'Diamonds' geen kroon op het werk
Honderden bij Hagacantare
Klokkenspel' bij Imperium
Mannenkoor in kerstsfeer
Advent bij Leidse Cantorij
Artistieke peil van
Concertgebouwkoor
te laag gebleven
Nog steeds overleg
over P.C. Hooftprijs
MAANDAG 22 DECEMBER 1986
KUNST
PAGINA 27
Balanchine-programma bij Nationale Ballet
Het Nationale Ballet met een George
Balanchine-programma: 'Serenade'
(Tsjajikovski); 'Tsjaikovski-pas de
deux* (Tsjajkovski); 'Agon' (Stra
vinsky) en 'Diamonds' (Tsjajkovski).
Gezien op 21 december in het Mu
ziektheater, Amsterdam. Aldaar ook
van 24 t/m 28 en 30 december en 1
januari. Op 3 januari in het Circus
theater, Scheveningen.
AMSTERDAM - Met 'Diamonds'
presenteert het Nationale Ballet
zijn 21-ste werk van de grote
Amerikaanse choreograaf Geor
ge Balanchine. Het is daarmee
het gezelschap met het grootste
Balanchine-repertoire buiten de
Verenigde Staten. 'Diamonds'
wordt gebracht in een program
ma dat geheel uit balletten van
zijn hand is samengesteld.
'Diamonds' maakte oorspron
kelijk deel uit van 'Jewels', een
reeks met elkaar verbonden bal
letten, die allen de naam van een
edelsteen dragen: 'Saffires', 'Ru-
bies' en 'Diamonds'. Toen 'Je
wels' in 1967 voor het eerst door
Balanchines' eigen New York Ci
ty Ballet werd uitgevoerd, was
het het eerste avondvullende bal
let zonder plot. Het Nationale
Ballet nam negen jaar geleden
onder de naam 'Capriccio' al 'Ru-
bies' uit dezelfde reeks op. Met
'Diamonds' moest worden ge
wacht, omdat het podium van de
Stadsschouwburg te klein was
voor de finale.
Het moet gezegd: het Muziek
theater is een entourage waarin
'Diamonds' naar hartelust kan
schitteren. De aankleding is er
ook naar: veel glitter op de kos
tuums en fonkelende kroontjes
voor de danseressen. Boven de
hoofden van de dansers branden
vier imposante kroonluchters.
Niet alleen in de aankleding
behoort 'Diamonds' tot het meer
orthodoxe werk van Balanchine.
Opbouw en dansvocabulaire zijn
zeer klassiek; het stuk wordt wel
beschouwd als eerbetoon aan het
negentiende-eeuwse ballet van
Sint Petersburg. Het vernuft zit
hem - zoals zo vaak bij Balanchi
ne - vooral ook in de wijze waar
op hij het corps de ballet een her
waardering geeft. De grote groep
dansers beschrijft ingewikkelde
en onverwachte patronen, waar
bij vooral de sluip door, kruip
door-taferelen in de showy finale
opmerkelijk zijn.
De grote pas de deux van 'Dia
monds' is in feite een lang loflied
op de vrouw. Een trage, bijna
stroperige dans, waarin de
vrouw trots als een paradijsvogel
met hooggeheven benen para
deert en de man al lang blij is dat
hij haar daarbij mag helpen.
Danseres Coleen Davis is
werkelijk geknipt voor deze rol.
Haar lengte maakt dat elke be
weging naar stilstand lijkt te nei
gen en tot in het oneindige kan
worden gerekt. Haar partner Ro
bert Machherndl wist zichzelf
daarbij knap weg te cijferen.
Maar afgezien van die pas de
deux en enkele momenten uit de
finale is 'Diamonds' toch aan
zienlijk minder boeiend dan
'Agon' en 'Serenade', de beide
andere grote Balanchine-stuk-
ken van dit programma. In 'Sere
nade' goochelt Balanchine vaak
prachtig met de macht van het
getal en 'Agon' is een zo inge
nieus ballet dat er telkens nieu
we kanten aan te ontdekken zijn.
'Diamonds' mist dergelijke ver
rassingen. Daar komt bij dat de
derde symfonie van Tsjajkovski,
waarop dit ballet is gezet, een
nogal braaf en onopvallend werk
is, dat moeizaam aan zijn eind
komt.
ARIEJAN KORTEWEG
Het Nationale Ballet in vol ornaat. Op de voorgrond: Coleen Davis en Robert Marchherndl. (foto Jorge Fatauros)
Leiden geniet
massaal van
kerstklanken
in weekeinde
Kerstconcert door het gemengd koor
Hagacantare en het Toonkunstor
kest onder leiding van René Ver-
hoeff. Met medewerking van Ellen
Schuring, sopraan, Anja van Wijk,
mezzo-sopraan, Cécile Schouten, alt,
Marten Smeding, tenor en Hans
Scheijen, bas. Het Noordhollands
koperkwartet en andere instrumen
talisten. Gehoord op 21 december in
de Pieterskerk.
LEIDEN - De donkere dagen
voor kerst. Op een koude decem
beravond staat midden in Leiden
een stoet van honderden mensen
voor de deuren van de grote Pie
terskerk. Éénmaal binnengeko
men in deze door honderden
kaarsjes verlichte kerk zoekt ie
der gretig zijn plaats.
Sonore klanken van het
Noordhollands koperkwartet en
het orgel vulden de grote ruimte
als voorspel voor 'Komt allen te
zamen'. De velen die tezamen
waren gekomen konden ruim
schoots aan hun trekken komen.
De grootste entree werd gevolgd
door een gevoelig hobomelodie
in de symfonia uit cantate 21 van
Bach, gespeeld door Hans Ros-
'Klokkenspel' een kerstvertelling
naar Charles Dickens. Bewerking:
Ans Alting en Kees Visser, regie: Ans
Alting, liedteksten: Kees Visser,
koor: 'Het Zingend Hart'. Gezien op
20 december in Microtheater Impe
rium, aldaar nog te zien op 22, 23 en
24 december.
LEIDEN - Nico Scheepmaker
stelde onlangs in zijn televisieru
briek teleurgesteld vast dat tij
dens de kerstdagen geen 'typi
sche' kerstprogramma's zijn ge
programmeerd. Wie in Leiden
woont en een hang heeft naar ou
derwets kerstvermaak kan nog
net voor de kerstdagen in de juis-
kam. Hierin zorgde het Toon
kunstorkest Leiden voor het or
kestrale tegenwicht, waarin de
eerste violen de hobo mooi af
wisselden in hun gedragen melo
dieën. Het orkest had het druk,
ook als begeleider van het Haag
se koor Hagacantare en van de
bekende pianist Louis van Dijk.
Het programma bewoog zich
binnen ruime grenzen. Van een
'klassiek' werk als het Oratorio
de Noël van Saint-Saëns tot en
met vrije improvisaties van
Louis van Dijk.
Naar ons oordeel overschreed
Louis van Dijk de grenzen met
zijn bewerking van Mozarts be
kende pianosonate in A, die be
gint met een thema met variaties.
In Van Dijks bewerking wordt
dit thema omlijst door kitscheri
ge strijkersklanken. Bovendien
wordt het voorafgegaan en ge
volgd door gesmeerde improvi
saties die helemaal niets meer
met Mozart te maken hebben.
Overtuigender was de pianist na
de pauze met (zo te horen) piano-
bewerkingen van orgelkoralen
van Bach, gevolgd door rappe
te stemming komen. Imperium
brengt de dagen voor Kerstmis
het kerstspel 'Klokkenspel'. Het
is een bewerking van een stuk
van Charles Dickens, de expert
waar het gaat om kerstvertellin
gen, denk maar aan zijn beroem
de 'A Christmas Carol'.
In 'Klokkenspel' treffen we de
bekende 19e-eeuwse Dicken-
siaanse, schrijnende sociale te^
genstellingen aan. Een arme
kruier en zijn dochter, de centen
tellende burgerman en de baron
die aan liefdadigheid doet. En we
treffen de klokken aan die 'spre
ken en zingen'. Soms worden de
Het koor Hagacantare klonk
aanvankelijk niet erg overtui
gend in de drie zonder begelei
ding gezongen kerstliederen,
waarin het ook nog al eens aan
zuiverheid ontbrak. Later kwam
men beter op dreef in stukken
met orkest. Hoofdmoot was het
'Oratorio de Noël' van Saint-
Saëns. Dit werk bevat een paar
verrassende aria's zoals het duet
'Benedictus', indringend gezon
gen door de bas Hans Scheijen
en de sopraan Ellen Schuring.
De andere drie solisten, Anja van
Wijk, mezzo-sopraan, Cëcile
Schouten, alt en Marten Sme
ding. tenor, sloten in hun inter
pretatie hierbij goed aan. Koor.
orkest en orgel vormden een
goed geheel hierbij.
Ander opvallend werk deze
avond was de 'Christmas Cycle'
van Marius Monnikendam, een
collage van Nederlandse en
Franse kerstliederen met orkest
tussenspelen. Dit is een lichtvoe
tige compositie, vooral door de
doorzichtige partijen in de hout
blazers. Hier en daar komt het
klokken door acteurs gehuld in
'klok-kleding' sprekend opge
voerd, zingend worden ze verte
genwoordigd door het bekende
Leidse koor van Het Zingend
Hart.
Het Microtheater aan de Oude
Vest is niet de slechtste plaats
om de kerstvertelling van Dic
kens tot leven te wekken. In deze
contreien bloeide vorige eeuw de
net geïndustrialiseerde textielin
dustrie met alle miserable socia
le omstandigheden van dien.
Niet alleen de nostalgie of het ne
gentiende-eeuwse Leiden is met
Dickens te verbinden ook de ac-
bijna humoristisch over zoals in
het begeleidende papapapa (of
was het tatatata?) in de tenoren.
Dirigent René Verhoeff leidde
het geheel met groots gebaar.
Zijn betrokkenheid bleek soms
wat al te duidelijk zoals uit het
luid meezingen, zelfs met de so
listen, zoals vanaf de zijkant dui
delijk te horen was en het hardop
aangeven van het orkest. Het zij
hem vergeven. Vele honderden
hebben duidelijk genoten van dit
mede door deze krant mogelijk
gemaakte kerstconcert. Toen ze
uren later de kerlf weer uit kwa
men lag daar nog een verrassing
FRANK DEN HERDER
tualiteit. In het Engeland van nu
wordt Dickens weer actueel en
wie weet straks ook in Neder
land. De 'nieuwe armoede' be
gint hier ook voet aan de grond
te krijgen. Speculaties/bespiege
lingen naar aanleiding van een
kerstvertelling. En zo hoort het
ook.
Het koor van Het Zingend Hart
begeleidde vol ziel en uit volle
borst het ten tonele gevoerde
kerstspel. Veel treurnis en kom
mer en kwel maar met een posi
tief einde. Het is een beetje moei
lijk om kritiek te geven op een
kerstspel. Ikzelf was de draad
van het verhaal na tien minuten
al kwijt maar verder niets dan
positiefs: mooi decor, mooi spel.
mooie belichting. Vrede op aar
de.
RADBOUD ENGBERSEN
Kerstconcert door het Rijnlands
Christelijk Mannenkoor o.I.v. San-
dervan Marion; gehoord 19 decem
ber in de Stadsgehoorzaal.
LEIDEN - Hoe Sander van Ma
rion elk jaar weer van zijn kerst
concert een gebeurtenis weet te
maken, laat zich niet goed be
schrijven. Het komt misschien
door zijn ogenschijnlijk ontspan
nen zijn, zijn keuze van solisten,
zijn vergaande discipline, de
kwaliteit van het koor en niet in
de laatste plaats zijn uitgekiende
timing tot in de kleinste details.
Was de intrada deze keer niet he
lemaal wat het andere jaren
geeft, het 'Nu zijt wellekome'
maakte dat direct goed door het
prettige tempo en de alert gezon
gen inzetten: al dit schoons uit
meer dan honderd mannenke-
lenTVooral in het Latijnse lied
'Veni Jesu amor mi' en het Duit
se 'Herr, Deine Güte reicht so
weit' bleek het hoge niveau van
dit koor, met name in het gescan
deerd en zuiver vertolkte Halle
luja.
Solistisch viel er deze avond
ook heel wat te genieten, vocaal
zowel als instrumentaal. Met een
prachtige, glasheldere stem, iets
neigend naar de opera, kon Ele
na Vink de Poolse zang-ster Elz-
bieta Szmytka doen vergeten,
die zich plotseling moest laten
vervangen, Elena Vink kweet
zich met veel inlevingsvermogen
van haar taak, van problemen
was niets te horen in het stralend
en genuanceerd gezongen Kerst
lied van Gdysie Chrystus Rodzi.
Dat Daniel Wayenberg niet al
leen het brede publiek op de
hand heeft dankzij zijn populaire
speeltrant bewees hy in het ui
terst geconcentreerd verklankte
'Jeux d'eau de la ville d'este'
waarin elke waterdruppel tijdens
zijn virtuose spel tot zijn recht
kwam, en deed verlangen om
ook eens zijn interpretatie van
Ravel's enige sonatine te horen.
Wat men ook kan vinden van
mannenkoren en de onvermijde
lijke gedichten van Nel Ben
schop, overigens zeer verdienste
lijk 'gezegd' door Léonie Metz,
Sander van Marion creëert een
indrukwekkende avond, tot in
de samenzang toe, die bij menig
dirigent als een nachtkaars uit
gaat maar die onder van Marion
in het 'Ere zij God' weerklonk als
een gigantisch klokkenspel.
LIDY VAN DER SPEK
Adventsconcert door de Leidse Can
torij o.I.v. Joop Brons. Instrumenta
le medewerking verleenden Han ka-'
paan, hobo, Roely van Delft, gamba
en Hajo Landheer, kabinetorgel. Vo
cale solofragmenten werden ver
zorgd door Jessica Kuyper, sopraan.
Hubert v.d. Sommen, tenor, en Hans
Brons, bas-bariton. Naast Christmas
Carols en Hymns bevatte het pro
gramma ook dubbelkorige werken
(Hammerschmidt en Scheidt), een
Kyriè uit een mis van Schubert, oud-
Nederlandse kerstliederen en sa
menzang. Gehoord op 21 december
in de Hooglandse Kerk.
LEIDEN - In deze periode van
het jaar, waarin in de natuur de
strijd tussen licht en donker be
slist lijkt te worden in het voor
deel van de duisternis, begint de
mens verlangend uit te zien naar
het lengen der dagen. In deze pe
riode valt ook heel toepasselijk
de adventstijd, waarin de harten
van de mensen eveneens vol ver
wachting uitzien naar de komst
van het kerstkind. En waar het
hart van vol is, daar loopt de
mond van over. Niet voor niets
heeft de adventstijd de mens al
eeuwenlang geïspireerd tot zang
en muziek.
Het adventsconcert van de
Leidse Cantorij liet een mooie
keus horen uit deze muziek. Veel
carols met blijmoedige melo
dieën in zettingen van zeer uit
eenlopende tijden. Heel zuiver
en puur van sfeer vond ik de
oud-Nederlandse kerstliederen,
welke uitvoering door Han Ka-
paan omrankt werd. Dansend
van ritme en knap uitgevoerd
werd 'Tomorrow shall be my
dancing day'. Verrassend door
zijn moderne harmonieën, die
toch zeer welluidend waren en
die stralend én met bravour wer
den gezongen, was het lied 'Was
sail, sing we..'
Mooie afwisseling boden de in
strumentale gedeelten: Joop
Brons voerde met een rijk ge
schakeerde registratie op het
grote orgel een Noël van Balba-
stre uit. Een lied met variaties
waaraan de Franse versierings
kunst een zeer vrolijk accent gaf.
Heel anders dan het Adagio van
Brahms voor althobo en kabine
torgel, waarin Han Kapaan zijn
instrument lyrisch en weemoe
dig van toon liet zingen. Met vo
cale solisten uit eigen gelederen
voerde de Cantorij enkel werken
uit zoals 'The Three Kings' en
'Joseph and Mary'. Door het af
wisselend gebruik van (zeer zui
ver en herlder zingende) solisten
en van het hele koor of groepen
daaruit voor de verschillende
coupletten kreeg het geheel
meer allure.
Aan het eind kwam dan het
moment waarop (assistent) koor
leider Hans Brons zich naar de
tot achter aan toe gevulde kerk
wendde om het publiek uit te no
digen tot samenzang. Nadat de
Cantorij al zingend in processie
het koor had verlaten en allen
tenslotte naar de uitgang stroom
de, had buiten inmiddels de win
ter zjjn intrede gedaan: het
sneeuwde.
MONICA SCHIKS
Koor dit seizoen nog opgeheven
AMSTERDAM (ANP) - Het in 1980
opgerichte koor van het Concert
gebouworkest in de hoofdstad ver
dwijnt nog dit seizoen. Artistieke
motieven en de bezuinigingen, die
de komende jaren het orkest zelf
treffen, hebben tot dit besluit ge
leid. Orkestwoord voerder Sj. van
den Berg deelde dit zaterdag mee.
Het koor van het Concertge
bouworkest (bijna 200 zangers)
trad tien tot twaalf keer per jaar op.
De koorleden werden niet gehono
reerd. De organisatorische kosten
(1,5 ton per jaar) werden gedekt via
sponsorgelden. Van den Berg: "het
koor heeft de afgelopen zes jaar
ontzettend hard gewerkt, maar het
artistieke peil is niet wat verwacht
mocht worden."
Het Concertgebouworkest zelf
moet ook bezuinigen: van een mil
joen gulden dit seizoen tot 1,6 mil
joen gulden per jaar na 1990. De be
groting van het orkest bedraagt dit
jaar ruim 14 miljoen gulden. Circa
2,5 miljoen daarvan wordt door het
orkest zelf opgebracht (entreegel
den, platenverkopen etcetera). De
overige miljoenen komen van rijk
(40 procent) en gemeente (60 pro
cent).
De orkestleiding bereidt op dit
moment een sponsorplan voor om
de bezuingingen op te vangen. Een
extern bureau is daarvoor aange
trokken. Het sponsorbeleid moet
binnen een halfjaar op tafel liggen.
Er wordt naar gestreefd, aldus
Van den Berg, om de huidige be
zetting van het orkest (115 plaat
sen) te handhaven. Er zyn wel va
catures, die nu al niet opgevuld
mogen worden.
Sponsoring door het bedrijfsle
ven is vrij nieuw voor het Concert
gebouworkest. Voor de activiteiten
van het koor werden van het begin
af wel al sponsors gevonden, maar
het orkest zelf begon er pas vorig
jaar 'mondjesmaat' mee. "Wij zul
len nu veel meer sponsors moeten
benaderen", zegt Van den Berg. De
orkestleiding overweegt ook de en
treegelden te verhogen.
AMSTERDAM (ANP) - Het minis
terie van WVC blijft vasthouden
aan een vorm van ministeriële ver
antwoordelijkheid ten aanzien van
de P.C. Hooftprijs „nieuwe stijl".
Zou de prijs ondergebracht wor
den bij een onafhankelijke stich
ting - één van de nog steeds open
staande opties - dan doet het Rijk
er afstand van: de P.C. Hooftprijs
is dan wat WVC betreft geen staats
prijs voor de letterkunde meer.
Het hoofd van de directie kun
sten van het ministerie, W. van
Heusden, verklaarde dit zaterdag
in Amsterdam bij de presentatie
van een door de Staatsuitgeverij
gemaakt overzicht van de Neder
landse literaire prijzen in de afgelo
pen honderd jaar.
Bij Haagse Comedie
'Hooikoorts':
aanstekelijk
soort gekte
'Hooikoorts' van Noël Coward door
de Haagse Comedie. Met: Trins Snij
ders, Kees Coolen, Carline Brouwer.
Gijs Scholten van Aschat, Trudy La-
bij, Lou Landré, Francine Dreessen,
Kees van Lier en Gusta Gerritsen.
Regie/ vertaling/ bewerking: Willem
van de Sande Bakhuijzen. Decor:
André Joosten. Kostuums: Dorien de
Jonge. Licht: Reinier Tweebeeke.
Gezien op 20 december in Diligentia,
Den Haag.
DEN HAAG - Het zou een keuri
ge komedie in de befaamde huis
stijl van het Haagse gezelschap
kunnen zijn. Daarvoor heeft het
verhaal alles in zich. De vier le
den van een artistiek gezin heb
ben ieder - zonder vooraf met de
anderen te overleggen - een gast
voor het weekeinde uitgenodigd.
Ma is een gevierd actrice, die een
jonge bewonderaar op bezoek
krijgt. Evenzo verschijnen er
voor pa, een succesvol schrijver,
een zekere Ellie de Wilde, en
voor de vrijgevochten kinderen
twee respectievelijke partners.
Deze gasten van dit excentrie
ke gezin valt een merkwaardige
behandeling ten deel, die geheel
en al strijdig is met de regels
voor 'goede omgangsvormen'.
Zoals Coward in deze constella
tie met maatschappelijke con
venties speelt, zo heeft de regis
seur zich op speelse wijze afgezet
tegen de conventionele enscène-
ring van dit soort komedies.
Hier geen realistisch decor, dat
de smaakvol ingerichte woning
van een welgesteld kunstenaar
sechtpaar toont. Het toneel is
juist vrijwel leeg. De schuin op
lopende vloer en de gestreepte
achterwanden zijn rood ge
kleurd. Gaten in de vloer doen
dienst als bloemenvaas, asbak en
drankkast. Tegen de toneellijst
staat een doek opgesteld, waarop
de zoon des huizes zich creatief
Carline Brouwer, Trudy Labij en1
kan uiten. Zo heeft de vormge
ving nog vele andere verrassin
gen in petto.
Hier ook geen realistisch spel,
dat uitgaande van de psychologi
sche geloofwaardigheid van de
personages gericht is op de hu
moristische aspecten van een af
wijkend gedragspatroon. Met
zijn regie/ vertaling/ bewerking
geeft regisseur Willem van de
Sande Bakhuijzen het stuk een
bizarre wending. Je kunt niet be-
fijs Scholten van Aschat v.l.n.r.) in
we betekenislaag aan het stuk
heeft toegevoegd. Wèl heeft hij
met zijn aanpak een eigenzinnige
speelstijl ontwikkeld, waardoor
je een avond lang op het puntje
van je stoel blijft zitten om van
een aanstekelijk soort gekte te
genieten.
De spelers van de Haagse Co
medie zijn in deze visie vrij ver
meegegaan; alleen Kees Coolen
als de vader weet er niet goed
raad mee. Hij mist in zijn spel ten
enenmale de overtuigingskracht,
'Hooikoorts'.
die Trins Snijders in een prachti
ge creatie van de moeder nu juist
uitstraalt. En dan te bedenken,
dat zij deze rol twee weken gele
den in verband met ziekte van
Lies Franken heeft overgeno
men. Als zij met begeleiding van
een krakende langspeelplaat
voor haar gast 'Mad about the
boy' zingt, levert dat terecht een
open doekje op.
Die plaat wordt overigens afge
speeld op een draaitafel, die zich
in de leuning van de zitbank, het
(foto Pan Sok)
enige meubelstuk, bevindt. De
stof van die bank komt overeen
met de rok van Trudy Labij, die
een hoogstkomisch dienstmeisje
speelt. Op die rok en bank staat
overal Lust - het is de naam van
deze familie. Van dit soort vond
sten zijn nog meer geslaagde
voorbeelden te geven. Het is
goed merkbaar, dat de regisseur
al eerder succesvol met de ont
werpers van decor, licht en kos
tuums heeft samengewerkt.
WIJNAND ZEILSTRA
