'TsjernobiT vernietigt Lappencultuur
In bouw nog volop
strijd over 36 uur
Aanval van
Simonis:
oud en
onplezierig
WOENSDAG 17 DECEMBER 1986
PAGINA 17
Radioactiviteit maakt rendiervlees onverkoopbaar
Lapse herders zagen niets bijzonders op die laatste zon
dag in april, toen hun kuddes in het ruige noorden van
Zweden langzaam onder een laag sneeuw werden be
dekt. De volgende dag, 28 april, werd de wereld in ken
nis gesteld van de kernramp in de centrale van Tsjerno-
bil in de Oekraïne, bijna 2000 kilometer van het rendier-
land verwijderd. De wind en de sneeuw hadden radio
actieve straling meegevoerd, zo werd de Lappen mee
gedeeld, die het vlees van hun 275.000 rendieren voor
vele jaren zou besmetten.
De eerste schrik sloeg bij veel Lappen om in wanhoop
toen het Voedingsbureau van de Zweeds regering be
kendmaakte dat rendiervlees, dat in Zweden als een
delicatesse geldt, niet meer mocht worden verkocht
voordat het op besmetting was gecontroleerd. Van de
eerste 27.000 rendieren die deze herfst werden geslacht
werd driekwart afgekeurd wegens besmetting met ce-
sium-137, een van de moeilijkst afbreekbare elementen
van de radio-actieve fall-out van Tsjernobyl. Vier voor
aanstaande Zweedse medici spraken van 'de grootste
menselijke en culturele ramp die ons land ooit gekend
heeft'. De Zweedse regering beloofde elk rendier waar
van het vlees onverkoopbaar werd verklaard volledig
te zullen vergoeden.
De Lappen hebben weinig ver
trouwen meer in de toekomst,
vergoeding of niet. Een unieke
cultuur lijkt ten dode opgeschre
ven. Volgens Laplander Jorgen
Bohlin vragen de oudereh vra
gen zich af of het wel zin heeft
om nog door te gaan, en de jon
geren vragen zich af of het de
moeite loont een toekomst op te
bouwen met rendieren.
door
Lars Foyen/AP
"We plachten de rendieren met
liefde groot te brengen. Na de
slachtingen is het vlees, de huid,
de horens, alles verdwenen. Nu
lijkt het allemaal weinig zin meer
te hebben. Het werk, het leven,
...het gaat allemaal verloren", zei
een onbekende herder in een do
cumentaire voor de Zweedse te
levisie. -
Lappen zijn de oorspronkelij
ke nomadische bewoners van
noord-Scandinavië. Tegenwoor
dig vormen zij een kleine etni
sche minderheid die vecht voor
het behoud van haar eeuwenou
de rendiergronden in een onge
makkelijk samenspel met mo
derne vormen van energie, bos
bouw en toerisme.
Hoewel slechts 2500 van de
15.000 Zweedse Lappen voor
hun levensonderhoud afhanke
lijk zijn van de rendierteelt,
vormt deze de basis van de Lap
se cultuur, aldus Bohlin, een ju
rist van de Nationale Bond van
Lappen. "De rendierteelt vormt
de basis van de Lapse nederzet
tingen waar de taal en tradities in
ere worden gehouden", verklaart
hij. De totale Lappenbevolking
telt 40.000 mensen, verspreid
over het noordelijke berg- bos en
merengebied van Zweden, Noor
wegen, Finland en het Sowjet-
schiereiland Kola.
Aanslag
In Zweden werd in de 19de en
20ste eeuw een ernstige aanslag
gepleegd op de cultuur van de
Lappen toen achtereenvolgende
regeringen met assimilatie in het
'vaandel", Zweedse kolonisten
toestemming gaven de meren,
Uitgerust met walkie-talkie en radio-apparatuur, maar voor zijn culturele overleving is de Lap sterk
afhankelijk van het rendier. De rendierteelt is echter vrijwel onmogelijk geworden door de ramp bij
Tsjernobil, waardoor het vlees veel te veel straling bevat om te worden gegeten. (foto apj
bossen en ertsvoorraden in La
pland te exploiteren.
De laatste decennia is de ren
dierteelt weer wat hersteld door
een' veranderde houding bij de
regering en een groter cultureel
besef bij de Lappen zelf. De ren-
dierhouderij van vandaag is trou
wens een zeer efficiënte bedrijfs
tak waar snowmobiles, helikop
ters en mobilofoons aan te pas
komen.
Het ongeluk van de Lappen
was voor een groot deel gewoon
pech. Zweedse meteorologen
hebben berekend dat het een
kans van een op honderd was dat
de weersomstandigheden waren
waardoor 10
n Tsjernobil
i-137 op Zwe-
Bijna 2000 kilometer verder, maar vernietigend i
De centrale is inmiddels geheel ingepakt in beton, n
vrijkwam, werkt nog altijd vernietigend door.
r de Lappencultuur: de kerncentrale bij Tsjernobil
x het radio-actieve materiaal dat bij de ontploffing
(foto TASS)
zoals zij
procent
vrijgekomen
den terecht kwam.
Rendieren zijn in het bijzonder
kwetsbaar voor cesiumbesmet-
ting omdat zij grote gebieden af
grazen op rendiermos, een korst
mos-soort die grotere concentra
ties cesium opneemt dan andere
planten en deze trager dan de
meeste weer afbreekt. Deskundi
gen weten niet hoe lang het ren
diermos in onaanvaardbare mate
besmet zal blijven. "Er is gespro
ken over zeven jaar, maar ik
denk dat het in veel streken wel
langer kan duren", zei Olof
Eriksson, een rendiermos-expert
van de landbouwhogeschool van
Uppsala. Behalve de rendieren
heeft de radio-actieve fallout een
groot deel van het wild, de vis en
de bessen besmet die voor de
Lappen eveneens van levensbe
lang zijn.
De overheidscontrole op ren
diervlees is op hét ogenblik in
Zweden onderwerp van discus
sie. De Zweedse overheid heeft
een omstreden maximum voor
cesium-besmetting vastgesteld
van 300 becquerel per kilo voe
dingswaar, waaronder rendier
vlees. Jack Valentin, een geneti
cus van het Nationaal Instituut
voor Stralingsbescherming,
heeft gezegd dat het niet gevaar
lijk is om zo nu en dan een stukje
rendiervlees te eten waarvan de
becquerelwaarde ver boven de
norm ligt, maar dat de norm is
vastgesteld om te zorgen dat de
stralingsdosis die de Zweden ge
middeld per jaar binnenkrijgen
niet te hoog wordt. Critici menen
evenwel dat de regering een on
nodig strenge norm heeft vastge
steld om het Zweedse publiek en
de importeurs van Zweeds voed
sel gerust te stellen.
Gevaar
"Als het vlees echt zo gevaar
lijk was, zou het iets gemakkelij
ker zijn het toekomstige lot van
de Lappen te aanvaarden. Maar
zij worden zonder werkelijke re
den opgeofferd aan politieke tak-
tieken en slechtbegrepen land
bouwbelangen", schreven vier
Zweedse medici in de krant Da-
gens Nyheter.
Valentin bracht daar tegenin
dat het onder Lappen niet onge
woon is meer dan 100 kilo ren
diervlees per jaar te eten. "Zulke
hoeveelheden zouden een sterk
verhoogde kans geven op mis
vormde zuigelingen en op een al
gemene, hoewel niet dramati
sche, verhoging van de kans op
kanker", zei hij.
Noorwegen, dat een Lappen-
bevolking heeft van 20.000 men
sen, heeft de norm voor besmet
ting van rendiervlees onlangs
verhoogd van 600 tot 6000 bec
querel per kilo om zijn rendierin
dustrie veilig te stellen. In Fin
land wordt een norm aangehou
den van 1000 becquerel. Daar
over is echter veel discussie ont
staan.
Valentin zei dat Zweden begin
volgend jaar mogelijk ook be
sluiten tot een (bescheiden) ver
soepeling van de norm, waar
door een aanzienlijk deel van de
dieren die op de nominatie staan
om volgend najaar te worden ge
slacht voor consumptie zou kun
nen worden gered.
Maar of dat echt zou helpen, is
nog maar zeer de vraag. Bij meer
dan de helft van de dit jaar afge
keurde dieren bleek het vlees
tussen 300 en 1500 becquerel
straling te bevatten, zei Bohlin.
De rest kwam aan waarden tot
10.000 becquerel per kilo.
DEN HAAG - In de Randstad be
gint het alweer gewoonte te wor
den, verzekert een deskundige uit
de bouwwereld. De bouwvakker
die aankondigt naar een andere
baas om te zullen zien, kan er zo
een tientje per week bijkrijgen. De
collectieve arbeidsovereenkomst
voor de bouwnijverheid spreekt
immers alleen over garantielonen.
Daar bovenop worden premies uit
gekeerd, en die kunnen een fors
deel van het inkomen gaan uitma
ken.
De loonafspraken die vakbon
den en werkgevers in de bouw-cao
maken, hebben door het bestaan
van al die premies een beperkte be
tekenis. Beide partijen geven het
aan de vooravond van nieuwe be
sprekingen over de cao volmondig
toe. De afwijkende loonstructuur
heeft echter wel gevolgen: het 'af
kopen' van de discussie over ar
beidstijdverkorting bijvoorbeeld is
in de bouwnijverheid volstrekt on
mogelijk.
door
Peter de Vries
Aan het cao-front in het bedrijfs
leven heerst de komende maanden
een betrekkelijke rust. Tal van ca
o's die dit vooijaar werden afgeslo-
ten, hebben een looptijd van twee
jaar. De enige 'grote' contracten
waarover de komende weken on
derhandeld wordt, betreffen het
beroepsgoederenvervoer over de
weg, Hoogovens, en de 250.000
werknemers in de bouwnijverheid.
De verwachting is dat het lang zal
gaan duren voor er overeenstem
ming bereikt is over de arbeids
voorwaarden op de steigers.
Het streven is in de eerste maand
van 1987 tot een bouw-cao te ko
men, maar voor alle zekerheid heb
ben de onderhandelaars al verga
derdata tot in februari gepland. Be
langrijkste knelpunt bij de cao-be
sprekingen is de arbeidstijdverkor
ting. De twee jaar geleden bereikte
38-urige werkweek kwam er alleen
na stakingen. De bouwbonden van
FNV en CNV zijn nu vastberaden
in hun streven naar een 36-urige
kerkweek, terwijl de werkgevers
even zelfverzekerd zijn van hun af
wijzing.
Uitkeringen
De discussie over de atv over
schaduwt alle andere onderhande
lingspunten. Dat de bouwbond
CNV een sterkere verhoging van
de garantielonen eist dan de FNV-
collega's, is een pikant detail dat
door het atv-gekrakeel bijna aan de
aandacht ontsnapte. Een ander de
tail: de vormgeving van de boven
wettelijke uitkeringen bij ziekte,
werkloosheid en arbeidsonge
schiktheid. Nu het nieuwe stelsel
van sociale zekerheid van kracht
wordt, moeten die aanvullende re
gelingen veranderd worden. Maar
hoe dat moet, is een vraag waar
over de partijen nog in het sche
merduister tasten.
De 36-ureneis van de FNV- en
CNV-bonden heeft in ieder geval
voor eensgezindheid in het werk
geverskamp gezorgd. Dat is op
merkelijk, omdat de werkgeversor-
ganiatie AVBB in feite de overkoe
peling van een heel scala aan bran
che-verenigingen vormt. In die
verschillende branches, met elk
hun eigen wensen, opereren 15.000
bedrijven, variërend van grote aan
nemersconcerns tot de timmerman
met knecht in het dorp.
De vakbonden hebben in het
verleden wel eens geprobeerd pro
fijt te trekken van die verschillen
in het werkgeverskamp, en de
werkgevers hebben met het oog op
die diversiteit regelmatig gepleit
voor minder vergaande centrale re
gels. Maar voorlopig vallen al die
verschillen in het niet bij de atv-
discussie.
In de vorige bouw-cao werd de
38-urige werkweek afgesproken.
Daarnaast werd een protocol opge
nomen, waarin plechtig verklaard
werd dat men het voor één
ber van dit jaar eens moest worden
over de definitieve vorm van de atv
en over een mogelijke verkorting
van de werkweek tot 37 uur. Dat
leek dè methode om de atv-discus-
sie. in alle rust tot een goed einde te
brengen. Maar de overeenstem
ming werd nooit bereikt.
Vrije dagen
De ervaringen met het in de cao
vastleggen van een aantal verplich
te roostervrije dagen en het vrijla
ten van de overige, zijn niet over
weldigend. In de praktijk van me
nig kleine aannemer ontstaan er
problemen wanneer personeel en
directeur moeten overleggen over
de vaststelling van, een aantal atv-
dagen. De controle erop is ook vrij
wel onmogelijk, luidt de klacht in
vakbondskring. Daar wordt de
voorkeur gegeven aan het in de cao
vastleggen van alle atv-dagen. De
werkgevers willen juist het vast
stellen van de atv-dagen zoveel
mogelijk aan de bedrijven overla
ten.
Het doorstoten naar de 37-urige
en 36-urige werkweek is de bouw
werkgevers helemaal een gruwel.
De vorige cao heeft, zo rekenen ze
voor, al tot een meer dan normale
stijging van de kosten geleid. Waar
in de rest van het bedrijfsleven
vanaf 1985 de loonkosten gemid
deld 5 procent stegen, namen ze in
de bouw door de vorige, dure, cao
met 8 a 10 procent toe, berekenen
de werkgevers. Hoewel de vakbon
den die cijfers betwisten, erkent
men eensgezind dat grote kosten
stijgingen onverteerbaar zijn voor
een bedrijstak die zwaar getroffen
is door het terugvallen van de in
vesteringen en ook niet meer kan
vertrouwen op een omvangrijk
bouwprogramma van de overheid.
De atv zou bovendien voor een
groot deel betaald moeten worden
uit de ingehouden prijscompensa?
ties. Dat heeft, bij de geringe prijs
stijgingen van de afgelopen maan
den, vrijwel niets opgeleverd. "Er
is nu geen geld voor verdere atv",
zeggen de werkgevers, en dat ont
kennen de vakbonden niet. De
bouwbonden van FNV en CNV
vinden alleen dat de werkgevers
zich niet zo gemakkelijk kunnen
afmaken van hun per protocol ge
dane belofte.
Vakkrachten
Voorlopig liggen de standpunten
rond de atv onwrikbaar vast op on
derling vrijwel onoverbrugbare af
stand. Dat is weliswaar gebruike
lijk aan hét begin van onderhande
lingen, maar in dit geval komt er
bij dat de standpunten ook ideolo
gisch vastgespijkerd zijn. De werk
gevers hameren weer op het ver
trouwde aambeeld van het tekort
aan vakkrachten, de veronderstel
de zucht naar hoger loon van de
'gewone' bouwvakker, en het feit
dat de bouw door vorst-, regen-, en
lichtverlet al een gemiddeld veel
kortere werkweek kent. De bouw
bonden FNV en CNV vormen in ei;
gen kring zo'n beetje de laatsten
der Mohikanen in 'hun atv-strijd,
maar laten de "solidariteit met de
werklozen" niet zo snel los. Voor
dat al die plooien gladgestreken
zijn, schrijven we waarschijnlijk
reeds geruime tijd het jaar 1987.
Feministische theologen
"Simonis is de Nederlandse
woordvoerder van hen die aan de
invloed van de vrouw in kerk en
theologie paal en perk willen
stellen". Zo reageerden de femi
nistische theologen - voor hun
halfjaarlijkse vergadering giste
ren in Amsterdam bijeen - op
uitlatingen van de aartsbisschpp
over 'feministische theologie'.
In een artikel in het internatio
nale rooms-katholieke tijdschrift
'Communio' deed Simonis een
felle aanval op déze theologie,
die zoals ze nu wordt beoefend
"het godsbeeld ontwricht, de fi
guur van Christus reduceert, de
Heilige Geest misbruikt en een
beeld van Maria schetst dat te
gengesteld is aan dat in de Heili
ge Schrift". (Zie deze rubriek in
de krant van gisteren).
Volgens de feministische theo
logen - docenten en medewerk
sters aan rooms-katholieke en
protestantse theologische oplei
dingen - ontleent de aartsbis
schop zijn argumenten vooral
aan de studie van de Duitse theo
loog Manfred Haucke over het
vraagstuk van vrouwelijke pries
ters. De theologische weten
schap heeft de beweringen van
Haucke allang ontkracht, zeggen
de feministische theologen. Si
monis heeft er geen enkel nieuw
argument aan toegevoegd.
Ze zijn het met Simonis eens,
dat feministische theologie fun
damentele kritiek op kerk en cul
tuur betekent. "Deze. ontwikke
ling geeft veel vrouwen in kerk
en theologie hoop op omkeer van
een patriarchale kerk naar een
geloofsgemeenschap waarin
voor vrouwen en mannen te le
ven valt. De feministische theo
logie wil zich in dienst stellen
van deze beweging".
Ook mevrouw Wil Bus, voor
zitter van de werkgroep 'Vrouw
en kerk' van de Katholieke Raad
voor Kerk en Samenleving, rea
geerde op het artikel van de
aartsbisschop. Zij deed dat giste
ren voor de KRO-radio. "Deze
aanval is heel onplezierig. Een
caricatuur van de feministische
theologie. Totaal onbegrip". "De
vrouwenbeweging lijkt nu zo be
langrijk te zijn geworden dat er
een officiële aanval van de kerk
op volgt".
Wil Bus - die ook bekend werd
als leider van de Utrechtse dele
gatie naar het Landelijk Pasto
raal Overleg - zei het beeld van
God zo veelomvattend te vinden,
dat zij dit niet wil verengen tot
'God is man'.
Promotie
Vandaag is mevrouw M.
Steemers-van Winkoop (37), stu
diesecretaris bij het secretariaat
van de Rooms-Katholieke Kerk
in Nederland, in Nijmegen ge
promoveerd tot doctor in de god
geleerdheid op een proefschrift
getiteld 'Eenzaamheid, voor
recht voor een enkeling, noodlot
van velen'. Promotor was profes
sor drs. Th. Beemer. De paranim
fen (die de promo vendes ter zijde
staan) bij deze promotie waren
de heer H. van den Biggelaar, di-
rectéur van de Stichting Pausbe
zoek, en dr. H. J. Kouwenhoven,
voorzitter van de gereformeerde
synode.
Mevrouw Steemers groeide op
in een hervormd milieu, volgde
catechisatie bij een gerefor
meerd predikant en ging in 1969
over naar de Rooms-Katholieke
Kerk. Zij studeerde theologie in
Heerlen en Nijmegen.
In haar boek constateert dr.
Steemers verschillen tussen de
rooms-katholieke leer ten aan
zien van intieme relaties en het
feitelijke pastoraat. "Zo groot is
dat verschil, dat kan worden ge
zegd, dat de gelovigen worden
bijgestaan door pastoraat maar
vereenzamen door de kerkelijke
leer". Die spanning is niet op te
heffen. "De Rooms-Katholieke
Kerk heeft een vrij vaststaande
mening over relaties. De kerk
probeert daaraan een mouw te
passen door in het pastoraat min
der nadruk te legden op de leer
en door een 'lapmiddeltje' als de
biecht".
Mevrouw Steemers vindt ook,
dat de verlangens van gelovigen
soms niet terecht zijn. Kinderlo
ze echtparen bijvoorbeeld kun
nen via de door de kerk verbo
den reageerbuis-bevruchting
proberen een kind te krijgen,
maar ze kunnen ook hun kinder
loosheid aanvaarden.
Dr. Steemers heeft haar proef
schrift opgedragen aan "kerkelij
ke leiders en kerkleden die
werken aan de eenheid van de
verdeelde christelijke kerk". Als
studiesecretaris houdt zij zich
vooral bezig met ethische en oe
cumenische zaken. Een van haar
stellingen bij het proefschrift is:
"Iedereen kent de prijs van de
oecumene, maar niemand wenst
die te betalen".
Bisschop Bar van Rotterdam
zei gisteren in de KRO-radioru-
briek 'Kerk en samenleving' het
diep te betreuren, dat de Neder
landse bisschoppen er niet in sla
gen een 'toereikende delegatie'
te sturen naar het Landelijk Pas
toraal Overleg (LPO) in Noord-
wijkerhout eind januari. (Bis
schop Gij sen doet helemaal niet
mee en zijn collega Ter Schure
yan Den Bosch komt alleen met
een tijdelijke afvaardiging bij ge
brek aan i
Op de vraag of het LPO dan
nog inhoud kan hebben gaf bis
schop Bar ten antwoord, dat er
overleg mogelijk blijft met een
deel van de Nederlandse bis
dommen, al verliest 'het geheel'
door deze omstandigheid duide
lijk aan kracht.
In dezelfde radiorubriek gaf de
Leidse pastor J. van Well als zijn
mening, dat de bisschoppen in
feite geen boodschap hebben
aan het LPO. Ze zijn onderling
zo verdeeld, dat ze hun plaats
binnen het LPO ontkrachten. De
vraag is terecht of het LPO nog
wel zin heeft. "We willen ons niet
voor aap laten zetten".
Miljoenen
Vorig jaar is vanuit de Neder
landse rooms-katholieke geloofs
gemeenschap in totaal f 128 mil
joen bijeengebracht voor pasto
raal werk en ontwikkelingswerk
in de Derde Wereld. Ruim f. 80
miljoen kwam bijeen via organi
saties (zoals f20 miljoen naar
'Mensen in nood') en f 48 miljoen
uit plaatselijke acties of van par
ticulieren.
Tegen Shell. Vijf rooms-ka
tholieke organisaties hebben
zich geschaard achter de eis dat
Shell zich terugtrekt uit Zuid-
Afrika. Het zijn het Centraal Mis
sie Commissariaat, de Neder
landse Missieraad, het Centraal
Missionair Beraad Religieuzen,
de Pauselijke Missiewerken en
de Bisschoppelijke Vastenactie.
Hervormde Kerk: beroepen
te Stolwijk D. C. Floor Rouveen;
aangenomen naar Aalsum-Wet-
zens (Fr.) kandidaat T. C. Venin-
ga Nqeveen, naar Diepenheim J.
van de Wal, voorheen te Den
Boer. Gereformeerde Kerken:
beroepen te Papendrecht D. C.
Coppoolse Meliskerke. Gerefor
meerde Kerken Vrijgemaakt:
beroepen te Urk A. de Ruiter
Garrelsweer (Gr.).
Vredeswacht. De Francis
caanse Vredeswacht in Woens-
drecht houdt twee bezinningsda
gen in de volksabdij van Ossen-
drecht van 23 december 7 uur 's
avonds tot kerstmiddag. Thema:
'Vrede op aarde - menswording
in liefde'. Een van de inleiders is
pater Kees van Vliet uit Leiden.
Voor inschrijving: Vredeswacht,
Wouwbaan 72, 4631 KP Hooger-
heide, telefoon 01646-5637.
Kerst. Het Jongerenpasto
raat Rotterdam (rk) heeft een 'al
ternatief kerstgebeuren' georga
niseerd dat begint op woensdag
24 december 's avonds om 6 uur
en de eerste Kerstdag voortduurt
tot aan een slotmanifestatie bij
het Centraal Station in die stad.
Ook jongeren uit andere steden
van het bisdom, zoals Den Haag
en Leiden, zijn welkom. Voor na
dere inlichtingen: Ernst Evelo,
Vierlinghlaan 76, 2332 CW Lei
den, telefoon 071-314909.
