Soesja Citroen: 'Het gaat gewoon goed'
Drankgebruik in programma's valt mee
Schetsboeken van Vincent van Gogh
Jazz-zangeres breekt internationaal door
ZATERDAG 3 JANUARI 1987
PAGINA 23
HILVERSUM - "We moeten na
tuurlijk beginnen met een beper
king. Maar het uiteindelijk doel
zal toch moeten zijn dat er zo
weinig mogelijk alcohol in de te
levisieprogramma's komt. Waar
om is het nodig om in een amuse
mentsprogramma alcohol op te
voeren als heel veel mensen, die
ook omroeplid zijn. daar een
groot probleem mee hebben"
Algemeen secretaris P. Kal van
de ANDO (de Algemene Neder
landse Drankbestrijdings Orga
nisatie) in Utrecht doelt daarmee
op het grote aantal Nederlanders
dat de fles niet kan laten staan.
En hij denkt ook aan de gezins-
en familieleden van alcoholver
slaafden.
Water met een Ideurtje ook heel mooi
door
Bert Pol
De ANDO wil drastische mati
ging van het drankgebruik in tv-
uitzendingen. Afgaande op een
recente publicatie in het recla
mevakblad Adformatie heeft de
ANDO berekend dat er op één
avond wel 24 drankscènes op het
scherm werden vertoond. Vooral
in buitenlandse series zo stelt
Kal, die ook wel beseft dat bij het
aankopen van zulke produkties
weinig of helemaal niets aan dat
drinkgelag kan worden gedaan.
Op Nederlandse series kan men
wel een directe invloed uitoefe
nen. Kal zegt verder dat er ook in
Nederlandse praatshows gere
geld een glas wijn tevoorschijn
wordt gehaald. Hoewel de AN-
DO-vertegenwoordiger nu niet
zover wil gaan dat heel Neder
land droog moet worden gelegd,
is hij er heilig van overtuigd dat
het kijken naar eten, roken en
drinken voor een heleboel men
sen aanleiding is om hetzelfde te
doen.
Onlangs is Kal nog in contact
geweest met een 55-jarige ex-ver
slaafde die nu al vijf jaar lang
geen druppel alcohol meer
drinkt. "Deze man was er zeer
blij mee dat wij de omroepver
enigingen op dat drankgebruik
in de programma's hebben gewe
zen. De man zegt elke dag tegen
zichzelf: vandaag drink ik niet.
Maar er kunnen aanleidingen
zijn. zo vertelde hij verder, dat je
weer terugvalt. Zo'n aanleiding
kan een televisieprogramma zijn.
Als het goed is, hebben alle om
roepen en de NOS enkele weken
geleden de brief van de ANDO
ontvangen waarin de alcoholaf
faire wordt aangehaald en het
verzoek wordt gedaan om tot
matiging van de drank over te
gaan".
In deze brief wordt gezegd dat
alcoholisten lichamelijk en
geestelijk afhankelijk zijn. Kal
"Het kijken naar iets is ook een
geestelijk proces. Dat wel dege
lijk invloed op mensen heeft"
Naar zijn zeggen zijn er in ons
land 300.000 mensen die echt aan
alcohol verslaafd zijn Verder
zijn er nog eens een paar hon
derdduizend meer die zo merkt
hij op, hard op weg zijn om dat
ook te worden.
De meeste omroepverenigin
gen en de NOS zeggen dat het al
lemaal met de drank op de buis
wel meevalt. Toegegeven wordt
dat met name Amerikaanse se
ries doorgaans wel rijkelijk van
drank worden voorzien. „In onze
programma's wordt wel eens een
glaasje gedronken. Maar niet
oVerdreven", meent de VARA
Een woordvoerder van deze om
roep bevestigde dat Koos Dob
belsteen uit Zeg 'ns Aaa regelma
tig naar een pilsje grijpt. "Wij
zenden dit seizoen ook Engelse,
Duitse en Italiaanse produkties
uit. In deze programma's wordt
nauwelijks gedronken. En Sonja
drinkt altijd water. In Achter het
Nieuws kom je geen druppel
drank tegen". Overigens heeft
Alexander Pola, de schrijver van
de populaire serie Zeg 'ns Aaa, in
een brief aan de ANDO opge
merkt dat Dobbelsteen inder
daad menig keer trek heeft in z'n
pilsje. Volgens Kal wil Pola de
biertjes wat gaan beperken in de-
Als men de Avro mag geloven
is een uitzendavond van deze
omroep een drankloos gebeuren
"In de eigen programma's zeker
Zoals Servicesalon, Toppop.
Bluffers, Wordt Vervolgd, sport
programma's, Televizier, Het
raadsel van de Wadden en Ont
dek je Plekje. Die programma's
zijn echt drankloos", aldus de
Avro. Volgens een woordvoerder
heeft de Avro eigenlijk geen
Amerikaanse produkties meer,
zoals Dallas voorheen waar wel
menig glaasje werd geserveerd.
Maar deze serie wordt allang niet
meer door deze omroep ver
toond. De Avro komt wel spoe
dig met een andere VS-produk-
tie 'North en South' geheten.
Maar veel drankscènes komen
daarin volgens de Avro niet voor.
"Er zal best eens een film door de
Avro zijn uitgezonden waarin ge
dronken werd". Maar de Avro-
man zegt dat in die films geen
grote hoeveelheden achterover
worden geslagen.
Bij de NOS is men min of meer
wat verbaasd over het eventuele
drankgebruik op de buis. De
NOS heeft tal van culturele pro
gramma's. "Daarin gebeurt het
zeker niet", zo wordt door de
NOS-persdienst bericht. Binnen
kort zendt de NOS een program
ma uit dat voorziet in een feestje
zoals dat werd gevierd in de zes
tiende en zeventiende eeuw.
"Daarin zal best wat drank wor
den geschonken". In de sportuit-
zendingen wordt absoluut niets
geschonken, zo wordt van NOS-
zijde nogeens beklemtoond.
"Het valt bij ons echt wel mee"
En de woordvoerder grapt er nog
bij. "Wij matigen ons zelf ook in
het gebruik van drank. Althans
achter de bureau's. Wat dat be
treft hebben wij een ontmoedi
gingsbeleid".
Bij de katholieke omroepver
eniging wordt een uitzenddag
ook droog op de buis gebracht.
"In onze eigen programma s
wordt eigenlijk altijd jus d'oran-
ge of appelsap gedronken", al
dus de KRO. Dat betreft dan en
kele kinderprogramma's. Brand
punt en bijvoorbeeld Er is meer
tussen hemel en aarde. "Je ziet
die prachtige glazen met dat
geelachtige vloeistof. Dat is dan
ook gewoon appelsap. De regis
seur Berend Boudewijn vindt
dat kleurtje ook erg mooi. En een
andere keer jus d'orange, maar
nooit sterke drank". Volgens de
KRO kan er in de films van
Hitchcock op de zaterdagavond
weieens wat worden gedronken,
maar dat is nooit overdreven
veel.
De V^RO: "Daar letten we ge
woon niet op. Het zal zeker niet
heel veel zijn, want dan zou jc
propagandist zijn van de drank
en dat willen we zeker niet".
Voorbeeldig
Bij de Tros is men van mening
dat het bij deze omroep zeker
meevalt. De persdienst zegt dat
de Tros geen Amerikaanse series
uitzendt en ook geen praatpro
gramma's heeft waar de drank
centraal staat. En Dossier Ver
hulst dan. Ja. daar wordt wel ge
dronken maar wat is veel. zo
luidt de vraag.
Een woordvoerster van Vero
nica meent dat er al of niet veel
drankscènes persoonlijk moet
worden beoordeeld. „Mij zelf
valt het wel op dat er veel ge
dronken wordt. Ook in Veronica-
programma's. In Dynasty wordt
regelmatig wat ingeschonken. Of
het buitensporig is weet ik niet
RUR, een eigen produktie. is een
mooi voorbeeld. Jan Lenfennk
zet altijd heel demonstratief een
glas cola en een glas melk op zijn
bureautje. Hij zelf drinkt nooit
de champagne die hij zijn gasten
aanbiedt. Bij Tineke werd voor
heen thee geschonken. Het was
toen een middaguitzending. Nu
biedt de presentatrice haar gas
ten koffie op die avond aan. Het
is een familieprogramma. In on
ze eigen produkties leggen we
het accent op gezelligheid en ge
wone Nederlandse drankjes"
Een programma waar de AN
DO wel verheugd over is is de
politieserie Derrick die de Tros
op het scherm brengt. „In dat
programma wordt minder drank
geschonken. Derrick zelf geeft
het goede voorbeeld. Als hem
een drankje wordt aangeboden,
slaat hij dat meestal af door te
zeggen dat hij in diensttijd niet
drinkt. Derrick geeft daarmee
het juiste voorbeeld aan", aldus
Kal.
GOUDA - Met een nieuwe elpee in de winkel en een volle
agenda in 1987 lijkt dit nieuwe jaar voor jazz-zangeres
Soesja Citroen niet meer terug te kunnen. Overigens, blikt
ze ook tevreden terug terug op 1986. Als tastbaar aanden
ken pronkt op de vensterbank van haar flat in Gouda - die
zij deelt met man en manager Cees de Wit en dochtertje -
een fraai beeldje, dat haar in juni tijdens een songfestival
in Oost-Duitsland werd toegekend .voor lied-interpretatie.
Ze zong in Denemarken en West- dus wat dat betreft is het vaak goed
Duitsland en gaf met haar eigen een heel praktisch iemand naast je
band een aantal concerten in India, te hebben".
Daaraan kan dan nog een reeks
van rond de zeventig optredens in
eigen land worden toegevoegd,
wat volgens Cees de Wit heel veel
is voor Nederlandse begrippen,
omdat daarmee alle mogelijkhe
den voor een jazz-zangeres in thea
ters en clubs wel zo ongeveer zijn
uitgeput.
"Het is een heel goed jaar ge
weest", stelt Soesja vast. "Eigen
lijk is het nog nooit zo goed ge
gaan, zowel wat het aantal optre
dens betreft, als het internationale
aspect dat erbij komt. Ik hoorde
dat een bepaalde plaat van mij ge
draaid wordt in New York op het
jazz-station. Een vriend van Cees
kwam uit New York en zei: Soesja
wordt daar gedraaid, joh, en niet
één keer, maar meer keren. De
Amerikaanse presentator van het
grote jazz-festival in Bombay (In
dia) vroeg om platen en die hebben
we hem toegestuurd. En hij draait
door
Frans Doelèman
Waaraan schrijft zij haar succes
toe? "Als Cees er was, zou hij zeg
gen: omdat ze goed is. Ja, dat is
simpel. Jammer dat hij nu even
weg is, want hij kan dat altijd zo
mooi poneren. Het is een combina
tie. denk ik. Mijn zaken worden
ook goed geregeld. Een belangrij
ke factor is dat ik getrouwd ben
met iemand die mij goed steunt en
probeert daar handen en voeten
aan te geven. Als het aan jezelf ligt,
zou je misschien uit ethische over
wegingen niet tot dingen komen,
Experimenten
Soesja Citroen werd 38 jaar gele
den in Den Haag geboren. In haar
middelbare schooltijd (gymna-
sium-alpha) zong zij al wel, maar
tot een carrière kwam het niet: "In
de jaren zestig moesten jazz-zan-
gers en -zangeressen zich net zo op
stellen als een instrument, dat wa
ren de experimenten. Daar ben ik
mee opgegroeid in mijn teenager-
tijd. Er moest altijd veel meer met
een stem dan zomaar een liedje zin
gen. Ik heb wel eens wat in andere
richtingen gedaan, maar in wezen
zing ik zomaar een liedje. Dus ver
volgens heb ik heel lang niet ge
zongen".
Ze ging psychologie studeren.
Vanuit die achtergrond kijkt ze te
rug op haar zangverleden: "Onaf
gemaakte taken worden langer
onthouden en om te kunnen verge
ten moet je dus iets doen. Ik had
het gevoel dat ik het karwei niet
had afgemaakt. Ik had iets aange
boord. maar wist niet hoe verder te
gaan". Toen Nedly Elstak haar in
1979 uitnodigde weer te gaan zin
gen, deed zij dat maar al te graag.
Om het karwei alsnog af te maken
En, zoals het er tot nu toe uitziet,
met succes. Zo maakte zij in 1982
met Simone Kleinsma en Floor
van Zutphen deel uit van de Vara-
ploeg die de tweede prijs behaalde
tijdens het Songfestival van Knok-
ke. Inmiddels heeft zij ook al vijf
langspeelplaten volgezongen en de
zesde ligt dezer dagen in de win
kels, getiteld 'Shall we dance or
keép on moping' (zullen we dansen
of blijven we kniezen).
"Een jaar of zes geleden wilde ik
alleen maar een bepaald soort mu
ziek doen, maar dan kom je toch
moeilijk aan bod. Er zijn een paar
clubs in Nederland waar de men
sen van meer geïmproviseerde mu
ziek houden. Maar ik wil veel leren,
dus heb ik mijn koers gewijzigd en
ben ik mijn repertoire gaan uitbrei
den. In het begin was ik misschien
wat kieskeuriger. Ik wilde niet zo
maar voor de lol zingen en dat heb
ik nou wat meer Ik heb nu een
breed publiek. Ik zie vaak jong en
oud door elkaar. Dat is heel aan
trekkelijk".
Jazz-zangeres
Soesja Citroen:
"Ik heb nu een
breed publiek".
(foto GPDl
"Kennelijk wek ik een soort
nieuwsgierigheid op. misschien
wel als ik 'Shall we dance' (van
Gershwin) voor de radio zing. Dan
komen ze naar een optreden en doe
ik ook veel ingewikkelder stukken.
Ik hoop nog eens een plaat te ma
ken als 'Angel Eyes', die ook dat
effect heeft. De elpee die ik nu ge
maakt heb. is - met uitzondering
van 'Shall we dance' - een echte
jazzplaat. Van het nummer 'Shall
we dance' is gezegd dat je het pri
ma zou kunnen draaien in de
wachtkamer van een tandarts. Dat
deed mij genoegen. De mensen
gaan daardoor misschien ook naar
andere stukken luisteren".
Rauwer
Op de elpee 'Angel Eyes', die be
gin 1985 op de markt kwam, zingt
Soesja Citroen met het Metropole
Orkest, onder leiding van Rogier
van Otterloo. Haar bijdrage werd
echter pas later ingedubd. omdat
de perfectionistische dirigent
vreesde dat er bij gelijktijdige op
name te veel foutjes in zouden slui
pen. Soesja heeft daar alle begrip
voor, want het is een prachtige
plaat geworden, maar anderzijds
doet deze werkwijze wel wat te
kort aan haar expressie. Zo moest
zij een verse (voorstuk van een
lied) dat rubato (vrij, niet in tempo
en naar de stemming van dat mo
ment) gezongen wordt
zingen met het orkest,
muziek zonder haar werd opgeno
men: „Weken later moet jij dan
met zo'n koptelefoon op proberen
dat weer terug te halen".
"Bij een concert gaat het veel
rauwer, veel meer uitschieters naar
alle kanten. Ik heb nu een stuk op
mijn repertoire, "Wild women don't
have the blues', dat vind ik fantas
tisch leuk, dat is rauw. Je zit een
verhaal te vertellen dat die vrou
wen zich niet in luren laten leggen
en hun man eruit schoppen als hij
zich niet gedraagt. Ik geniet ervan
om dat te zingen, dan heb ik ont
zettend veel lol over die tekst uit
1920 of zo.
"Sommige liedjes spreken mij
meer aan dan andere. Zoals stuk
ken uit de jazz geschiedenis of ou
de Tin Pan Alley-stukken. Ik zing
werk van mijn pianist Albert Sar-
ko, ik maak zelf teksten en ook wel
eens een stuk. Als mij gevraagd
wordt voor de radio op te treden -
ik wil natuurlijk ook gewoon mijn
brood verdienen - dan zeggen ze
niet ga maar een beetje staan free-
kcn. Voor een publiek van al wat
oudere
green of een beetje rustig stuk uit
een musical, zogenaamde stan
dards. Ik heb wel eens een Beatle-
stuk ('In my life') gezongen met het
Promenade Orkest, gearrangeerd
alsof het een verse was uit een jazz
stuk, heel mooi. Je komt die trap af
van het Concertgebouw, een vrese
lijk lange trap. Het is helemaal stil
en dan ga je alsof het een verse is
dat stuk zingen, terwijl je nog wei
nig steun hebt van het orkest. Een
beetje piano: There are places I'll
remember...".
Acteren
Soesja Citroen voelt zich in de
eerste plaats jazz-zangeres: "Je ge
bruikt in wezen de techniek die je
uit de jazz hebt en die stroomlijn je
wat. Billie Holiday heeft ook met
strijkers gewerkt en zong bij tijd en
wijle de meest simpele deuntjes,
maar je kan niet zeggen dat zij zo
maar een zangeres was". Soesja
heeft zich overigens ook niet onbe
tuigd gelaten, door puur instru
mentale werken als die van Thelo
nius Monk te voorzien van een vo
cale deken, als eerste ter wereld op
haar elpee 'Soesja Citroen sings
Thelonius Monk'. Daarnaast gaat
haar voorkeur uit naar werken van
Ornette Coleman, Horace Silver en
John Coltrane
Sommige Nederlandse zangeres
sen storten zich vandaag de dag in
rollen die dichter bij acteren liggen
dan bij zingen, maar Soesja Ci
troen denkt buiten haar vak eerder
aan het presenteren van bijvoor
beeld radioprogramma's Toch
voert zij met haar inmiddels thuis
gekomen echtgenoot een aardige
act op: „Er zit gewoon progressie
in. Cees, hoe komt dat nou, dat ik
bekender word, om het voorzichtig
te stellen".
Cees: "Omdat je goed zingt, het
is echt niet meer dan dat, hoor"»
Soesja, lachend "Dus wat jij doet,
is niet belangrijk?" Cees, onbewo
gen: „Een pakje margarine in de
koelkast levert niks op, het moet
wel verkocht worden Je moet de
mensen de kans geven ervan te ge
nieten". Soesja. opgetogen: On
langs ben ik geboekt voor maart
1988. Dat is voor mij heel bijzon
der, dat heb ik nog nooit meege
maakt. Het gaat gewoon goed!"
HAARLEM - Grote kunstenaars
blijken (vaak helaas pas na hun
dood) inspiratiebron voor studies
naar hun leven en werk. Met het
verstrijken der jaren wordt steeds
meer in kaart gebracht. Wat nog
niet betekent dat alles wat er dan
wordt geschreven juiste informatie
bevat. Nieuw onderzoek of ontdek
kingen leveren nieuwe feiten op.
Vincent van Gogh is zo'n intrige
rend kunstenaar geweest. De lij
densweg die hij als kunstenaar
moest gaan spreekt een breed pu
bliek tot de verbeelding. De ex-di
recteur van het Van Goghmuseum
Johannes van der Wolk, thans als
conservator verbonden aan het
Rijksmuseum Kröller-Müller in
Otterlo, heeft een nieuw aspect van
Van Goghs oeuvre ontgonnen: zijn
schetsboeken.
door
Frans Keysper
De Schetsboeken van Vincent
van Gogh (uitgeverij Meulenhoff/
Landshoff) vormen een van de
boeiendste facetten van de artistie
ke erfenis van deze met zijn werk
en zichzelf worstelende kunste
naar. Zijn schilderijen dikwijls de
resultaten van eerder bedachte en
in evenwicht geplaatste composi
ties, in de kleine, directe tekenin
gen brandt nagenoeg onbelem
merd de drift van het moment. Een
beweging, een blik, een gebaar ge
noteerd op een kaft of blad zijn een
directe registratie van een 'gebeur
tenis'.
Aan duidelijkheid laat een citaat
waarmee Van der Wolk zijn studie
begint niets te wensen over, het is
Vincent zelf die zich erover uitliet
in een brief aan zijn broer Theo in
Parijs (1882): „Mijn schetsboek be
wijst, dat ik zoek de dingen op he
terdaad te vatten". En wie op het
jaartal let kan zien dat het ging om
een tijdstip waarop Van Gogh nog
aan het begin stond van zijn artis
tieke carrière, die ligt tussen de ja
ren 1880 en 1890 - in welk laatste
jaar hij zoals bekend zelfmoord,
pleegde.
Vouwen
Van der Wolk beschrijft zeven
schetsboekjes, die Van Gogh bij
zich heeft gehad. Naast die boekjes
zijn er nog andere, die Van Gogh
uit grotere velien tekenpapier
vouwde. Dat de kunstenaar zelf-
schetsboeken maakte deed hij om
economische redenen, zijn perma
nent geldgebrek is legendarisch.
Vincent aan zijn broer Theo:
"...evenwel is voor studies en krab
bels het papier van Ingres uitmun
tend. En 't komt veel goedkoper uit
daarvan zelf schetsboeken van al
lerlei formaat te maken dan die
schetsboeken gemaakt te kopen".
Geen van de zeven schetsboeken
op zakformaat, zo zegt Van der
Wolk, is nog volledig in tact.
Slechts vier blijken nog hun
spronkelijke kaft te bezitten, v
van overigens een deel van de
spronkelijke inhoud 'op drift' is ge
raakt. Van wat we over hebben be
vindt zich het meeste in het Van
Goghmuseum in Amsterdam. Er
zijn tekeningen bij die in het boek
voor het eerst worden gepubli
ceerd. Er konden blijkens Van der
Wolks onderzoek zo'n 150 'nieuwe'
tekeningen aan het openbare oeu
vre van Van Gogh worden toege
voegd.
Ook heeft hij nagegaan welke
materialen Vincent in die boeken
gebruikte; zo treffen we lithogra
fisch krijt aan en kleermakerskrijt.
In het laatste schetsboek zijn de te
keningen met een soort krijtstift
gemaakt. Van der Wolk: "Zelfs met
het blote oog zijn in dat geval na
melijk de sporen van het houten
omhulsel waarin het krijt was ge
vat, goed te zien. Bij het afslijten
van de krijtpunt kwam ook het
hout met het papier in aanraking,
waardoor het heel wat sporen -
zelfs groeven - in het boekje heeft
achtergelaten". In zijn tekenende
bewegingen komt Van Gogh zo
wel héél dicht bij. En we zitten
haast met hem aan tafel wanneer
we één van de vijf menukaarten
krijgen voorgeschoteld, waarop
Van Gogh in Parijs heeft zitten te-
Op de kop
Zeven schetsboeken dus,
die we hier in volgorde op een rijtje
zetten: 1. Nuenen; 2. Nuenen, Ant
werpen en Parijs; 3. Antwerpen, 4
Parijs; 5. Parijs; 6. (Antwerpen en)
Parijs; 7. Auvers-sur-Oise.
De schetsboeken zijn in deze uit
gave zodanig gereproduceerd dat
we ze voor ons krijgen zoals de te
keningen 'werkelijk' in die cahiers
staan. Dat betekent dat er tekenin
gen zijn die overdwars of op de kop
zijn weergegeven.
Interessant is ook te zien het ver
band dat bestaat tussen de soms
meer dan vluchtig opgetekende
beelden en later uitgevoerde schil
derijen. Een mooi voorbeeld hier
van is De heuvel van Montmartre
dat te bekijken valt in Kröller-Mül
ler
Het zal bij dit onderzoek niet blij
ven, want Van der Wolk kondigt
aan in de toekomst ook over ande
re schetsblokken van Van Gogh te
publiceren. Zijn jongste bijdrage is
in elk geval een welkome aanvul
ling op de literatuur over Van
Gogh. Dat niet alle vragen worden
opgelost lijkt me evident.
De schetsboeken van Vincent
van Gogh. Johannes van der Wolk
Uitgeverij Meulenhoff/Landshoff.
Prijs f 79
Schetsen van Van Gogh.
