Steeds
Tekort aan geld belemmert
brede toepassing kweekhuid
ILEIDSCH gfe DAGBLAD
Gesprek tussen directie
van De Sleutels en
Leidse gemeentebestuur
Forum
discussieert
over vuil
verbranding
Klachten over
wateroverlast
Uniek project in Academisch Ziekenhuis
■a
WOENSDAG 4 MAART 1987
Redactie: Simone van Driel en Meindert van der Kaaij,
telefoon 144941toestel 217 of 222.
Leids drama
Een koningsdrama opgevoerd
door Leidse jongeren. Het is de
vraag of het werk van Shakes
peare in de schaduw wordt ge
steld door het toneelstuk 'Wij,
Koningin der Nederlanden', dat
morgen in De Waag aan de Aal
markt in première gaat. Het is
ook onbillijk om dat te verwach
ten van goedwillende amateurs.
Maar dat ze van goede wil zijn, is
buiten kijf.
Het toneelstuk is tot stand ge
komen in opdracht van de ge
meente Leiden, die in het kader
van het internationaal Jongeren-
jaar twee regisseurs verzocht een
theaterproduktie op touw te zet
ten. De allereerste stap was het
houden van een auditie. "Vrese
lijk griezelig", weet Monique
Wegman zich te herinneren.
Daarna ging het er allemaal een
stuk ontspannender aan toe.
"We zijn niet begonnen met
een vaste tekst. Het stuk moest
gaan over vooroordelen die on
der mensen leven over de ver
schillende groepen jongeren. Na
dat de rollen vast stonden, zijn
we begonnen met improviseren.
Alles wat we hebben gezegd is
vastgelegd en vormde de basis
van de uiteindelijke tekst", legt
Monique Wegman uit.
Dat had volgens Wegman zo
zijn voordelen voor het acteren:
"In het stuk moet ik nu dingen
zeggen die aanvankelijk uit mijn
eigen mond waren gekomen. Dat
is iets heel anders dan het opzeg
gen van een tekst die je uit je
hoofd hebt geleerd. Dat eerste is
veel natuurlijker. Elke acteur
geeft op die manier veel meer
zijn eigen interpretatie van een
rol".
De rol van feministe wordt ge
speeld door Maijanne Bontje.
Een rol waarbij de vooroordelen
voor het opscheppen liggen. "Fe
ministen zijn uiteraard lesbisch,
daar wordt niet,aan getwijfeld.
Ook andere eigenschappen die
automatisch aan feministen wor
den toegedicht, komen in het to
neelstuk naar voren: ze haten
mannen, verzorgen hun uiterlijk
niet, zijn radicaal links en heb
ben frisgewassen, blozende wa-
ter-en-zeep-gezichten. Die voor
oordelen proberen we aan de
kaak te stellen", aldus Bontje.
Leids drama (2)
Door de studente pedagogiek
wordt gewaardeerd dat in de pro
ductie een aantal mensen samen
werkt die kundig zijn op hun ei
gen specifieke terrein. Zo houdt
de componist van de muziek,
Warner van Es, zich in het dage
lijks leven ook intensief bezig
met musiceren. Hij is afkomstig
van het Haags conservatorium
en heeft al verschillende muziek
stukken gecomponeerd voor
theaterstukken. Hij heeft zelf een
studiootje waarin hij de muziek
maakt. Bovendien maakt hij zelf
instrumenten. Van Es probeert
aan de bak te komen als full-time
musicus.
Een ander die bij het toneel
stuk 'Wij, Koningin der Neder
landen' als medewerker is be
trokken is Reien Pos. De uit Den
Haag afkomstige kunstenaar wil
zich in de toekomst volledig
gaan toeleggen op het bouwen
van decors. Zo maakt hij bij dit
project de achtergrond. Hij lacht
wat bij de vraag of hij dit als een
opstapje ziet naar een professio
nele aanpak van het<vak. "Ja, ik
probeer te streven naar continuï
teit in de opdrachten. Dat gaat
tot nu toe wel aardig. Ik zit tot
januari volgeboekt. Hoezo ama
teurs?
Kleedster Ineke Beune is al
wat minder ingeburgerd in het
kringetje van kunstenaars. Hoe
wel ook zij zo haar ambities heeft
op het gebied van theater. Ze
heeft zich gestort op een grime
cursus en is beginnend kostuum
ontwerpster.
Hoe zit het met de ambities
van de acteurs die op dit moment
nog de amateurstatus hebben?
Monique Wegman is pas be
gonnen als administratief mede-
LEIDEN - De wethouders Tesse-
laar (volkshuisvesting en grondza
ken) en Fase (economische zaken)
praten volgende week met de di
rectie en de ondernemingsraad van
de meelfabriek De Sleutels. De bei
de wethouders willen de mogelijk
heden bekijken om de gebouwen
van de fabriek te benutten voor
LEIDEN - De politieke jongerenor
ganisaties Jonge Socialisten,
CDJA, JOVD, Jonge Democraten
en de PPR-jongeren houden don
derdag een forum over milieu en
ruimtelijke ordening. (Aanstaande)
Provinciale statenleden zullen
over deze onderwerpen met elkaar
in debat gaan.
Er zal in het Gulden Vlies aan de
Breestraat onder meer gesproken
worden over de Leidse vuilver
branding die pas geleden een ver
gunning kreeg van de Gedeputeer
de Staten, maar niet aan de wette
lijke eisen voldoet. Ook wordt van
gedachten gewisseld over de mi
lieu-effecten van de aanleg van
rijksweg 11 en de TGV. Het forum
begint om 19.30 uur.
nieuwe werkgelegenheid. De di
rectie van Meneba, het concern
waarvan De Sleutels deel uit
maakt, heeft besloten de fabriek
begin 1988 te sluiten.
Volgens H. Amptmeijer, hoofd
van de directie economische zaken
van de gemeente, wordt het een
verkennend gesprek. Tesselaar en
Fase willen voorlopig slechts be
kijken op welke wijze de gemeente
het concern behulpzaam kan zijn
om nieuwe werkgelegenheid te
vinden voor personeelsleden van
De Sleutels. Mogelijkheden om De
Sleutels te behouden als meelfa
briek, heeft de gemeente volgens
Amptmeijer niet.
LEIDEN - De politie is gisteren tot
twee maal toe de woning van een
54-jarige Leidenaar aan het Peter
Stuyvesanthof binnen gedrongen
omdat de beneden-buren klaagden
dat er water door het plafond
kwam. Bij de eerse melding om
15.30 uur bleek dat de man verge
ten was het stopje uit de wasbak te
trekken toen hy deze vol liet lopen
voor de afwas. De man bleek stevig
gedronken te hebben. Enkele uren
later ondernam de man opnieuw
een poging echter met hetzelfde re
sultaat. De politie heeft toen beslo
ten de stopjes van alle wastafels in
het mee te nemen.
werkster bij de KLM, maar zou,
als ze de kans kreeg dolgraag
naar de toneelschool willen. Ze is
met toneel begonnen op de mid
delbare school, zoals een journa
list begint bij de schoolkrant.
Daarna heeft ze een aantal cur
sussen erop zitten, onder andere
bij het Lak-theater en de Haagse
Comedie. "Mijn ambities gaan
nog steeds uit naar het toneel,
ondanks het feit dat ik nu een
goede baan heb. Je moet echter
realistisch blijven. Als iets niet
lukt dan moet je dat accepteren.
Daarom ben ik nu heel blij dat ik
bij dit project betrokken ben ge
raakt", zegt Wegman.
De feministe uit het stuk, Mar-
janne Bontje, is in het dagelijks
leven een studente pedagogiek.
Zij kende de regiseur Henk de
Reus uit een vorig toneelstuk en
is door hem gevraagd toen ie
mand tijdens de voorbereidin
gen uitviel. "Voor mij is het puur
ontspanning en ik heb dus geen
enkele ambitie om in toneel ver
der te gaan".
Gelukkig. Toch nog een ama
teur in hart en nieren.
Net als Wegman is ook Marjan-
ne Bontje heel erg te spreken
over de ontspannen sfeer bij de
groep. Niet in de laatste plaats
door de wijze waarop de regi-t
seurs werken. Door de goede'
verstandhouding is het twee
keer in de week repeteren niet te
veel gevraagd. Sterker nog: Mo
nique Wegman ziet nu al op te
gen het moment dat alles is afge
lopen. "We zullen dan wel een
verdietig gevoel hebben".
Acteurs zitten ook nooit om
een traantje verlegen.
Deelder
Nu hoort de gemeenteraad het
ook eens van een ander. De dich
ter, schrijver, performer en muzi
kant Jules Deelder heeft als
doorgewinterde kroegloper en
nachtbraker toch enig recht van
spreken als hij zegt: "Ze gaan te
vroeg dicht in Leiden, die kroe-
geii. vm ie vroeg
Hij doet deze uitspraak tijdens
een interview dat in de Leidse
Uitmagazine van de maand
maart staat afgedrukt. Hem
wordt gevraagd naar zijn ervarin
gen met de horeca in deze regio.
Over de stapgelegenheden in Al
phen had Rotterdamse Jule;
geen goed woord over. Al was
het alleen maar om de gokauto
maat 'die geen moer gaf en een
flipperkast die al op tilt sprong
als jer er 'U' tegen zei'.
Nee, dan is hij over Leiden veel
beter te spreken: "In Leiden is
het af en toe wel leuk in het Huis
de Bijlen en in... hoe heet het
daar, Mona Lisa, Nova Zem-
bla...". De grappenmaker bedoelt
Odessa. Ook komt Deelder gere
geld, immer vergezeld van bizar
uitgedoste vrienden, in de Uyl
van Hooghland. Daar heeft hij
zijn huidige manager annex as
sistent, René Vallentgoed, ont
moet: "Niet dat dat nu een reden
is om daar de vlag uit te hangen
natuurlijk".
medisch analiste J. Kempenaar in het laboratorium
In de schaaltjes blijft uiteindelijk
een twee tot zes cellagen dun huid
lapje over. Deze uiterst tere en
moeilijk manipuleerbare huidlap
jes ("vergelijk het maar met een
natte tissue") worden aangebracht
op nylongaasjes en zo op de wond
van het slachtoffer gelegd.
De kweekhuid bestaat uitslui
tend uit cellen van de opperhuid.
Het ontbreekt deze huid aan
talgkhertjes zodat zweten via deze
huid onmogelijk is. Ook haargroei
komt er niet op voor. Teepe: "Dat
de praktijk niet
LEIDEN - De 33 woningen aan het Noordeindsplein zijn vrijwel gereed. Begin april betrekken de eerste *UI"L e
bewoners hun woningen.. Het appartementengebouw is op de plaats gekomen waar vroeger een kantoorpand nVUC meti^U
was gevestigd. De laatste jaren werd dat gebouw door studenten bewoond. Eind 1985 werd de eerste paal voor W 1 GT -ers
het project geslagen door de Katwijkse Bouw Maatschappij. Voor de bouw was een bedrag van vier miljoen mot Ma
gulden beschikbaar. (foto vvim
stukje
huid met (de restanten van)
zweetklieren. Ook al is het maar
een heel klein oppervlak, de pa
tiënt kan toch voldoende transpire-
Het onderzoek is er thans mede
op gericht om de mogelijkheden te
onderzoeken de lederhuid mee te
transplanteren. De nieuwe huid
zou haar functie dan nog beter
kunnen vervullen terwijl het er
cosmetisch ook beter uitziet.
Keerzijde
Het uiterlijk van brandwonden
patiënten is een apart probleem,
zegt Teepe: "Weliswaar is de
kweekhuid een cosmetische voor
uitgang, maar je blijft toch voor je
hele leven getekend. Je oude huid
krijg je nooit meer terug. Daarom
mogen we ook over deze nieuwe
techniek niet tevreden zijn".
Patiënten staat ook na transplan
tatie een sociale martelgang te
wachten, zo blijkt vaak. "Ze moe
ten geschonden verder en lopen
het risico geïsoleerd te raken. Ze
kunnen zich sociaal nauwelijks be
wegen. Hun uiterlijk is vaak afsto
tend. Wij zijn nu weliswaar in staat
om iemand in leven te houden,
maar de sociale gevolgen voor bij
voorbeeld een patiënt die op 90
procent van zijn lichaam verbran
dingen heeft opgelopen, zijn niet te
overzien. Dat is de keerzijde van de
medaille".
Het onderzoek mag wetenschap
pelijk zijn vruchten hebben afge
worpen, veel geld voor behandelin
gen is er nog niet. Wegens perso
neelsgebrek ("als er zich een trans
plantatie aandient moeten we alle
zeilen bijzetten") kunnen er slecht
30 patiënten per jaar worden gehol
pen. De ziekenfondsen van Leiden
en Spaarneland en het Rode kruis-
ziekenhuis in Beverwijk hebben
drie ton bijeengebracht om de ope
raties voorlopig veilig te stellen.
Op de begroting ontbreekt echter
nog een bedrag van 140.000 gulden.
Volgens Teepe is er nog veel geld
nodige om de nieuwe techniek
bruikbaar te maken voor grotere
groepen slachtoffers. Dan zal het
volgens hem ook mogelijk zijn dat
het Leidse AZL de functie van re
gionaal brandwondencentrum op
zich neemt.
die het kind heeft overdekt met
moedervlekken waaruit in de toe
komst kwaardaardige tumoren
kunnen ontstaan. De operatie lijkt
vooralsnog geslaagd, hoewel afge
wacht moet worden of het lichaam
de nieuwe huid accepteert.
Verwacht wordt dat de nieuwe
techniek in de toekomst vooral ge
bruikt wordt bij ernstige verbran
dingen. Transplantatie met kweek
huid in het kader van de plastische
chirurgie wordt wegens perso
neelsgebrek uitgesloten geacht.
Kunsthuid
De geestelijk vaders van de
kweekhuid zijn de Amerikaanse
onderzoekers dr. Howard Green en
dr. James Rheinwald. In '79 werd
hun onderzoek opgepakt door dr.
Maja Ponec en dr. Rob Teepe, bei
den verbonden aan de vakgroep
Dermatologie van de Leidse uni
versiteit. Twee jaar geleden werd
de eerste transplantatie van
kweekhuid in het AZL met succes
uitgevoerd. Latere operaties verlie
pen met wisselend succes, in enke
le gevallen sloeg de kweekhuid
niet aan. De oorzaak daarvan lag in
alle gevallen bij infecties van de
door verbrandingen opgelopen
verwondingen.
Brandwonden worden in de
meeste gevallen behandeld met
stukjes onbeschadigde huid die el
ders van het lichaam werden afge
schaafd. Het huidlapje wordt opge
rekt tot soms zes maal de oorspron
kelijke grootte en vervolgens op de
wond gelegd. Soms wordt tijdelijk
gebruik gemaakt van donorhuid
(van overledenen) of van in de fa
briek vervaardigde kunsthuid. Bei
de moeten echter na een paar we
ken worden verwijderd om een af
stotingsreactie van het lichaam te
voorkomen.
"De nieuwe methode waarbij we
de eigen huid kweken, biedt met
name uitkomst voor patiënten van
wie de huid voor een groot deel is
verbrand waardoor er een tekort is
aan eigen huid om te transplante
ren. Mensen die voor meer dan 60
procent verbrand waren, liepen
grote kans te overlijden. Met de
nieuwe techniek is het mogelijk
verbrandingen van 99 procent te
behandelen", zegt Teepe.
Broedstoof
Hoe gaat deze nieuwe techniek
in zijn werk? Teepe: "We nemen
een paar vierkante centimeter on
beschadigde huid van de patiënt
waarvan we de opperhuid che
misch van de lederhuid losweken.
Op soortgelijke wijze worden de
cellen van de opperhuid van elkaar
losgeweekt waarna een troebele
oplossing overblijft. Deze oplos
sing wordt uitgezaaid in een Petri-
schaaltje waaraan hormonen en
voedingsstoffen aan zijn toege
voegd. Het geheel gaat in de broed
stoof (37 graden Celsius) waar de
cellen zich gaan delen. Na tien da
gen is het aantal cellen vertienvou
digd. Deze cellen worden losge
weekt en in een veertigtal schaal
tjes uitgezaaid. Aan het eind van
het proces is de huidkweek met
een factor 400Ö vermeerderd".
LEIDEN - Jaarlijks melden
4000 mensen zich met ver
brandingsverschijnselen bij
de ziekenhuizen in Neder
land. Daarvan behoren er
400 tot de categorie 'zeer
ernstige gevallen': een be
langrijk deel van het huid
oppervlak is verbrand en
huidtransplantatie is nood
zakelijk. Dat gebeurt in de
regel met de eigen huid van
de patiënt wanneer deze
tenminste onbeschadigd in
voldoende mate aanwezig
is. Dit laatste blijkt nogal
eens een probleem te zijn.
door
Gert Visser
Onderzoek in het Academisch Zie
kenhuis in Leiden naar de moge
lijkheden om de eigen huid van de
patiënt door kweek te vermeerde
ren, heeft inmiddels positieve re
sultaten opgeleverd. Zo kan, ge
bruik makend van slechts enkele
vierkante centimeters bestaande
huid, in vier weken voldoende
nieuwe huid aangemaakt worden
om het lichaam van een volwassen
patiënt te bedekken. Zelfs patiën
ten die voor 99 procent zijn ver
brand, kunnen nu worden gehol
pen. Geldgebrek en personeelse-
kort zijn er de reden van dat per
jaar niet meer dan 30 brandwon
den-patiënten met behulp van deze
techniek geholpen kunnen wor
den. Inmiddels zijn er in het Leidse
AZL een negen transplantaties van
gekweekte huid verricht. Afgelo
pen maandag werd nog een trans
plantatie uitgevoerd aan de linker
zij van een jongetje van anderhalf
jaar. Een deel van de oude huid
werd vervangen door huid die de
voorgaande weken in het laborato
rium van de afdeling huidziekten
van het AZL was gekweekt. Uit
twee vierkante centimeter werd
een lapje nieuwe huid van tien bij
twintig centimeter verkregen. An
dere huidcellen van het patiëntje
zijn ingevroren om te gebruiken
voor toekomstige transplantaties.
Het jongetje lijdt aan het 'congeni
taal naevus syndroom', een ziekte
mme
