlang niet
meer bij zijn vrouw in één bed.
Maar wat te denken van Edith Roose
velt, de vrouw van Theodore? Voor
zover de eerste jaren van deze eeuw dat
qua tijdgeest toelieten, adviseerde zij
haar man tegen de klippen op over di
plomatie. De bemiddelingsarbeid tussen
Japan en Rusland, waarvoor Roosevelt
uiteindelijk de Nobelprijs voor de Vrede
kreeg, vond niet plaats in de kantoren
van het Witte Huis, maar thuis in Oyster
Bay waar Edith voor raad en daad bij de
hand was.
Of Helen Taft. Haar letterlijk loodzwa
re echtgenoot (met een permanent li
chaamsgewicht van meer dan 150 kilo,
zodat het piepkleine steentje waaronder
hij in Arlington begraven ligt wel erg
weinig recht doet aan de fysieke
werkelijkheid van die dagen) wilde niets
liever dan Opperrechter worden. Maar
Helen was ambitieus. Dus dreef ze hem
net zo lang op tot William president
werd. Eenmaal in het Witte Huis hield
zij, en niemand anders, de druk op de
ketel.
Slecht huwelijk
En dan die andere Roosevelt,
Franklin. Bekend in de geschiedenis als
een der krachtigste presidenten en bo
vendien deelgenoot in een erkend slecht
huwelijk. Nochtans groeide Eleanor uit
tot de meest actieve presidentsvrouw al
ler tijden. Ze voerde indrukwekkende
campagnes voor haar kreupele gade, en
organiseerde allerhande politieke evene
menten. Ze ontwikkelde zich tot een
warm pleitbezorgster voor de Verenigde
Naties, aanvankelijk een weinig populai
re klus na het 'echec van de Volken
bond'.
Eleanor had, haar slechte huwelijk ten
spijt, een levensgrote invloed op het
denken van Roosevelt en is achteraf de
drijvende kracht gebleken achter veel
fraais, dat in de jaren '30 en '40 tot stand
is gebracht. Ook daarna nog bleef ze aan
de weg timmeren. Ze stond aan de wieg
van de Universele Verklaring van de
Rechten van de Mens, en het scheelde
weinig of ze verdiende, net als haar oud
oom Teddy, de Nobelprijs.
Vergeleken met haar bleef Bess Tru
man meer op de achtergrond. Maar ook
zij volstond niet met aardappelen schil
len en tafeltennissen met dochter Mar
garet. Bess toonde zich een actief en
vooral wraakzuchtig politica, in wier
ogen Harry niets en alle anderen alles
verkeerd konden doen. Menig Ameri
kaans politicus die in haar tijd uit de gra
tie raakte had dat aan Bess te wijten.
De inmiddels gepubliceerde dagboe
ken van Harry en de intieme correspon
dentie van het echtpaar hebben dat af
doende aangetoond. En alsof dat nog
niet voldoende bewijs was, heeft doch
ter Margaret getróuwd met de hoofd
redacteur van de New York Times in
haar biografieën van zowel vader als
moeder het nog eens dunnetjes onder
streept. „Vader was nergens zonder mijn
moeder", schrijft ze. „En als moeder niet
bij hem kon zijn om hem te behoeden
voor lastpakken, zat ze zich thuis te ver
bijten".
Brein
Ook erg veel in de melk te brokkelen,
meer nog dan Nancy Reagan nu, had Ro
salynn Carter. Jimmy kon nauwelijks
een stap verzetten zonder haar. Dat gold
al toen ze beiden nog een pindapakhuis
dreven en Rosalynn zich ontwikkelde
tot het financiële brein achter de onder
neming. Maar het werd vooral duidelijk
toen het gezin zijn intrek had genomen
in het Witte Huis.
Tot verbazing van menige minister
verscheen al snel mevrouw Carter bij ie
dere belangrijke kabinetszitting. En
daar liet ze het niet bij. Ze diende de he
ren ongevraagd van advies, en verwierf
zich ook een plaatsje op de eerste rij als
de ministers plaats maakten voor de vei
ligheidsadviseurs.
Bij ieder topberaad was Rosalynn aan
wezig, en wat de heren vooral zo nerveus
maakte, was dat ze na de vergadering als
enige bij de president achterbleef. Ze
had de laatste stem in het kapittel, en dat
zat veel van 's presidents adviseurs goed
dwars. Maar hardop bezwaar maken was
er niet bij. Want voor je het wist had me
vrouw Carter je bij haar echtgenoot
voorgedragen voor ontslag op staande
voet.
De dames hebben zich, kortom, in de
lóóp der jaren niet onbetuigd gelaten, en
ofschoon de politieke verantwoordelijk
heid daarvoor door de heer des huizes
werd gedragen, ging het soms om niet
geringe bijdragen. En allemaal ongecon
troleerd, want First Ladies zyn niet ver
kiesbaar en ze hebben evemin een
grondwettelijke positie.
Beroerte
In één geval heeft dat ernstige proble
men gegeven. Op 2 oktober 1919 kreeg
president Woodrow Wilson, vlak na de
Vrede van Versailles, een beroerte. In
Washington was het debat rond het vre
desverdrag, en met name de toetreding
tot Wilsons Volkenbond, in volle gang.
De luiken voor de ramen van het Witte
Huis gingen dicht en bleven dat weken
lang. Ze waren destijds aangebracht om
de ruiten te beschermen tegen de tennis
ballen van de onstuimige kinderen van
Roosevelt, maar nu moesten ze het hin
derlijke daglicht buiten houden voor de
doodzieke president.
Zes weken lang liet Edith Wilson al
leen de dokter bij het ziekbed toe. Wil
son was half verlamd en kon aanvanke
lijk zelfs niet spreken. „Ik kon niet lan
ger dan tien minuten per dag met hem
over staatszaken spreken", zei Edith la
ter tegen haar biograaf Alden Hatch, die
ook een vermaard boekwerk over prins
Bernhard zou schrijven.
Na twee weken kon de president brie
ven en documenten tekenen. Maar wel
ke brieven en welke documenten, dat
bepaalde mevrouw Wilson. Maanden
lang maakte alleen zij uit wat wel of niet
belangrijk was, en terwijl het kabinet
onder leiding van de vice-president
overlegde of de president van zijn taak
moest worden ontheven, fungeerde
Edith als waarnemend staatshoofd.
Ervaring had ze niet, invloed wel. En
hoe. Gedurende een half jaar bepaalde
zij de wetgevende agenda en bracht zij
de besluiten van haar man naar buiten.
Besluiten die gebaseerd waren op de in
formatie die zij hem gaf. Hoe bepaalde
ze wat wel en niet belangrijk was? vroeg
Hatch later. „Dat besloot ik gewoon", zei
Edith kortaf.
Sigaar
Daarvoor had ze een goede reden,
vond ze. „Woodrow Wilson was in de
eerste plaats mijn geliefde echtgenoot,
wiens leven ik probeerde te redden. Pas
daarna was hij ook nog eens president
van de Verenigde Staten".
Grondwettelijk een riskante opvat
ting, vandaar dat de Senaat na een tijdje
besloot om maar eens een delegatie naar
de presidentiële slaapkamer te sturen
om te kijken of Wilson nog wel leefde, en
zo ja, in welke toestand hij verkeerde.
Het viel mee. De president zat rechtop in
bed, goed geschoren, moeizaam spre
kend maar met een heldere blik in de
ogen. Hij ontving de heren die hem het
liefst kwijt waren met een vriendelijk
knikje.
„We hebben allemaal voor u gebeden,
Mr. President", zei senator Albert Hall
van New Mexico na een paar kuchjes.
Wilsons antwoord was raak. „Vóór of té
gen mijn herstel?"
Woodrow Wilson leefde nog. Hij dien
de zijn ambtstermijn krachteloos uit,
met Edith als zijn plaatsbekleedster. Vi
ce-president Marshall trok zich terug in
zijn luie stoel en sprak de gedenkwaardi
ge woorden: „Wat dit land nodig heeft, is
een goeie sigaar".
Maar intussen werd in Washington de
Volkenbond weggestemd, en Amerika
zag toe hoe in Europa Wilsons vrede ont
aardde in een vreselijke chaos. Over een
gevaarlijk precedent gesproken...
Jaqueline Kennedy vervulde gaandeweg een geheel eigen rol.
