De keerzijde van skiplezier
's, f
A
t it
I
Werkstad Rotterdam
als inspiratiebron
Alpennatuur raakt steeds meer in de knel door wintersport
ZATERDAG 31 JANUARI 1987
EXTRA
PAGINA 31
v>\%\ \<r
Kirchberg. Tirol. Als er niet voldoende sneeuw valt. wordt het opgebracht. Het skiseizoen wordt gerekt en de groeiperiode van de planten ingekort.
Sedert de ingebruikname
van 's werelds eerste ski
lift in het Duitse
Schwarzwald - na alweer
bijna tachtig jaar geleden
- heeft de skisport zich
tamelijk onbekommerd
meester gemaakt van het
Alpenlandschap.
Wintersport bracht
welvaart, maar wel steeds
vaker ten koste van de
natuur. Er is alle reden tot
bezorgdheid.
door Alain Hirschler
Folders laten er geen twijfel over
bestaan: skiën is een feest. Een ech
te sportieve vakantie en vooral zo
gezond, daar buiten in de ongerepte
natuur. Maar met die ongerepte na
tuur valt het wel mee. In de Alpen
hebben veel bomen moeten wijken
voor het wintertoerisme, rotsen zijn
opgeblazen met dynamiet. Daar
voor in de plaats zijn er pistes aan
gelegd en enorme aantallen skilif
ten, kabelbanen en huizen ge
bouwd. De wintersport is uitge
groeid tot een ware industrie. Al
leen al in Zwitserland verdienen
zo'n 260.000 mensen hun brood met
deze massasport. Welvaart over de
rug van de natuur.
Dé skisport heeft in 79 jaar tijd een gi
gantische ontwikkeling doorgemaakt.
Vóór 1908, toen 's werelds eerste skilift
in het Schwarzwald in Duitsland in wer
king werd gesteld, moesten skiërs nog te
voet een alpenberg opklauteren om enig
skiplezier te beleven. Heden ten dage
kan de skiënde wintersporter in de Al
pen een keuze maken uit 40.000 kilome
ter piste en 12.000 liften en kabelbanen.
Per uur kunnen ze zes miljoen mensen
vervoeren. Tientallen miljoenen toeris
ten bezoeken jaarlijks gedurende de
winter de Alpen. Vakantiegangers die al
lemaal via de weg en het spoor hun
plaats van bestemming moeten berei
ken. Aanpassing van het wegennet is
vanwege deze volksverhuizing noodza
kelijk, hetgeen betekent dat bergweg-
getjes hebben plaats gemaakt voor as
falt.
Voor de skiërs zijn pistes aangelegd en
sleepliften en andere transportmiddelen
gebouwd. Duizenden bomen hebben
hiervoor het veld moeten ruimen. Tus
sen 1964 en 1975 is er alleen al in Oosten
rijk rO.OOO hectare bos gekapt voor de
aanleg van nieuwe pistes.
Lawinegevaar
Door de boskap en het egaliseren van
de grond is de humuslaag - de bovenste,
vruchtbare grondlaag - vernield en daar
door is de vochtopnamecapaciteit van
de bodem verstoord. In een bos neemt
de grond normaal gesproken 95 procent
van het regenwater op. Van een geëgali
seerde piste verwerkt de bodem nog
slechts twintig procent van het vocht.
De oppervlaktelaag is door het kappen
een gemakkelijke prooi voor de regen.
De grond spoelt weg en wat overblijft is
onvruchtbaar. Bijkomend probleem is
de dreiging van lawines, want het bos
beschermt de mens in principe het beste
tegen dit gevaar.
Zo heeft het Franse skiparadijs Val
D'Isère de laatste twintig jaar met tien
grote lawines te kampen gehad waarbij
in totaal honderd doden vielen. Het dorp
was lawinevrij voordat er hele stukken
bos waren weggehaald.
De Nederlandse Milieugroep Alpen
(NMGA) uit Helmond maakt zich grote
zorgen over het alpenmilieu. De groep is
onderdeel van de Koninklijke Neder
landse Alpenvereniging (KNAV) en de
Nederlandse Bergsport Vereniging
(NBV). Via deze twee verenigingen richt
de NMGA zich tot de 850.000 Nederlan
ders die dit jaar op wintersport zullen
gaan.
Marnix Viëtor, voorzitter van de mi
lieugroep: "Het piste-aanbod is zo geva
rieerd mogelijk gemaakt zodat ook min-
Op de gekste plekken in de
Maasstad en in het uitgestrekte
havencomplex kom je werk van
het Rotterdamse kunstenaarstrio
'Kunst Vaarwerk' tegen.
Vindingrijke bedenksels met
doorgaans een ondertoon van spot
en humor. Een gigantische
olie-opslagtank die veranderd is in
een hoedendoos, een metrozuil die
er uitziet als een opgerolde krant,
een saaie pilaar nabij een viaduct
die is opgewaardeerd dank zij een
foto die extreem lijkt te zijn
vergroot. Of, misschien wel de
meest bekende van het drietal, de
45.000 kilo zware betonblokken op
de pier Hoek van Holland die zijn
omgetoverd tot 'dobbelstenen'.
Aan twee opvallende creaties wordt nog
gewerkt. De eerste is al begin maart te
bewonderen. Het is een gloednieuwe ro
de BMW van rond de 33.000 gulden die
de indruk wekt binnen een nieuw kan
toorpand uit de bocht te vliegen en
dwars door het volledig uit -blauw glas
opgetrokken gebouw aan hel Hofplein
zal steken. De andere volgt enige maan
den later, maar is nog onzeker en houdt
verband met het in september in Rotter
dam te houden wereldkampioenschap
turnen. Kunst Vaarwerk heeft - om de
aandacht hierop te vestigen - een turner
aan de ringen bedacht die hangt aan de
pijlers van de Willemsbrug. Pas in het
voorjaar zal bekend worden of dit zeer in
het oog springende idee door de op
drachtgever zal worden geaccepteerd.
Al zo'n acht jaar zijn Rotterdam en z'n
haven het werkterrein van Kunst
Vaarwerk. Door de jaren heen, maar
toen vooral, is daar hartelijk om gela
chen. De cultuurarme werkstad Rotter
dam als inspiratiebron! Dat was een la
chertje! Willem van Drunen, Schiedam
mer van geboorte, die samen met Cor
Kraat en Hans Citroen Kunst Vaar
werk vormen, zegt over dat negatieve
beeld: „Werkstad zijn wordt onmiddel
lijk geassocieerd met vloekende en ontc
vreden arbeiders. Er zitten echter ook
der bekwame skiërs aan hun trekken
kunnen komen. Voor de beginners zijn
dus vlakke, brede pistes nodig met wei
nig obstakels. Rotsen worden daarom
met bulldozers en dynamiet wegge
haald. Omdat de helling vlakker is, hoeft
er minder sneeuw op de piste te liggen
om toch goed te kunnen skiën. De
sneeuw wordt verder platgewalst en dus
samengedrukt. Daardoor krijgt de on
derliggende vegetatie minder zuurstof
en deze sterft dan af, of er kan schimmel
vorming optreden".
"Ook de skiërs zorgen voor het pletten
van de sneeuw. Door al dat aandrukken
blijft 'het wit' langer liggen in het voor
jaar. Het skiseizoen wordt zo gerekt en
de groeiperiode van de planten ingekort.
Dit alles leidt ertoe dat planten- en gras
soorten. verdwijnen of in kwaliteit
achteruitgaan".
Herbeplanting
Onderzoekers in de Beierse Alpen
toonden aan dat de vegetatie buiten de
piste gemiddeld uit 31 soorten bestaat.
Op geëgaliseerde en ingezaaide pistes
vonden ze gemiddeld slechts zestien
verschillende plantensoorten.
Veel wintersporters skiën buiten de
pistes en bedreigen ook daar de aan
plant. De sneeuw is er niet geprepareerd
en daardoor worden jonge bomen en
planten onder de sneeuwlaag met de
pluspunten aan zo'n stad: de dynamiek,
de expansiedrift. Wij hebben de nieuw
bouw meegemaakt en de stad zien
groeien. Je raakt er steeds meer bij be
trokken zodat je een houding krijgt van:
kom niet aan Rotterdam, want dan kom
je aan mij".
Liefde
Hans Citroen die in Den Haag is gebo
ren en na z'n opleiding in Rotterdam te
recht kwam, is inmiddels net zo chauvi
nistisch geworden. „Je blijft er wel op
kankeren", zegt hij, „maar dat komt
voort uit de liefde voor deze stad. Dat
neemt niet weg dat er dingen zijn ge
beurd die onverteerbaar zijn. De ver
keerde keuzes die zijn gemaakt. Neem
nou zo'n verloren stadscentrum en de
universiteit aan de rand van de stad. Die
had er natuurlijk middenin moeten
staan".
Het petrochemie-rijke Botlekgebied is
voor Kunst Vaarwerk niet alleen maar
stank. Het heeft in hun ogen ook een on
gekende schoonheid. Willem van Dru
nen: "Amsterdam bij nacht is mooi.
maar het industriegebied van de Botlek
bij nacht is niet te overtreffen. De lich
ten, de grootsheid, de bewegingen. Dat
zie je verder nergens in ons land. Schip
hol benadert het misschien een beetje.
Hans Citroen herinnert zich uit die be
ginperiode dat hij z'n ogen nauwelijks
kon geloven toen hij voor de eerste keer
ronddwaalde in het uitgestekte haven
gebied. „Dat hele complex olieraffinade
rijen", zegt hij met een blijvende verba
zing in zijn stem, „dat leek wel een gi
gantische raketbasis. Terwijl honderd
meter verderop honderdea windsurfers
op een meertje in de weer waren. Een
grotere tegenstelling is nauwelijks denk
baar".
"Wat wij in het havengebied zagen,
was een gigantisch samenstelsel van
vernuft, activiteit en monumentaliteit in
een compleet van de kaart geveegd na
tuurgebied. In de binnenstad was die
monumentaliteit van de haven- en in
dustriegebieden niet terug te vinden. In
die tijd was hoger dan drie hoog te hoog
en werd er een poging gedaan het stads-
scherpe skikanten afgesneden. Aanwas
is zo nauwelijks mogelijk.
Op een aantal plaatsen in de Alpen
wordt aan herbeplanting gedaan. Opdat
de wortels van de zaden dieper komen te
liggen, worden de zaden, omringd met
een laagje afbreekbaar plastic, de grond
in geschoten. Het plastic voorkomt dat
vogels het zaad opeten.
In Fiesch (Zwitserland) kostte deze
herbeplanting ruim een miljoen gulden.
De zaden moeten ook snel wortel schie
ten omdat ze anders weer wegspoelen
als het regent. Viëtor: "Laaglandgras is
een snel groeiend gras, maar wel een
soort die je normaal niet in de Alpen
vindt. Het is dan ook niet zo goed be
stand tegen de hoogte en na drie of vier
jaar kan je weer opnieuw beginnen met
Eigenlijk is er volgens Viëtor een spi
raalvormige beweging ontstaan. "Er
wordt reclame gemaakt met het feit dat
de liften steeds meer mensen sneller
kunnen vervoeren. Dat betekent dat het
aantal toeristen toeneemt. Meer mensen,
vollere pistes en dus moeten er weer
nieuwe aangelegd worden. Hetzelfde
geldt voor de wegen. Zo kunnen er meer
toeristen komen, enzovoort, enzovoort".
Het NMGA wil het skiën niet verbie
den, maar juist voorlichting geven over
de problemen en trachten het toerisme
milieuvriendelijker te maken. De mi
lieuvereniging pleit voor kleinschaliger
ontwikkelingen, stimulering van het
langlaufen en geen grote nieuwe ontslui
tingen ten behoeve van de skisport met
nog meer en (langere) pistes.
Niet alleen in Nederland vechten mi
lieubeschermers voor de Alpennatuur.
Ook in de Alpenlanden zelf bestaat veel
weerstand tegen de aanleg van nieuwe
skigebieden en uitbreiding van de be
staande oorden. Door het verzet zijn de
voorschriften voor het bouwen van hui
zen, liften en banen en het aanleggen
van pistes in elk geval veel strenger ge
worden.
Volgens het Bundesavit fiir Öffentli-
cher Verkehr in Bern (Zwitserland), dat
de vergunningen afgeeft voor liften en
pistes, zijn er in 1984 in Zwitserland 24
concessies afgegeven. In 1982 waren dat
er 42 en in 1980 zijn 62 concessies ver
leend.
Eén van de organisaties die zich inzet
voor het behoud van de Alpennatuur is
de Zwitserse Bond voor Natuurbescher
ming (SBN). Peter Luder, directeur
voorlichting van de SBN: "Omdat de op
komst tijdens het laagseizoen tekort
schiet, rendeert een derde van de kabel
banen niet. Daarom zouden winterspor
ters niet alleen maar tijdens het hoogsei
zoen moeten komen, maar meer ver
spreid over de hele winter. Dan zijn er
ook geen nieuwe liften meer nodig".
Luder weet dat de wintersport belang
rijk is voor de Zwitserse economie: "Ik
kan begrijpen dat bergdorpen ook wil
len profiteren van de skisport. Prima,
maar ik ben wel tegen prestige-projec-
ten. Skigebieden die ontsloten worden,
maar er in wezen niet voor bestemd zijn,
dus als er bomen en rotsen moeten wij
ken".
Zo'n prestige-project is volgens Luder
de Metro Alpin, 'The World's highest un
derground' in Saas Fee (Zwitserland),
een ondergrondse trein die sinds decem
ber 1984 rijdt. Door de aanleg van de me
tro kan er nu op twee plaatsen in Saas-
Fee ook in de zomer worden geskied.
Deze metro kan 1500 personen per uur
vervoeren naar de eindhalte die op de
3456 meter hoge Mittelallalin is ge
bouwd. De Metro Alpin mag dan een
prestige-object zijn, een groot voordeel
is wel dat skiën op een gletscher geen
schade aanricht aan flora en fauna.
Het gletscherdorp telt duizend inwo
ners en heeft er in het hoogseizoen in de
winter, naast alle dagjesmensen, nog on
geveer 8000 gasten bij. De eerste van in
totaal 23 liften werd in 1954 gebouwd. In
dat jaar vervoerde de Luftseilbahn Saas-
Fee AG 17.394 mensen. In 1985 passeer
den meer dan 3,5 miljoen personen de
loketten.
Voor Damian Bumann, hoofd van de
administratie van Luftseilbahnen Saas-
centrum te veranderen in een soort Vo-
lendam".
Toevoegen
„Een van de functies van kunst is het
prikkelen van de fantasie. Niet dat we de
zaken mooier voorstellen dan ze in
werkelijkheid zijn. We willen iets toe
voegen en dingen maken die tot de ver
beelding spreken en die onmiddellijk
met Rotterdam in verband worden ge
bracht".
Dat is de drie gelukt. Hun kunst staat
zeer dicht bij de 'gewone mensen' en
ontlokt bij hen zelfs komische reacties.
Cor Kraat, de enige ras-Rotterdammer
van de drie: „Zo vroegen mensen ons of
de Polaroid-foto met de tanker erop en
die ogenschijnlijk met een punaise aan
een viaductpijler hangt, niet recht ge
hangen kon worden. Nee, dat kon na
tuurlijk niet. Niemand hangt een ding
met een punaise volstrekt rechtop.
Zoiets hangt altijd scheef. Ze dachten
ook dat als-ie scheef bleef hangen, hij er
af zou vallen. Dat ding hangt echter met
vijftig roestvrijstalen keilbouten vast en
ze dachten echt dat hij aan een punaise
hing. Dat was wel precies het effect dat
we wilden bereiken"
Hans Citroen. „We gaan met de stad
om zoals ieder ander, die liggend in het
gras naar de veranderende wolkenfor
maties kijkt. Zoals je dan naar de lucht
kunt kijken en wolken ziet samen
vloeien tot bijvoorbeeld een witte ka
meel of een berglandschap, zo kijken wij
naar de omgeving. We horen wel eens de
verkeerd gestelde vraag wat ons ertoe
heeft bewogen om op deze manier bezig
te zijn. Dat is het uitgangspunt niet.
Kijk. als iets moet worden opgeknapt
moet je 't gewoon verven. Wat wij doen
is onze fantasie prikkelen en een ander
die langs onze ontwerpen komt het ge
voel geven dat hij dat misschien zelf had
kunnen bedenken".
De trouwste opdrachtgevers van
Kunst Vaarwerk zijn niet de gemeen
telijke kunstinstellingen, maar het Ge
meentelijk Havenbedrijf van Rotter
dam, Rijkswaterstaat en de laatste tijd in
steeds grotere mate het bedrijfsleven.
Fee AG en tevens zoon van de directeur,
is het belangrijkste aspect van de ski
sport dat de dorpsbevolking niet is geë
migreerd. Het skiën heeft Saas-Fee wel
vaart gebracht en zonder wintersporters
was het dorp misschien al lang uitge
storven. Bumann: "Het feit dat de plaat
selijke bevolking niet naar de grote stad
trekt vind ik belangrijker dan milieube
scherming, maar wij moeten ook voor de
natuur zorgen. Wij willen de toeristen
toch een mooi landschap verkopen? Wd
willen de natuur zo min mogelijk aantas
ten. want elke correctie ten behoeve van
de wintersport zie je in de zomer. We ge
ven hier per jaar 100.000 frank (±135.000
gulden) uit om de bergen er in de zomer
weer goed te laten uitzien".
De Metro Alpin vervoerde dit seizoen
al 120.000 toeristen en heeft voor Bu
mann tot nu toe slechts voordelen ge
had: "Het afgelopen winterseizoen lag er
weinig sneeuw, maar boven de 3000 me
ter is dat geen probleem. We kunnen
hier nu het hele jaar door goed skiën en
als het hard waait kan je toch met de me
tro naar boven. De kabelbanen staan
dan meestal stil".
Dat niet ieder plan voor de aanleg van
een skilift of kabelbaan zomaar wordt
aangenomen, bewijst het feit dat tweq
voorafgaande plannen werden afge
keurd voordat het plan 'Metro Alpin'
werd geaccepteerd.
Bumann: "We wilden eerst een kabel
baan van Felskinn (een naburig eindsta
tion van een kabelbaan-red). Dat zou de
hoogste kabelbaan in Europa zijn ge
weest. Natuurbeschermers hebben daar
tegen bezwaar aangetekend tegen dat
.plan vanwege het visuele aspect. Toen
wilden we alleen naar Mittelallalin gaan,
maar ook dat ketste om dezelfde reden
af. Vervolgens zijn we maar onder
gronds gegaan en dat was wel goed".
De 5000 kubieke meter steen die 'over
bleef na het boren, werd op de gletscher
gestort. Bumann: "Daar ziet men in de
zomer niets van. De gletscher neemt htet
gruis op". Het is echter niet te hopen dat
het net zoals in het Pitztal (Oostenrijk)
zal gaan. Daar was het gruis na het boren
van een tunnel ten behoeve van de win
tersport 'gewoon' in een nabijgelegen ri
vier gestort. Gevolg: het hele visbestand
stierf uit omdat het afval in de kieuwen
van de vissen kwam te zitten.
Film
De Zwitserse Skibond (SSV) wil met
een televisiefilm de wintersporters pro
beren duidelijk te maken dat skiën in de
bossen slecht is voor flora en fauna.
Het wild heeft namelijk ook te lijden
van de skiërs. De overlevingskansen van
de dieren dalen door de verstoring. De
dieren moeten steeds op de vlucht slaan
waardoor hun energieverbruik enorm
toeneemt. Dat moet het wild er allemaal
weer bij eten en voedsel is in deze tijd
van het jaar natuurlijk moeilijk te vin
den. Hans Bigler van de Skibond:
"Skiën in de bossen is niet goed, maar
het gebeurt wel. Wij willen de kijkers
met deze film motiveren om het bos te
beschermen".
Bigler gelooft niet dat er een verbod
komt om in de Zwitserse bergbossen te
skiën. "Luchtverontreiniging is er de
voornaamste oorzaak van dat de bossen
slechter zijn geworden. Daar moet eerst
iets mee gebeuren. De mensen zouden
de auto af en toe eens moeten laten staan
en gaan lopen of de trein nemen, hun
afval niet zomaar weggooien en niet te
veel in de bossen skiën. Dat zou al een
hele stap in de goede richting zijn".
De Alpennatuur beschermt tegen la
wines, het geeft landbouwprodukten en
je kan er heerlijk recreëren. Deze func
ties zijn allemaal belangrijk voor de
mensen. Op dit moment is het meren
deel van de Alpen nog intact, maar de
druk op de Alpen zal toenemen. De mo
biliteit van de mensen zal door de stij
gende energieprijzen en het dalende be
steedbare inkomen afnemen. Er zal
dichter bij huis worden gerecreërd.
Rondom de Alpen liggen grote steden
als Milaan, München, Stuttgart, Bazel en
Zürich. Miljoenen mensen die de Alpen
als recreatiegebied binnen hun bereik!
hebben. In de winter wil dat zeggen:;
meer liften, meer pistes en meer huizen.i
Met andere woorden: uitbreiding om'
aan de vraag te kunnen voldoen. De na
tuur zal daaronder lijden.
In 1972 publiceerde de Zwitserse Ver-
keerscentrale in Zürich een milieuknti-
sche brochure met de waarschuwende
titel: 'Funf vor zwölf (vijf voor twaalf).
Nu is het inmiddels vijftien jaar later. De
tijd zal zeker niet hebben stilgestaan
In de periode dat kunst en bedrijfsle
ven nog mijlenver van elkaar af stonden,
doorbraken de drie Rotterdamse vorm
gevers dit inmiddels opgeheven taboe
door zelf de boer op te gaan. Hans Ci
troen: „Het was tot ons doorgedrongen
dat een wantrouwend bedrijfsleven al
leen over de streep getrokken kan wor
den met een professionele organisatie.
Het beeld van de in de nacht tot bloei
komende kunstenaar op de tochtige zol
der, voorzien van oud stokbrood en zure
wijn, moest doorbroken worden".
De drie leven en doen net zo 'burger
lijk' als een ander die werkt, houden er -
voor kunstenaarsbegrippen, zoals ze zelf
zeggen - een ordelijke administratie op
na, kunnen klanten ontvangen in een re
presentatieve ontvangstruimte en zijn
op de normale kantoortijden aan de slag.
Binnen het Pakhoed-concern, het be
drijf waarvoor een witte olie-opslagtank
veranderd is in een zachtgele hoede-
doos, heeft het werk van Kunst Vaar
werk indertijd voor een revolutie ge
zorgd. Cor Kraat herinnert zich: „Het
idee stuitte binnen het bedrijf op verzet
van mensen die vonden dat zoiets niet
kon. Nu hij er staat en juist weer aan de
vijfjaarlijkse onderhoudsbeurt toe is.
mag hij nooit meer weg. Iedereen vindt
het nu leuk, goed voor het imago van het
bedrijf. Maar het duurde toen wel drie
jaar voordat hij er mocht komen".
Niet aangekaart
Toch zijn, jammer genoeg, de meeste
van de Kunst Vuarwerk-ideeën niet
gerealiseerd of zelfs maar aangekaart.
Hoe geestig is niet het idee om de Shell-
kantoorfiat aan het Hofplein te verande
ren in een enorme benzinepomp. Los
van de vraag of Shell ermee zou instem
men, zijn de kosten ervan doodeenvou
dig te hoog. Een fontein in de vorm van
de druipende staart van een duikende
walvis is eveneens in de map blijven lig
gen. net zo goed als het spinneweb tus
sen twee levenloze flatgebouwen aan het
Marconiplein en dc tafel-met-stoel en
open haard van twee bunkers bij Hoek
van Holland. Maar wie weet.(GPD)
