Golfoorlog
laait weer op
Witte Huis geeft geheim memorandum
viij
Alarmerende groei executie-wachtlijst in VS
'Verkoop van wapens aan Iran enige manier om gijzelaars vrij te krijgen
Iraans offensief eist vele levens
Tsjadisch leger opnieuw slaags met Libië
ZATERDAG 10 JANUARI 1987
BUITENLAND
PAGINA 5
WASHINGTON (UPI/RTR) -
Het Witte Huis heeft gisteren
een geheim memorandum vrij
gegeven dat op 17 januari 1986
door president Reagan werd
goedgekeurd en waarin staat dat
het verkopen van wapens aan
Iran „zeer wel de enige manier
kan zijn om de vrijlating van de
Amerikaanse gijzelaars in Bei
roet te bewerkstelligen".
Uit het memorandum dat was voorbe
reid door de voormalige Witte-Huisme-
dewerker Oliver North en aan Reagan
werd voorgelezen door de voormalige
Nationale-Veiligheidsadviseur John
Poindexter, blijkt dat de bevrijding van
de Amerikaanse gijzelaars een aanzien
lijk grotere rol heeft gespeeld bij de Iran-
actie dan regeringsfunctionarissen en
Reagan het tot dusver hebben voorge
steld.
Een regeringsfunctionaris lichtte ver
slaggevers in over het memorandum, na
dat het donderdag was uitgelekt. ..De
president heeft dit memorandum in feite
nooit gezien, voorzover wij weten", al
dus de functionaris, die onbekend wilde
blijven.
Maar de president lijkt het memoran
dum wel te hebben ondertekend, met
zijn initialen „R.R." onder de kop
„O.K.". Onder het memo was geschre
ven dat vice-president Bush, stafchef
Donald Regan van het Witte Huis en de
tweede man in de nationale Veiligheids
raad, wijlen Don Fortiere, aanwezig wa
ren bij de briefing.
In het memorandum gaat het om de
doelen van de Amerikaanse wapenleve-
ringen aan Iran, het bevel van Reagan
deze voor te zetten en de actie geheim te
houden voor het Congres. Maar de func
tionaris herhaalde dat er geen tegen
spraak is met Reagans uitlating dat de
vrijlating van de gijzelaars slechts een
„bijprodukt" zou zijn van de wapenleve
ringen. „Slechts in een beperkte zin
wordt er verband gelegd tussen de twee
(wapens en gijzelaars red.)", aldus de
functionaris.
Maar verscheidene delen van Norths
memo wprdt een oorzakelijk verband
gelegd tussen de voorgestelde verkoop
aan Iran van 4.000 TOW anti-tankraket-
ten en de vrijlating van vijf Amerikanen
die toentertijd in Libanon vastzaten.
„Op deze manier hebben wij de afgelo
pen twee jaar geen enkele overreding
kunnen uitoefenen op de Hezbollah (de
pro-Iraanse extremistische moslim
groep). Deze aanpak via de regering van
Iran kan zeer wel de enige manier zijn
om de vrijlating van de Amerikanen in
Beiroet vrij te krijgen", aldus het memo.
„Als de gijzelaars niet na de eerste ver
zending van 1.000 wapens zijn vrijgela
ten, moet verdere verscheping worden
gestaakt".
De functionaris kon niet uitleggen
waarom uiteindelijk rond 2.000 TOW-ra-
ketten aan Iran zijn geleverd en geen
van de gijzelaars vrijkwam.
Israëlisch plan
In het memorandum wordt de opera
tie afgeschilderd als een Israëlisch plan
om de bedreiging van Israels veiligheid
te pareren door een gematigder bewind
aan de macht te brengen in Iran.
„De Israëliërs zijn zeer bezorgd dat de
verslechterende positie van Iran in de
oorlog met Irak, de verdere radicalise
ring in het land en de mogelijke toene
mende invloed van de Sowjet-Unie aan
de Perzische Golf beduidende bedrei
ging vormen voor de veiligheid van Is
rael", zegt het memo. „De Israëliërs zijn
bereid eenzijdig te beginnen militair ma
terieel te verkopen aan op het westen
geörienteerde Iraanse facties". Maar fei
telijk waren de Israëlische leveringen
aan Iran al ten minste in de zomer van
1985 begonnen. De vrijlating van één
Amerikaanse gijzelaar, dominee Benja
min Weir, in september van dat jaar,
wordt daaraan toegeschreven.
Volgens de functionaris van het Witte
Huis moet het memorandum worden ge
zien als „wat de president wist van het
beleid, wat hij dacht dat het beleid was".
„Naar mijn inschatting betekent het dat
de gijzelaars en de wapens onderdeel
waren van het grotere plaatje waarvan
de president heeft gesproken".
Het Witte Huis gaf gisteren ook een
door Reagan getekende opdracht aan de
inlichtingendienst CIA vrij, die de wet
telijke basis moest vormen voor de wa
penleveringen, die in strijd waren met
de Amerikaanse exportwetten. De oud-
minister van justitie, William French
Smith, stelde vast dat Reagan de CIA
toestemming kon geven voor wapenle
vering buiten de wet en het Congres om.
„De doeleinden van het Israëlische plan
kunnen worden bereikt als de CIA, mid
dels een agent, wapens betrekt van het
ministerie van defensie onder de econo
mische wetgeving en ze dan doorvoert
naar Iran. direct nadat gepaste betaling
is ontvangen", aldus het memo.
De grote lijnen van het plan waren be
sproken door de ministers Shultz en
Weinberger van buitenlandse zaken en
defensie en Edwin Meese van justitie.
„De ministers (Shultz en Weinberger
red.) doen geen aanbeveling dat u met
dit plan doorgaat", staat in het memo
van Poindexter. Maar Meese en (CIA-
hoofd) Casey menen „dat de doelen op
korte en lange termijn van het plan de
politieke risico's rechtvaardigen en be
velen aan dat u (Reagan) de bevindingen
goedkeurt".
De Amerikaanse functionaris wilde
niet onthullen waarom minister Smith
van justitie Reagan het groene licht gaf,
en zei dat dit „geheim" is. Het Congres
zou volgens het memo wegens de „uiter
ste gevoeligheid van het project" pas
worden ingelicht op een gepast tijdstip.
In Reagans opdracht waarmee het pro
ject van start kon gaan, werd Casey op
gedragen het Congres er niet van te ver
tellen „tot ik anderszins besluit".
Volgens de functionaris toont het me
mo dat de bewering van de president dat
hij trachtte een „opening" te maken naar
gematigde stromingen in Iran „geen
cover-up" was, zoals een rapport van de
Senaatscommissie voor de linlichtin-
gendiensten aangeeft. Anderzijds zei hij
dat het volledige verhaal pas bekend
wordt als Poindexter en North bereid
zijn te getuigen. Beiden hebben dit te
genover het Congres geweigerd met een
beroep op het Vijfde Amendement, om
dat ze zichzelf dan zouden belasten.
Granatenregen
daalt neer
op vliegveld
van Beiroet
BAGDAD/TEHERAN (REUTER/UPI/AFP) - De Golfoorlog tussen Iran
en Irak is gisteren in alle hevigheid opgelaaid. Iran begon in de nacht van
donderdag op vrijdag een nieuw offensief aan het zuidelijke front nabij
Basra en doodde of verwondde naar eigen zeggen meer dan 5.000 Irakese
soldaten.
Irak verklaarde het offensief te
hebben afgeslagen en het meren
deel van de Iraanse troepen die er
aan deelnamen te hebben „wegge
vaagd". De gevechten gingen blij
kens een bericht van radio-Tehe-
ran gistermiddagnog door.
De Iraanse troepen sloegen in de
nacht van donderdag op vrijdag
een bres in de Iraakse linies bij
Shalamcheh, ten zuidoosten van
de Iraakse havenstad Basra, zo
meldde radio-Teheran. Volgens de
radio lag het slagveld bezaaid met
de lijken van Iraakse militairen.
Het Iraanse persbureau IRNA
meldde dat het offensief bestond
uit luchtaanvallen, aanvallen over
land en amfibi-operaties. Helikop
ters verwoestten het hoofdkwar
tier van het derde Iraakse leger
korps en vliegtuigen voerden in
hetzelfde gebied bombardementen
uit op concentraties van Iraakse
troepen, aldus het persbuerau.
Mislukking
Volgens Bagdad is het offensief
Arubaanse minister stapt op
WILLEMSTAD (GPD) - De Aru
baanse minister Benny Nisbet van
verkeer en vervoer heeft gisteren
besloten af te treden. Nisbet werd
hiertoe gedwongen doordat twee
parlementsleden van zijn partij, de
Patriotische Partij Aruba (PPA),
het vertrouwen in hem opzegden.
De portefeuille van verkeer en ver
voer wordt nu voorlopig beheerd
door de niet-partijgebonden minis
ter Don Mansur van economische
zaken. Volgens het PPA-statenlid
Eddy Werleman valt er met Nisbet
niet te werken. „Hij liegt als de
pest en wantrouwt iedereen", al
dus Werleman.
Op Aruba werd er gisteren op ge
speculeerd dat het kabinet-Eman
mogelijk nieuwe verkiezingen zou
uitschrijven. Er is namelijk nogal
een merkwaardige situatie ont
staan omdat de regering nu onder
andere steunt op vier parlements
leden, die onafhankelijk van hun
partij opereren. De PPA-statenle-
den Werleman en Jansen hebben
verklaard dat zij de regeringscoali
tie blijven steunen, maar de partij
raad blijft achter minister Nisbet
staan.
voor Iran uitgelopen op een mis
lukking. De meeste Iraanse solda
ten die erbij betrokken waren zijn
weggevaagd door Irakese troepen
die opereerden ten oosten van Bas-
ra, zo verklaarde de Irakese leger
leiding gisterochtend.
De Iraniërs trokken op drie ver
schillende punten over de Shatt Al
Arab, de waterweg die de grens
vormt tussen Iran en Irak, aldus ra
dio-Bagdad. De Iraniërs slaagden
erin een bruggehoofd te vestigen
op Irakees grondgebied, maar de
Irakese troepen doodden een groot
aantal binnendringers en vochten
fel om de rest te verdrijven. Het
Irakese persbureau INA meldde
dat Irakese troepen de aanvallers
onthaalden op een regen van ma
chinegeweer- en artillerievuur.
Toen het licht werd, aldus INA,
kon men stapels Iraanse lijken
Een rechtbank in Birmingham
heeft twee in Groot-Brittannië
woonachtige sikhs veroordeeld tot
16 en 14 jaar gevangenisstraf. Na
een proces van tien weken werden
de twee sikhs schuldige bevonden
aan het voorbereiden van een
moordaanslag op de Indische pre
mier Rajiv Gandhi. Een derde ver
dachte werd vrijgesproken.
WICKWAR (AP) - Een gasexplosie leverde gisteren in het Engelse dorp Wickwar e
raakte niemand gewond. Wel werd een woning totaal verwoest.
BEIROET (AFP/REUTER/UPI) -
Een regen van granaten daalde gis
teren neer op het eerste toestel dat
landde op het vliegveld van Bei
roet dat 30 uur dicht was geweest
nadat er een leeg vliegtuig in brand
was geschoten. De heropening van
het vliegveld was dan ook van kor
te duur. Het blijft tot nader order
gesloten.
Het vliegtuig dat gisteren landde
was een Boeing 720 van Mea met
126 mensen aan boord die uit Cy
prus kwam. Vlak na de landing
sloegen 12 granaten in op de lan
dingsbaan. Geen van de inzitten
den werd gewond, maar wel liep
een MEA-werknemer verwondin
gen op.
Radio-Beiroet meldde dat de gra
naten kwamen uit het „oostelijke
gebied", waarmee zij op het
christelijke Oost-Beiroet doelde.
De Libanese Strijdkrachten
(christelijke militie) ontkende ver
antwoordelijk te zijn.
De Tsjadische regering heeft
gisteren laten weten dat haar
troepen opnieuw slaags zijn ge
raakt met Libische militairen
in de omgeving van de noorde
lijke plaats Bardai. Het leger
van Tsjaad wordt thans in de
strijd tegen Gaddafi gesteund
door de voormalige opstande
lingen van ex-president Gou-
kouni Oueddei.
Over de strijd bij Bardai was
weinig bekend. De plaats
vormt het hoofdkwartier van
de voormalige rebellen van
Goukouni Oueddei in het Tibe-
sti-gebergte. De gevechten bra
ken donderdag uit en de Tsjadi
sche troepen zouden enkele
tanks en zware wapens hebben
buitgemaakt.
Donderdag maakte de rege
ring melding van nieuwe ge
vechten bij Zouar, een kleine
nederzetting aan de zuidelijke
rand van het Tibesti-gebergte
in het uiterste noordwesten van
Tsjaad. Ook deze berichten be
vatten nauwelijks details.
De officiële Tsjadische radio
meldde donderdagavond dat
de voormalige rebellen en het
leger van Tsjaad op 24 oktober
in Koinimina een overeen
komst hadden gesloten „op
verzoek van de partisanen van
Goukouni Oueddei.
„Van nu af vormen wij één le
ger," zei Zamtato Ganembang,
de commandant van het Tsjadi
sche leger.
Intussen is gisteren een Fran
se militaire en politieke afvaar
diging naar Tsjaad vertrokken
om de situatie te bekijken in
verband met eventuele hulpac
ties in de toekomst.
Onvoldoende steun
De Fransen houden vast aan
hun beleid om alleen op Libi
sche aanvallen in het zuiden te
reageren. Ze willen niet in een
directe strijd met Libië worden
betrokken. Tsjaad vindt echter
dat Frankrijk onvoldoende
steun biedt. De Franse aanval
op de Libische radarinstallatie
in Ouadi Doum, afgelopen
woensdag, is door Tsjaadte
schuchter' genoemd.
Radio Monte Carlo heeft be
richt dat Goukouni, die gevan
gen wordt gehouden in Tripoli,
in een persconferentie heeft op
geroepen tot een wapenstil
stand om te onderhandelen
over een oplossing van de crisis
in Tsjaad.
Zaïre, dat bevriend is met
Tsjaad, heeft gisteren de hou
ding van de organisatie van
Afrikaanse Eenheid veroor
deeld, evenals de „duidelijke
onverschilligheid" van de Ver
enigde Naties. Volgens Zaire
sluiten beide organisaties de
ogen voor de nood in Tsjaad.
Het Nigeriaanse ministerie
van buitenlandse zaken heeft
opgeroepen tot onmiddellijke
terugtrekking van alle buiten
landse troepen in Tsjaad.
Jaruzelski
De leider van de Poolse commu
nistische partij, generaal Wojciech
Jaruzelski, wordt maandag in Ro
me verwacht voor een officieel be
zoek van drie dagen aan Italië en
het Vaticaan.
Benoeming
De Amerikaanse president Rea
gan heeft gisteren Charles Bower,
één van de rechters bij het VS-Iran
tribunaal in Den Haag, benoemd
tot assistent van de speciale advi
seur van het Witte Huis inzake het
Iran-Contra schandaal.
Arrestaties
Vier leden van de Poolse pacifis-
tengroep 'Vrijheid en Vrede' zijn
gisteren in Wroclaw gearresteerd.
Een leidende activist van de groep,
Jacek Czaputowicz, verklaarde dat
het viertal de bevolking in pamflet
ten had opgeroepen vandaag een
protestmars te houden tegen de
milieuvervuiling, veroorzaakt door
het nabij Warschau gevestigde
hoogovenbedrijf Siechnice.
Vliegtuigen
De Zwitsers vliegtuigfabriek Pi-
latus zal Suriname twee toestellen
van het type Pilatus PC-7 leveren.
Het gaat om verkenningsvliegtui
gen die met gemak zijn om te bou
wen tot gevechtstoestellen.
Terreurcampagne
In Noord-Ierland hebben extre
mistische nationalisten gisteren
aangekondigd een nieuwe terug
campagne te zullen begmnen. Aan
leiding daartoe vormt de aanslag
van het Ierse Nationale bevrij
dingsleger op de protestantse poli
ticus Calvert, afgelopen donder-
(AP) - Op 17 januari 1977 werd de
veroordeelde moordenaar Gary
Gilmore door een vuurpeloton ge
dood. Hij was het eerste slachtof
fer van de doodstraf in de Ver
enigde Staten nadat het Hoogge
rechtshof het verbod op de dood
straf had opgeheven. Tien jaar en
67 executies later wachten in de
gevangenissen, verspreid over het
land, steeds meer gevangenen op
het voltrekken van hun vonnis.
Steeds meer juristen specialise
ren zich op de doodstraf en de
Amerikaanse publieke opinie
blijft de doodstraf een goede zaak
vinden.
Het was middernacht toen de
Amerikaanse staat Texas een do
delijk gif in de aderen van Michael
Wayne Evans liet stromen. Evans
lag vastgebonden op een speciaal
daartoe ontworpen tafel en legde
met gesloten ogen een verklaring
af. „Het spijt mij," zei hij, haalde
enkele keren oppervlakkig adem
en stierf.
Evans werd gedood omdat hij
een brute roofmoord op een kerk
organist op zijn geweten had. Hij
pleegde zijn misdaad enkele maan
den nadat Gary Gilmore op 17 ja
nuari 1977 de eerste was geweest
die na 10 jaar door een vuurpeloton
werd gedood.
Tussen de omstreden executie
van Gilmore en de „zachte" en stil
le dood van Evans in december,
werden nog 66 mannen en een
vrouw op gerechtelijk bevel de
dood in gejaagd. In 1976 oordeelde
het Amerikaanse Hooggerechtshof
dat de deelstaten de doodstraf
weer mochten invoeren. Tien jaar
eerder had het Hof de doodstraf
overal verboden.
Het ziet ernaar uit dat er de ko
mendejaren meer dodencellen zul
len worden gebouwd en dat het
voltrekken van het vonnis meer en
meer routine zal worden.
Op dit moment tellen de Ver
enigde Staten viermaal zoveel ter
dood veroordeelden als in 1977.
Constitutionele beroepszaken te
gen de doodstraf nemen bij de
rechterlijke macht steeds meer tijd
in beslag. Maar toch is de discussie
over de weinig verlichte straf ver
stomd. Hoewel twijfels over de
rechtvaardigheid en de effectiviteit
van de doodstraf blijven bestaan,
bleek uit een door Associated
Press en Media General gehouden
enquête onder de Amerikaanse be
volking dat 86 procent van de on
dervraagden voorstander van de
doodstraf is.
Op de vraag of de doodstraf ook
op andere misdaden dan moord
zou moeten worden gesteld ant
woordde 47 procent instemmend.
Men dacht dan aan misdaden als
verkrachting, drugshandel en sek
sueel misbruik van kinderen. Te
genstanders van de doodstraf zeg
gen niet te verwachten dat execu
ties nog door de huidige generatie
zullen worden verboden.
„Wij leven in een cultuur die in
een bijzonder slechte bui is," zei
Henry Schwarzschild, het hoofd
van het Project Doodstraf van de
Amerikaanse Bond voor Burger
rechten ACLU. „De mensen willen
de doodstraf niet langer als een
antwoord op misdaad en geweld,
Ze willen het omdat ze vinden dat
de dader dood moet."
De overbevolking in de doden
cellen neemt nog steeds toe. In
1977 waren er in totaal 460 i
ter dood veroordeeld. Op dit
Van het huidige Hooggerechtshof in de VS. met de vorig jaar door Rea
gan aangestelde conservatief William Rehnquist (midden) aan het hoofd,
hoeft zeker geen afschaffing van de doodstraf te worden verwacht. (Foto ap>
ment wachten 1.838
hun executie. Gemiddeld groeit
hun aantal met 250 per jaar en het
ziet er niet naar uit dat die groei zal
afnemen.
Onder de veroordeelden bevin
den zich 35 mensen, onder wie
twee vrouwen, die ter dood werden
veroordeeld wegens misdrijven die
zij pleegden toen zij 17 jaar of jon
ger waren. De bekendste van hen
is de nu 17-jarige Paula Cooper. In
mei 1985 was zij, op 15-jarige leef
tijd, de aanvoerster van een bende
tieners die een 78-jarige bijbellera
res bruut vermoordden. De daders
gingen er vandoor met 10 dollar en
de auto van het slachtoffer.
Onder 18 jaar
Paula Cooper was de enige die
ter dood werd veroordeeld, door
een rechter die persoonlijk tegen
stander van de doodstraf is. „Er
was sprake van een enorm per
soonlijk conflict," zei rechter Ja
mes Kimbrough. „Maar ik vond
echt dat er geen alternatief was. Ik
geloof niet dat een individuele
rechter een leeftijd kan vaststellen
waarbij je zegt: .Dat is te jong'."
Het meisje heeft bijzonder veel
aandacht gekregen, met name in
West-Europa. In de Bondsrepu
bliek was het meisje onderwerp
van een tv-documentaire. Uit
Frankrijk, Duitsland en Italië zijn
honderden protestbrieven geko
men. Bij Amnesty International
zijn slechts 10 andere landen be
kend waar mensen onder de 18 jaar
ter dood veroordeeld kunnen wor
den. De Verenigde Staten bevin
den zich in het gezelschap van
Iran, Pakistan, Zuid-Korea, Rwan
da. Tonga, Bangladesj, Barbados,
China, Cyprus en Ierland.
Het Amerikaanse Hooggerechts
hof heeft zich de afgelopen 10 jaar
al met enkele tientallen beroepsza
ken tegen de doodstraf bezigge
houden. Daarmee is de doodstraf
een van de belangrijkste constitu
tionele zaken van de VS.
Racisme
„Met het toenemen van het aan
tal behandelde zaken, vermindert
het aantal wegen dat wij kunnen
bewandelen," zei Tanya Coke die
als onderzoeksdirecteur van de af
deling advocatuur van de Nationa
le Vereniging ter Bevordering van
de Belangen van Gekleurde Men
sen, nauw betrokken is bij een zeer
belangrijke doodstrafzaak die op
dit moment voor het Hoogge
rechtshof ligt.
In die zaak voeren de verdedi
gers van een veroordeelde aan dat
er bij het uitspreken van doodvon
nissen sprake is van racistische
motieven. Aan de hand van statis
tisch materiaal hebben zij aange
toond dat moordenaars van blanke
slachtoffers sneller ter dood wor
den veroordeeld dan moordenaars
van zwarte slachtoffers.
Als het Hof inderdaad besluit het
doodvonnis in deze zaak nietig te
verklaren, zal dat in de praktijk af
schaffing van de doodstraf in de
Verenigde Staten betekenen. Maar
als het Hof het raciale argument
terzyde schuift, zal opnieuw een
zeer belangrijk argument tegen de
doodstraf nutteloos geworden zijn.
Tegenstanders van de doodstraf
vrezen dat er dan een vloedgolf van
executies zal volgen.
De tegenstanders van de dood
straf hebben nog een ander pro
bleem. Door het grote aantal dood
vonnissen en door de hoge finan
ciële kosten en emotionele belas
ting die aan een beroepszaak ver
bonden zijn, is er een tekort aan ad
vocaten ontstaan die bereid zijn
een dergelijke zaak aan te pakken.
Omdat vrijwel alle veroordeelden
onvermogend zijn, moeten de ad
vocaten de beroepszaken pro deo
afhandelen.
