Veel hogescholen al
onder een bestuur
'Reizende universiteit bestrijdt verloedering'
ONDERWIJS
FUSIES IN HOGER BEROEPSONDERWIJS MOETEN 1 AUGUSTUS ROND ZIJN
DR. J. BEST STUURT PROFESSOREN MET DE TREIN NAAR HUN KLANTEN
DINSDAG 13 JANUARI 1987
PAGINA 19
Betrekkelijk geruisloos is de afgelopen
jaren gewerkt aan samenvoeging van
scholen voor hoger beroepsonderwijs, die
tegenwoordig hogescholen heten. De
voormalige HBO-scholen moeten per 1
augustus voldoen aan de eisen die minister
Deetman heeft gesteld aan de operatie
Schaalvergroting, Taakverdeling en
Concentratie, maar het grootste leed is al
geleden. Op de meeste plaatsen is de fusie
van de hogescholen een feit. Eind december
al sierden de eerste paginagrote
advertenties van de hogescholen de
dagbladen.
Utrecht heeft er twee: de hogeschool Midden
Nederland met een onderwijs-, een
gezondheidszorg- en een welzijnspoot. De
andere bundelt vijf instellingen voor
kunstvakonderwijs: een conservatorium,
een academie voor beeldende kunst, het
Nederlands instituut voor kerkmuziek, de
Academie voor expressie in woord en
gebaar en de Nederlandse Beiaardschool.
Maar zo overzichtelijk is het niet overal. De
christelijke hogeschool Windesheim in
Zwolle bundelt een heao, een HTS, een
sociale academie, een journalistenopleiding,
lerarenopleidingen en een hogere agrarische
school. In de Hogeschool van Amsterdam
zijn opleidingen voor gymleraren,
laboratoriumpersoneel, fysiotherapeuten,
diëtisten, logopedisten, ergotherapeuten en
agogen gefuseerd.
In September 1983 begon het alle
maal. Niet alleen moest er bezui
nigd worden, er moest ook wat ge
beuren omdat leegloop dreigde: de
scholen zouden te klein worden.
Daarom dwong minister Deetman
de kleine scholen te fuseren. Veel
keus hadden ze niet: sluitingen wa
ren op den duur onvermijdelijk. De
scholen hoefden niet onder één dak,
maar moesten wel onder één direk-
tie en één bestuur komen.
De student heeft hierdoor meer
mogelijkheden bij de samenstelling
van zijn uit 'modulen' (afgeronde
stukken leerstof) opgebouwde stu
diepakket. De student kan onderde
len uit andere sectoren als keuzevak
bestuderen.
Een ander voordeel is dat er professione
le directeuren kunnen worden aange
trokken. Tot nu toe werden op veel scho
len, en niet alleen in het HBO, leraren
min of meer toevallig directeur, zonder
daarvoor te zijn opgeleid. Dat paste niet
langer omdat de scholen, in navolging
van de universiteiten, meer vrijheid kre
gen, financieel en ook op onderwijskun
dig gebied. En daar moet op de juiste
wijze mee worden omgesprongen.
Het financieringssysteem werd aange
past om de grotere autonomie boven de
theorie uit te tillen. De uitkeringen van
het rijk komen op basis van het aantal
studenten en de studieresultaten. Vroe
ger werd de uitkering uitsluitend gerela
teerd aan het studentental. Tegenover
honderd studenten, stonden bij voor
beeld zes leraren, een directeur, een con
ciërge en een vast bedrag voor gebou
wen en leermiddelen. Dat systeem is
doorbroken! Hogescholen zijn nu vrij
hun geld uit te geven aan extra leer
krachten of apparatuur. "Een hoge
school kan nu best zeggen: 'We krijgen
geld voor een HTS, maar wij hebben
door
Theo Haerkens
juist behoefte aan een sociale academie,
dus dat geld geven we daar aan uit", al
dus Frank Munnichs, woordvoerder van
de HBO-raad, over de nieuw verworven
vrijheden.
Behoefte
Daarnaast mogen de scholen zelf geld
verdienen met opdrachten voor het be
drijfsleven. Ook kunnen ze de opleidin
gen nu beter afstemmen op de maat
schappelijke behoefte, dat is geen luxe
in tijden van werkloosheid. Bedrijven en
instellingen worden betrokken bij de in
richting van de opleiding en stellen in
ruil daarvoor stageplaatsen beschikbaar.
In 's-Hertogenbosch is op die manier
een nieuwe vorm van HBO ontstaan
door het samengaan van een sociale aca
demie en een heao. Munnichs: "Er ont
staat een glijdende schaal van onder
wijsvoorzieningen, met verschil in kwa
liteit en concurrentie. Maar de tijd dat
dat een vies begrip was, is voorbij."
600 studenten
Minister Deetman bepaalde dat scho
len voor hoger beroepsonderwijs ten
minste 600 studenten moesten hebben,
liever nog zag hij 2.500 studerenden per
school. De minister ging niet zover dat
de scholen zelf moesten fuseren, een fu
sie van de besturen was voldoende om
professionals in te kunnen huren voor
het management. De derde eis was dat
de scholen die samen zouden gaan, op
redelijke afstand van elkaar moesten lig
gen. Een fusie van scholen in Maastricht
en Groningen zou niet echt veel voor
deel opleveren. Daarnaast kon rekening
gehouden worden met de godsdienstige
signatuur, de kwaliteit van de opleidin
gen en het aantal studenten.
Dat is de algemene lijn. Voor de peda
gogische academies voor het basison
derwijs (pabo's) en de scholen voor ho
ger agrarisch onderwijs werd een uitzon
dering gemaakt. Bij de onderwijzersop
leidingen noopte de sterke verzuiling
daartoe. De pabo-studenten moesten im
mers stage kunnen lopen: een student
van een openbare pabo op een christelij
ke of katholieke basisschool zou toch
heus te veel gevraagd zijn. De pabo's
mochten dus blijven als ze maar ten
minste 250 studenten telden en 'filialen'
hadden van minstens 150 studenten.
De hogere agrarische scholen hoefden
ook niet zonder meer mee te doen in de
fusie-operatie. Deze scholen vallen on
der het ministerie van landbouw en vis
serij en minister Braks voelde er niet
voor alle greep op het landbouwonder
wijs te verliezen. Dat is onvermijdelijk
als een hogere agrarische school (HAS)
fuseert met bij voorbeeld een school
voor hoger economisch en administra
tief onderwijs (heao), een sociale acade
mie, een HTS, een kunstacademie en
een lerarenopleiding.
Kleinere opleidingen als de Hogere
Hotelschool in Den Haag (450 studen
ten), het Nautisch College in Den Helder
(390 studenten) en het opleidingsinsti
tuut voor Humanistische raadslieden in
Utrecht (170 studenten) wisten aan fusie
te ontsnappen. De eerste twee verzorgen
een unieke opleiding en verwachten per
1 augustus 600 studenten te hebben. De
laatste is levensbeschouwelijk gezien
uniek en ontleent daaraan zijn bestaans
recht.
Heao's
De heao's stonden niet te juichen over
de fusieplannen. Deze opleidingen gaat
het voor de wind. De no-nonsensesfeer
en de grotere maatschappelijke waarde
ring voor het ondernemerschap zijn daar
niet vreemd aan. De opleidingen groeien
als kool en hebben bovendien het een en
ander te bieden. Hogescholen mogen te
De Reinwardtacademie, een van de Leidse scholen die moet opgaan in een fusie
gen betaling klusjes doen voor derden.
Voor heao's betekent samen gaan eigen
lijk meeëters in huis halen. De heao
haalt het geld binnen en de kunstacade
mie maakt het op, zoiets.
Met soms ruim 2.000 studenten weten
de heao's hun toekomst veilig gesteld.
Toch is een autonome heao een kleine
zelfstandige in vergelijking met HBO-in-
stellingen die uit meerdere opleidingen
bestaan. Want wie garandeert dat de gro
te - 'multi-disciplinaire' - broers niet zelf
ook nog een heao-tje beginnen en zo de
spoeling dun maken?
Groter
Het aantal scholen voor hoger be
roepsonderwijs is zo van ruim 340 terug
gebracht tot vijftig hogescholen. Vaak
waren er tien tot twintig fusiepartners.
Daardoor is menige hogeschool groter
geworden dan een universiteit. Zo'n
veertig scholen bleven liever zelfstan
dig. Ze konden zich dat permitteren om
dat ze toch al 600 studenten hadden.
Maar niets garandeert deze scholen dat
dat over enkele jaren nog zo is.
Een school die uiteindelijk zelfstandig
besloot te blijven, is sociale academie De
Horst in Driebergen. De Horst praatte
ruim twee jaar mee bij de voorbereiding
van Hogeschool Midden Nederland in
Utrecht, maar zag om financiële redenen
af van fusie. "De scholen moeten uitein
delijk naar één lokatie. Daar is geen geld
voor en als 't er wel is, kan het niet meer
uitgegeven worden aan onderwijsfacili
teiten", aldus directeur Peter Frederiks
bij het bekend maken van het besluit.
Een kleinere school is slagvaardiger en
kan ook de kosten beter in toom hou
den, luidde de redenering.
Daarnaast hechtte De Horst toch ook
aan het in stand houden van zijn demo
cratische traditie: iedereen wordt recht
streeks betrokken bij de besluitvor
ming. Ook op dit punt zou er water bij de
wijn moeten. Nu wil de school die 1.500
HBO-studenten telt. nauwer dan tot dus
ver samenwerken met andere instellin
gen. Zo kan het voordeel dat de fusie
met zich zou brengen - ruimere studie
programma's - toch grotendeels bereikt
worden, hoopt de directie.
De veranderingen in het HBO hebben
ook gevolgen voor het wetenschappelijk
onderwijs. De HBO-raad acht het waar-
se hij nhjk dat de taakverdeling tussen
beide wordt herzien. In elk geval ver
wacht de raad meer samenwerking om
dat de HBO-instellingen duidelijk aan
bestuurskracht gewonnen hebben, nu
zij minder versplinterd zijn. Ook minis
ter Deetman vindt dat meer samenwer
king van de universiteiten met het HBO
voor de hand ligt. Hij zei dat in de dis
cussie over de toekomst van de universi
teiten.
"Er heerst aan de universiteiten
geen onderzoeksklimaat meer. Ik
ben er al vijfentwintig jaar bezig en
ik zeg dit zonder spijt. Ik constateer
het alleen maar". Toch wil dr. J.
Best het daar niet bij laten. Er moet
iets gebeuren om onderwijs en on
derzoek aan de universiteit te red
den, vindt hij. Daarom richtte hij
met een aantal geestverwanten de
Reizende Universiteit Nederland
(RUN) op, een volledig particuliere
universiteit zonder invloed of geld
van de overheid.
Het principe is eenvoudig: mensen heb
ben ergens belangstelling voor en nodi
gen de Reizende Universiteit uit over
dat onderwerp een .lezing of een cursus
te verzorgen. De docent pakt zijn koffer
tje en stapt in de trein. De kosten: 250
gulden en een onkostenvergoeding.
"Reken maar eens uit wat je per man
kwijt bent als er 50 mensen in de zaal
zitten", daagt Best uit. Zo wil hij de
RUN bekendheid bezorgen. De revolu
tie begint in Groningen, Friesland en
Drenthe. "Die kunnen wel wat extra
aandacht gebruiken, van deze regering
krijgen ze het niet".
De echte studie komt daarna onder
het motto 'U vraagt en wij draaien'. Voor
donateurs - "vrienden van de RUN" -
zijn de colleges gratis. De eerste profes
sor stapt nog dit jaar op de trein, maar
wie een volledig studieprogram wil
doorlopen, moet ook zelf op reis om zijn
professor te bezoeken.
Drie faculteiten
De 'vrienden' bepalen het programma
en maken uit welk beleid er wordt ge
voerd. De studiegids vermeldt op dit
moment drie faculteiten: bedrijfs-, cul
tuur- en levenswetenschappen, waaron
der medicijnen en biologie. Er komt gra
tis onderwijs en het onderzoek is totaal
vrij. Trots zegt de voorzitter van het col
lege van bestuur: "We benoemen 25
hoogleraren, echte 'powerfiguren', be
kwame mensen die internationaal be
kend zijn. Die laten we praten over hun
hobby's. En dat worden dus kwaliteits
colleges. Daar moeten wij het van heb
ben en zo bereiken we vanzelf weer het
niveau van vóór 1965. Daar gaat het om.
Onze docenten hebben allemaal in het
veld gewerkt. Daarop zijn ze geselec
teerd en op het onderzoek dat ze gedaan
hebben. Die mensen komen met gede
gen verhalen", weet Best.
Keien
De hoogleraren staan straks te dringen
op de stoep om mee te mogen doen "om
dat ze de garantie krijgen dat er nog vie
rentwintig keien meedoen. Ieder mens
is gevoelig voor eh... eerbewijs", consta
teert Best. Hij wij zijn docenten vooral
werven uit de groep hoogleraren die met
emeritaat is gegaan zonder dat te willen.
"Die mensen moeten weg als ze 65 zijn,
terwijl ze dolgraag nog een jaar of vijf
door hadden willen gaan"
De universiteiten
in Nederland zijn
verloederd. Er
wordt nauwelijks
meer wetenschap
bedreven. Dr. J. G.
P. Best, docent
aan de Universi
teit van Amster
dam en kenner
van de Thraciërs
en hun cultuur,
heeft jaren tegen
de bierkaai ge
vochten. Daar is
hij mee gestopt
om zich te storten
op de oprichting
van de Reizende
Universiteit Ne
derland. Het tij
keert: er mag weer
gewerkt worden
en Best biedt
daartoe de moge
lijkheid.
door
Theo
Haerkens
mijn vrije tijd voor niks en de andere ne
gen bestuursleden van de RUN werken
ook voor niets".
Dr. Best: "Wij houden andere universiteiten een spiegel voor.
Belangstelling is er genoeg. Best kent
geen twijfel: "Kijk maar naar 'Het goud
der Thraciërs'. Die tentoonstelling heeft
215.000 bezoekers getrokken. 215.000",
herhaalt hij nog eens. "Het is ongeloofljk
hoe geinteresseerd de mensen waren; er
is een ontzettende behoefte aan informa
tie". Best bestrijdt dat de belangstelling
voor de tentoonstelling die hij organi
seerde een strovuur was. "Ik heb een
jaar lang rondgereisd om spreekbeurten
te houden voor middelbare scholen, het
personeel van rederijen, vrouwenorgani
saties enzovoort, enzovoort".
Drie studies
In 1966 voltooide Jan Best ziin studie
klassieke talen met oude geschiedenis en
klassieke archeologie. Juist op tijd, want
daarna kwam er de klad in, herinnert hij-
zich. In bloemrijke bewoordingen en
met wijdse armgebaren schetst hij wat
er volgens hem mis ging en wat er nu
moet gebeuren.
"In de jaren vijftig en zestig werd er
zuinig aan gedaan. Dat was een periode
van opbouw na de oorlog. Maar rond '65
begon de financiële 'boom'. De universi
teiten kregen veel meer geld. Het insti
tuut groeide en er werden in de wilde
weg hoogleraren benoemd. Puur omdat
er teveel geld was", benadrukt Best.
"Kijk, iemand die op die manier hoogle
raar geworden is, houdt het best een
poosje vol. Een flutverhaal afsteken
voor eerste en tweedejaars studenten,
dat lukt nog wel. Die weten toch nog van
niets. Maar een goed onderzoek opzetten
is al heel wat anders natuurlijk!"
"Bij iedere incompetente professor
werden één of twee prima medewerkers
benoemd 'om de zaak een beetje in de
gaten te houden'". Best meent het se
rieus: "Ik ben zelf ook zo benoemd en
met mij een hele generatie medewer
kers".
Peil keldert
Met het vertrek van de ouderwetse
hoogleraren, keldert het peil van onder
wijs en onderzoek aan de universiteiten.
"De mensen die twintig jaar geleden ten
onrechte benoemd zijn, moeten nu de
tent zelfstandig runnen. Dat kunnen ze
Lachertje
Ondanks zijn kritiek is Best zelf nog
steeds aan de Universiteit van Amster
dam - „wetenschappelijk gezien een la
chertje" - verbonden als docent. Maar
ook een idealist moet zijn brood verdie
nen: "Ik doe onderzoek, ik voldoe aan de
norm. Ik publiceer twee keer zoveel als
vereist en zorg dat mijn formulieren op
tijd ingeleverd zijn. Ja, je moet je nou
eenmaal aan de regels houden", grinnikt
hij bitter.
De reizende universiteit is niet be
doeld voor luie studenten. Best mikt
vooral op mensen die al een opleiding
achter de rug hebben en bijvoorbeeld
een goede onderzoeksopleiding willen.
Dat betekent dat de gemiddelde student
een baan heeft naast zijn studie. "Kan
heel goed, heb ik zelf ook altijd gedaan",
stelt Best. De RUN is dan ook niet be
doeld voor achttiertjarigen die net hun
vwo-diploma gehaald hebben. Hoewel
het echte talent dat in het reguliere sys
teem stukloopt, natuurlijk van harte
welkom is. "Maar de echte slimme stu
denten halen in een jaar of vier wat di
plomaatjes en komen dan naar ons. Wie
wil promoveren hoeft dat niet voor niks
te doen. Wij sturen ze gewoon naar Ame
rika. De particuliere universiteiten daar
zijn de beste in de wereld". Best trekt
even de historische lijn: „In het oude
Athene waren de universiteiten ook de
beste. Dat heeft te maken met geld en
macht".
Erkenning
niet. Het falen van toen, komt nu pijnlijk
aan het licht. De 130 miljoen gulden die
minister Deetman op de universiteiten
bezuinigt, doen wat dat betreft weinig
schade", meent Best. "De minister be
zuinigt waar dat kan. Hij krijgt toch geen
tegenspel. De docenten zijn niet weer
baar, ze weten niet eens waarom ze zelf
elk jaar die 90.000 ballen per jaar krij
gen".
Het zit hem dwars dat de universitei
ten zoveel geld kosten en relatief weinig
vruchten afwerpen. Zijn baas, oud-mi-
nister van onderwijs Van Kemenade,
ontvangt als voorzitter van het college
van bestuur van de universiteit van Am
sterdam 260.000 gulden per jaar en heeft
daarnaast de beschikking over een auto
met chauffeur. „Wat hii doet. doe ik in
De RUN streeft niet naar officiële er
kenning. Wie officiële diploma's wil,
wordt doorverwezen naar de Open Uni
versiteit. In het begin verzorgt de reizen
de universiteit voornamelijk vakken die
aan de officiële universiteiten niet wor
den gegeven. "De enige manier om een
poot aan de grond te krijgen". Later kan
het aanbod uitgebreid worden. "Als wij
allerlei onderscheidingen in de wacht
slepen, houden wij de andere universi
teiten een spiegel voor", verkneukelt
Best zich nu al. Dan komt er ook meer
emplooi voor docenten. Maar rijk zullen
ze er niet van worden: de RUN werkt uit
principe tegen kostprijs. En wee de do
cent die de aandacht niet kan vasthou
den: voor hem is er bij de RUN geen toe
komst: „We nemen niemand in dienst.
We werken alleen met free-lancers en
wie geen publiek trekt, maakt zichzelf
overbodig".
Best zal niet de eerste zijn die er om
die reden uitvliegt. Hy weet zijn bood
schap over te brengen, is enthousiast en
is ervan overtuigd dat de plannen over
vijfjaar verwezenlijkt zijn. Hoewel, aan
het eind van het gesprek vraagt op be
zorgd: "Wat denkt u ervan, zou het luk
ken?"
